Jazoir
(Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi, JXDR)
Maydoni – 2382000 kvadrat kilometr.
Aholisi – 30600000 kishi. Bu davlat Afrikaning shimolida. Uning ko‘p qismini jazirama Sahroi Kabir cho‘li egallagan. Bu yerda bepoyon yassi tekisliklar, qumliklar, oftobda qovjiragan qoyalarni ko‘rasiz. Ba’zi buloqlar yonida xurmozorlar uchrab turadi. Vohalarda odamlar yashaydi. Onda-sonda o‘t-o‘lan va suv izlab qo‘y va tuya podalarini haydab yurgan ko‘chmanchi cho‘ponlarni uchratib qolasiz.
O‘rta dengiz sohili bo‘yidagi ensiz yam-yashil ko‘kalamzor yerlarni Sahroi Kabirdan Atlas tog‘lari ajratib turadi. Jazoirliklar tepalik yonbag‘irlarida va vodiylarda apelsin va limon, tok, zaytun, sabzavot, don yetishtiradilar. Mamlakat aholisining ko‘pchiligi O‘rta dengiz sohilida yashaydi va qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanadi. Yirik shaharlari – Jazoir (poytaxti) va Oranham shu yerda joylashgan.

Jazoir davlatining Prezidenti Abdul Aziz Bouteflika.

[pic]

Jazoir yerining asosiy boyligi Sahroi Kabir qumlari ostidan topilgan neft va gazdir. Ularni qazib chiqarish oson emas. Suv topilmaydi, uni oziq-ovqat kabi uzoqdan keltirishadi. Jazoirliklar qurgan uchta quvur orqali neft Sahroi Kabirdan dengiz sohiliga olib chiqiladi. Cho‘lning yer yuzasi O‘rta dengizga tomon nishab bo‘lganidan quvurlardagi neft o‘z-o‘zidan shovullab oqadi, nasos uskunalari kam kerak bo‘ladi.
Jazoir Xalq Respublikasi Afrika qit'asining shimolida joylashgan. Mamlakat Tunis, Liviya, Marokash, Mavritaniya, Niger, Mali va G'arbiy Saxara bilan chegaradosh, aholisi 33,7 million kishi. Jazoir iqtisodiyotida neft-gaz sanoati yetakchi o'rin egallaydi. Shu bilan birga mamlakatda tog'-kon, yengil va oziq-ovqat sanoati faol rivojlanib bormoqda. Rasmiy ma'lumotlarga ko'ra, Jazoir neft qazib olish bo'yicha dunyoda 14-o'rinda, gaz qazib olish bo'yicha esa 7-o'rinda turadi. Ayni paytda mamlakat byudjetining 60 foizi, YaIMning 30 foizi, eksport daromadlarining 95 foizi ana shu ikki soha hissasiga to'g'ri keladi.

Davlat Bayrog’i va Gerbi
[pic]

Fransuz mustamlakachilari qariyb 130 yil mobaynida Jazoirni talab keldilar. Ular mamlakatdan don, neft, ko‘mir, metallar tashib ketdilar. Jazoirliklar esa unumsiz yerlarga surib chiqarilgan edi, ular shaharlar chekkasidagi ko‘rimsiz past uylarda turar, ochlik va kasalliklardan azob chekar edilar. Ammo Jazoir xalqi mustamlakachilar hukmronligiga qarshi qo‘zg‘oldi. Jazoir ozodligi va mustaqilligi uchun kurash yetti yil davom etdi. Bu kurash 1962-yilda Jazoir xalqining g‘alabasi bilan yakunlandi, va 5 iyul kunida Jazoir mustaqillikga erishdi. Jazoirliklar astoydil mehnat qilib, ko‘pgina muvaffaqiyatlarga erishdilar. Yangi fabrikalar, shifoxonalar, maktablar qurildi. Mamlakatdagi barcha bolalar ta’lim olmoqda. Jazoir bilan O‘zbekiston Respublikasi o‘rtasida diplomatiya munosabatlari 1992-yilda o‘rnatilgan. Bugungi kunda jo'g'rofiy jihatdan bir-biridan ancha olisda joylashishiga qaramasdan, ikki mamlakat ham turli sohalar, jumladan, parlamentlararo ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish borasida e'tiborga molik sa'y-harakatlarni amalga oshirmoqda. Jazoir delegasiyasining mazkur tashrifi ushbu sohadagi munosabatlarni kengaytirishning yangi imkoniyatlarini ochib, kelgusida siyosiy, iqtisodiy, madaniy-gumanitar sohalardagi aloqalarni rivojlantirishga turtki beradi.
Mamlakatlarimiz ta'lim, fan va madaniyat sohalaridagi hamkorlik borasida ham birmuncha tajribaga ega. Turli yillarda yuzlab jazoirlik talabalar O'zbekiston oliy o'quv yurtlarida tahsil olgan.
Jazoir O'zbekistonning islom sivilizasiyasiga qo'shgan hissasini yuqori baholaydi. 2007 yilda Toshkent va Samarqand shaharlarida bo'lib o'tgan Toshkentning islom madaniyati poytaxti deb e'lon qilinishiga bag'ishlangan “O'zbekistonning Islom sivilizasiyasi rivojiga qo'shgan hissasi” mavzuidagi konferensiyada Jazoir vakillari ham ishtirok etgan.
Tashrif davomida Jazoir delegasiyasi rahbari Abdulqodir Bunekraf «Jahon» axborot agentligi muxbiri bilan suhbatda bo'ldi.
«O'zbekiston parlamentining taklifiga binoan yurtingizga tashrif buyurish imkoniga ega bo'lganimizdan mamnunmiz, - dedi jazoirlik deputat. – Ushbu tashrif bizga O'zbekistonning zamonaviy hayoti bilan yaqinroq tanishish imkoniyatini berdi. Ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlardan ko'p asrlik tarixga ega ekanidan dalolat beruvchi ma'lumotlar talaygina. Jazoirliklar O'zbekistonni Imom al-Buxoriyning vatani sifatida yaxshi bilishadi va yurtingiz xalqiga chuqur hurmat va ehtirom bilan munosabatda bo'lishadi. Shu bilan birga Amir Temur davlati tarixini yozgan o'rta asrlarning taniqli tarixchisi Ibn Xoldun jazoirlik bo'lgan. Bizni yagona din, o'xshash an'analar yaqinlashtirib turadi. Bu esa, o'z navbatida, kelgusida mamlakatlarimiz o'rtasidagi ko'p tomonlama munosabatlarni rivojlantirishning asosi bo'ladi.
O'zbekiston bilan Jazoir BMT va Islom konferensiyasi tashkiloti doirasidagi ko'pgina mintaqaviy va xalqaro masalalar bo'yicha o'xshash yondashuvlarga ega. Shu ma'noda mamlakatlarimizning mintaqaviy va xalqaro siyosat sohalaridagi dolzarb masalalar bo'yicha o'xshash nuqtai nazarga ega ekani muzokaralar jarayoni hamda delegasiyalar almashishni faollashtirish imkoniyatini beradi.
JAZOIR XALQ DEMOKRATIK RESPUBLIKASI ELCHIXONASI
O’zbekiston,Toshkent sh., Besh Og’aynilar ko’chasi - 46, 100000
Tel.: (+998 71) 235 5299; 235 2799 / Faks: (+998 71) 235 2199

Misr
Misr, Misr Arab Respublikasi (Jumhuriya Misr al-Arabiya) — Afrikaning shim.-sharqi va qisman Osiyo (Sinay ya.o)da joylashgan davlat. Mayd. 1001,4 ming km2. Aholisi 90 mln. Kishi. Poytaxti — Al Qohira sh. Mamuriy jihatdan 27 muhofazaga bolinadi.

|Misr Arab Respublikasi |
|جمهورية مصر العربية |
|Jumhoriyyat Misr al-Arabiyya |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Misr — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1971-yil. 11-sentyabrdagi referendumda maqullangan, keyinchalik unga ozgartirishlar kiritilgan.

Davlat boshligi — prezident (1981-yildan Muhammad Husniy Muborak)
[pic]
Vakolat muddati — 6 yil. Cheklanmagan marta qayta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni prezident amalga oshiradi, u bosh vazir va hukumat azolarini tayinlaydi hamda lavozimlaridan ozod qiladi.

M. — insoniyat tamadsuni (sivilizatsiyasi)ning ilk makonlaridan biri. 3— 4-a. larda M. Rim imperiyasi tarkibiga kirgan. Rim imperiyasi yemirilgach (395), Vizantiyaning bir viloyati bolib qoldi.7-a. boshlarida butun M. aholisi Vizantiyaning rasmiy pravo-slav cherkoviga qarshi bolgan xristi-anlarning monofisit mazhabini qabul qildi. Aholi kopt (qibt) tilida sozlashar edi. Shu davrda M.ni sosoniylar, 639—642 y.larda esa arablar bosib oldi va mamlakatda islom dini tarqala boshladi. Keyinchalik tuluniylar (868 — 905), abbosiylar (905—935), ixshidiylar (935—969) sulolalari hukmronlik qildi. Fotimiylar davri (969—1171)da Falastin, Shom (Suriya) va Garbiy Arabiston M.ga qaram bolgan. 1113 y. salib yurishi qatnashchilari M.ga bostirib kirdi. Shim. Suriya va Irokdagi saljuqiylar noibi Nuriddin Mahmud ibn Zangi (1146—74) salibchilarga qarshi kurashda Fotimiy xalifa Adid (1160—71) ga katta yordam berdi. Buning evaziga xalifa uni vazir qilib tayinladi (1169). 1171 y. ayyubiylarsulolasi (1171 —1250) ning asoschisi Salohiddin taxtga chikdi. 1174 y. esa u sulton nomini oldi. 1187 y. Suriya va M. harbiy kuchlari birlashib, salibchilarga qaqshatqich zarba berdi va Falastin bilan Suriyani ulardan ozod qildi. M.da 13a. yarmigacha Ayyubiylar, 14—15-a.larda mamluklar hukmronlik qildi.
1517 y. turk sultoni Salim I M.ni egallab, uni Usmonli turk davlati tarkibiga qoshib oldi. 18-a. 2-yarmidan Usmonli turk saltanati tanazzulga uchray boshladi. Bundan foydalangan mamluk beklaridan Alibey mustaqil davlat tuzishga erishdi (1769), Alibeyning vafotidan song taxt uchun kurash kuchaydi. 18-a. oxiri — 19-a. boshlarida Fransiya va Angliya M.ni bosib olishga harakat qildilar. 1798 y. M.ni Napoleon armiyasi egalladi, va sfinksni burniga zamabark o’qini otadi.

[pic] 1801 y. da in-gliz floti fransuz floti ustidan galabaga erishdi. 1805 y. da hokimnyat Muhammad Ali posho qoliga otdi. Muhammad Ali M.ni kuchli, mustaqil davlatga aylantirish maqsadida mamluk beylariga qarshi kurash olib bordi. Mamlakat iqtisodiyotining asosi bolgan q.x.ni rivojlantirdi. Bu davrda birinchi movut, toqimachilik f-kalari, metallurgiya, qand, oyna z-dlari qurildi. Yevropa usulidagi maktablar ochildi, yoshlar garb davlatlariga oqishga yuborildi. Fransuz harbiy maslahatchilari yordamida armiya qayta tuzildi. Mahalliy aholi armiyaga olina boshladi (ilgari faqat yollanma askarlar bolar edi). Muhammad Ali Suriya, Falastin va Arabiston ya.o.ning bir kismini bosib oldi (1831—33). Turkiyaga qaramlikdan qutulish uchun 1831 y.da unga qarshi urush ochib, turk armiyasini maglubiyatga uchratdi. Lekin Angliyaning ikkinchi Turkiya-M. urushi (1839—40)ga aralashuvi natijasida M. armiyasi yengildi. Bundan tashqari, Angliya 1838 y.gi ingliz-turk savdo bitimidagi shartlarni M.ga maj-buran qabul qildirdi. Bu esa mamlakatga ingliz mollari koplab kirib kelishiga yol ochib berdi. Suvaysh kanali ishga tushirilishi (1869) bilan Angliya va Fransiya M.da zor berib oz hukmronligini ornatishga urindi. 1882 y. inglizlar armiyasi M.ni egallab oldi va xalq qozgolonini sha-fqatsiz bostirdi. Mamlakatda mustamlaka tartibi ornatildi. Inglizlar bank va moliya ishlarini, irrigatsiya qurilishlari, aloqa yollarini oz qollariga oldi. M. faqat paxta yetishtiradigan davlatga aylanib qoldi. 20-a. boshlarida Mustafo Komil (1874— 1908) rahbarligida milliy ozodlik harakati avj oldi. Ammo mustamlakachilar xalq harakatini bostirdilar. 1914 y.da M.da Britaniya protektorati ornatildi.
1918 y.da Zaglul Sad boshchiligida „Misr delegatsiyasi“ (keyinchalik „Vafd“) partiyasi tuzildi. Bu partiya 1919—1924 y.larda inglizlarga qarshi kotarilgan qozgolonga boshchilik qildi. Xalqning kurashi natijasida ingliz protektorati bekor qilinib, M. mustaqil podshoxlik deb elon qilindi (1922). 1923 y. M. konstitutsiyasi kabul etildi. Bu konstitutsiya parlament tuzishni nazarda tutdi. U ayrim erkinliklar — siyosiy tashkilotlar tuzish va matbuot erkinligini berdi, shu bilan birga, podshohga deputatlar palatasini tarqatish, parlament chaqiriklari muddatini surish, vazirlarni tayinlash va boshatish huquqini ham berdi. Shunday bolsada, Angliya M.da oz mavqeini, yani davlat idoralari hamda harbiy kuchlar ustidan nazoratini, mamlakatda ingliz armiyasini saqlab qoldi. Parlament saylovida „Vafd“ partiyasi galabaga erishdi va Zaglul Sad boshchiligida yangi xukumat tuzildi. Biroq mamlakatda milliy ozodlik kurashi toxtamadi.
1936 y. Angliya bilan M. ortasida shartnoma tuzildi. Shartnomaga muvofiq, inglizlar M.ni bosib olishni toxtatdilar, lekin mamlakatda harbiy bazalar va armiya sakdash huquqini oldilar. 2-jahon urushi davrida M. Italiya-Germaniya va Angliya armiyalari ortasidagi jang maydoniga aylandi. Urushdan keyin M.da milliy ozodlik harakati yanada kuchaydi. Arab-Isroil urushi davri (1948—49)da mamlakatda reaksiya avj oldi, sol vafdchilarni, talabalar harakati rahbarlarini qamash boshlandi. Bunga qarshi xalq harakati yanada avj oldi. Parlament 1936 y. gi Angliya-M. shartnomasini bekor qilish togrisida qaror qabul qildi. Shundan keyin Angliya M.ga qarshi agressiya uyushtirdi. M. xalqi mustamlakachilarga qarshi partizan urushini boshladi. 1952 y. 23 iyulda Jamol Abdul Nosir boshchiligidagi „Zubbot alahror“ („Ozod zobitlar“) uyushmasi armiyaga tayanib, davlat tontarishi otkazdi. Davlat hokimiyati Inqilobga rahbarlik kengashi ixtiyoriga otdi. General M. Najib kengash raisi va hukumat raxbari etib tay-inlandi; amalda kengashga Nosir rahbarlik qildi. Yangi hukumat agrar islohot otkazib, fallohlarni yer bilan taminladi, mamlakatni industrlashtirish, iqtisodiy mustaqillikka erishish siyosatini olib bordi. 1953 y. 23 iyunda M. respublika deb elon qilindi. 1953 y. ortalarida yangi tuzum rahbarlari orasida ikki oqim — Najib boshchiligidagi eski demokratiya va J. A. Nosir rahbarligidagi inqilobiy demokratiya tarafdorlari paydo boldi. Zidsiyat keskinlashib, natijada Najib hukumatdan chetlatildi, Jamol Abdul Nosir bosh vazir bolib qoldi (1954). Angliya — M. shartnomasi (1954)gamuvofiq, 1956 y. 18 iyunda oxirgi ingliz askari M.dan chiqib ketdi. M.ning siyosiy suvereniteti tiklandi.
1956 y. 23 iyunda M. Respublikasining konstitutsiyasi qabul qilindi va Jamol Abdul Nosir prezident etib saylandi. Prezident Suvaysh kanali kompaniyasi davlat ixtiyoriga olinganligini elon qildi. Shunday qilib, iqtisodiy taraqqiyot dasturini mablag bilan taminlashning muxim manbai qolga kiritildi. Shundan keyin M.ga qarshi Angliya—Fransiya —Isroil tajovuzi boshlandi. Xalq bosqinchilarga qarshi qozgaldi. Tinchliksevar xalqlarning talabi bilan ingliz, fransuz (1956 y. dek.) hamda Isroil (1957 y. mart) armiyasi M.dan chiqib ketishga majbur boldi.
1958 y. 1 fev.da M. va Suriya hukumatlarining ozaro kelishuvi natijasida yangi unitar (birlashgan) davlat — Birlashgan Arab Respublikasi (BAR) tuzildi. Suriyada 1961 y. 28 sent. da davlat tontarishi otkazilib, Suriya BAR tarkibidan chikdi. M. BAR nomini saqlab qoldi. 1971 y. sent.dan BAR M. Arab Respublikasi deb nomlandi.
1963 y.da J.A.Nosir rahbarligida Arab Sotsialistik Ittifoqi (ASI) tuzildi. ASI 1952 y. iyul inqilobining maqsad va tamoyillarini ximoya qilish, qolokdikni tugatishni ozining asosiy burchi deb bildi. 1964 y. 23 martda yangi muvaqqat konstitutsiya qabul qilindi. Konstitutsiyaga muvofiq, hamma korxonalar xalqniki deb hisoblandi. Shu bilan birga, xususiy va kooperativ mulk xdm saqlanib qoldi. J. A. Nosir prezidentligi davrida muhim ijtimoiyiqtisodiy islohotlar otkazildi. Banklar, kopgina yirik va orta savdo hamda sanoat kompaniyalari davlat ixtiyoriga olinishi, keng miqyosda yangi korxonalar qurilishi tufayli iqtisodiyotda qudratli davlat sektori barpo etildi.
1967 y. bahoridaYaqin Sharqdagi mojaro keskinlashdi. 5—10 iyun kunlari Isroil qoshinlari Sinay ya.o.ni bosib olib, Suvaysh kanalining sharqiy sohiliga yetib keldi. Xalqaro jamoatchilik va avvalo BMT Xavfsizlik Kengashining talabi bilan urush harakatlari toxtatildi. Ammo urush natijasida M.ning iqtisodiyotiga katta talafot yetdi. Urush tufayli Suvaysh kanali zonasidagi iqtisodiy hayot izdan chiqdi. Kanaldagi kema qatnovi 1975 y.gacha toxtab qoldi.
1968 y. 30 martda J.A.Nosir Isroil tajovuzi oqibatlarini tugatish uchun barcha kuch va vositalarni safarbar etish dasturini bayon qildi. 2 may umumxalq referendumi bu dasturni maqulladi.
1970 y. 28 sent.da J.A.Nosir vafot etdi. Osha yil 15 okt.da A. Sadat prezident etib saylandi. Uning davrida bozor munosabatlarini rivojlantirish, iqtisodiyotning xususiy sektorini kuchaytirish va faollashtirish, mamlakatda ishlab chiqariladigan mahsulotlar va avvalo istemol mollari hamda xizmatlar hajmini oshirish, xorijiy investitsiyalarni jalb etish yolini amalga oshirishga kirishildi. Biroq 1967 y. „olti kunlik“ urushda Isroil tomonidan bosib olingan M. yerlarini (Sinay ya.o.ni) qaytarib olish muammosi hal bolmay qolayotgan edi. 1973 y. okt.da M. armiyasi Suvaysh kanalidan otib, uning sharqiy sohiliga tushdi. Urush natijasida muammoni hal etishning iloji bolmagach, ot ochish toxtatildi va 1974 y.da qoshinlarni bir-biridan yiroklashtirish haqida bitim imzolandi. 1979 y.da Kemp-Devid (AQSH)da tuzilgan sulx. shartnomasi asosida Isroil uzi bosib olgan yerlarni M.ga qaytarib berdi. Bu sulhga boshqa arab davlatlari qarshi chikdi va M.ni Arab davlatlari uyushmasidan chiqardi. 1981 y. 6 okt.da A. Sadat diniy tashkilot azolari tomonidan oldirildi va osha yil 13 okt. da Husniy Muborak prezident etib saylandi. Yangi rahbariyat ichki siyosiy vaziyatni, xalq noroziligini yumshatish tadbirlarini kordi, ijtimoiy turmushni birmuncha erkinlashtirdi, iqtisodiyotni soglomlashtirish yolida katta qadamlar qoydi. I.ch. tarmoqlarini jadal rivojlantirish orq-ali iqtisodiyotdagi nomutanosiblikni bartaraf etish yoli tutiddi. Mamlakatni zamonaviy bozor munosabatlarini shakllantirish yolidan rivojlantirishni jadallashtirishga qaratilgan islohotlar amalga oshirildi. Xalqaro maydonda ogir-vazmin va epchil siyosat otkazila boshladi. Jumladan, Qoshilmaslik harakati, Arab davlatlari uyushmasi, Islom konferen-siyasi tashkiloti bilan hamkorlik fa-ollashtirildi. Yaqin Sharqdagi tinchlik jarayonini davom ettirish, arab-isroil mojarosini bartaraf qilish M. tashqi siyosatining asosiy masalasi qilib qoyildi. 1989 y.da M.ning Arab davlatlari uyushmasiga azoligi tiklandi. M. — 1945 y. dan BMTazosi. OzRsuverenitetini 1991 y. 26 dek.da tan olgan va 1992 y. 23 yanv. da diplomatiya munosabatlari ornatgan. Milliy bayrami — 23 iyul — Inqilob kuni (1952).
1992 y. yanv.da M. rasmiy delegatsiyasining Ozbekistonga va 1992 y. dek. da OzR Prezidenti I. Karimovning M.gatashrifi vaqtida ikkala mamlakatning turli sohalardagi hamkorlikni chuqurlashtirish va kengaytirish muddaolari tasdiklanib, ularga aniklik kiritildi. 2000 y.gacha mamlakatlar ortasida 10 ta ikki tomonlama hujjat imzolandi. OzR bilan M. ortasidagi munosabat va hamkorlik asoslari, investitsiyalarni ragbatlantirish va ozaro himoya qilish, iqtisodiy, ilmiy va texnikaviy hamkorlik, aviatsiya qatnovi va havo transporti sohasidagi hamkorlik, Toshkent sharqshunoslik in-ti bilan M.ning Al-Azhar unti ortasida fan va madaniyat sohasidagi hamkorlik, Ozbekiston va M. tashki ishlar vazirliklari ortasida hamkorlik va maslahatlashuvlar togrisidagi bitimlar shu hujjatlarning eng muhimlaridir.[

Misrning eng katta Ehromlari
[pic]

Misr Arab Respublikasi Elchixonasi
O’zbekiston,Toshkentsh., Chilonzor ko’chasi - 53a, 100115
Tel.: (+99 871) 120 6021, 120 5008
Faks: (+998 71) 120 6452

Saudiya Arabiston audiya Arabistoni, Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) — Osiyoning janubi-garbida joylashgan davlat. Arabiston ya.o.ning taxm. 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoltigidagi qator qirgoqboyi orollarni egallaydi. Mayd. 2,25 million km2. Aholisi 23,5 mln. kishi (2002). Bulardan 5,3 mln. kishi mamlakat fukarosi hisoblanmaydi. Poytaxti — ArRiyod sh. Mamuriy jihatdan 14 viloyatga bolinadi.
|Saudiya Arabiston Qirolligi |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Prezidenti Abdulloh
[pic]
Davlat tuzumi. S.A. — mutlaq teokratik monarxiya. Davlat boshligi — podshoh, ayni vaktda bosh vazir va qurolli kuchlar oliy bosh qomondoni hamdir. U hukumat (Vazirlar Mahkamasi)ni tuzadi. 1992 y. 1 martda podshoh farmoni bilan 4 y.lik muddatga Shoro (Maslahat) Kengashi tashkil etilgan. 1997 y.da Shoro Kengashi azolarining soni 60 kishidan 90 kishiga yetkazildi. Podshoh Shoro Kengashini tarqatib yuborishi va kayta tuzishi mumkin. Podshoh vazirlarni tayinlash, hukumatni tarkatib yuborish va yangidan tuzish vakolatiga ega. Hukumat, asosan, podshoh oila azolaridan tuziladi.
Siyosiy partiya va kasaba uyushmalari faoliyati rasman man etilgan.
Tabiati. S.A. jan.garbda Kizil dengiz, shim.sharqda Hind okeanining Fors qoltigi bilan oralgan. Qirgoklari kop joyda past, qumloq, bazan qingirqiyshiq. S.A. kop qismini (1 million km2 ga yaqinini) chol tashkil qiladi. Platosimon tekisliklar keng tarqalgan (garbga tomon 1000—1300 m ga, sharqqa tomon 200—300 m gacha pasayib boradi). Yer yuzasi quruq daryo vodiylari bilan sezilarsezilmas bolinib turadi. Mamlakatning kattagina qismini lavali maydonlar, toshloq chollar (homadalar) tashkil qiladi. Qumli chollarning eng yiriklari — Nefud, Dahna. RubulXolishshx shim. qismi barxanlar (200 m balandliklikkacha), tizmali dong qumliklardan iborat. Zinasimon qir kop. Garbda Qizil dengizga parallel holda bal. 2500—3000 m bolgan Hijoz va Asir toglari chozilib ketgan. Fors qoltigining sohili boylab ayrim joylari botqokdik yoki shorxok qatlam bilan qoplangan AlXasa pasttekisligi joylashgan (kengligi 150 km gacha).
Garbda Afrika — Arabiston platformasi fundamentining turtib chiqqan yeri — NubiyaArabiston qalqoni joylashgan bolib, u arxey — quyi proterozoy davrlariga mansub gneys va migmatitlar, shuningdek, yuqori proterozoyga oid geosinklinal chokindi komplekslaridan (qalinligi 10 km dan ortiq) iborat. Yuqori va quyi proterozoy davriga oid intruziyalar keng rivojlangan: shim. sharqiy yonalishda qalqon jinslari platforma qoplamasining qatlamlari ostiga chokkan, bu jinslar vend va paleozoydan boshlanib, mezozoy va paleogenni oz ichiga oladi. Fors qoltigining yon bagri boylab Mesopotamiya chekka egilmasining neogen davriga mansub qalin molasslari rivojlangan bolib, uning jan. chekkasida yirik neft konlari joylashgan. RubulXoli sineklizasi ikkinchi neft mintaqasi hisoblanadi. Qalqonning tokembriy davri jinslari orasida temir, xrom, mis, qorgoshin, pyx, oltin rudalari, nodir yer elementlari, berilliy va qalay konlari bor.
Iklimi shim.da subtropik, jan.da tropik, quruq, keskin kontinental. Yozi juda issiq, qishi iliq. ArRiyodda iyulning ortacha t-rasi 33°, yanvarda 14°, eng yuqori tra 48°, mamlakatning jan.da 54° va undan yuqori bolishi mumkin. Sohilda bu vaqtda namlik deyarli 100% ga yetadi. Shim.da bazan tra — 11° gacha pasayadi. Yogin miqdori deyarli hamma joyda 100 mm dan kam (yogin markaziy hududlarda bahorda, shim. hududlarda qishda, jan.da yezda nisbatan koproq boladi), toglarda yiliga 400 mm ga yetadi. RubulXoli qumli chol va b. ayrim hududlarda on yillab yogingarchilik bolmaydi. Asir viloyatidagi toglarda yogin yiliga 25,5 mm ni tashkil etadi. Jan.ning issiq samum shamoli bahor va yozning boshlarida qum boronlariga sabab boladi.
Muntazam oqib turadigan daryolar yoq. Suv uch xil yol b-n: quduqlar, yomgir yoki suv toshqini vaqtida hovuzlarga yigish va maxsus moslamalar yordamida dengiz suvini chuchuklashtirish orkali olinadi. S.A.da dunyoda eng kop chuchuk suv (dunyoda olinayotgan chuchuk suvning 30%) ishlab chiqariladi. Yomgir va toshqin suvlaridan toliq foydalanish maqsadida 186 ta damba va umumiy hajmi 775 mln.3 bolgan hovuzlar kurilgan. Sizot suvlar ehtiyojning 1/3 qismini qondiradi. Tuprogi oddiy chol tuprogidan iborat, hududining katta qismida tuproq qatlami ornini tuz qoplami egallaydi. Shim.da dagal subtropik boz tuproq, jan. da shor tuproq va otloqshorxok tuproqlar mavjud.
Osimligi, asosan, chol va chala chol osimliklaridan iborat. Ayrim joylarda oq saksovul, yantoq, toshloq chollarda lishayniklar, lavali maydonlarda shuvoq, astragal, vodiy ozanlarida yakkaterak, akatsiyalar, shor yerlarda yulgun, suv boylarida va shorroq joylarda galofitlar osadi. Kochib yuruvchi qumli chollarda deyarli osimlik osmaydi. Namgarchilik kop bolgan yillari va bahor paytida koproq efemer osimliklar osadi. Jan. dagi toglarda savanna kop. Ormon va yaylovlar xukumat tomonidan muhofaza qilinadi. Ormonlar S.A. ning jan. garbiy qismida joylashgan va 2,29 mln. gektar maydonni egallaydi. Kochuvchi qumlardan saklash uchun tabiiy himoya chizigini shakllantirish maqsadida daraxtlar ekiladi. Har yili kochat ekish xaftaligi otkaziladi. Hayvonlardan bori, chiyabori, sirtlon, tulki, qulon, kiyik, gizol, daman, quyon, arab yolbarsi, tuyaqushlar uchraydi. Kopgina kemiruvchilar, sudraluvchilar va qushlar yashaydi. S.A. chigirtkalar makoni hisoblanadi. Qizil dengizda turli xil baliq, toshbaqa va b. dengiz hayvonlari uchraydi. Dengiz va quruklikda yovvoyi tabiatni muhofaza qilish va rivojlantirish maqsadida Tabiatni muhofaza qilish hamda rivojlantirish milliy qomitasi tomonidan umumiy mayd. 90 ming km2 bolgan 15 qoriqxona va Asir milliy bogi tashkil etilgan.
Aholisining 90% ini arablar tashkil qiladi. Hindlar, misrliklar va pokistonliklar, bir necha yuz ming eronlik, fillipinlik, bangladeshlik, yamanlik, indonez, sudanlik, suriyalik, iordaniyalik va b. ham yashaydi. S.A. da 200—800 ming ozbek istiqomat qiladi, deb hisoblanadi. Yirik qabila birlashmalari — unayza va shammar; qabilalar — harb, mutayr, huzayl, kaxtan, juhayna, muahib, shararat, manasir, banu asad, tanuh, quraysh, banu shaybon. Rasmiy til — arab tili; ingliz tili ham keng tapqalgan. Davlat dini — islom. Islom dinining muqaddas ziyoratgoh shaharlari — Makka va Madina S.A. dadir. Har yili bu shaxdrlarda 2 mln. dan ortiq musulmon xaj va umra safarida boladi. Shahar aholisi 80,2%. Yirik shaharlari — ArRiyod, Jidda, Makka, Madina.
Tarixi. S.A. hududida qadimdan (mil. av. 2ming yillik) kochmanchi arab qabilalari yashab kelgan. Mil. 7-a. da Arabiston ya.o.ning garbiy qismi (Hijoz)da islom paydo bolib, poytaxti Madina sh. bolgan ilk musulmon teokratik davlati — Arab xalifaligi yuzaga keldi. 7—8-a.larda S.A. hududining kop kismi Umaviylar, 8-a. 2-yarmi — 9-a.larda Abbosiylar xalifaligiga qaragan. 10—12-a.larda Arabiston ya.o.ning bir qismida mustaqil amirlik, sultonliklar paydo bolgan. Xijoz Fotimiylar, songra Ayyubiylar, 13-a.ning ortalari — 16-a. ning boshlarida mamluklarta qaram bolgan. Hijozning iqtisodiy va diniy-siyosiy jihatdan mavqei yuqoriligi tufayli xalifalar bu yerda oz hukmronliklarini saklab qolishga urinishgan. 16-a. boshlarida Hijozni Usmonli turklar oz tasarrufiga olgan. 18-a.ga kelib Najdda vahhobiylik diniy-siyosiy oqimi paydo boldi. Najd ozining nisbatan mustaqilligi bilan ajralib turgan. Najd amirliklaridan biri Diriya xrkimi Muhammad Ibn Saud (Saudiylar sulolasi boshligi) 1745 y. Arabistonni vahxrbiylik shiori ostida birlashtirishga harakat qildi. 19-a.ning boshlariga kelib Arabistonning talay qismi Saudiylar davlatiga birlashtirildi. Bu davlat — birinchi Saudiylar davlati (1745—1811) hisoblanadi. 1811 — 18 y.larda Arabiston ya.o.ning kop qismi Misr poshosi Muhammad Ali qoshinlari tomonidan egallab olindi va Saudiylar davlati parchalab yuborildi. 1843 y. Faysal ibn Turki boshchiligida saudiylar mahalliy qabilalar komagida Najdni ikkinchi marta egallashdi. ArRiyod sh. poytaxtga aylantirildi. Barpo etilgan davlat — saudiilarning ikkinchi davlati hisoblanadi (1843—65). 1840 y.dan song ham Hijoz turklar qolida qolaverdi. 19-a.ning 2-yarmida vahhobiylar davlati Shammar hukmdori bolgan Rashidiylar tomonidan bosib olindi. 1902 y. amir Ibn Saud Kuvayt hukmdori Muborak yordamida ArRiyodni egallab, Rashidiylarga zarba berdi, keyinchalik Najdda Saudiylar hukmronligini tikladi. Abdulaziz ibn Abdurahmon (Ibn Saud) Ol Saudlarning uchinchi davlatiga asos soldi (1902 y.dan). Mustamlakachilik maqsadlarini kozlagan Buyuk Britaniya 1915 y. dek.da Angliya — Saudiya bitimining imzolanishiga erishdi. Bitimga muvofiq, Buyuk Britaniya Najd mustaqilligini tan olib, Ibn Saudga subsidiya, qurolyarog bilan yordam beradigan boldi. Biroq Najdni Turkiyaga qarshi urushtirishga muyassar bolmadi. Ayni vaqtda (1915) Misrdagi ingliz komissari MakMagon bilan Makka (Hijoz) sharifi Husayn ortasidagi maxfiy yozishmalar natijasida bir bitimga kelishilib, unga muvofiq, Husayn arablarni Turkiyaga karshi otlantirishga vada berdi. Buning evaziga Buyuk Britaniya Husayn boshchiligidagi bolajak arab davlatining mustaqilligini tan olmoqchi boldi. 1916 y. Husaynning ogli amir Faysal qoshinlari ingliz razvedkachisi T. E. Lourens rahbarligida Turkiyaga qarshi harbiy harakat boshladi. 1918 y. Husayn "arablar podshosi" degan unvonni oldi. Lekin Antanta davlatlari uni faqat Hijoz podshosi deb tan olishdi. 1-jahon urushi tugagach, Ibn Saud Arabistonni birlashtirishni davom ettiraverdi. 1920 y. u Asirning bir qismi ustidan hukmronlik ornatdi (Asirning hammasi 1930 y. boysundirildi). 1921 y. Shammarni boysundirdi. Yangi davlatning kuchayishini xoxlamagan Buyuk Britaniya 1922 y. ozining gumashtalari (sharif Husaynning ogillari) — Iroq qiroli Faysal va Movarourduniya (Transiordaniya) amiri Abdullohni Ibn Saud davlatiga qarshi chiqishga undadi. Saudiylar maglubiyatga uchradilar va bu Ibn Saudni 1922 y. Uqayrada Iroq bilan Kuvayt ortasidagi chegarani belgilash haqidagi shartnomani imzolashga majbur etdi.
Natijada chegara, yani betaraf mintaqa barpo etiddi. 1924—25 ylarda Ibn Saud Hijozni Najdga qoshib oldi. Birinketin Toif, Makka, Jidda va Madina qolga kiritildi. 1926 y. yanvar da u ozini Hijoz podshosi, Najd va b. qoshib olingan viloyatlarning sultoni deb elon qildi. 1927 y. Buyuk Britaniya yangi Saudiylar davlatini tan olishga majbur boldi. 1932 y.dan boshlab mamlakat S.A. Podshohligi deb ataladigan boldi. 1934 y. S.A. va Yaman ortasida bolib otgan va Yamanning maglubiyati bilan tugagan urush natijasida S. A. Asir, Jizana va Najdning bir qismini oz tarkibiga kiritdi.
2-jahon urushi davri (1939—45) da S.A. Germaniya (1941) va Italiya (1942) bilan diplomatik aloqani uzdi, ammo urushda qatnashmadi. Urush oxiriga kelib S.A. da AQSH tasiri kuchaya boshladi. 1943 y. AQSH Saudiya Arabistoni bilan diplomatik aloqa ornatdi va S.A. ga lendliz (biror shart bilan qarz berish) qonunini joriy etdi. AQShning ARAM KO neft kompaniyasi 1972 y.ga qadar neft qazib olish ishlarini bajarib keldi. 1962 y. Saud amaldagi hokimiyatni amir Faysalga topshirishga, 1964 y. 2 noyabrda esa Faysal foydasiga taxtdan voz kechishga majbur boddi. Faysal hukumati xalq xojaligi (yangi sanoat korxonalarini barpo etish va h.k.), xalq talimi sohasida bir qancha islohotlar otkazdi. 1960y.larning 2-yarmidan S.A. tashqi siyosati 2 xil yonalishda boldi. Bir tomondan musulmon davlatlari tashkiloti — Islom paktini tuzib (1966), kommunizmga qarshi harakatni qollab-quvvatlagan bolsa, ikkinchi tomondan Isroil agressiyasiga duchor bolgan arab mamlakatlari (Misr, Suriya va Iordaniya)ga moliyaviy yordam bera boshladi. 1973 y.gi Yaqin Sharkdagi harbiy tanglik paytida S.A. oz qoshinlari bilan arab mamlakatlari tomonida turib urushda qatnashdi va Misr hamda Suriyaga qaytarib olmaslik sharti bilan moliyaviy yordam berdi; Isroilni quvvatlayotgan mamlakatlar — AQSH, Gollandiyaga neft sotishni vaqtincha toxtatib qoydi. 1974 y. okt. oyida Rabotda bolib otgan arab mamlakatlari rahbarlarining konferensiyasida S.A. Falastin Ozodlik tashkilotini tan oldi. 1975 y. 25 martda podshox. Faysal oldirilgach, uning orniga Xolid ibn Abdulaziz podshoh boddi. 1982 y. iyunda PodshohXolid bin Abdulaziz vafotidan keyin uning orniga Faxd bin Abdulaziz taxtga otirdi. S.A. — 1945 y.dan BMT azosi. OzR bilan diplomatiya munosabatlarini 1992 y. fev,da ornatgan. Milliy bayrami — 23 sent. — Podshohlik elon qilingan kun (1932).
Xojaligi. Iqtisodiyotining asosi — neft va gaz sanoati. 2-jahon urushiga qadar S.A. xojaligida chorvachilik ustun bolgan. Urushdan keyin neft qazib olish va eksport qilish hal qiluvchi ahamiyatga ega boldi. Neft va neft mahsulotlaridan keladigan daromad 5 y.lik rejalar doirasida sanoatni rivojlantirishga katta mablag ajratish imkonini berdi. Yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushi 53%, q.x. ulushi 6%, xizmat korsatish tarmogi ulushi 41% ni tashkil etadi. I.ch. yalpi xdjmining 35% xususiy sektorga togri keladi.
Sanoati . S.A. neft zaxiralari boyicha dunyoda 1-orinda (35,8 mlrd. tonna), neft qazib chiqarish boyicha 2orinda (AQShdan keyin) turadi. Neftning 95% "Saudi ARAM KO" milliy kompaniyasi tomonidan qazib chiqariladi. S.A. da kuniga 7,5 mln. barrel (2002 y. 308 mln. tonna) neft qazib olinadi. Gaz zaxiralari boyicha dunyoda 4orinni egallasada, uni qazib olish boyicha Yaqin Sharqda lorinda turadi. 1960y.larning oxiridan neft kimyosi sanoati keng rivojlandi. Metallurgiya (Jidda), qogoz (Dammam), oziq-ovqat (Makkadagi yog zavodi, konditer f-kasi, ArRiyoddagi sabzavot konservalari va Jiddadagi meva sharbati ishlab chiqaradigan f-ka hamda Hufuf va Madinadagi xurmoni qayta ishlash f-kasi), toqimachilik, qurilish materiallari sanoati ham rivojlangan. Jidda, Dammam va ArRiyodda sement zavodlari, Dahronda oynashisha zavodi bor. Bu korxonalarning kopchiligi toliq yoki qisman (70%cha) "Sabik" davlat konserniga karashli va u tomonidan nazorat qilinadi. Yiliga ortacha 66,8 mlrd. kVtsoat elektr energiyasi hosil qilinadi. S.A. da hunarmandchilik, shu jumladan, zargarlik korxonalari salmokli orin egallaydi.
Qishloq xojaligi bundan chorak asr muqaddam iqtisodiyotning eng qoloqtarmogi hisoblangan. 1990y.lardan u juda tez suratlar bilan rivojlandi va daromadli tarmoklardan biriga aylandi. Ekin ekiladigan umumiy maydon 1990y.larningoxirida 1,8 mln. gektarga yetdi. Asosiy q.x. ekini — galla, sholi. Xurmo, kofe, uzum, mandarin, banan, sabzavot va mevali osimliklar ham ostiriladi. Kochmanchi chorvachilik rivojlangan: tuya, qoy, echki, qoramol, shuningdek, tovuq boqiladi. Baliqovlash bilan shugullaniladi. Yiliga ortacha 698 ming t sut mahsulotlari ishlab chiqariladi. Mamlakat oz aholisini asosiy oziqovqat mahsulotlari bilan toliq taminlaydi. Dengizdan marvarid va marjon olinadi. Har yili Makka va Madinaga keluvchi 2 mln.dan ortiq ziyoratchiga xizmat korsatiladi.
Temir yollar uz. 1400 km ni tashkil etadi. Eng yirik t.y. yonalishlari Dammam— Dahron—ArRiyod (562 km), Hufuf—ArRiyod (322 km). Avtomobil yollari uz. 159 ming km, undan 100 ming km asfaltlangan; neft quvuri uz. — 3,7 ming km. S.A. Yaqin Sharkda eng kuchli dengiz flotiga ega. Mamlakatdagi asosiy dengiz portlari: Jidda, Yanbo, Jizon, RasTannura, Dammam, Jubayl, Daba va b. Mamlakatdagi 25 aeroportdan 3 tasi xalqaro aeroportdir. Havo aloqasi "SaudiArabiyen erlayns" aviakompaniyasi orqali amalga oshiriladi. Xalqaro aeroportlari Dahron, Jidda va ArRiyodda.
S.A. chetga, asosan, neft va neft mahsulotlari, bugdoy, xurmo chiqaradi. Chetdan mashina jihozlari, avtomobil, istemol mollari, transport vositalari, metall, toqimachilik buyumlari, qurolyarog oladi. Asosan, Yaponiya, AQSH, Buyuk Britaniya, Koreya Respublikasi, Singapur, Fransiya, Germaniya bilan savdo qiladi. Pul birligi — S.A. riyoli.
Tibbiy xizmati. Songgi 30 y. ichida mamlakatda kasalliklarni davolash va oldini olishga qaratilgan keng qolamli investitsiya dasturlarini amalga oshirish tufayli ijobiy ozgarishlar roy berdi. Ilgari aholi orasida kop uchraydigan sil, bezgak, teri va traxoma kasalliklari deyarli barham topdi. Mamlakatga har yili keladigan ziyoratchilarga yuqori saviyada tibbiy xizmat korsatiladi. Buning uchun Makkada 7 kasalxona, 40 tibbiy markaz, Minoda 4 kasalxona va 24 tibbiy markaz, Arofatda 3 kasalxona va 43 tibbiy markaz, Muzdalifada 6 tibbiy markaz, Madinada 8 kasalxona va 48 tibbiy markaz mavjud. S.A. da 42625 orinli 290 kasalxona bor. Tibbiy markaz va dispanserlar soni 4000 dan oshadi. 2000 y. 30 544 vrach, 61 214 hamshira va 31977 texnik assistent ishladi. Vrachlarning 17% S.A. fuqarolari, qolganlari misrlik, pokistonlik, malayziyalik va b. mutaxassislardir. Eng chekka viloyatlardagi bemorlarni markaziy ixtisoslashgan kasalxonalarga tezkorlik bilan keltirish maqsadida 22 samolyotdan iborat havo ambulatoriyasi mavjud. S.A. Qizil Yarim Oy jamiyatining 154 markazi va 500 Kuchma ambulatoriyasi, 27000 xizmatchisi ham aholiga favqulodda yordam korsatadi. Mamlakat va chet el fuqarolari uchun tibbiy xizmat bepul.
Maorifi va madaniy-marifiy muassasalari. 1926 y. boshlangich majburiy talim va dunyoviy maktablar ochish, 1960 y. qizlarni majburiy talimga jalb etish qaqida qonunlar qabul qilingan. Talim tizimi davlat qaramogida bolib, mamlakat fuqarolari va chet elliklar uchun ham bepul. Maktabga 6 yoshdan qabul qilinadi. Boshlangich maktab 6 y.lik, orta maktab 2 bosqichli bolib, toliqsiz orta (3 y.) va toliq orta (3 y.) maktabdan iborat. Boshlangich maktab negizida hunartexnika maktablari (4 y.lik), toliqsiz orta maktab negizida hunartexnika bilim yurtlari (2 y.lik) ishlaydi. Maktablarda ogil bolalar va kizlar alohidaalohida oqitiladi. S.A.da ogil bolalar uchun 11191 va qiz bolalar uchun 11441 maktab bolib, ularda4,15 mln. bola oqiydi, 292 ming oqituvchi ishlaydi. Har bir oqituvchiga 15 oquvchi togri keladi. Bu — dunyodagi eng yuqori korsatkichlardan hisoblanadi. Bundan tashqari, mamlakatda xususiy talim muassasalari ham mavjud. Mamlakatda bir qancha oliy oquv yurtlari bor. Eng yiriklari: ArRiyoddagi podshoh Saud universiteti (1957), Jiddadagi Abdul Aziz universiteti (1967), Madinadagi I slom tadqiqotlari universiteti (1961), ArRiyoddagi Imom Muhammad ibn Saud islom universiteti (1974), Sharqiy vshgoyatdagi podshoh Faysal universiteti (1974), Makkadagi Umm alKura universiteti (1981), Dahrondagi podshoh Faxd nomidagi neft va minerallar universiteti (1963), ArRiyoddagi Oliy texnologiya inti va Texnika inti. Oliy talim beradigan universitet, institut va kollejlarda 297 830 talaba talim oladi.
Yirik kutubxonalari: Milliy kutubxona (1968), Saud kutubxonasi, ArRiyod universiteti kutubxonasi, Mahmudiya kutubxonasi, Orif Hikmat kutubxonasi, Madina universiteti kutubxonasi. S.A. da 153 madaniy markaz, madaniyat va sanat jamiyati, adabiyot klublari faoliyat korsatadi. 12 ta muzey bor. Ularning eng yiriklari: ArRiyoddagi arxeologiya va xalq merosi milliy muzeyi, AlMasmak kalasi muzeyi, Dammamdagi Mintaqaviy muzey va b.
Matbuoti, radioeshittirishi va telekorsatuvi. S.A. da 100 dan ortiq kundalik gaz. va jur. nashr etiladi. Yiriklari arab tilida: "AlBilad" ("Mamlakat", kundalik gaz., 1934 y.dan), "AnNadva" ("Klub", kundalik gaz., 1958 y.dan), "AlMadinaAlMunavvara" (kundalik gaz., 1937 y.dan), "ArRiyod" (kundalik gaz., 1964 y.dan), "AlJazira" ("Orol", kundalik gaz.), "AshSharqalAusat" ("Yaqin Sharq", gaz., 1978 y.dan); ingliz tilida: "Arab Nyus" ("Arab yangiliklari", kundalik gaz., 1975 y.dan). Eng yirik va nufuzli nashriyot "AlYamama" hisoblanadi. Radioeshittirish 1948 y.dan boshlangan, 23 davlat radiostyasi mavjud. Eshittirishlar 4 kanal orkali arab va ingliz tillarida, chet ellarga fransuz, turk, urdu, bengal, fors, ozbek, suaxili va indonez tillarida uzatiladi. S.A. da milliy telekorsatuv faoliyati 1965 y.dan boshlangan.
Makka (1967), Madina (1967), Dammam (1969) da yirik televizion markazlar mavjud. Teleeshittirishlar 2 kanal orqali olib boriladi. Suniy yoldosh orqali telekorsatuvlar asosiy axborot manbaidir. 70% teletomoshabinlar undan foydalanadi.
Adabiyoti. Hozirgi S.A. hududidagi qad. va orta asr adabiyoti arab madaniyati ozanida rivojlandi. Hijozda 5— 7-a.larda badaviylar sheriyati (ImruulQayS) rivojlandi, 7-a. ning 1-yarmida esa "Quron" xatga tushirildi. Badaviylar sheriyati namunalari va "Quron" mumtoz arab tilini namoyon etuvchi buyuk manba hisoblanadi. Arab xalifaligi tashkil topishi, 7-a. ning 20y.larida adabiy hayot markazlarining ozgarib turishi (Damashq, Bagdod, Kohira va b.) S.A. da adabiyot rivojini birmuncha sustlashtirdi. Vahhobiylar mafkurasi va konservativ jamiyat tuzilishi yangi adabiyot rivojini uzok, vaqtgacha toxtatib qoydi. Qoshni arab mamlakatlarining tasirida 20-a.ning 20y.laridan bir qancha shoir, jurnalist, yozuvchilar yetishib chiqdi. Ularning asarlarida marifatparvarlik, romantik va realistik yonalishlar uygunlashgan edi. Muhammad Surur asSabbon va Muhammad Hasan Avvad romantik yonalish asoschilari hisoblanadi. Husayn Sirxan, Muhammad Hasan Fiki, Muhammad alAmir arRumeyxa kabi shoirlar mazkur yonalishda ijod qilgan shoirlardir. Mehnatkash xalq hayotini, jamiyatdagi ijtimoiy adolatsizliklarni fosh etish Ahmad Abd alGafur Attor ijodida muxim orin tutadi. 2-jahon urushi (1939—45) dan keyingi davr nasrida Amin Salom Rumayha, Abdulla Munaa, Yusuf bin ashShayx Yaqub hikoyalari, Hasan Nosif, Abd asSalom Hoshim Hofiz qissalari realistik yonalishga ega. Realist yozuvchilar asarlarida sentimentalizm ruhi kuchli. 1957 y. Abd asSalom Hoshim Hofizning xotin-qizlar huquqini himoya etishga bagishlangan "Hijozlik Samro" nomli birinchi romani nashr etildi. 50y.lardagi publitsistika va adabiy tanqidda Muhammad Hasan Avvad, Abdulla bin Xalis, Saod alBovaridiy, Abdulla Abd alJabbor va b. ijodi muhim ahamiyatga egadir.
Hikoya janri yaqinda paydo bolgan bolsa ham, S.A. adabiyotida yetakchi orinni egallaydi. Ahmad asSiboi, Hamid Damanquri hikoya janrining asoschilari hisoblanadi. Ahmad AsSiboining "Egizaklar" asari bu janrda yaratilgan birinchi asardir. Novella janri ham yangi janrlardan hisoblanadi. Husayn Ali Husayn, Muhammad Ulvan, Ali Xasuna, Siboi Usmon, Muhammad alMansura ashShakxa mazkur janrda samarali ijod qilmoqdalar. 80y.lardagi publitsistika va adabiy tanqidda Ahmad Abd alGafur al Attar, Muhammad Abdo Yamanini alohida korsatish mumkin.
1980 y.dan podshoh farmoni bilan adabiyot boyicha davlat mukofoti tasis etilgan.
Memorligi va tasviriy sanati. Odam yuzi tasvirlangan tosh haykalchalar, hayvonlar tasvirlangan tosh relyeflar S.A. hududidagi qad. yodgorliklardan hisoblanadi (mil. av. 7—2-a.lar). Makka va Madinada orta asr arab memorligi yodgorliklari (machit, Madrasa, minoralar) saqlangan. Hijoz shim.da mil. av. 2 va mil. 1-a. larga oid nabatiyaliklar shahri vayronalari va qabrlar topilgan. Aholi turmush darajasining yuksalib borishi bilan ananaviy loy va xom gishtlar orniga zamonaviy qurilish materiallaridan mahalliy iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda villa va koshklar qurildi. Kochmanchilarning turar joylari esa echki terisi bilan yopilgan chaylalardan iborat. Yirik shaharlar (Makka, ArRiyod, Madina, Jidda)da jahon andozalariga mos darajada kop qavatli uylar, mehmonxona, stadion, aeroportlar mavjud. Zamonaviy qurilishlarda arab milliy memorligi ananalari oz aksini topgan. Yirik inshootlarning devori kopi marmar bilan qoplangan.
Kinosi. S.A.da hayot tarzi islom dini arkonlari asosida qurilgani sababli kinoteatr va teatrlar yoq. Shunga muvofiq, kinematografiya sanati rivojlanmagan. Asosan, sport va ijtimoiy harakterga ega filmlar yaratiladi. Ommaviy tarzda kinofilm va spektakllar namoyish etilmaydi.
Ozbekiston — S.A. munosabatlari. 1992 y. fevralda S.A. tashqi ishlar vaziri shahzoda Saud alFaysal bin Abdulaziz Ol Saudning Ozbekistonga, osha yil apr. da OzR Prezidenti I. A. Karimovning S.A. ga tashrifidan song 1992 y. noyabr da Jidda sh.da OzR konsulxonasi, may oyida ArRiyodda elchixonasi, 1997 y. 27 martda Toshkentda S.A. elchixonasi ochildi. 1995 y. noyabr da OzR Tashki ishlar vazirining S.A. ga qilgan tashrifi davomida Ozbekiston bilan S.A. ortasida savdo, iqtisod, investitsiyalar, texnika, madaniyat, sport va yoshlar ishlari sohalarida hamkorlik qilish togrisida bitim imzolandi.
1996 y. apr.da ArRiyodda OzR Prezidenti I.A. Karimovning "Ozbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yolida", 1998 y. martda "Ozbekiston XXI asr bosagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari" asarlari arab tilidagi nashrining rasmiy takdimoti otkazildi.
1996 y.da S.A.ning "Delta oyl" shirkati bilan hamkorlik aloqalari ornatildi. Jumladan, Ozbekiston hukumati AQSH — S.A. ning "Yunikol" va "Delta oyl" shirkatlari konsorsiumi bilan neft va gaz quvurlari loyihalari togrisida bitim, "Ozbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasi esa Ozbekistonda neft razvedkasi hamda uni qazib chiqarish haqida anglashuv bayonnomasini imzoladi. 1996 y. yanvarda "Ozbekturizm" kompaniyasi "AlMarva" shirkati bilan turizm va aviachiptalarni sotish togrisida bitim imzoladi. 2002 y.da Ozbekiston — S.A. ortasidagi tovar aylanmasi 3,9 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. Ozbekistonning S.A. ga eksporti, asosan, savdo va unga aloqador xizmatlardan iborat. Ayni paytda, S.A.dan shirinliklar, don, gilam va polni krplaydigan mahsulotlar, osimlik va mol yogi, mebel va choyshablar, spirtsiz ichimliklar, optika jihozlari, poyabzal, boyoklar, oyinchoq va sport anjomlari olinadi.
Ozbekistonda S.A. ishtirokidagi 14 korxona royxatga olingan bolib, ularning 10 tasi qoshma korxona, 4 tasi 100% S.A. sarmoyasidagi korxonalardir.
Ikki davlat ortasida talim va din sohalarida ham hamkorlik rivojlangan. 1997 y. S.A. oliy talim vaziri Xalid alAnqariy Ozbekistonga S.A. ning bir necha universitetlari rektorlaridan iborat delegatsiya bilan tashrif buyurdi. Mustaqillik davrida respublikamizning 45 mingdan ortiq fuqarosi haj, 35 mingdan ziyod fuqarosi umra safarlarida boldilar (2004). Nosir Orifxojayev.
Saudiya Arabistoni Qirolligi Elchixonasi
O’zbekiston,Toshkentsh., Bobur ko’chasi - 3a, 100100
Tel.: (+998 71) 281 5101
Elektron-manzil: monir_kalo@hotmail.com

BAA
Birlashgan Arab Amirliklari (Birlashgan Arab Amirliklari) poytaxti — Abu Dhabi shahri. BMT azosi. Davlatni boshqarish shakli absolyut Rohiblik. Maydon 82,880 km². Milliy pul birligi — dirham (AED). Rasmiy din — islom. Musulmonlar — 96 %, boshqalar — 4 %. BAA aholisi — 6 mln kishi. Etnik tarkbi: arablar — 20 %, arab olamidan tashqaridagi hududlar, yani Yevropa, Hindiston va Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlaridan — 80 %. Aholining 33 %i ayollar, 67 %i erkaklar. Rasmiy tili arab tili, bundan tashqari ingliz, hind, urdu va fors tillaridan ham foydalaniladi. So‘ngi yillarda Dubayga rus turistlar tashrifi ko‘pligi sababli mehmonxonalarda ishchilar rus tillarida ham suhbatlashmoqdalar. BAA Persid va Omon ko‘rfazida Arab yarim orolining sharqiy qismida joylashgan. Saudiya Arabistoni Qirolligi, Qatar va Omon Sultonligi bilan chegaradosh. BAA 7 ta amirlik (xonlik) dan iborat: Abu-Dhabi, Ajman, Dubay, Ras Al-Hayma, Fujeyra, Um Al-Quvayn, Sharja.
Davlat 1971 yil 2 dekabr kuni Mustaqillikga erishgan.
|Birlashgan Arab Amirliglar |
|الإمارات العربيّة المتّحدة |
|Al-Imārāt al-Arabiyyah al-Muttaḥidah |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |
| |

Davlat prezidenti Sheyx Xalifa bin Zayid Al Nahanay [pic]
O‘zbekiston Respublikasining O‘rta va Yaqin Sharq mamlakatlaridagi diplomatik vakolatxonalari yordamida Birlashgan Arab Amirliklari, Saudiya Arabistoni, Kuvayt, Misr, Bahrayn, O‘mon, Qatar, Iordaniya, Isroil, Eron, Hindiston, Pokiston va Janubiy Afrika Respublikasi bilan ikki tomonlama aloqalarni rivojlantirish bo‘yicha faol say-harakatlar qilinmoqda. O‘zbekiston Respublikasining mazkur davlatlar bilan aloqalari avvalo iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, bunda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan respublikamizning arab mamlakatlari bilan ikki tomonlama hamkorligini yanada rivojlantirish bo‘yicha tadbirlar dasturi alohida ahamiyatga molik. Mazkur davlatlar bilan siyosiy muloqotlar oliy va yuqori darajada amalga oshirib kelinmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan Birlashgan Arab Amirliklariga (17-18 mart 2008-yil) amalga oshirilgan rasmiy tashriflar ikki tomonlama aloqalarni rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib, o‘zaro manfaatli hamkorlikni o‘rnatishga asos soldi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyingi o‘tgan davr mobaynida Birlashgan Arab Amirliklari (oktabr 2007-yil) rahbarlarining mamlakatimizga oliy darajadagi rasmiy va davlat tashriflari amalga oshirilgan. O‘zbekistonga Birlashgan Arab Amirliklarining (iyun 2009y.) tashqi ishlar, moliya, energetika, tashqi savdo va iqtisod vazirlarining rasmiy tashriflari amalga oshirilgan. O‘zbekiston Respublikasi va BAA o‘rtasida diplomatik aloqalar 1992-yil 25-oktabr kuni o‘rnatilgan.

IORDANIYA

Iordaniya, Iordaniya Hoshimiylar Qirolligi (arab. المملكة الأردنية الهاشمية‎‎, Al-Mamlaka al-Urduniuah al-Hashimiuah) — Yaqin Sharqda, Osiyoning garbiy qismida joylashgan davlat. Maydoni 97,8 ming km2. Aholisi 6,259,932 kishi. Poytaxti — Amman shahri. Mamuriy jihatdan 12 muhofaza (viloyat)ga, muhofazalar tumanlarga bolinadi.
Iordaniya — konstitutsiyali monarxiya. 1952-yil 8-yanvarda qabul qilingan konstitutsiya amal qiladi (keyingiozgarishlar bilan). Davlat boshligi — malik (podshoh) bolib (1999-yildanAbdulloh II bin Talol), u qonun chiqaruvchi va ijrochi hokimiyat sohasida katta huquqqa ega. Qonun chiqaruvchi hokimiyat — podshoq va Millat majlisi (parlament); u senat va deputatlar palatasidan iborat. Senatni podshoh 4 yil muddatga tayinlaydi (senat tarkibining yarmisi har 2 yilda yangilanib turadi). Deputatlar palatasi togri va yashirin ovoz berish yoli bilan 4 yilga saylanadi. Ijroiya hokimiyatni podshoh ozi tayinlaydigan hukumat — Vazirlar Kengashi orqali amalga oshiradi.
Mamlakat umumiy aholisining 98 % arablar; yahudiylar, armanlar, yunonlar, kurdlar, cherkeslar, chechenlar, dogistonliklar, ozbeklar, turkmanlar ham yashaydi[2]. Rasmiy tili — arab tili. Mamlakat aholisining 90 % islom diniga, qolgan qismi xristian va yahudiy dinilariga mansubdir. Aholining 71 % shaharlarda istiqomat qiladi. Mamlakatda 5 % ga yaqin badaviylar bolib, ular kochmanchi hayot tarziga ega. Aholining 70 % ga yaqini xizmat korsatish sohasida, 12 % ishlab chiqarish va torshon sanoatida, qolganlari boshqaruv tizimi[3], talim, savdo, transport va harbiy sohalarda xizmat qiladi. Yirik shaharlari: Ammon, Az-Zarqa, Irbid, Al-Xalil
|Iordaniya Hoshimiylar Qirolligi |
|المملكة الأردنية الهاشمية |
|Al-Mamlakah al-Urdunniyyah al-Hāšimiyyah |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Rohibi (Prezidenti) Abdulloh II
[pic]
Hozirgi Iordaniya hududida dastlab xanaaneylarning somiy qabilalari yashagan. Mil. av. 1 ming yillikda bu hududning bir qismi Isroil va Yahudiya (Iudeya) podshohliklari tarkibida bolgan. Mil. av. 1ming yillik oxirida qad. arab davlati — Nabateya podshohligi vujudga keldi. Mil. 2-asrning 30-yillaridan Iordaniya Rim, 4-asrdan Vizantiya imperiyalari, 7-asrdanArab xalifaligi qol ostida boldi. Iordaniyada sekin-asta arab tili va islom dini tarqala boshladi. 11 — 15-asrlarda salibchilar, saljuqiylar, Misr mamluklari bostirib kirdi. 16-asrning boshidan 1918-yilgacha Iordaniya Usmonli turk imperiyasi tarkibida boldi. Mamlakat birinchi jahon urushi davrida arab qozgolonchi vatanparvarlari tomonidan ozod qilindi. Song hozirgi Suriya hududi bilan birga amir Faysal qol ostiga otdi (1918). 1920-yildan Iordaniya Britaniya mandatidagi Falastinga qoshildi. 1921-yil Iordan daryosining sharqiy qismida Hoshimiylar sulolasidan bolgan amir Abdulloh rahbarligida Transiordaniya amirligi tashkil topdi. Uning tashqi siyosati, qurolli kuchlari va iqtisodiyoti ustidan Angliya nazorati ornatildi. Hoshimiylar hukmronligini mustahkamlaydigan konstitutsiya qabul qilindi. Ikkinchi jahon urushi davrida Transiordaniya Buyuk Britaniyaning Yaqin Sharqdagi qarbiy tayanch maydoniga aylantirildi. 1946-yil 25-mayda Transiordaniya Iordaniya nomi bilan mustaqil davlat, amir Abdullox. esa uning podshohi deb elon qilindi. 1948—49 yillardagi Arab-Isroil urushi natijasida Nablus, Bayt-Lahm, Quddusning sharqiy qismi Iordaniyaga qoshib olindi. 1967-yil iyunida Isroil Iordaniya urushi natijasida mamlakatning iqtisodiy jiqatdan eng rivojlangan qismi — 6,6 ming km2 hududini Isroil qoshinlari bosib oldi. Iordaniya — 1955-yildan BMT azosi. Ozbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlari 1993-yil 13-fevralda ornatilgan[6]. Milliy bayrami 25 may — Mustaqillik kuni (1946).
Ozbekiston Respublikasi bilan Iordaniya ortasida diplomatiya munosabatlari ornatilgach, siyosiy, iqtisodiy, madaniy hamkorlik rivojlana boshladi. 1993-yil fevralda Iordaniya shahzodasining Ozbekistonga tashrifi va 1996-yildaOzbekiston Respublikasining Tashqi ishlar va Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirliklari delegatsiyalarining Iordaniya ga rasmiy tashrifi chogida savdo va iqtisodiy hamkorlik, samolyotlar qatnovi togrisidagi bitimlar imzolandi. 1994-yildan ikki mamlakat ortasida savdo-sotiq aloqalari boshlandi. 2000-yilda Ozbekiston Respublikasi bilan Iordaniya ortasidagi tovar aylanmasi 13,7 ming AQSh dollarini tashkil qildi. Iordaniyadan Ozbekistonga yog va moy, qandshakar, kakao, qandolat va sabzavot mahsulotlari, qora va rangli metallar va ulardan tayyorlangan buyumlar, optika asboblari, mebel va boshqalar keltiriladi. Ozbekiston tomoni turli xizmatlar korsatadi. Ozbekiston Respublikasida Iordaniya sarmoyadorlari ishtirokidagi 14 korxona faoliyat korsatayotir, shundan 6 tasi qoshma korxona, 8 tasi 100 % iordan investitsiyasi bolgan korxonadir. Iordaniyaning „Global Biznes“ kompaniyasi Ozbekiston Respublikasida oz vakolatxonasini ochgan va ilgor texnologiyalar marketingi, savdo-sotiq hamda maslahat xizmati korsatish bilan shugullanadi. 1996-yilda Toshkentda Iordaniya maqsulotlari korgazmasi otkazildi. Unda Iordaniya ning kopgina shirkatlari va ishbilarmonlari qatnashdi.
Toshkent oliy maktablarida onlab iordan talabalari oqimoqda. Podshohlikning kopgina fuqarolari Ozbekiston Respublikasida fan nomzodi dissertatsiyasini yoqlab ketgan.
Iordan Xoshimiylar Qirolligi Elchixonasi
O’zbekiston,Toshkentsh., Chilonzor - 15, Farhod ko’chasi - 9, 100173
Tel.: (+998 71) 274 2479 / Faks: (+998 71) 120 6644
Elektron-manzil: jordanuzrol.uz

Ummon sultonligi

Ummon — Arabiston yarim orolining janubi-sharqiy qismida joylashgan davlat. Maydoni- 312 km2. Aholisi 35 mln. kishi. Poytaxti — Maskat sh. Mamuriy jihatdan 59 viloyatga bolinadi.
Davlat sulton boshchiligidagi monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1996 y. 6 noyabrda kabul kilingan. Davlat boshligi — sulton (1970 y.dan Qobus bin Sayd). Shoro kengashi va Davlat kengashidan iborat Ummon Kengashi maslahat organi mavjud. Ijrochi hokimiyatni sulton va hukumat amalga oshiradi.

|Oman Sultonligi |
|سلطنة عُمان |
|Sulṭanat ʿUmān |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Rohibi (Prezidenti) Qabus ibn Sayin Al Bu Sayid
[pic]
Hozirgi Ummon soqilida mil. av. 4-ming yillikdan Shim. Afrika, Fors qoltigi mamlakatlari va Hindiston ortasida vositachi savdo markazlari mavjud bolgan. 6—5-a.larda U.ning sohil qismlari Axomaniylar xukmronligi ostida bolgan. Mil. 6-a.da sosoniy Xisrav I Anushirvon (Nushiravon) qoshinlari tomonidan vayron qilindi. 7-a. ortalarida U. Arab xalifaligi tarkibiga kiritildi, islom dini tarqaldi. 8-a. ortalarida xalifa noibiga qarshi qozgolondan song U. mustaqil davlat — imomlikka aylandi, uni imom idora qila boshladi. 9-a. oxirida Abbosiylar U.ni oziga itoat qildirdi. 11-a. oxiriga kelib mamlakat yana mustaqillikka erishdi. 1515 y. U.ning barcha sohil qismini portugallar bosib oldi. 1650 y. ozod qilindi. 18-a.ning 2-yarmida Buyuk Britaniya bilan Fransiya U.ni egallash uchun ozaro kurash boshladi. 1792 y. imomning ukasi sulton ibn Ahmad U. sohillarini, jumladan, Maskat va AsSohar sh.larini egallab, alohida davlat — Maskat sultonligi tuzilganligini elon qildi. Ayni vaqtda vahhobiylar egallab olgan Fors qoltigi va Hormuz bogozi sohillari U.dan ajralib chiqdi. Shu tariqa 19-a. boshlariga kelib, mamlakat U. imomligi, Maskat sultonligi, U.ning shim. sohili (ingliz adabiyotida "Qaroqchilar Sohili" deb ataladigan hudud)ga bolinib ketdi. 19-a. ning 2-yarmida Maskat bilan "Qaroqchilar Sohili" Angliya protektorati (Maskat va Shartnomali Ummon—hoz. Birlashgan Arab Amirliklari)ga aylantirildi. U. imomligining sohil boylaridan mahrum bolishi uning savdosotiqdagi mavqeiga putur yetkazadi. 1865, 1886, 1890 y.larda U.da mustamlakachilarga qarshi xalq qozgolonlari bolib otdi. Qozgolonchilar Maskatni U. bilan birlashtirish va Maskat bilan Buyuk Britaniya ortasida tuzilgan asoratli shartnomani bekor qilinishini talab qildilar. Ammo qozgolonlar har safar shafqatsizlik bilan bostirildi.
1913 y. imom Salim alXarusiy boshchiligidagi U. kabila qoshinlari Maskatning kop qismini ozod qildilar. 1920 y. 25 sent.da ingliz mustamlakachilari bilan Maskat sultoni AsSib qishlogida U. imomligini mustaqil davlat deb tan oluvchi shartnomani imzoladilar. Biroq U.da yirik neft konlari ochilgach, Angliya qoshinlari AsSib shartnomasini buzib, 1955 y. kuzda U.ga bostirib kira boshladi, ingliz ask’arlari va Maskat sultoni Sayd ibn Taymur lashkarlari U.ning Nazva, Rustoq va b. shaharlarini egallab oldi. U. axrlisining bir qismi imom Golib ibn Ali boshchiligida bosqinchilarga qarshi kurash boshladi. 1959 y.ga kelib imomlik hududining anchagina qismi inglizlar qoliga otdi. Kop ummonliklar vatanini tark etishga majbur boldi. 1958 y.dan U. taqdiri masalasi BMTda bir necha bor muhokama qilindi. Osiyo va Afrika mamlakatlarining talabi bilan BMT Bosh Assambleyasining 18-sessiyasi U. masalasi bilan shugullanuvchi maxsus qomita tuzdi. BMT Bosh Assambleyasining 20-sessiyasi (1965) U. hududidan ingliz qoshinlarini chiqarib yuborish va U.ga mustaqillik berish haqida qomita taklifini maqulladi. 1970 y. oxirida Maskat sultonining ogli Qobus bin Sayd Maskat sultonligi bilan U. imomligini birlashtirib, U. Sultonligi tuzilganini elon qildi. U. — 1971 y.dan BMT azosi. Milliy bayrami — 18- noyabr — Milliy kun (1970).
Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari yoq.
Pul birligi – Rial Omani (OMN).
Ummon Sultoni Qobus bin Sa'id A'lohazratlarining qisqacha tarjimai holi hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2009 yil 4-5 oktyabr kunlari ushbu mamlakatga buyurgan davlat tashrifiga doir mufassal ma'lumotlar mazkur kitobning ilk sahifalaridan o’rin olgan.

Mamlakatimiz mustaqil rivojlanishining tarixidan ma'lumki, Ummon Sultonligi O’zbekiston Respublikasi mustaqilligini birinchilardan bo’lib, ya'ni 1991 yilning dekabrida rasman tan olgan. 1992 yilning aprelida esa ikki davlat o’rtasida o’zaro diplomatiya munosabatlari o’rnatilgan.

Shundan buyon O’zbekiston va Ummon munosabatlari do’stlik va hamkorlik tamoyillari asosida izchil rivojlanib kelmoqda. Ikki mamlakat tashqi siyosat mahkamalari o’rtasida muntazam maslahatlashuvlar yo’lga qo’yilgan. Mamlakatlarimiz terrorizm, ekstremizm, qurol-yarog’ va narkotik moddalar kontrabandasi kabi tahdidlarning oldini olish bilan bog’liq masalalarda hamfikrdir. Ummon O’zbekistonning Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni mustahkamlash, Afg’onistondagi vaziyatni barqarorlashtirish borasidagi sa'y-harakatlarni yuksak qadrlaydi.

Kitobda O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning 2009 yil oktyabrida ushbu mamlakatga buyurgan davlat tashrifi ikki davlat munosabatlari rivojida muhim kasb etgani alohida ta'kidlanadi.

Kezi kelganda qayd etish joizki, aynan ushbu tashrif chog’ida tomonlar Toshkentda va Masqatda o’z elchixonalarini ochishga kelishib olgan edilar. Bundan tashqari, mazkur tashrif doirasida mamlakatlarimiz o’rtasida hamkorlik va munosabatlarning asoslari, savdo-iqtisodiy hamkorlik, havo transporti qatnovi to’g’risidagi hukumatlararo bitimlar, shuningdek, neft-gaz, kimyo, qurilish, oliy ta'lim, sayyohlik, sarmoya kabi sohalarga oid o’ndan ortiq hujjat imzolangan edi.

Ushbu kitobda O’zbekiston rahbarining Ummonga buyurgan davlat tashrifi mahalliy va xorijiy ommaviy axborot vositalari tomonidan mufassal yoritilishi, shuningdek, O’zbekiston - Ummon munosabatlari taraqqiyoti mavzulariga doir bo’limlardan tashqari Ummon Sultonligining tarixi va bugungi kuni, mamlakat iqtisodiyotining turli jabhalari, o’rta va oliy ta'lim, tibbiy va ijtimoiy xizmat, atrof muhiti muhofazasi va sayyohlik singari sohalarda erishilgan muvaffaqiyatlarga oid atroflicha ma'lumotlar ham rang-barang suratlar bilan birga o’zbek va arab tillarida o’quvchilar e'tiboriga havola qilingan.

“O’zbekiston - Ummon Sultonligi: hamfikrlik, hamjihatlik, hamkorlik” kitobi taniqli arabshunos Baxtiyor Ibrohimov muallifligida “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasida nashr etilgan. U arab tili o’qitiladigan oliy o’quv yurtlarining jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar yo’nalishi bo’yicha tahsil olayotgan talabalari uchun qo’llanma sifatida taqdim etilgan.
Ummon sultonligida o”ziga hos bo”lgan odatlari ulardan Bittasi ularnaing hammasi ’’ SALLA ’’ kiyishadi. Ummon Sultoniga nazar solsangiz, u ham sallada o’tiribdi va hatto Davlatning lashkarlari ham SALLA b/n yurishadi.

QATAR

Qatar (Qatar Davlati) poytaxti — Doha shahri. BMT azosi
Qatar, Qatar Davlati (Davlatu Qatar) — Janubiy Garbiy Osiyodagi davlat. Qatarya.o.dajoylashgan. Mayd. 11,4 ming km2. Aholisi 9 ming kishi . Poytaxti — Doha shahri. Pul birligi – Qatari rial (QAR).
Q. — mutlaq monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 2003 yil apr.dagi referendumda maqullangan va 2005 yildan kuchga kirgan. Davlat boshligi — amir (1995 yildan shayx Hamad bin Xalifa Ol Soniy); u qurolli kuchlar bosh qomondoni hamdir. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni hukumat amalga oshiradi.

|Qatar Davlati |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Amiri(Prezident)
Xamad ibn Halifa Al Fani
[pic]
Qatar ya.o.da aholi mil. av. 3—2-ming yillikdan yashab kelgan. Q.ni bir necha marta Sosoniylar egallagan. 7—10-asrlarda Arab xalifaligi tarkibida bolgan. 10-asrdan Qarmatlar davlatiga kirdi. 13^14-asrlarda Bahrayn amirligi hukmronligi ostida boldi. 16-asr boshlarida portugallar, keyinroq usmonli turklar bosib oldi. 18-asrning 2-yarmida Q. hududida Soniy sulolasi boshchiligidagi kichik sultonlik tashkil etildi. Bu sulola 19-asrning oxirida Q.ni birlashtirdi. 1871 — 1914 yillarda Q. yana Usmonli turk imperiyasi hukmronligi ostida boldi. 1916—71 yillarda Buyuk Britaniya protektorati. 1971 yil 1 sentyabrda mustaqil davlat deb elon qilindi. Q. — 1971 yildan BMT azosi. Milliy bayrami — 3 sentyabr — Mustaqillik kuni (1971). OzR suverenitetini 1991 yil 30 dek.da tan olgan va 1997 yil 27 noyabrdan diplomatiya munosabatlarini ornatgan. Q.da siyosiy partiya va kasaba uyushmalari yoq.
O'zbekiston Respublikasi bilan Qatar Davlati o'rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlik bo'yicha ma'lumot.
O'zbekiston Respublikasi bilan Qatar Davlati o'rtasidagi savdo-iqtisodiy va investitsiya hamkorligining shartnomaviy-huquqiy bazasini 2010 yil 24 noyabrda,
Doxa shahrida imzolangan, “Ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirish to'g'risida” ”Savdo-iqtisodiy va texnikaviy hamkorlik to'g'risida” Hukumatlararo bitimlar va boshqa hujjatlar tashkil etadi.
Ayni paytda, O'zbekiston Respublikasi Hukumati bilan Qatar Davlati Hukumatlari o'rtasida investitsiyalarni o'zaro rag'batlantrirish va himoya qilish to'g'risidagi
Bitim loyihasi utsida tomonlar ish olib boryaptilar.
2010 yil natijalariga ko'ra O'zbekiston Respublikasi bilan Qatar Davlati o'rtasida tovar ayirboshlash 36 ming AQSH dollariga teng bo'ldi.
2010 yil 23 24 noyabrda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning Qatarga Davlat tashrifi doirasida, “Qatar Petroleum Interneshnl” kompaniyasi bilan quyidagi investitsiyaviy qo'shma loyihalar bo'yicha Anglashuv memorandumi imzolandi:
-“Navoiazot” OAJ bazasida 100 ming tonna hajmda polivinilxlorid ishlab chiqarishni tashkillashtirish;
- “Navoiazot” OAJ bazasida 200 ming tonna hajmda metanol ishlab chiqarish;
- “Sho'rtonneftegaz” sho''ba korxonasi bazasida 36,5 ming tonna hajmda suyultirilgan gaz ishlab chiqarishni tashkillashtirish.

KUVAYT

Kuvayt (Kuvayt davlati) poytaxti — Kuvayt shahri. BMT azosi. Qo'shni davlatlar Iroq va Saudi-Arabistoni. Davlat neft ishlab chiqarish hisobiga juda ham boy davlatlardan biri.
Arab-yarimorolining sharqiy-shimoliy qismida joylashgan.Maydonini katta qismini cho'llar qoplaydi.Eng katta oroli Bubiyan-oroli.
O'lkada arablar, janubiy-osiyoliklar, eronliklar va boshqa millat vakillari yashaydilar. Aholining 90% musulmonlar, qolgan 10% esa boshqa dinlar vakillari. Davlat tili arab tili, lekin ingliz tili ham keng tarqalgan.
Pul birligi –Kuvayti dinar(QVT). Kuvayt dinarining 1 dinari 3.56$ to’g’ri keladi.

|Quvayt Davlati |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Amir boshchiligidagi monarhiya.
Davlat Amiri ( Prezidenti )
Sabah Al-Axmad Al-Jaber Al-Sabah
[pic]

O'zbekiston Respublikasi va Quvayt Davlati o'rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlik bo'yicha ma'lumot

O'zbekiston Respublikasi bilan quvayt Davlati o'rtasida diplomatik munosabatlar 1994 yil 8 iyulda o'rnatilgan.
Ikki davlat o'rtasidagi savdo-iqtisodiy va investitsion munosabatlarni tartibga soluvchi shartnomaviy-huquqiy baza to'liq shakllantirilgan. Hususan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil yanvarda Quvaytga amalga oshirgan tashrifida quyidagi hukumatlararo bitimlar imzolangan:
O'zbekiston Respublikasi Hukumati va Quvayt Davlati Hukumati o'rtasida savdo, iqtisodiy, ilmiy va texnikaviy hamkorlik to'g'risida Bitim (Al Quvayt, 19 yanvar 2004 yil);
O'zbekiston Respublikasi Hukumati va Quvayt Davlati Hukumati o'rtasida (Al Quvayt,19 yanvar 2004 yil);
O'zbekiston Respublikasi Hukumati va Quvayt Davlati Hukumati o'rtasida ikki yoqlama soliqqa tortishning oldini olish hamda daromad va kapital soliqlarini to'lashdan bosh tortishni bartaraf etish to'g'risida Bitim (Al Quvayt, 19 yanvar 2004 yil);
O'zbekiston Respublikasi Hukumati va Quvayt Davlati Hukumati o'rtasida havo qatnovi to'g'risida Bitim (Al Quvayt, 19 yanvar 2004 yil);
O'zbekiston Respublikasi Hukumati va Quvayt Davlati Hukumati o'rtasida turizm sohasida hamkorlik qilish to'g'risida Bitim (Toshkent, 21 iyul 2008 yil).
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2004 yil yanvar oyida Kuvayt Davlatiga qilgan tashrifi davomida, O'zbekiston Respublikasi Hukumati va
Quvayt arab iqtisodiy taraqqiyot jamg'armasi (QAITJ) o'rtasida «Hamkorlik to'g'risida Memorandum» imzolangan.
Shu kungacha QAITJning imtiyozli kreditlari asosida quyidagi loyihalar amalga oshirildi:
«Nukus va Urganch shaharlarining suv ta'minotini yaxshilash»;
«To'qimachi-Angren temir yo'l qismini elektrlashtirish»;
«Markaziy tuman va shahar tibbiyot muassasalarining shoshilinch tibbiy yordam ko'rsatadigan 171 ta bo'limini tibbiyot asbob-uskunalari bilan jihozlash».
Shu bilan birga, QAITJ tomonidan «Jizzax va Sirdaryo viloyatlarida irrigatsiya tarmoqlari hamda drenaj tizimini tiklash» loyihasining texnik-iqtisodiy asosnomasini ishlab chiqish uchun grant hamda O'zbekiston Tiklanish va taraqqiyot jamg'armasining institutsional rivoji uchun texnik ko'mak ajratilgan.
Hozirgi vaqtda QAITJning imtiyozli kreditlari asosida quyidagi loyihalar amalga oshirilmoqda:
«V.Voxidov nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan kardioxirurgiya markazini zamonaviy tibbiyot texnikasi bilan jihozlash»;
«Djizax va Sirdaryo viloyatlarida irrigatsiya tarmog'i va drenaj tizimini tiklash»;
«4R87 G'uzor-Chim-Kukdala» avtoyo'lini qayta ta'mirlash» .
2010 yilda davlatlar orasidagi tovar ayirboshlash 128 ming dollardan oshdi
Kuvayt Davlati Elchixonasi
O’zbekiston,Toshkentsh., Batum ko’chasi - 2
Tel.: (+998 71)120 5888, 120 5886 / Faks: (+998 71) 120 8496

BAHRAIN

Bahrayn Davlati (Davlat al-Bahrayn) — Janubi-g‘arbiy Osiyoda, Fors qo‘ltig‘ining Bahrayn orollaridagi davlat (amirlik). Bahrayn tarkibiga 33 orol kiradi, ularning eng kattalari: Bahrayn. Muharrak, Umm-Naasan, Havar. Rasmiy tili — arab tili. Maydoni 695,2 km2, aholisi 1 234 571 kishi (2011). Asosiy aholisi arablar. Forslar, pokistonliklar, hindlar ham yashaydi. Aholining 83% shaharlarda istiqomat qiladi. Islom diniga e’tiqod etadi. Poytaxti — Manama shahri. Pul birligi- Bahrain dinar (BHD).
Bahrayn — konstitutsiyaviy monarxiya. Davlat boshlig‘i — amir. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni amir va bir palatali Milliy Kengash (parlament), ijrochi hokimiyatni bosh vazir boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi. 1973-yil mamlakat konstitutsiyasi qabul qilingan. 1973 — 1975-yillarda konstitutsiyaga muvofiq Milliy Assambleya (parlament) chaqirildi, biroq u 1975-yilda amirning farmoni bilan tarqatib yuborildi. 1992-yilda 40 kishidan iborat Maslaxat Kengashi tuzilganligi e’lon qilindi. Uning vazifasi — qonun loyihalari va mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy siyosatining turli sohalari bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kengash tarkibini amir belgilaydi.
Tabiati nomi mil.av. 3-mingyilliklardagi manbalarda tilga olinadi. U o‘zining marvarid-durlari bilan mashhur bo‘lgan. 1521-yil Portugaliya mustamlakachilari tomonidan bosib olingunga qadar Tabiati 8 asr mobaynida mustaqil arab musulmon davlati bo‘lgan. Portugallar bu yerda uzoq tura olmadilar. 1602 — 1783-yillarda Bahrayn Eron hukmronligida bo‘ldi. 1820-yil va1861-yildagi Britaniya — Bahrayn bitimlaridan so‘ng, u Britaniya imperiyasi izmiga o‘tdi, ya’ni uning mustamlakasiga aylandi. 1971-yili 15-avgustda mustaqillikka erishdi. 1971-yildan BMTa’zosi. O‘zbekiston bilan diplomatiya munosabatlarini 1992-yil mayda o‘rnatgan. Milliy bayrami 16-dekabr Milliy kun (1971-yil).

|Bahrayn qirolligi |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Rohibi (Prezidenti)
Qirol Hamad ibn Isa Al Khalifa
[pic]

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 7 iyun kuni Oqsaroyda Bahrayn Podshohligi tashqi ishlar vaziri Shayx Xolid bin Ahmad bin Muhammad Ol-Xalifani qabul qildi, deb xabar beradi O'zA.

– Sizning tashrifingiz Bahrayn Podshohligi tashqi ishlar vazirining O'zbekistonga ilk tashrifi ekanligi bilan ham muhimdir, – dedi davlatimiz rahbari. – O'zbekiston uchun arab davlatlari bilan munosabatlar ustuvor sanaladi. Shu ma'noda Bahrayn bilan hamkorlik biz uchun muhim ahamiyatga ega.

O'zbekiston bilan Bahrayn o'rtasida 1992 yilda diplomatiya munosabatlari o'rnatilgan. Mamlakatlarimiz xalqaro tashkilotlar doirasida siyosiy hamkorlik qilib keladi. Tashqi siyosat mahkamalarining maslahatlashuvlari yo'lga qo'yilgan. Bu xalqaro maydonda mamlakatlarimiz bir-birining nuqtai nazarini qo'llab-quvvatlashiga xizmat qilmoqda.

Iqtisodiy hamkorlik haqida gap ketganda, tomonlar mavjud imkoniyatlardan to'la foydalanayapti, deb bo'lmaydi. 1997 yilning fevral oyida Bahrayn neft va sanoat vaziri rahbarligidagi savdo-iqtisodiy delegatsiya O'zbekistonga tashrif buyurganida o'zaro axborot almashish masalalari ham alohida muhokama qilingan edi. Shu maqsadda delegatsiya a'zolari O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, "O'zbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasi, Tashqi ishlar hamda Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirliklarida muzokara o'tkazgan edilar.

Mutaxassislarning fikricha, yurtimizga Bahrayn sarmoyasini jalb etish, O'zbekistondan u yoqqa meva va poliz mahsulotlari eksport qilish, xalq iste'moli mollari ishlab chiqaruvchi qo'shma korxonalar tuzish va sayyohlik – hamkorlikning istiqbolli sohalari sanaladi.

O'zbekiston va Bahrayn gumanitar sohadagi aloqalarni rivojlantirish bo'yicha ulkan imkoniyatlarga ega. Mamlakatlarimiz olimlari, madaniyat va san'at namoyandalari, sportchilar o'rtasidagi hamkorlik xalqlarimizni bir-biriga yaqinlashtirishga xizmat qilishi tabiiy.

Bir necha yil avval O'zbekiston Xotin-qizlar qo'mitasi va Tadbirkor ayollar uyushmasi delegatsiyasi Manamada o'tkaziladigan yillik xayriya bozorida qatnashdi. Unda xalqimiz amaliy san'ati buyumlari va rassomlarimizning asarlari namoyish qilindi. O'zbekiston Xotin-qizlar qo'mitasi bilan Bahrayn Onalar va bolalarni himoya qilish jamiyati o'rtasida o'zaro hamkorlik to'g'risidagi anglashuv protokoli imzolangan.

Oqsaroydagi uchrashuvda Shayx Xolid bin Ahmad bin Muhammad Ol-Xalifa O'zbekistonga tashrifi samarali kechayotganini, muzokaralarda hamkorlikni har tomonlama rivojlantirish masalalari yuzasidan atroflicha fikr almashilganini ta'kidladi. ISESCO tomonidan Toshkent shahrining 2007 yilda islom madaniyati poytaxti deb e'lon qilinishida Islom Karimov rahbarligida O'zbekistonda amalga oshirilayotgan ulkan yangilanishlar, mamlakatimizning tinchlikparvarlik siyosati muhim omil bo'layotganini alohida ta'kidladi. Samimiy qabul uchun Prezidentimizga minnatdorlik bildirdi.

Suhbat chog'ida O'zbekiston Respublikasi bilan Bahrayn Podshohligi o'rtasidagi hamkorlikning bugungi ahvoli va istiqboliga oid hamda tomonlarni qiziqtirgan boshqa masalalar muhokama qilindi.

SURIYA

Suriya (Suriya Arab Respublikasi) poytaxti — Damashq shahri. BMT azosi
Suriya, Suriya Arab Respublikasi (Al-Jumhuriya al-Arabiya as-Suriya) — Jan.Garbiy Osiyodagi davlat. Orta dengizning sharqiy sohilida joylashgan. Mayd. 185,2 ming km2. Aholisi 22,5 mln. kishi (2002). Poytaxti — Damashq sh. Mamuriy jihatdan 14 viloyat (muhofaza)ga bolinadi.
S. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1973 y. 12 martda qabul qilingan. Davlat boshligi — prezident (2000 y.dan Bashar Asad), u milliy referendumda 7 y. muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni Xalq kengashi (parlament), ijrochi hokimiyatni prezident va Vazirlar Kengashi amalga oshiradi.
Pul birligi- Suriya funti.
|Siriya Arab Respublikasi |
|[pic] |
| |
|[pic] |
| |
|Bayroq |
| |
|Gerb |
| |

Davlat Prezidenti
Bashar al-Assad
[pic]
Aholisining 90% arablar ((suriyaliklar); ulardan tashqari kurd, arman, turkman, turk, cherkas, falastinliklar ham yashaydi. Rasmiy til — arab tili. Aholining aksariyati sunniy musulmonlar, shuningdek shialar, alaviylar, xristianlar, maroniylar ham bor. Shahar aholisi 52,4%. Yirik shaharlari: Damashq, Halab, Hims, Latakiya.
S. hududida odam paleolit davridan yashab keladi. Mil. av. 2ming yillikning 1-yarmida mayda shahardavlatlar vujudga kelgan. Mil. av. 15-a.da S.ning kop qismini Misr, 14-a.da Xett podshoxligi egallab olgan, 12-a. boshlarida S. ozodlikka erishsada, 8-a. oxirida Ossuriyata, 7-a. oxirida esa Yangi Bobil podshoxligi, 6-a. ortalarida Axomaniylarga qaram boldi. Mil. av. 333 y. Iskandar Maqsuniy (Aleksandr) davlati tarkibiga kirdi, bu davlat barbod bolgach, salavkiylar davlatining viloyatiga aylandi. Mil. av. 1-a.da Armaniston podshosi Tigran II S.ni bosib oldi, 64 y. Rim, mil. 4-a. oxiridan Vizantiya viloyatiga aylandi. Mil. 633—40 y.larda Arab xalifaligi, 1516 y.da Usmonli turk imperiyasi zabt etdi va S. 1818 y.gacha Turkiya tarkibida boldi. 1832—40 y.larda Misr qoshinlari tomonidan bosib olindi. 1840 y. S.da Yana turklar hukmronligi tiklandi. 1918 y. okt.da S.ni ingliz qoshinlari bosib oldi. 1919 y. AngliyaFransiya kelishuviga binoan inglizlarning ornini fransuzlar egalladi. 20y.larda milliy ozodlik harakati kuchaydi. 1928 y. Tasis majlisiga saylov otkazildi, 1930 y. mayda S. respublika deb elon qilindi, ammo Fransiya mandati saqlanib krldi, bu mandat 1943 y.dek.da bekor qilindi. 1946 y. 17 apr.dagina tola mustaqillikka erishdi. 1958 y. S. Misr bilan yagona davlat — Birlashgan Arab Respublikasi (BAR)ga birlashdi, ammo 1961 y. 28 sent. da uning tarkibidan ajralib chiqdi va ozini Suriya Arab Respublikasi (SAR) deb elon qildi. 1963 y. 8 martda davlat tontarishi bolib, S. Arab sotsialistik uygonish partiyasi (Baas) hokimiyatni qolga oldi, 1971 y. 12 martdan Hafiz Asad prezident boldi.
1967 y. iyunda S.ga Isroil hujum qilib, mamlakat hududining bir kismini (Gulon tepaliklarini) bosib oldi. 1973 y. okt.da S. boshka arab davlatlari qatori harbiy harakatlarda qatnashib, Isroil tomonidan bosib oligan yerlarning bir qismini qaytarib olishga muvaffaq boldi. S— 1945 y.dan BMT azosi. OzR suverenitetini 1991 y. 28 dek. da tan olgan va 1992 y. 24 apr.da diplomatiya munosabatlari ornatgan. Milliy bayrami — 17 apr, — Chet el koshinlari chikarib yuborilgan kun (1946).
Suriya (Suriya Arab Respublikasi)-g’arbiy osiyoga kiruvchi yaqin sharqdagi mamlakat.
Miloddan avvalgi 2mingyillikdan boshlab Suriya Rim va Vizantiya imperiyalari , shuningdek, Yaqin Sharqdagi turli davlatlar tarkibida bo’lgan.
VII asrning 30-yillaridan Arab halifaligi tarkibiga kirgan; 661-750 yillar Ummaviylar halifaligining siyosiy va madaniy markazi bo’lgan.

X asrda, XVI asr boshlarida Suriya hududi arablar misrliklar, turklar va xristianlar hukmronligi ostida bo’lgan.

I-Jahopn urushiga qadar Suriya Usmonli turklar tarkibida bo’lgan(5116-1918).

1920 yildan Fransiya mandate ostidagi hudud bo’lgan. 1941 yil 27 sentyabrda Suriya nomiga rasmiy ravishda mustaqilligi e’lon qildi. Faqatgina 1946 yil 17aprelda ya’ni chet el qo’shinlari mamlakat hududdan chiqib ketgandan keyingina Suriya to’laqonli tarzda mustaqillikka erishdi. Bu kun mamlakat milliy bayrami sifatida nishonlanadi. (“Evakuatsiya kuni”).

1958 yil Suriya Misr bilan Birlashgan Arab Respublikasiga birlashdi. 1961 yil Birlashgan Arab Respublikasi tarkibidan chiqib o’zini Suriya Arab Respublikasi deb e’lon qildi.
1963 yil hokimiyatga Sotsial arab tiklanish partiyasi keladi. Bu sana Suriyada inqilob bayrami sifatida nishonladi.
1967 yil iyun oyida Isroil Suriyaning bir qancha hududlarini , shu jumladan, Golan tepaligini bosib oldi. (1973 yil harbiy harakatlar natijasida bir qancha hududlar ozod etildi).
1960 yillar boshlarida mamlakatda keng miqyosdagi sanoatlashtirish boshlangunga qadar Suriya agrar mamlakat hisoblanar edi.

Hozirgi kunga kelib ham davlat barcha sohalarda boshqaruvchilik vazifasini bajaradi.
Aholining 40% qishloq xo’jaligi bilan band.
1970 yili hukumat tashabbusi bilan samarali irrigatsiya tizimidan foydalanish natijasida hosildor erlar maydoni 50% gacha kengaydi.

Qishloq xo’jaligi uchun eng hosildor erlar O’rta yer sohillari bo’ylarida joylashgan. Ular Jabol al Nusayrida , Aleppo atroflari, Damashq atrofi, Yefrot va Xabur daryolari oralig’ida joylashgan. Damashq , Aleppo va Xams asosiy sanoat markazlari. Yetishtiriladigan asosiy qishloq xo’jalik mahsulotlari: bug’doy , arpa, paxta, no’xot, shakarqamish, qoramol, qo’y tuxum, parranda , sut, meva va sabzavotlar.

Asosiy sanoat mahsulotlari: neft, engil sanoat mahsulotlari, ichimliklar, kimyoviy ashyolar, tamaki, fosfor, mashinasozlik. Shuningdek keng miqyosda qo’l mehnatiga asoslangan ipak, charm va shishadan yasaladigan hunarmandchilik mahsulotlari yasash keng tarqalgan. Asosiy qazilma boyliklar: neft-shimoli sharqiy hududda qazib olinadi; tabiiy gaz, asosan “Al-Jazira” hududida olinadi; fosfat va tuz.

1974 yildan Suriyaning asosiy daromad manbai neft bo’lib kelmoqda. Neft eksport qilinadigan mahsulotlarning 65% ni tashkil qiladi.
2001 yilda kuniga 522.700 barrel neft qazib olingan. Aniqlangan neft zahiralari2,4 mlrd barrel. 2002 yil yanvar oyiga kelib aniqlangan tabiiy gaz zahiralari 240,7 mlrd kubometr.
Latakiya va tartus suriyaning asosiy dengiz portlaridir. Suriyaning yillik import miqdori qiymat ko’rinishida eksport miqdoridan ko’proq. Asosiy import qilinadigan mahsulotlar sirasiga; mashina va asbob uskunalar, metallar, engil sanoat mahsulotlari, kimyo va keng istemol mollari kiradi. Neft tekstil, qishloq xo’jalik mahsulotlari va fosfat asosiy eksport qilinadigan mahsulotlar. Asosiy savdo-sotiq qilinadigan davlatlar; Germaniya, Italiya, Fransiya, Livan, va Saudiya Arabistoni. Tabiiy boyliklar; neft, fosfat, temir rudasi, tuz, mramir, gips, gidroresurslar.
2000 yil 17 iyuldan xukumat boshlig’I president Bashir al-Asad hisoblanadi. 2007 yil 27 mayda bo’lib, o’tgan prezidentlik saylovlarida Bashir al-Asad saylovchilarning 97,62% ovozini to’plab ikkinchi bor ushbu lavozimga saylandi.
2002 yil YaIM 3,5 % ga o’sdi.YaIM aholi soniga 3500 AQSh dollarini tashkil etdi.
Qayta ishlangan neft va neft mahsulotlari, meva sabzavot, kiyim kechak, go’sht mahsulotlariniGermaniya, Italiya, Fransiya, Turkiya, Livan, Ispaniya, Avstriya, Saudiya Arabistoni va Iroq davlatlariga eksport qilish natijasida 2002 yilda eksport miqdori 6,2 mlrd dollarni tashkil etdi.
Suriyaning pul birligi bo’lgan 11,225 Suriya funti 1$ga teng(20.05.2007)
Umumiy temir yo’l uzunligi 2,743 kmni tashkil etadi. Avtomagistral yo’llar umumiy uzunligi 41,451km, shundam 9,575 km qattiq qoplamali va 31,876 km grunt qoplamali. Suv yo’llari uzunligi esa 870 km.
Shu bilab birga Suriya keng imkoniyatlar beruchi Suriya va Evropa ittifoqi o’rtasidagi bitim ham imzolangan. 20002 yil dekabr oyida Evropa va O”rta Yer dengizi mamlakatlarihamkorlik bitimi imzolanishi jarayonida Suriya vaEvropa rasmiy vakillari barcha masalalarda o’zaro kelishuvga erishgan. Bu bitimga ko’ra Suriya hududida xorijiy banklar faoliyatiga ruxsat berildi. Buerda amalda bo’lgan qora bozorda balyutaga oid operatsiyalarni amalgam oshirganlikda ayblangan shaxslarni xibsga olish va qamoq jazosi tayinlanishi to’g’risidagi qonun bekor qilindi.
2002 yil Suriya hukumati 1990 yildan buyon yopib qo’yilgan Suriyani Iroq mosul shahri bilan bog’lovchi temir yo’lning ochilishiga ruxsat berdi. Temir yo’lning qayta ochilishi ikki mamlakat o’rtasidagi o’zaro hamkorlikning rivojlanishiga qaratilgan.
Suriya va O’zbekistonning tarixiy aloqalari.
Suriya va O’zbekiston aloqalari sobiq ittifoq davridan boshlangan va Suriya prezidenti Xofiz al-Asad tomonidan qo’llab – quvvatlangan. Xususan bu aloqalar to’g’risida u “bizning aloqalarimizning tarixiy ildizlari mavjud bo’lib, o’zaro xurmat va do’stlikka asoslangan” deb ta’kidlab o’tadi.

1944 yil 26 oktyabrda Sobiq Ittifoqning muxtor elchisi Suriya bosh vaziri Saydulloh al- Jabriga sovet xukumatining vakolatli elchisi sifatida xujjatlarni taqdim etgan kundan sobiq ittifoqi Suriya va livanni mustaqil davlat sifatida tan olgan edi.
Suriya o’z mustaqilligini e’lon qilishiga qaramasdan Fransuz xukumati bu hududdagi o’z ta’sir doirasini yo’qotishni istamas edi. Shu maqsadda Fransiya Suriya va Livan hududida o’zining dengiz va xavo kuchlarini joylashtirishni talab qildi. Shuningdek chet mamlakatlar manfaatlariga xizmat savdo va iqtisodiy shartnomalarni imzolashga harakat qilindi. Shundan keyin Suriya hududida inqiloblar avj olishi bilan birga xorijuy mamlakatlarning bosimi kuchaydi. Bu holatda vaziyatdan chiqishning yagona yo’li sovet xukumatining taklifini qabul qilishi edi. 1955 yil San-Fransiskoda Suriya va SSSR tashqi ishlar vazirligi Xolid al-A’zam bilan Molotov o’rtasida uchrashuv bo’lib o’tdi. Suriya xali ham kommunizmning tarqalishini istamayotgan G’arb davlatlari ta’siri ostida edi. Suriya va SSSr aloqalari mafaatli tarzda davom etdi. 1957 yil SSSr xukumati Suriyaga iqtisodiy va texnik ta’minot borasida yordam ko’rsatishga mo’ljallangan ikkitomonlama bitim imzolandi. Bu hamkorlikning maxsuli sifatida; temir yol va avtomagistral yo’llarining qurilishi, elekrt manbalari uchun damba, metallurgiya va neftni qayta ishlovchi zavodlar, Suriya hududida foydali qazilmalarni topish ishlarini ko’rishimiz mumkin. Shu maqsadlar uchun Suriya SSSR xukumatidan 78,750 oltin rubl (772168 gramm sof oltin) miqdorida yillik 5,2 % lik kredit oldi. Olingan kredit sovet mutaxassislarining maoshi va loyixalarning texnik ta’minotiga sarflandi. Suriya xukumati olingan kreditni 12 yil mobaynida to’lashni o’z zimmasiga oldi. 1966 yilning asosiy voqeasi Suriyaning Efrot daryosida plotina qurilishi bo’ldi. Bu loyiha uchun 120 mln rubl sarflandi. Bu danbaning balandligi 60 metr, kengligi 2,5 km bo’lib 800 mil kvt quvvatga ega. Bunday obektning qurilishi boshqa ijtimoiy va iqtisodiy loyihalarni amalgam oshirishga imkon berdi. Ayniqsa 1963 yil 8 martdagi inqilobdan so’ng. Suriyaliklarning SSSR bilan hamkorligi butun iqtisodiyotning rivojlanishiga turtki bo’ldi.

Suriya olingan kreditni ishlab chiqarilgan mahsulot yoki valyuta ko’rinishida to’lashni zimmasiga oldi. 1969 yil Moskvada fan va texnikaning turli sohalarida mutaxassislar almashishini ko’zda tutuvchi bitim imzolandi. 1970 yil SSSR tomonidan 63 ta turli xil loyihalar amalgam oshirildi. Suriyaning shimoli va janubini bog’lovchi 1500 km temir yo’l qurildi.

Suriya iqtisodiyot vazirligining ma’lumotiga ko’ra 1989-1990 yillar mobaynida SSSR ga eksport qilingan Suriya mahsulotlari miqdori 1 mlrd 400 mln funt sterlingni tashkil etdi. SSSR tarqalib ketgandan so’ng ham Suriya Hamdo’stlik mamlakatlari bilan aloqalarini davom ettirmoqda.

Suriya Arab respublikasi 1991 yil 28 dekabrda O’zbekistonning mustaqilligini tan oldi. 1992 yil 23-24 aprel O’zbekistonga Suriya tashqi ishlar vaziri Faruq ash-Shar boshchiligida delegatsiya tashrif buyurdai. Islom Karimov o’z qarorgoxida qabul marosimini uyushtirdi. Tashrif chog’ida ikki mamlakat o’rtasida diplomatic aloqalar protokoli imzolandi. O’zbek Suriya aloqalari o’ziga xos xususiyatga ega. Bu xususiyatlarni quyidagi misollarda ko’rishimiz mumkin; Efrot daryosidagi platina qurilishi jarayonida o’zbekistonlik mutaxassislar suriyalik hamkasblari bilan hamkorlikda ishladi, ilmiy tadqiqot sohasida; O’zbekiston Oliy o’quv yurtlarining Suriya uchun etishtirib bergan kadrlar, ayniqsa, O’zbekiston xukumati tomonidan 4 ming gektarni egallagan va barcha kerakli jixozlar bilan jihozlangan davlat fermasini sovg’a tariqasida Suriyaga berilganligida. Xalap, Miken, Damashq atroflarida 1979 yilda boshlangan bir qancha qo’shma loyixalar davom etayotganligiga qaramasdan O’zbekistonning mustaqillikka erishgandan keyin Suriya va O’zbekiston aloqalari etarli darajaga ko’tarilgani yo’q. albatta, bu o’zaro aloqalarning rivojlanishi ikki davlat o’rtasidagi do’stlik va hamkorlikning mustahkamlanishiga olib keladi.

Iqtisodiy hamkorlik

1999 yil ikki mamlakat o’;rtasidagi Tovar ayriboshlash 2mln AQSh dollariga etdi. Shu jumladan yarim millioni eksport, qolgani import mahsulotlari xissasiga to’g’ri keladi.

Bugungi kunga kelib O’zbekiston Tashqi Iqtisodiy Aloqalar Vazirligi tomonidan Suriya investitsiyasi jalb etilgan 11 ta korxona ro’yxatga olingan. Bu korxonalarning 8 tasi qo’shma korxona bo’lsa, qolgan 3 tasi to’lig’icha Suriya kapitali asosida tashkil etilgan.

O’zbekiston Makroiqtisodiyot va statistika boshqarmasining ma’lumotiga ko’ra 1999 yil qo’shma korxonalar tomonidan 30 ming AQSh dollariga teng eksport mahsulotlari ishlab chiqarilgan.

Xalq diplomatiyasi
(Xalqlar o’rtasida o’zaro aloqalar)

1990 yil 21-26 iyun kunlari Toshkent, Namangan va Samarqandda Suriya parlamenti a’zolari va talabalar ittifoqi raisi Xusayn Duayniy boshchiligidagi suriya delegatsiyasi ishtirokida O’zbekiston va Suriya do’stlik kunlari bo’lib o’tdi. Shuningdek, delegatsiya tarkibiga Suriyaning taniqli arboblaridan va “Omayya” xalq folklore ansambli a’zolari kirishgan edi. 1991-1997 yillarda Suriyaning mashxur rassomi Muhammad Gannum O’zbekiston Tasviriy San’at Akademiyasi ko’magida Toshkent, Samarqand va Buxoroda 4 marta shaxsiy ko’rgazmasini tashkil etdi. Uning bir necha asarlari parlament binosida va O’zbekiston Davlat San’at muzeyida saqlanadi.

Falastin Muxtoriyati
Falastin Elchixonasi
O’zbekiston,Toshkentsh., K. Karimova ko’chasi - 35, 100100
Tel.: (+998 71)254 9418 / Faks: (+998 71)252 4145
Elektron-manzil: kodkasmail@tps.uz