Universiteit Hasselt Katrien
Faculteit BEW Leenaerts
Academiejaar 2014-2015 F 1437156
Academisch Nederlands
Docent: prof. dr. E. Moonen
Paper trimester 2
Een morele cocktail als sleutel tot een betere wereld

Religie is al eeuwenlang een cruciale factor in ons menselijk bestaan. Duizenden bevolkingsgroepen onderscheiden zich van de rest op basis van hun manier van zingeving aan ons leven hier op aarde. Inmiddels zijn er vele wegen die we kunnen nemen in de zoektocht naar betekenisvolle verbindingen waarbij meestal een hogere macht, opperwezen of god centraal staat. Moeten we echter steeds één weg volgen? Mogen we de route niet veranderen en eens op de andere wegen gaan kijken of we deze niet aangenamer vinden? En wat als men helemaal geen nood heeft aan deze zoektocht? Soms zijn de wortels van de keuzes van onze voorouders zo diep ingenesteld dat openstaan voor verandering en een andere kijk op het leven gewoon niet aan bod komen.
Sociaal psycholoog en professor Jonathan Haidt heeft zich dan ook verdiept in dit thema. Hij tracht het verschil in mentaliteit tussen de liberalen en conservatieven in Amerika te verklaren en heeft daarom de morele wortels van deze groepen eens onder de loep genomen. Waarom reageren liberalen anders op Michelangelo’s naakte David dan conservatieven? (Haidt, 00:12) Haidt verklaart dit door het verschil in openheid voor ervaring. Mensen die hier hoog op scoren hebben nood aan nieuwigheid, variëteit, diversiteit, nieuwe ideeën en reizen. Mensen die hier laag op scoren houden van het bekende, veilige en betrouwbare. Als men weet hoe zulke eigenschappen in elkaar zitten, kunnen veel van de raadsels over het menselijk gedrag begrepen worden. De graad van openheid voor ervaring vertelt ons bovendien veel over politiek. Robert McCrae zegt dat, ‘Open individuen hebben affiniteit met liberale, progressieve, linkse politieke ideeën. Ze willen een maatschappij die open is en die verandert. Terwijl gesloten individuen een voorkeur hebben voor conservatieve, traditionele, rechtse ideeën.’ Hierdoor weet men ook een hoop over de groepen waar mensen zich bij aansluiten. Het feit dat we zo sterk kunnen verschillen in onze visie is een probleem, want als het doel is om de wereld te begrijpen, om een dieper inzicht in de wereld te krijgen, dan zal de morele diversiteit hier de zaak bemoeilijken. Deze verschillen zijn er omdat elke persoon namelijk vastzit in een bepaalde morele matrix (Haidt, 04:05).
Als we beginnen bij het begin is het idee dat de geest bij de geboorte een onbeschreven blad is, de grootste fout die we maken. Ontwikkelingspsychologie heeft namelijk aangetoond dat pasgeboren kinderen reeds veel weten over de fysieke en sociale wereld. Ze zijn geprogrammeerd om sommige dingen vlot te leren en andere minder vlot. De natuur voorziet dus een soort kladversie waar nog veel aan veranderd kan worden. Deze kladversie bestaat uit de vijf fundamenten van de moraliteit (Haidt, 04:34).
Het eerste fundament is schaden-zorgen. De mens is een zoogdier en heeft dus een hoop neurale en hormonale software die ervoor zorgt dat hij zich hecht aan anderen en medelijden voelt, vooral voor zwakken en kwetsbaren. Het geeft ons sterke gevoelens jegens diegenen die schade berokkenen. Het tweede fundament is billijkheid-wederkerigheid. Er is ambigu bewijs over de vraag of andere dieren wederkerigheid kennen, maar bij mensen kan het bewijs niet duidelijker zijn. Kijk bijvoorbeeld naar ‘De Gulden Regel’, dit is dan ook de basis van vele religies. Het derde fundament is loyaliteit binnen een groep. Er zijn groepen in het dierenrijk die goed samenwerken, maar deze zijn heel klein en meestal zijn de leden verwant met elkaar. Alleen bij mensen vindt men zeer grote groepen terug die kunnen samenwerken, maar in dit geval om andere groepen te bevechten. Dit valt te verklaren door onze lange geschiedenis van leven in clans. Het vierde fundament is autoriteit-respect. In het dierenrijk ziet men dikwijls zeer onderdanige gedragingen ten opzichte van leden van een verwante soort, maar gezag bij mensen steunt niet zo zeer op macht en brutaliteit zoals dat bij dieren wel het geval is. Het is meer gebaseerd op vrijwillige onderschikking, en soms zelfs op aspecten van liefde. Het laatste fundament is puurheid-kuisheid. Zuiverheid gaat niet alleen over de onderdrukte vrouwelijke seksualiteit; het gaat over elke ideologie die zegt dat de deugd kan bereikt worden door te controleren wat u met uw lichaam doet en wat u in uw lichaam stopt. Terwijl de politieke rechterzijde seks meer moraliseert, doet de linkerzijde dat vaak met voedsel. Voedsel is vandaag de dag extreem gemoraliseerd. Men stelt zich dan dikwijls de vraag: ‘Wat wil ik aanraken of in mijn lichaam stoppen?’ (Haidt, 07:07).
Dit zijn de vijf beste kandidaten voor wat er op de kladversie van de morele geest staat, maar hoe verschillend zal het eindresultaat zijn van een kind dat duizend kilometer ten zuiden van ons opgroeit in een klein dorpje in Zuid-Frankrijk? De morele kladversie kan gezien worden als een audio-equalizer die vijf kanalen heeft en die men per kanaal verschillend kan instellen (Haidt, 08:34). De controle hierover ligt bij de mens zelf. Zo speelt ons karakter natuurlijk een grote rol, maar de externe factoren zijn ook doorslaggevend zoals bijvoorbeeld de omgeving waarin u opgroeit en de opvoeding die u krijgt, maar de doorslaggevende factor die ons alles over het moraal leert, is natuurlijk religie. Zo hebben conservatieven vaak een religieuzere opvoeding gehad dan liberalen, die hoogstwaarschijnlijk veel vrijheid kregen in hun leven en zelf hun weg mochten uitzoeken. De vijf kanalen van deze twee groepen staan dan ook verschillend geprogrammeerd.
Naarmate men ouder wordt, ontplooit men zich. De mens krijgt een beter beeld van de wereld en maakt keuzes die de morele matrix beïnvloeden. Zo heeft men de keuze om te geloven in een god of niet. Filosoof Alain De Botton heeft zich gericht op de mensen die de keuze maken om niet in een god te geloven, maar moet men als atheïst direct elke vorm van religie verwerpen?
De Botton is geïnteresseerd in de bevolkingsgroep die zo'n beetje als volgt denkt: ‘Ik kan niet geloven in deze dingen. Ik geloof niet in de doctrines. Die doctrines kloppen niet, maar ik houd van kerstliedjes. Ik ben dol op de kunst van Mantegna. Ik bezichtig graag oude kerken. Ik blader graag door het Oude Testament.’ (De Botton, 01:29) Mensen die van de ritualistische, de moralistische en gemeenschappelijke kant van het geloof houden, maar de doctrines niet kunnen uitstaan. Deze mensen stonden altijd voor een onplezierige keuze: u accepteert de doctrine en krijgt vervolgens alle leuke dingen of u verwerpt de doctrine en wordt verbannen naar een soort spirituele wildernis. Dat is een lastige en onnodige keuze, maar er is een alternatief. Zo zijn er manieren om te stelen van religies. Als u niet in een religie gelooft, is er niets mis met kiezen en mengen, met het nemen van de leuke kanten van een geloof. Deze nieuwe vorm van atheïsme gaat over zowel een respectvolle, als een onbeschaamde manier van religies bekijken en zeggen: ‘Wat kunnen we gebruiken?’. De seculiere wereld zit vol gaten. Een grondige studie van religie zou ons allerhande inzichten kunnen geven op gebieden van het leven die niet zo goed gaan (De Botton, 02:16).
Zo kunnen we eens naar onderwijs kijken. In het onderwijs creëert men betere mensen door ze commerciële en technische vaardigheden aan te leren, maar als u naar een topuniversiteit zou gaan en u zou zeggen: ‘Ik kom hier omdat ik op zoek ben naar moraliteit, sturing en troost; Ik wil weten hoe ik moet leven’, zouden ze u naar het gekkenhuis verwijzen. Dit is eenvoudigweg niet wat vooraanstaande instituten van hoger onderwijs te bieden hebben omdat ze vinden dat we dat niet nodig hebben. Ze vinden niet dat de mens dringend hulp nodig heeft, want ze zien ons als rationele volwassenen. Wat we nodig hebben is informatie (De Botton, 04:21). Religies hebben een heel ander uitgangspunt. Alle religies noemen ons op enig moment kinderen. En net zoals kinderen hebben we grote behoefte aan assistentie. De mens kan zich maar net handhaven en uiteraard heeft men dan hulp nodig. (De Botton, 05:03). Bovendien zijn religies culturen van repetitie, preken en welsprekendheid. Ze arrangeren ook tijd aan de hand van kalenders en zo heeft men structuur (De Botton, 09:16). Wat religies ook weten is dat de mens niet slechts uit hersenen bestaat; er zijn ook lichamen. Als ze ons een les leren, doen ze dat via het lichaam. Ideeën en lichamelijk gedrag zijn totaal gescheiden zaken. Religies zijn fascinerend in hoe ze proberen deze twee te combineren (De Botton, 10:25). De organisatie in een religie is ook zeer opmerkelijk. Ze groeperen zich en vormen instituten. Dat heeft allerlei voordelen zoals schaal en kracht. De Katholieke Kerk haalde vorig jaar 97 miljard dollar binnen volgens het Wall Street Journal. Dit zijn enorme machines. Ze werken samen, het zijn merken, het zijn multinationals, en ze zijn zeer gedisciplineerd (De Botton, 13:16). Sommige kenmerken komen wat feller uit in de ene religie dan in de andere. Zo is de combinatie van lichamelijk gedrag en ideeën in de Islam zeer sterk aanwezig zoals besnijdenissen en hoofddoeken. Niet iedereen is het misschien eens met religie, maar uiteindelijk zijn religies zo subtiel, zo gecompliceerd en zo intelligent op vele manieren, dat ze niet enkel overgelaten mogen worden aan de gelovigen: ze zijn voor ons allemaal (De Botton, 14:55). U heeft de keuze om volledig voor een religie te gaan of om religie gewoonweg te verwerpen, maar om een betere wereld te krijgen en meer van elkaar te begrijpen, moet men openstaan om van elkaar te leren. Bovendien beschikt men over het beschikbaar gereedschap en kan men voor zichzelf uitmaken welk kenmerk van religie of kanaal van de morele matrix belangrijk is. De Botton en Haidt zijn het erover eens dat christenen veel kunnen leren van moslims en conservatieven veel kunnen leren van liberalen, en omgekeerd natuurlijk. Als we ons hiervoor openstellen, kunnen we de kanalen in onze audio-equalizer proberen gelijkstellen en samen één grote institutie proberen te vormen om zo tot een betere wereld te komen. (1638 woorden)
Geraadpleegde presentaties
Jonathan Haidt: The moral roots of liberals and conservatives http://www.ted.com/talks/jonathan_haidt_on_the_moral_mind Alain De Botton: Atheism 2.0 http://www.ted.com/talks/alain_de_botton_atheism_2_0 Presentatiefragmenten
Fragment 1: opening

Op deze prent zien we een overzicht van de tekens van verschillende religies of levensbeschouwingen. Zoals u kan zien is er een zeer grote diversiteit en dit valt te verklaren door de zoektocht die mensen al eeuwenlang maken naar betekenisvolle verbindingen waarbij meestal een hogere macht, opperwezen of god centraal staat. Niet iedereen deelt dezelfde ideeën of opvattingen, waardoor wegen verschillen. Maar welke weg is nu de juiste weg? Moet je één weg volgen? En wat als je helemaal geen zoektocht wil?

Fragment 2 De mens zit gevangen in een morele matrix die uit vijf fundamenten bestaat. Deze matrix kunnen we vergelijken met een audio-equalizer die uit vijf kanalen bestaat. Men moet deze in een evenwicht krijgen om zo tot een goede uitkomst te komen.

Religies weten dat de mens niet slechts uit hersenen bestaat; er zijn ook lichamen. Als ze ons een les leren, doen ze dat via het lichaam. Onze ideeën en ons lichamelijk gedrag zijn totaal gescheiden zaken. Religies zijn fascinerend in hoe ze proberen deze twee te combineren. In de Islam komt dit zeer sterk tot uiting als we kijken naar hoofddoeken en besnijdenissen.

Fragment 3: slot

U heeft de keuze om volledig voor een religie te gaan of om religie gewoonweg te verwerpen, maar om een betere wereld te krijgen en meer van elkaar te begrijpen, moet men openstaan om van elkaar te leren, we hebben namelijk het beschikbaar gereedschap. Katholieken kunnen veel leren van Moslims net zoals conservatieven veel kunnen leren van liberalen, en omgekeerd natuurlijk. Men moet zich hier gewoon voor openstellen.