Autor slike je Jan van Ajk, slavni flamanski ranorenesansni slikar, rodjen krajem 14. veka najverovatnije u Maastrichtu, u slikarskoj porodici Van Ajk. Zajedno sa bratom Hubertom naslikao je poznati Ganski oltar, a njegova najpoznatija dela su Venčanje Arnolfinija, Čovek sa crvenim turbanom, Madona Luka, Kardinal Nikolo Albergati, Madona u crkvi. Pripisivano mu je, nezaslužno, i otkriće uljanih boja. Naručilac, Nikola Rolen, bio je bliski saradnik vojvode Filipa Dobrog od Burgundije,u čijoj je službi bio i Jan van Ajk. Kancelar, moćan i ugledan, zaveštao je sliku Kolegijalnoj crkvi Majke Božije u Otenu. Slika je 1805. preneta u Luvr gde se nalazi i danas.
Na slici je kancelar naspram Bogorodice sa Hristom u krilu, u dvorani sa otvorenom galerijom i pogledom na grad u daljini. Skladna kompozicija, mir i uzdržanost, intimna atmosfera i bogatstvo boja odlikuju i ovu Van Ajkovu sliku. Pažljivo i majstorski slikani, brojni detalji ne doprinose samo utisku bogatstva, već predstavljaju jedan fini višeznačni simbolički okvir.
Rolenov portret, slikan realistično, snagom i uverljivošću dominira slikom. Kancelar i Bogorodica su srazmerni, ali predimenzionirani u odnosu na prostor oko njih. Ipak, ovim uvećanjem, sklad kompozicije nije narušen, naprotiv. Hrist na Bogorodičinom krilu blagosilja Rolena, koji pred Njim kleci, odeven u bogato vezeni brokatni ogrtač. Istovremeno, anđeo pruža Bogorodici krunu, simbol Kraljice neba, koja se takođe tumači i kao predstava prave zlatne krune optočene dragim kamenjem, koju je Rolen darovao Bogorodičinoj crkvi u Otenu. Bogorodičin crveni ogrtač, ukrašen zlatom i biserima, u brojnim naborima pada do pločica. Na mestu gde je tkanina nabrana, čitaju se delovi Psalma i Himne Mudrosti iz Solomonove knjige koji pored svog teološkog značenja imaju i da ukažu na uzdizanje i moć kancelara. Starozavetna tematika javlja se i na frizu iznad kancelarove glave – Proterivanje Adama i Eve iz Raja,scene sa Nojem, susret Avrama i Melhisedeka(?). Baštica sa cvecem koja uobičajeno simboliše Bogorodičinu nevinost (hortus conductus) možda istovremeno predstavlja sjaj i raskoš kancelarovog dvora. Ovi i drugi simboli: pauni i svrake u bašti, zečevi i lavovi na stubovima višeznačni su i treba ih tumačiti sa izvesnom suzdržanošcu.
Dve figure koje gledaju preko ograde zamka, analogne su svedocima venčanja Arnolfinijevih koji se vide u odrazu ogledala na zidu sobe, te se veruje da je figura prikazana iz profila takođe autoportret umetnika.
Predeo koji se otvara drugom planu slike, predstavlja zamišljeni grad i predeo, čije je elemente Van Ajk sklopio vodeći se zahtevima slike, najverovatnije koristeći se arhitektonskom građom Liježa i Utrehta i predelima viđenim na putovanjima između Holandije i Alpa. Vinogradi na padinama verovatno treba da predstavljaju vinograde(bogatstvo)kancelara Rolina, a veličanstveni pogled na grad sa sićušnim, vešto slikanim stanovnicima simboliše samu kancelarovu vlast ili pak antički ideal države.
Ovo remek-delo severnoevropskog slikarstva, smešteno po svojim umetničkim odlikama na sam prag renesanse, u mnogome se razlikuje od sličnih srednjovekovnih predstava: slika veliča svetovnu vlast, kancelara, kojoj Hrist i Bogorodica, daju legitimitet. Figure kancelara i Bogorodice su jednake veličine i u istoj visini, što je netipično za srednjevekovni odnos prema svetim ličnostima, pun strahopoštovanja. Van Ajk nepogrešivo primenjuje pravila perspektive i svoju vanrednu sposobnost zapažanja u slikanju enterijera i panorame, formirajući upečatljiv i karakterističan prostor za smeštanje renesansne kompozicije. Enterijer podseća na dvorane venecijanskih palata. Stvaranje iluzije realnog prostora, (cak i kada je on izmišljen), bila je za Van Ajka, kao i druge slikare toga vremena izazov, kome je on itekeko bio dorastao.
Ipak, portret kancelara je ono što ostavlja najsnažniji utisak. To je portret renesansnog vladaoca, odlučnog, moćnog i mudrog coveka, izuzetno realističan. U njemu se ogleda istinski interes za ljudsko telo i lice, koje Van Ajk pokazuje već izrađujući oltarske slike Adama i Eve za crkvu Sv. Bavona u Ganu. Sve to ovu sliku, sa tipično srednjevekovnom tematikom, određuje kao renesansnu, a Jana Van Ajka kao vrhunskog predstavnika severnoevropske renesanse, i renesanse uopšte.
Izvori:
1. Elisabeth Dhanens, Hubert at Jan Van Ajk, Jugoslovenska revija,Beograd, 1988.
2. Manfred Wundram, Painting of the reneissance, Taschen, 1997
3. H. E. Gombrich, The Story of Art, Laguna, Beograd, 2005
4. Norbert Schneider, The Art of The Portrait, Taschen, 1994
5. H. W. Janson, History of Art, Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd, 1970
6. Wikipedia
