BOSNA - HERSEK . -SOGUK .SAVAŞ SONRASı ANLAŞMAZLIKLARA GİRİş~ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin BAGCI*. Soğuk Savaş dönemi sonrası ortaya çıkan yeni anlaşmazlık bölgeleri arasında yer alan B~lkanlar son iki yıldır gündemde kalmakta olup, belkide Yeni .Dünya' .Düzeni' tartışmaları. içerisinde .üzerinde en fazla yazılan, konuşulan ve çözüm sağlamak için, başta BM olmak üzere, tüm uluslararası örgütlerinçaba gösterdiği. etnik ve milliyetçi unsurların ağır bastığı bir çatışma içinde bulunmaktadır. Bosna. Hersek'te yaşanan anlaşmazlık, Avrupa güvenlik boyutunun önemli bir ayağım teşkil eden Balkanların; bu istikrarsızlığın devam etmesi halinde, Avrupa güvenliğini tehdit edecek boyuta varacağı endişeleri gün. : geçtikçe artmaktadır. Özellikle Avrupa ülkelerinin Balkanlar konusunda ortak bir.politika saptayamamış.olmaları, anlaşmazlığın çözüme ulaşamamasinda roloynayan önemli faktörlerden birini teşkil etmektedir. Bu nedenle' de yeni Avrupa güvenlikyapısı için Balkanlar bir "örnek olay" "test case" olmaktadır~. Bu makalede Bosna-Hersek krizinin ortaya çıkış nedenleri ve Şubat 1993'ekadar olan bölgesel ve uluslararası gelişmelerde dahilolmak üzere, gelişmeler incelenecek ve Türk dış politikasına olan etkisi ve önemli açısından değerlendirilecelçtir. Bosna-Hersek Sonmu Nasıl Başladı
r.
\

'

Türklerin Bosna-Hersek'i Osmanlı topraklarına katması 1463 yılında olmuştur; Yaklaşık 400 yıl Osmaİ1lıegemenliği altında kalan bu iki eyalet, 1878 yılında Osmanlı'nın çökmeye başladığı bir dönemde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından işgal edilmiş ve 1908 yılında da hukukiolarak Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun ' topraklarına dahil edilınişlerdir.
("') (1) . ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Öğretim Üyesi Bu konu ile .ilgili olarak TIME Magazin'in9 Aralık 1991 tarihli Frederick Painton tarafından incelenen Europe How Fast? How Far? konulu baş makaleyebakıntz.

! !

i

258

HÜSEYİN

BAGCI

.i i i i

i

Bu imparatorluğun'Birinci Dünya Savaşı sonunda yıkılması ile birlikte Sırbistap Kr8.ılı!~ı,Sırplardan, Hırvatlardan ve SlovenIerden oluşan bir krallık kurmak için eski Avusturya-Macaristan topraklarına katılma kararı aldı. Bu topraklar üzerinde 1918yılında kurulan devlete Yugoslavya adı verildi. ikinciDünya Savaşı öncesi son çok partili seçimler 1938yılında yapıldı. 1939 yılında kabul edilen ortak bir federal anayasa çogunluğu t~~şkil den Sırplar ile Hırvat ve Slovenler.arae sındaki anlaşmazlığı sona erdirmeye çalıştı. İkinci Dünya savaşı esnasında ise Yugoslavya Alman, İtalyan, Macar ve Bulgar orduları tarafından işgal edildi. Savaşın hemen sonrasında komünist partinin savaş dönemindeki partizan ıid.ed Josip Broz Tito yönetimi ele geçirdi. 1946 yılında kabul edilen Anayasa ile de 6 Cumhuriyetten oluşan Bosna ve Hersek, Hirvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya'dan oluşan bildiğimiz, Yugoslavya kuruldu. 1992 yılınınHaziran ayında Hırvatistan ve Slovenya'nın birlikten ayrılmalarıyla Yugoslavya fiilen parçalanmaya başladı2• 15 Ekim 1991'de Bosna-Hersek Parlamentosunda Kasım 1990'daki seçimlerde çoğunluğu elde eden Müslüman Demokratik Hareket Partisi bağımsızlık kararı aldı. Bu bağımsızlık kararı 29 Şubat ve 1 Mart 1992'de yapılan referaİ1dum ile Müslümanların ve Hırvatların büyük ço~~unluğu kabul edildi. Sırplar ise bu referanduile mu boykot ettiler. 7 Nisan 1992'de Bosna-Hersek Avrupa Topluluğu ve ABD tarafındanbağımsız bir devlet olarak tanıl1dı3•

,

i

', '
'I'.

iı.

Bosna-Hersek'in bağımsızlığının tanınması beklenen baı:ış ortamı ümitlerini yerine getiremedi. Tam tersine Avrupa'nın 1949'da Yu- ! nan iç savaşının' sona ermesinden sonra ilk .defa yaşadığı ve.sonuçları itibariyle hiç öngörülineyen biranlaşmazlığa dönüştü. Şubat 1992 sonlarından i.tibaren, bai~ımsızlık için yapılacak referandumdan kısa bir süre önce, çatışmalar başlamış, 1320 kişi. hayatını yitirmiş, yaklaşık' 700.000 kişide ya ülkeyi terketmiş veya ülkenin başka' bölgelerine kaçmak zorunda kalmıştır4"
(2)

(3) (4)

Hlrv ..atista,n. ve Slovenya'yı birlikten a~rılniay.a z~rlayan olayl~rı anl~tan b~.r?eğe.r~!ı lendırme ıçm bkz. Jeı::ısReuter, Der Burgerkrıeg ın Yugoslawıen. Krıegsmudıgkeıt, Kriegspsychose and Wirschaftsverfaıı, Europa Archiv (bundan sonra EA) No. 24, . 25.12.1991, s. 703--'710. ' , ., Patrick' Moore, The Wid,ening Warfare in the Former Yugoslavia, ERFE / RL 'Research Report, Voı.:~, Number 1, January 1993, page. 2. i Bu bilgiler lOMayıs :i992:'de Bosna-Hersek Sağlık Bakanlığı yetkilileri tarafından i açıklanmıştır. Açıklamaya göre 6.700 kişi yaralanmış ve 1900 kişi kaybolmuştur. ' Mültecilerin' 325.000'inin ül!