УЛСЫН БАЙЦААГЧИЙН ХӨГЖЛИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Засгийн газраас 2010 оныг “Бизнесийн орчны шинэтгэлийн жил” болгон зарласантай холбогдуулан МХЕГ-аас дараах зорилтуудыг дэвшүүлэн хэрэгжүүлж байна. 1) Мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагааны шинэчлэлийг гүнзгийрүүлж, бизнесийн үйл ажиллагааг хөнгөвчлөхөд чиглүүлнэ. 2) Хүнс, экологийн аюулгүй байдал, улсын төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтад тавих хяналтыг эрчимжүүлнэ. 3) Байцаагчийн хөгжлийг дэмжиж, ёс зүйг дээшлүүлэх жил болгоно гэж зарласан. Иимээс Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын шинэтгэл нь улсын байцаагч бидний үйл ажиллагаанаас ихээхэн хамаарах нь харагдаж байна.

Мэргэжлийн хяналтын салбарын 5-15 жилийн хөгжлийн гол стратеги нь Монгол улсад хууль ёсыг сахиулж, нийтийн эрх ашгийг ханган, улмаар нийгмийн хөгжил дэвшилд хувь нэмрээ оруулах явдал бөгөөд үүний тулд мэргэжлийн хяналтыг нэг талаас үйлдвэрлэгчид, бизнес эрхлэгчдийн нийгмийн өмнө хүлээх хариуцлагыг дээшлүүлэх, нөгөө талаас хэрэглэгчдийн хэрэглээний соёлыг төлөвшүүлэх, мэдлэгийг дээшлүүлэхэд чиглүүлэн хэрэгжүүлнэ. Мэргэжлийн хяналтын салбарыг нийгмийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн шинэчлэн хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө амжилттай хэрэгжүүлэх нь тогтолцоо, хөрөнгө санхүү, техник технологи, хөрөнгө оруулалтаас ихээхэн хамаарахаас гадна хамгийн чухал нь өндөр ур чадвар, мэргэжлийн ёс зүйтэй төрийн албан хаагчдын үйл ажиллагаанаас шууд хамаарна. Өнөөдөр Мэргэжлийн хяналтын салбарын хүний нөөцийн бодлогын асуудалд тулгамдаж буй асуудлыг дараах байдлаар тоймлон дүгнэж байна.

1. Мэргэжлээрээ нарийн мэргэшсэн ажилтан дутагдаж байна. Эмийн ургамал судлал, нанотехнологи, мөн геодези, зураг зүйн сүүлийн үеийн техник, технологийн чиглэлээр нарийн мэргэшсэн инженер, эрүүл ахуйч, ус хангамж-ариутгах татуурга, цацрагийн мэргэжилтэн гэх мэтийн мэргэжил эзэмшиж мэргэшсэн боловсон хүчин дутагдаж байна.
Нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин дутагдалтайгаас зарим хяналт хийгдэхгүй байна. Тухайлбал, Цацрагтай ажиллагчдын дотоод шарлагын хяналт түүнийг гүйцэтгэх мэргэжилтэй боловсон хүчин хангалтгүйгээс хяналт хийгдэхгүй, тусгай хяналтын улсын байцаагчийн хяналтын чиг үүрэг тодорхойгүй байна.

2. Байцаагчдын мэдлэг мэргэжил, ур чадвар дутмаг байна.
Улсын байцаагчдын мэргэжлийн мэдлэг, чадвар дутмаг байгаа нь хяналт шалгалтын ажлын үр дүнд муугаар нөлөөлж байна.
Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын үйл ажиллагааны талаар хэрэглэгч, үйлчлүүлэгчдийн дунд Tөрийн бус байгууллагын дэмжлэгтэйгээр явуулсан судалгааны дүнгээс харахад судалгаанд оролцогчдын олонх буюу 42.5 хувь нь улсын байцаагч шалгуулагч байгууллага иргэдэд мэргэжлийн болон хууль эрх зүйн туслалцаа үзүүлдэггүй гэж үзсэн нь байцаагчдын мэдлэг, чадвар дутмаг байгааг харуулж байна. Улсын байцаагч нь өөрийн хариуцсан салбарынхаа чиглэлээр нарийвчилсан судалгаа байхгүй, эрсдэл ихтэй обьектод тавих хяналт муу байна.
Техник технологийн процесс хурдацтай хөгжиж буй өнөө үед аж ахуйн нэгж, байгууллагууд орчин үеийн өндөр нарийвчлалтай шинэ нэр төрлийн техник технологи, багаж хэрэгслийг өргөнөөр нэвтрүүлж байхад улсын байцаагчид эдгээр техник хэрэгслийн талаарх мэдлэг, мэдээлэл, шинэ зүйлд суралцах эрмэлзлэл дутмаг байна. Түүнчилэн өнөөдрийн өдөр тутмын ажлын хэрэгцээнд ашиглагддаг техник дээр шаардлагын хэмжээнд ажиллаж чадахгүй улсын байцаагч ч байна..

3.Улсын байцаагчдын мэдлэг, ур чадварыг дээшлүүлэх арга хэмжээ хангалтгүй байна.
Одоогийн мэргэжлийн хяналтын салбарын хүний нөөцийн мэдлэг, мэргэжлийн түвшин орчин цагийн хөгжлийн түвшинд хүрэхгүй байгаад анхаарч, хүний нөөцийг сургаж, хөгжүүлэх цогц бодлого газрын хэмжээнд боловсруулан хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.МХЕГазраас сургалтын танхимтай болж, улсын байцаагч нарыг төлөвлөгөөний дагуу сургах арга хэмжээ авч байгаа боловч хөдөө орон нутгийн улсын байцаагч нар нь тэр бүр сургалтанд хамрагдаж чаддаггүй, сургалт нь 2-3 хоногийн хугацаатай, мэргэшүүлэх шаардлага хангаддаггүй, кредит тооцдоггүй учраас үр дүн муутай байдаг.

Сүүлийн үед мэдээлэл холбооны салбарын хөгжил хурдацтай хөгжиж байгаатай уялдуулан, мөн байгаль орчны сөрөг талаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор хурдацтай хөгжиж буй техник технологийн талаар мэдлэг олж авах, туршлага судлах, өөрийн хяналтын чиглэлийн салбарынхаа хөгжлийг дагаж өөрийгөө боловсруулах бололцоог нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна.
Гадаад орнуудад ажилтнуудыг сургах, дадлагажуулах, туршлага судлуулах ажил хангалтгүй, олон улсын байгууллагын шугамаар мэргэжил дээшлүүлэх ажил хийгдээгүй байна.

4. Хүний нөөцийг бүрдүүлэхэд алдаа гарч байна.
Шинээр боловсон хүчнийг сонгон авахдаа шударга, эрх тэгш, зарчимч байдлыг баримталдаггүйгээс мэргэжлийн боловсон хүчний бодлого алдагдаж, хяналтын байгууллагад менежментийн шинэчлэл дутагдаж байна.
Саяхан болж өнгөрсөн улсын байцаагчийн үзлэгийн дүнгээс харахад Үндсэн мэргэжил нь ажлын байрны тодорхойлолтонд заасан тухайн хяналтын гүйцэтгэлд шаардлагатай мэргэжилд нийцэхгүй байгаа улсын байцаагчид, Боловсролын баримт бичгийн шалгалтаар мэргэжлийн диплом нь хуурамч болох нь тогтоогдсон ажилтан, Бакалаврын боловсрол эзэмшээгүй байгаа улсын байцаагчид нилээн олон байсан байна. Энэ нь анхнаасаа боловсон хүчнийг сонгож ажилд авахдаа хайнга, бичиг баримтанд шалгалт хийж авдаггүйгээс алдаа их гарсан байна.
Үүнээс шалтгаалан улсын байцаагчид хуулиар олгогдсон эрх үүргээ хангалтгүй биелүүлдэг гэж үзсэн нь хүний нөөцийн сонголт алдаатай байгааг харуулж байна.

5. Улсын байцаагчдын нийгмийн баталгааг хангах, цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх, урамшуулал, хөнгөлөлт олгох чиглэлээр дорвитой ажлууд хийгдэхгүй байна.

Улсын байцаагчийн хөгжлийг дэмжих жилийг хүрээнд дээрхи тулгамдсан асуудлыг МХЕГазраас авах арга хэмжээг хүлээлгүй, мэргэжлийн хяналтын байгууллагууд шат шатандаа шийдвэрлэх, Мэргэжлийн хяналтын салбарын шинэчлэлийн хүрээнд улсын байцаагчийн хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд дараах зүйлийг анхаарч шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзэж байна.

1. Хүний нөөцийн бүрдүүлэлт

-Мэргэжлийн хяналтын үйл ажиллагааны үр дүнг сайжруулах, нийгэмд үзүүлэх үр нөлөөг дээшлүүлэхэд одоо ажиллаж буй ажилтнуудаа чадварлаг, мэргэжлийн ёс зүйг чанд баримтлан ажилладаг болгон хөгжүүлэхийн зэрэгцээ зах зээлээс шинэ чадварлаг хүнийг сонгон авах замаар хүний нөөцийг бүрдүүлнэ.

-Хүний нөөцийг бүрдүүлэх үйл ажиллагаанд ил тод, нээлттэй, эрх тэгш, шударга, зарчимч байдлыг баримтална.

Мэргэжлийн хяналтын салбарын хүний нөөцийг бүрдүүлэлтийг дараахь 2 арга замаар хэрэгжүүлнэ.

1/ улсын байцаагчийн ихэнх хувийг дотоод эх үүсвэрээс бүрдүүлэх буюу одоогийн ажиллаж буй ажилтнуудыг сургаж, шинэ үзэл баримтлалаар ажиллаж чадах чадавхыг бий болгох;

2/ улсын байцаагчийн нөөцийн үлдэх хувийг гадаад эх үүсвэрээс буюу салбартаа нарийн мэргэшсэн, шинэ санаа, ур чадвар бүхий ажилтнуудыг сонгон шалгаруулах замаар бүрдүүлэх явдал юм.

Мэргэжлийн хяналтын салбарт ажиллах төрийн албан хаагчийг сонгохдоо зөвхөн тухайн ажлын байранд тавигдах шаардлагын дагуу мэдлэг, боловсрол, мэргэжил, туршлага, мэргэшлийн ур чадварыг үндэслэн ил тод, нээлттэй, өрсөлдөөний зарчмаар сонгон зарчмыг баримтална.
Цаашид тухайн ажлын байранд өрсөлдөж төрийн албаны мэргэшлийн шалгалтад тэнцсэн эхний 2 хүний ёс зүй, мэргэшлийн ур чадварын байдалд зохих үнэлгээг хийж сонгон авах журмыг бий болгож мөрдөж ажиллах.

2. Ажилтнуудын ёс зүйн хэм хэмжээ

Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын ажилтнууд тавигдах шаардлага буюу ёс зүйн талоныг бий болгон, түүнийг ягштал мөрддөг болгоно.

Ёс зүй талонд мэргэжлийн хяналтын байгууллагын ажилтан, улсын байцаагч нарт тавигдах дараахь шаардлагууд тусгагдана. Үүнд: - Улсын байцаагч мэргэжлийн чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд тавигдах ёс зүйн шаардлага а/ Хяналт шалгалтын ажиллагаанд тавигдах шаардлага/хариуцлага/ б/ Шалгуулагч иргэн, албан тушаалтан, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай харилцах/ажилдаа үнэнч чанар/ -Улсын байцаагчийн биеэ авч явах ёс зүйн шаардлага а/Зохисгүй байдал гаргахгүй байх /харилцааны соел/ б/ Сонирхлын зөрчлөөс ангид, хараат бус байх -Хяналт шалгалтын үйл ажиллагаанаас бусад үйл ажиллагаанд тавигдах ёс зүйн шаардлага

а/Улсын байцаагчийн улс төрийн эрх чөлөөнд тавигдах ёс зүй гэсэн үзүүлэлтийг/ улсын байцаагчийн ёс зүйн дүрмээр зохицуулагдана/ баримтлах үндсэн зарчим болгосоноор төрийн албан хаагчийн хувьд үйл ажиллагаандаа хэвшүүлэх юм.

3. Хүний нөөцийн удирдлага /ажлын төлөвлөлт, гүйцэтгэл, хяналт, үнэлгээ/

-Хүний нөөцийн удирдлагын үндэс нь ажлын байрны тодорхойлолт байна. Ажлын байрны тодорхойлолтыг байгууллагын удирдлага Юунд хэрэглэгддэг вэ?

1.Төрийн албан хаагчийг шилж сонгох. 2. Үр дүнгийн гэрээ байгуулах 3. Төрийн албан хаагчийн сургалтын хэрэгцээг тодорхойлох. 4. Албан тушаал дэвшүүлэх, бууруулах зэрэг хүний нөөцийн удирдлагын зарим арга хэмжээ авах 5. Байгууллагын өөрчлөлт, шинэтгэлийг хэрэгжүүлэх.
6.Төрийн албан хаагчийн бүрэлдэхүүн хөдөлгөөний мэдээ, тайлан гаргахад хэрэглэдэг байна.

-Үр дүнд чиглэсэн удирдлагын хүрээнд гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг төрийн албан хаагчтай байгуулах үр дүнгийн гэрээ, түүнийг үнэлж дүгнэх гол үндэс суурь болгон хэрэгжүүлнэ.
Ийм учраас үр дүнгийн гэрээг байгуулахдаа удирдлагаас тухайн улсын байцаагчийн тухайн жилд нийлүүлэх ажил үйлчилгээг голлон анхаардаг явдлыг арилгаж, улсын байцаагчаас өөрийгөө хөгжүүлсэн болон ёс зүйн алдаа зөрчил гаргаагүй байдлыг бүтээгдэхүүн болгон нийлүүлэхээр төлөвлөж ажиллахад илүүтэй анхаарах хэрэгтэй байна.

4. Сургалт Мэргэшлийн мэдлэг, ур чадварыг нэмэгдүүлэх агуулгын хүрээнд ажилтнууд шинэ санаа, өөрчлөлтийг хүлээн авч, тасралтгүй суралцсан, суралцах хүсэл эрмэлзлэлтэй байх чадварыг ажилтнуудад бий болгоно. Сургалтын албан бус хэлбэрийг ажилтан бүр өөрийн ажлын арга барил, ур чадвар, туршлагаа байнга шалган, шинийг эрэлхийлэн тасралтгүй суралцаж, суралцсан шинэ зүйлээ хамт олонтойгоо хуваалцан, харилцан бие биендээ шаардлагатай мэдээллийг солилцох байдлаар хэрэгжүүлнэ Байгууллагын зүгээс хүний нөөцийн сургалтад хөрөнгө оруулах асуудлыг онцгой анхаарч, системтэй оновчтой сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх нь удирдлагын гол үүрэг байх ёстой гэж үзэж байна. Байгууллагын зүгээс төрийн албан хаагчдыг хөгжүүлж орчин үеийн шинэ мэдлэгийг олгох албан сургалтыг байгууллагын дотооддоо зохион байгуулах сургалт болон байгууллагаас гадагш сургах сургалт гэсэн хэлбэрээр зохион байгуулж ажилласнаар тухайн байгууллагын ажилтануудын мэдлэг дээшилж, ажилдаа мэргэшнэ.

5. Цалин хөлс, урамшуулал, нийгмийн баталгаа

Ажилтнуудын үндсэн цалин, нэмэгдэл, түүнтэй адилтгах бусад орлогыг улам ил тод болгож, ажлын гүйцэтгэлтэй үр нөлөөтэйгээр холбох замаар цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх арга хэмжээг үр дүнгийн гэрээг дүгнэх бүртээ авч хэрэгжүүлэх

Давхардсан чиг үүргийг арилгаж, илүүдэл орон тоог багасгах, улсын байцаагчийн ажил хавсран гүйцэтгэх чадварыг нэмэгдүүлсэнээр цалингийн санг нэмэгдүүлнэ. Ажилтнуудын ажлын гүйцэтгэл, үр дүнг тодорхой шалгуур үзүүлэлтээр бодитой тогтоож, үүнийг урамшуулал, хариуцлага тооцох үндэслэл болгоно. Улсын байцаагчийн хөгжил шинэчлэлийн бодлоготой уялдуулан ажилтнуудын өөрийгөө хөгжүүлэх үйл явцыг байгууллагын зүгээс байнга дэмжиж, урамшуулна.

6. Хараат бус, аюулгүй байдлыг хангах Улсын байцаагчийг ажил үүргээ хараат бус байдлаар гүйцэтгэх, тэдний ажил үүргээ гүйцэтгэх явцад учирч болох аливаа эрсдэл, аюулаас хамгаалахад чиглэсэн эрх зүйн, эдийн засгийн орчныг сайжруулах тогтоолцоог бий болгоход санал гаргах, улсын байцаагч бүрийн ажлын дадлага туршлага, хууль хэрэглэх явцад гарсан асуудлуудыг холбогдох газруудад уламжлан эрх зүйн орчныг бий болгоход чиглэсэн саналаа тусгуулах нь чухал юм. Улсын байцаагчийн эдийн засгийн болон ажил үүргээ гүйцэтгэх хангамж, нөхцөлийн хараат бус байдлыг хангахад удирдалгын зүгээс анхаарал тавьж ажиллах үүрэгтэй юм.

Дүгнэлт: Дээрхи бүх асуудал нь хүний нөөцийн хөгжлийн хөтөлбөрт тодорхой хэмжээгээр тусгагдсан ч гэсэн улсын байцаагч бүр өөрийгөө хөгжүүлэх чиглэлээр санаачилгатай бүтээлч ажилласанаар хяналт шалгалтын ажлын бүтээмж дээшилж, аж ахуйн нэгж байгууллага, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээний чанар дээшилж, байгууллагын нэр хүндэд эерэгээр нөлөөлж, ажиллах таатай нөхцөл бүрдэж, МХБайгууллагын шинэчлэлийн бодлогод тодорхой хэмжээгээр үр дүнгээ өгнө.