Albularyo o Doktor? Karaniwan sa ating mga Pilipino ang nagkakasakit ng ubo. Nagmumula ito sa mga iba’t ibang mga dahilan tulad ng paglanghap ng usok mula sa mga sasakyan tulad ng kotse, jeepney, motorsiklo, bus at iba pa. Nakukuha rin ito kapag allergic ang isang tao sa mga alikabok sa paligid dahil sa karumihan. Maaari rin itong makuha mula sa paggamit o paglanghap ng usok mula sa sigarilyo. Isa rin sa pwedeng maging dahilan ng pag-ubo ang maruming hangin dahil sa polusyon na nakukuha sa mga usok ng mga sasakyan at mga planta ng krudo. Malaki ang tsansa na lumala ang sakit ng ubo ng isang tao kung hindi ito malalapatan ng tamang lunas. Napakamahal na ng gamot na ipinagbibili sa mga botika sa panahon ngayon. Minsan, hindi nasusunod ng mga Pilipino ang nireseta ng kanilang doktor kung kaya’t naghahanap sila ng ibang paraan. Karamihan sa ating mga Pilipino ang hindi makabili ng mga gamot sa botika dahil sa kawalan ng pera at dahil rin sa kamahalan nito. Dahil sa ganitong sitwasyon na nararanasan ng mga Pilipino, ibinabalewala na lamang nila ang kanilang nararamdaman kung kaya’t lumalala ito at hindi naaagapan. Nanininiwala ang karamihan sa atin na ang katapat lamang nito ang pag-inom ng maraming tubig at pahinga. Isa sa mga gawain nating mga Pilipino ang paghingi ng tulong mula sa mga albularyo o Quack Doctor sa ingles. Namana natin ito mula sa ating mga ninuno at isa ito sa ating mga tradisyon na ipinagpapatuloy na sundin. Walang siyentipikong kasiguruhan kung epektibo ito ngunit may mga ilan na nagsasabing nakapagpapagaling ito. Makikita ang karamihan nito sa ating mga probinsya. Ginagampanan rin nila ang pagtatawas, panghihilot at iba pa. Ito ang madalas na ginagawang alternatibong paraan ng mga Pilipino kapag hindi makabili ng mga gamot sa botika. Isa sa mga nagpapatunay na nakakagaling ang paggamit ng halamang gamot ang isang soviet na doktor na nagngangalang Dr. Alexander Sukhanov. Nakabuo siya ng isang paraan na tinatawag na reflexotherapy. Ginagamit ang ganitong panggagamot para matulungang mapagaling ang mga pasyente na may karamdaman sa paghinga tulad ng ubo at asthma. Sa paraang reflexotherapy, sinasabay ang paggamit ng mga herbal tea therapy at pagligo. Sa loob ng labinglimang taon, nakagamot na siya ng limang libo at tatlong daan na pasyente kung saan isang libo dito ang may sakit na asthma (Manila Standard, 1989). Sa lugar ng Los Baños, Laguna, isang animnapu’t limang taong gulang na nagngangalang “Manang Pet”, ang nagkaroon ng sakit na bronchiectasis noong taong 1988. Niresetahan siya ng kanyang doktor na uminom ng gamot na lagundi. Pagkatapos niyang sundin ang paraan ng pag-inom nito mula sa kanyang doktor, napansin niyang gumiginhawa ang kanyang pakiramdam at nawawala na ang kanyang plema na nagdudulot ng kanyang pag-ubo. Dahil dito, naisipan niyang magtanim ng lagundi sa kanyang bakuran (Malaya, 2008). Sa karaniwan, mababa ang halaga ng mga halamang gamot kumpara sa mga kemikal na gamot na nabibili sa botika. Pero, sa ibang pagkakataon, mahina ang benta ng halamang gamot kumpara sa kemikal na gamot. Sa pagkakataong kailangang marami ang bilang ng halamang, gamot, mataas ang presyo ng ibang klase ng halaman kung kaya’t lumalaki rin ang presyo ng halamang gamot ng kaunti. Kahit na may pagkakataong may konting pagtaas ang presyo ng halamang gamot, ang mga natural na halaman ang mas nananatiling mura kumpara sa mga kemikal na gamot (Pauli, http://www.ehow.com/about_5449289_herbal-medicine-vs-prescription-medicine.html). Kahit sa ibang bansa sa mundo, tulad ng Ehipto, nagamit na nila ang halamang gamot. Ang mga sinaunang Egyptians na kumukuha ng katas ng langis at halaman para gamitin sa pag-eembalsa sa mga patay noong apat na libong taon na nakalipas (Malaya, 2008). Sinasabi na ang pinakamatandang sibilisasyon na nagmula sa Ehipto at Tsina ang kapwa na gumagamit ng halamang gamot na mismong kanilang sinuri at inuri ayon sa partikular na katangian at bisang manggamot ng sakit. Nagkaroon ng kwento tungkol sa isang emperador ng Tsina na nagngangalang “Shen Nung” na tinaguriang “Ama ng Chinese Herbal Medicine” na nakatuklas umano siya ng pitongpung bagong halamang gamot sa loob lamang ng isang araw (Diyaryo Filipino, 1992). Tunay na gumagamit ng halamang gamot ang bansang Tsina noong mga nakaraang dekada pero bago pa rin ito sa ating bansa ayon kay Neal H. Cruz (The Philippine Daily Inquirer, 2010). Hindi lamang sa mga bansang Tsina at Ehipto ang nakatuklas ng paggamit ng halamang gamot ngunit pati na rin sa mga taong Hindu at Griyego (The Philippine Journal). Iniendorso ang paggamit ng halamang gamot ng ilang doktor, artista o kilalang personalidad sa ating bansa. Iprinoklama ng dating Health Secretary na si Juan M. Flavier ang paggamit ng halamang gamot sa paglunas ng mga karaniwang sakit ng tao. Ang ilan sa mga halamang gamot na kanyang iminumungkahing gamitin ng mga tao ang Lagundi, Sambong at Tsaang-Gubat (Times Journal, 1992). Si Lucy Torres-Gomez na isang kilalang artista ang napiling ambassador ng Pascual Lab na isang pagawaan ng halamang gamot sa ating bansa tulad ng Lagundi. Makikita siya sa mga patalastas sa mga telebisyon na nagmumungkahi sa mga mamamayan na gamitin ang kanyang produktong iniendorso na lagundi. Ayon rin kay Gng. Gomez, suportado niya ang paggamit ng mga natural na gamot. Sinasabi niya na nadiskubre niya na pareho ang benepisyo ng natural at kemikal na gamot ngunit nagkakaiba ito dahil sa hindi mahal ang presyo ng natural na gamot at wala rin itong side effects. Ayon rin sa kanya, lumaki siya sa bayan ng Ormoc, Leyte na kung saan hindi pamilyar ang kanyang pamilya sa mga medisina. Natutuhan niya rin ang kahalagahan at natuklasan niya rin ang paggamit ng mga halamang gamot partikular na ang Lagundi. Sinasabi ni Gng. Gomez na huwag na mag-alala ang mga Pilipino sa paghanap ng mga murang lunas dahil nariyan na ang kanyang produkto na makatutulong sa mga Pilipino. Ayon rin sa kanya, ang paggamit ng mga natural na gamot ang mabisang alternatibong paraan ng panggagamot (Business Mirror, 2009). May mga partikular na halamang gamot ang rekomendado ng Kagawaran ng Kalusugan. Sampung klaseng halamang gamot ang nais ipaalam sa mga mamamayan na epektibo ito at nasuri na. Nakakagamot ang Akapulko sa paglunas ng Tiniaclava, herpes at scabies. Nasuri rin nila na ang halamang gamot na tumutulong sa pampaihi ang Sambong. Kung masakit ang iyong ngipin, maaari mong gamitin bilang gamot ang Yerba Buena. Nakagagamot rin sa kabag, pamamaga at tumor ang Kaliban. Kung nakararanas ka ng lagnat bunga ng trangkaso, ubo at sakit ng ngipin, makatutulong ang paggamit ng Lagundi. Nakalulunas sa Ascaris o bulate ang Ipil-Ipil at Niyog-niyogan. Ang Bayabas ang nakakagamot sa pagtatae, pagkahilo at pangangati. Nagagamit rin ito bilang panlinis ng sugat sa katawan. Nakakagamot ang Kalimunog o Tsaang-Gubat sa pagtatae at sakit ng sikmura. Nakatutulong rin ang Mangosteen bilang lunas sa pagtatae. Nalulunasan ng Luya ang rayuma, kabag at ubo. Nagagamit rin ito bilang panlinis ng sugat at galos (Diyaryo Filipino, 1992). Madaling gawin ang paggawa ng halamang gamot sa iba’t ibang paraan. Tulad ng lagundi, ang unang ginagawa dito ang pagpuputol ng mga dahon. Sunod nito ang paglalaga sa mainit na tubig para makuha ang katas nito. Sa pangkalahatan, kinakailangan itong tandaan sa paggawa ng halamang gamot. Sa pagtatanim, kailangang patulisin ang ilalim na bahagi ng pinutol na sanga na may tatlong buko at ibaon sa lupa na may kasamang isang buko. Ilagay sa lilim ang bagong tanim sa loob ng dalawang lingo at ilabas sa araw kapag may sibol na. Sa pag-aalaga, gumamit lamang ng natural na pataba tulad ng dumi ng manok, mga bulok na dahon at iba pa. Huwag gumamit ng pesticide sapagkat malamang na mag-iwan ito ng lason sa halaman. Tiyaking malinis ang paligid ng halaman. Sa pag-aani, anihin lamang ang malulusog na dahon. Patuyuin sa malilim at mahanging lugar hanggang maging malutong. Huwag ibilad ang dahon sa ilalim ng init ng araw. Sa pag-iimbak, ilagay sa plastik ang pinatuyong dahon at iimbak sa garapong may kulay na uling sa ilalim. Isarang mabuti ang takip. Sa paghahanda, gumamit lamang ng palayok, enamel o anumang kagamitang hindi yari sa aluminium para walang tingga ang nilutong gamot. Hugasang mabuti ang palayok bago at matapos gamitin sa bawat halaman (Kabayan, 1995). Sa taong 1997, nilagda ni dating pangulong Fidel V. Ramos ang batas na Traditional and Alternative Medicine Act of 1997. Bago pa man itong naging isang ganap na batas, naipakilala ito sa Senado bilang S.B. 1471 sa unang sesyon ng Kongreso sa taong 1996. Mahigit sampung buwan bago ito naipasa sa Senado. Layunin nito na ipakilala ang mga alternatibong paraan ng panggagamot na makatutulong sa paglunas ng mga karamdaman ng mga mamamayang Pilipino (Malaya, 1997). Layunin din nito na ipakilala ang mga paraan ng panggamot na tradisyunal, pampaiwas-sakit na napatunayang epektibo, ligtas at tototong nakalulunas ng mga sakit. Nakapaloob dito ang sampung halamang gamot na iniendorso ng Kagawaran ng Kalusugan sa mga mamamayang Pilipino (Business World, 2010). Nagagawa ang halamang gamot sa pamamagitan ng tablet, syrup, tsaa at iba pa. Maaaring makuha sa anyo ng tablet ang tatlong halamang gamot na inendorso ng Kagawaran ng Kalusugan tulad ng Sambong, Lagundi at Tsaang-Gubat (Times Journal, 1992). Mayroong iba’t ibang baryasyon ang halamang gamot na “ASCOF Lagundi” na produkto ng Pascual Laboratory. Gawa ito sa syrup. Mayroon itong iba’t ibang klaseng lasa. Gawa ito sa mga lasa ng strawberry at ponkan. Mayroon din itong sugar-free at gawa ito sa natural at menthol. Maaari rin itong mabili sa tablet. Ngayon, iniendorso na rin ang paggamit ng sachet bilang praktikal na paraan ng pag-inom ng gamot na ito (Business Mirror, 2009). Ang ilang halamang gamot na sinasabing “No therapeutic claims” na makikita sa capsule, tablet, syrup at tsaa ang karaniwang makikita sa mga botika (Philippine Daily Inquirer, 2010). Naglalaman ng bitaminang C, B1 at B2 Kalsyum, Bakal, Magnesiyom, Posporus at halos lahat ng mahalagang amino acids na nagbibigay daan upang magkaroon tayo ng sustansya sa ating katawan at maiwasan na magkasakit tulad ng pag-uubo ang Luya. Sinusuplay nito na ganap ang lahat ng mga tissues at organs ng ating katawan. Gamot din ito sa masakit na lalamunan dahilan ng pamamaga bunga ng tinatawag na tonsillitis. Nagpapaganda rin ito ng ating boses at gamot rin ito sa minamalat. Isa ito sa mga mahusay na halaman na kilala at tanyag sa buong mundo na pampalasa. Ito ang proseso kung paano gamitin: Magpakulo ng 2 munting pirasong luya (singlaki ng kuko ng hinlalaki ang bawat piraso) sa 4 na basong tubig sa loob ng 5 minuto. Hatiin ang pinakukuluang mixture sa tatlong parte at inumin ang 1 parte tatlong beses isang araw upang magkaroon ng kaginhawaan sa ubo (Silverio, 48). Ang Coleus Aromaticus o oregano ang isang halamang gamot na marami at malambot ang mga sanga, mabango at matapang ang amoy. Nasa 2-3 ang dahon nito pulgada ang haba at may hugis puso. Matagal na rin itong ginagamit hindi lang gamot kung hindi bilang pampalasa sa mga pagkain. Mataas ang Oregano sa sangkap ng Anti Oxidant. Nagtataglay rin ito ng Rosmarinic Acid Compound, Thymol at Carvaceroina – mga sangkap na responsable para sa Anti-Inflammations, Anti-Bacrerial, Anti-Fungal at Anti-Viral properties nito. Nagtataglay din ang oregano ng flaxinoids, triterpenoids sterols, bitaminang C at A. Nakakapagbibigay ginhawa ito sa sipon, at lagnat lalo na sa ubo. Ang halamang gamot na ito ang mabisa sa atin lalo na sa mga sanggol pati na rin sa ginhawa sa pamamalat o sore throat. Maraming mga mabubuting maidudulot sa atin ang halamang gamot na Oregano. Gamot din ito sa pigsa at pananakit ng katawan. Ang katas ng dahon nito na may kasamang katas ng kalamansi at honey, mabisa itong cough syrup sa may hika at brongkitis. Ito ang proseso kung paano gamitin: Para sa ubo, sa matanda, 2 kutsarang tuyong dahon o 4 na kutsarang sariwang dahon. Sa 7-12 taon, 1 kutsarang tuyong dahon o 2 kutsarang sariwang dahon (Silverio, 64). Pinakukuluan ang dahon ng Sambong upang magamit para sa mga taong may ubo. Ang Sambong o Bluemea balsamifera ang kilala rin sa tawag na bukadkad sa bisaya at subsob sa Ilokos. Halamang gamot ito na may matinding amoy at matayog sa paglaki. Mula sa isa’t kalahati hanggang tatlong metrong haba, ang tangkad naman lumalaki ng hanggang kalahating sentimetro ang taas nito. Mayroon itong katangiang Anti Urolithiasis at diuretiko kung kaya’t natutulungan nitong ilabas ang labis na tubig sa katawan sa pamamagitan ng pag-ihi. Mayaman din ito sa langis lalo na sa alkampor na ginagamit sa lokal na gamot na pampamanhid, anti-itch gel at pangunahing sangkap ng Vicks Vaporub. Papyular ito na halamang gamot. Ginagamit ito bilang gamot sa pag-ubo (Silverio, 28). Ito ang proseso kung paano gamitin: Hugasan ang dahon at hiwain ng maliliit. Sukatin ang 2 baso ng tubig at isang basong hiniwang dahon. Pakuluan sa mahinang apoy sa loob ng labinglimang minuto sa kaserola na walang takip. Palamigin at salaain. Ang Sampaguita ang pambansang bulaklak ng ating bansa. Nagtataglay ng essential oil ang mga bulaklak nito tulad ng jasmine na may d-linadol at benzyl acetate at mericyl alcohol. Ang mga bulaklak nito ang ginagamit bilang panghugas sa mata dahil sa conjunctivitis. Isa pang tradisyunal na paggamit ng mga bulaklak nito ang pagkakaroon ng sapat na gatas ang nagpapasusong ina at ginagawa ito sa pamamagitan ng pagpahid ng mga nilamukos na bulaklak sa magkabilang dibdib ng ina. Isang shrub ito na tumutubo ng may taas na mula sa hanggang dalawang metro. Makikintab at hugis bilog o pahaba ang mga dahon. Ang Sampagutita ang ginagamit rin na halamang gamot para sa sakit na ubo. Uminom lang ng nilagang bulaklak o dahon nito upang bumilis ang talab sa may ubo (Silverio, 80). Ang lagundi o Five leave Chaste Tree ang ibang pangalan ng halamang ito sa Ingles. Ang Lagundi ang isa sa mga sampung epektibong herbal na gamot na rekomendado ng DOH. Isa itong palumpong (shrub) na may limang dahon at tumataas hanggang limang metro. Mabisa ito sa may sakit na ubo. Mayroong Chrysplenol D ang Lagundi. Isang sangkap na may mga katangiang anti-histamine at muscle relaxant. May isoorientin, castian at luteolin 7-0- glucoside na may epektong kasingtulad ng anti-histamine. May cooling effect ito na makakapagtanggal ng pamamaga sa katawan. Paghahanda: Hugasang mabuti ang mga dahon at tadtarin. Magtakal ng dalawang basong tubig at dahon. Pukuluan sa mahinang apoy saloob ng labinlimang minuto ngunit huwag tatakpan ang palayok. Pagkatapos palamigin at salain ang pinaglagaan (Silverio, 42). Natuklasang mayaman ang halamang gamot na Sampalok sa nutritional elements tulad ng thiamine, carbohydrates, calcium at ascorbic acid. Ang pinagkuluang dahon nito na ipupunas sa likod ang mabisang panlunan ng trangkaso. Ito rin ang nababagay na pampaligo sa mga may sipon at may lagnat. Gayun din, ang pinakuluang dahon nito ang mabisang gamot sa ubo. Para sa ubo, pakuluan ang ginayat na mga dahon nito sa 2 basong tubig, ng mga 15 minuto. Palamigin at salain. Hatiin ito sa tatlong bahagi. Uminom nang tatlong beses sa isang araw. Magpakulo ng tinadtad na dahon sa 2 basong tubig sa loob ng labinglimang minuto o hanggang mangalahati. Palamigin at salain. Itapal sa noo at sentido. Bendahan ng damit upang hindi mahulog. Hatiin ang pinaglagaang tubig sa 3 bahagi. Uminom ng isang bahagi 3 beses maghapon (Silverio, 81). Isang halamang gamot ang Alagaw dahil mabisa rin ito sa sakit na ubo. Magpakulo lang ng 8-10 sariwa o tuyong dahon sa 8 basong tubig sa loob ng labinglimang minuto, at salain. Para sa matanda, painumin ito ng 1 basong tubig ng pinaglagaan apat na beses sa maghapon. Sa mga batang 7-12 taong gulang, magpakulo ng 3 kutsara ng tuyong dahon o 4 na kutsarang tinadtad na sariwang dahon sa 3 basong tubig sa loob ng labinglimang minuto at hatiin sa tatlong bahagi para sa tatlong beses na pagpapainom (Silverio, 5). Sikat ang halamang ito sa mga probinsiya. Kapag agad itong ininom, agad na giginhawa ang pakiramdam. Matapos na pakuluan ang pinagputul-putol na sariwang dahon sa dalawang basong tubig sa loob ng mga labinglimang minuto, salain ito at pigain kasama ang dalawang kalamansi. Lagyan ng isang kutsarang asukal saka inumin (Silverio, 5). Humigit-kumulang sa isang daan at limangpung tao ang nagagamot ng Kalamansi. Para sa ubo, magpiga ng 2-3 sariwang magulang na bunga sa isang basong maligamgam na tubig. Dagdagan ng asukal ayon sa gusting tamis para sa isang nakarerepreskong inuming lemonade. Uminom ng isang baso nito 3 o 4 na beses sa maghapon. Ang pag-inom nito ang kadalasan na makakatulong sa paglaban sa karamdaman at epidemya. Mayaman ito sa Bitamina C. Ipakain ang hindi hinog na bunga nito para lalong tumalab at lalong mabisa. Mabuti itong inumin ng matatanda, lalo na sa mga batang tinutubuan pa lamang ng ngipin. Isang mahusay na “refrigerant” ang katas ng bunga nito pagkat nakapagpababa ito ng init na abnormal sa katawan ng tao (Silverio, 33). Madaling matagpuan ang mga halamang gamot sa kapaligiran lalo na sa mga liblib na lugar. Siksik ang Pilipinas sa mga halaman at makakatulong ang iba dito sa ating kalusugan. Ang halamang gamot ang pamalit sa modernong gamot. Kapag nalimita ang pangunahing likas na yaman gamit sa paggawa ng kemikal na gamot, ang mga halamang gamot ang papalit sa pagpapagaling ng mga karaniwang sakit (Tomlinson et al., 11). Umuubos ang mga pinoy ng bilyong piso para lang sa mga imported na gamot taun-taon (The Philippine Journal ), gayunman madami ang mga halamang gamot na matatagpuan at magagamit bilang alternatibong gamot sa karaniwang sakit nang may mabilis at halos walang gastos (The Philippine Journal). Biniyayaan tayo ng mga halamang natural na gamot na dapat nating matutunang gamitin at palaguin. Pinapalagay na kasing tanda ng tao ang paggamit ng halaman bilang gamot para sa iba’t ibang uri ng karamdaman. May mga talang pangkasaysayanng nagpapatunay na ang pinakamatandang sibilisasyong nagmatandang sibilisasyong nagmula sa Egypt at China ay kapwa gumagamit ng mga halamang gamot na kanilang sinuri at inuri ayon sa partikular na katangian at bisang manggamot ng sakit (Diyaryo Filipino,1992). Ayon sa sinabi sa artikulo, matagal nang gumagamit ang mga bansang Ehipto at Tsina ng mga halamaang gamot na nagangahulugang kahit na walang kemikal o modernong gamot, nagagamit nila ang mga halamang gamot bilang pangunahing pampagaling ng sakit. Dahil dito, magagamit natin ang mga halamang gamot dahil madaling matagpuan ang karamihan nito. Madaling matagpuan ang mga halamang gamot sa ating kapaligiran, sa bundok man o bakuran. Dahil sa madali itong matagpuan, maaari natin itong pag-aralang gamitin. Malaki ang pakinabang ng paggamit ng mga halamang gamot at dahil sa kalikasan ito matatagpuan, maaari itong palitan sa pamamagitan ng pagtatanim at pag-aalaga. Maaaring ihanda sa bahay ang mga halamang gamot sa pamamagitan ng iba’t ibang proseso tulad ng “infusion” o sa pamamagitan nang pagpapakulo ng halamang sanga, ”decoction” o ang pagbubuhos ng kumukulong tubig sa halamang gamot at “poultice” o direktang pagpapahid ng dinikdik na halaman sa apektadong bahagi ng katawan (Diyaryo Filipino, 1992). Ito ang mga kadalasang nakikita natin sa ating mga nakakatanda. Maaari tayong bigyan ng halamang gamot ng kasing ganda kundi mas magandang epekto nito sa tao (The Philippine Journal, 1995). Ang mga kemikal na gamot ang kilala sa mundo na mas moderno at mas may mabilis na epekto pagdating sa pagpapagaling ng sakit ngunit dahil gawa sa kemikal ang mga gamot na ito, ang mga kemikal ang sumisira ng natural na resistensya ng tao at nagiging sanhi ng pagdalas ng ating pagkakasakit hindi tulad ng halamang gamot na natural at tanggap ng natural na resistensya ng ating katawan para sa mas lalong matibay na pangangatawan. Mayroong kanya-kanyang “side effects” ang lahat nang iniinum nating mga gamot ngunit may mababang “side effects” ang halamang gamot kumpara sa kemikal na gamot dahil nagtataglay ang mga kemikal na gamot ng mga nakakasamang kemikal katulad ng mercury at iba pa. Napatunayan na may mabilisang epekto sa tao ang mga natural na gamot nang walang pinapakitang “side effects” base sa pag-aaral ng klinika. Nakakapagpagaling ang mga natural na gamot at tumutulong din sa atin upang makaiwas tayo sa sakit. Australia based research said herbs not only relieved pain, but reduced the recurrence of the condition over 3 months according to the Cochrane Library Journal (Malaya, 2007). Pinapatunayan sa artikulo na ang halamang gamot ang pinakamabisang pamalit sa kemikal na gamot dahil mas nakakatulong ito sa pagpapatibay ng resistensya ng ating katawan. Kilala ang halamang gamot bilang natural at ligtas. Epektibo ito at tumutulong na makaiwas sa sakit ang mga halamang gamot hindi katulad ng kemikal na gamot. The excessive use if cough syrups will even unmask an underlying more serious ailment ans worsen it, she added (The Philippine Journal, 1995). Ayon sa sinabi ni Escobar, ang mga kemikal na gamot ang mas lalong nakakasama sa ating kalusugan lalo na at madaling mabibili ang mga kemikal na gamot sa mga suking tindahan. Ayon sa istatistika ng Dangerous Drug Board, sinasabi na konektado sa paggamit ng mga gamot sa ubo at alcohol ang pitongpung porsyento ng insidente na naganap sa Pilipinas. Kapag napagsama ang pag-aabuso ng gamot sa ubo kasama ang alcohol, maaari itong magresulta sa problemang sosyal (The Philippine Journal, 1995). Makakatulong ang halamang gamot sa atin dahil mas mura ito sa kemikal na gamot. Tayong mga nakatira sa syudad ang kadalasang gumagamit ng mga gamot na galing o ginawa sa ibang bansa at isa sa dahilan kung bakit mahal ang mga gamot (Philippine Star, 2002). Ang Pilipinas ang isa sa bansang madaming halamang gamot na hindi pa natin halos nagagamit o napapaunlad. Ayon sa Kagawaran ng Kalusugan, mahigit walong libo hanggang labingdalawang libong halamang gamot ang matatagpuan sa buong bansa at 10 lang ang ang napapag-aralan ng Kagawaran ng Siyensya at Teknolohiya (Philippine Star, 2002). Kung pagtutuunang pansin ng gobyerno ang pagpapaunlad ng mga halamang gamot kaysa sa pag-aangkat ng imported na gamot, malaki ang maimumura ng mga gamot sa merkado dahil matatagpuan ang mga kailangang materyales sa bansa at “renewable” na enerhiya ito kaya madali itong palitan. Kailangan nating ipakilala ang mga halamang gamot sa publiko dahil malaki ang maaaring itulong nito lalo na sa mga mahihirap na pamilya. Moderno na ang ating panahon at gamit ang mga teknolohiya, maikakalat natin ang tungkol sa halamang gamot at patuloy na ineendorso ng ilang doktor, kilalang personalidad at mga artista ang mga halamang gamot. Isa ang dating Health Secretary na si Juan M. Flavier sa mga kilalang personalidad na nagtataguyod ng mga halamang gamot. Pinapatunayan ni Flavier na mabisa ang mga halamang gamot sa pagpapagaling sa mga karaniwang sakit (Times Journal, 1992). Makikita natin na mismo ang former health secretary ng bansa ang nagpapakalat ng kabutihang dulot ng halamang gamot. Mahilig manggaya ang mga Pilipino lalo na kung sikat na personalidad ang gumawa o gumagamit ng isang produkto. Isa sa mga kilalang personalidad ang mga artista. Ang mga artista ang kadalasang nag-eendorso ng mga produkto sa radio at lalo na sa telebisyon. Halimbawa, si Lucy Torres-Gomez na gumagamit ng Lagundi para sa sakit na ubo ang isa sa kilalang artista sa industriya. Kapag nalaman ng mga tao na may isang kilalang personalidad na gumagamit ng isang produkto lalo na sa halamang gamot, kakalat pa lalo ang mga kakayahan ng mga halamang gamot sa publiko. Isa ang dyaryo sa midyang pangmasa na nakakatulong sa pagkakalat ng impormasyon tungkol sa mga halamang gamot. Isa sa pinakamadali at malaking pinagkukunan ng impormasyon ang mga dyaryo. Marami itong mga opinyon tungkol sa mga isyu ng bansa at isa dito ang halamang gamot. Madaming komento at opinyon ang mga manunulat tungkol sa isyung ito. Dito din natin makikita ang mga kailangang impormasyon tungkol sa mga halamang gamot katulad ng mga proseso sa paggawa ng natural na gamot, mga dapat nating tandaan sa paggamit at iba pa. Katulad ng mga midyang pangmasa, magagamit din natin ang mga libro upang makuhanan ng mga impormasyon. Madaling matagpuan ang mga libro. Sa silid–aklatan ito madalas matagpuan. Maraming mga may-akda ang gumagawa ng mga libro lalo na sa mga paksang konektado sa halamang gamot. Dito nila sinasaad ang detalyadong impormasyon tungkol sa mga halamang gamot. Dito pumapasok ang mga kaalaman ng mga eksperto lalo na sa mga nagtapos ng kursong medisina. Binibigyan nila tayo ng kaalaman at tinutulungan tayong maging“socially aware”. Nakikita natin sa mga paanunsyo at sa mga nakaprint na mga ad ang tungkol sa mga halamang gamot. Malaki ang nagagawa ng mga paanunsyo sa tao, ginagawa ito upang makaimpluwensya sa tao at kung magagamit ang mga paanunsyo na ito maaari itong makaakit ng mga konsyumer na tatangkilik sa mga alternatibong gamot. Malalaman din natin sa mga anunsyo na ito ang mabubuting epekto ng mga halamang gamot at ang tulong nito sa ating ekonomiya. Isa sa pinakamalaki at sikat nag midyang pangmasa ang internet. Malawak ang sakop ng internet at dahil walang nagmamay-ari ng internet, maraming tao ang pwedeng maglagay ng kani-kanilang opinyon at maraming tao ang maaaring maglagay ng anunsyo sa internet. Malaya ang paggamit ng mga tao sa internet at dahil dito hindi naiiwasan ang pasahan ng mga impormasyon. Noong unang panahon, napapasa ang mga impormasyong katulad ng mga epekto ng halamang gamot sa pamamagitan ng ating bibig ngunit pagdating sa modernong panahon, ginagamit natin ang internet sa pagpapasa ng mga impormasyo lalo na sa mga kasalukuyang isyu katulad ng mga halamang gamot. May pinasang batas ang dating Pangulong Fidel V. Ramos. Kilala ang batas na ito bilang “Traditional and Alternative Medicine Act of 1997”. Pinapalaganap ng batas na ito na isama ang tradisyunal na paggamot sa sistema ng kalusugan sa bansa (Malaya, 1997). Sa pagpasa ng batas na ito, malalaman ng mga tao na legal na ang paggamit ng tradisyunal at alternatibong pamamaraan at tatangkilikin ito ng mga tao lalo na ang mahihirap dahil mas mura at konti ang masasamang epekto nito sa tao. Isa sa pamamaraan upang palaganapin ang paggamit ng halamang gamot ang telebisyon. Matatawag na midyang pangmasa ang telebisyon. Madaming mga patalastas sa telebisyon ang nag-eendorso ng paggamit ng mga supplement, natural na gamot at iba pa. Malaki ang tulong ng telebisyon dahil meron halos lahat ng kabahayan sa bansa. Ang mga matatanda at mga bata ang kadalasang nanunuod ng telebisyon at nagkakaroon ng pagkakataon ang gobyerno na inanunsyo ang mga kayang gawin ng mga halamang gamot tulad ng Lagundi na isinasama o ginagawa nang tablet. Naiibenta nang mas mura ang mga natural na gamot. Dahil sa batas na naipasa tumatanggap ang mga botika ng mga gamot na gawa sa natural na sangkap. Mas mura ito dahil madali itong matagpuan at hindi na kailangang magpasok ng mga produkto sa bansa. Dahila sa murang gamot mas marami ang tatangkilik ng mga natural na gamot lalo na ng mga naghihigpit sinturon na mga tao. Base sa mga nakuhang datos at impormasyon ng mga mananaliksik, napatunayan nila na pareho lamang na nakakagamot ang halamang gamot at kemikal na gamot sa mga taong nagkakasakit ng ubo. Ngunit, nagkakaiba ito sa ibang paraan tulad ng presyo at epekto sa ating katawan. Napatunayan ng mga mananaliksik na madali at mura lang ang paggawa ng mga halamang gamot. Maaari itong gawin ng mga ordinaryong tao na walang pambili ng mga kemikal na gamot. Ayon rin sa datos na nakuha ng mga mananaliksik, maaaring magdulot ng “side effects” ang kemikal na gamot na makakasama sa katawan ng tao samantala ang mga halamang gamot, wala itong “side effects” na maidudulot. Iminumungkahi ng mga mananaliksik na magpasuri muna sa mga doktor bago sumubok ng ibang alternatibong paraan ng panggagamot at sundin lamang ng mga tao ang mga halamang gamot na rekomendado ng Kagawaran ng Kalusugan.

Tala ng mga Sanggunian
Silverio, J. (1994). Mga halamang gamot at proseso sa paggawa nito (para sa sakit na ubo). (Unang Edisyon, pp. 5, 32-33, 42-44, 47-49, 54-55, 64-65, 81-82). 3/F Rudgen II Bldg. 17 Shaw Boulevard 1600 Pasig, Metro Manila: Anvil Publishing.
Pauli, A. (n.d.). Herbal medicine vs. prescription medicine. Retrieved from http://www.ehow.com/about_5449289_herbal-medicine-vs-prescription-medicine.html
Treating asthma without medicine. (1989, July 7). Manila Standard Today
Alcala, A. (2008, February 7). Herbal medicine. Malaya, p. B14.
Dormiendo, J. (1992, Marso 26). Mabisang gamutan mula sa halamanan. Diyaryo Filipino.
Cruz, N. (2010, January 8). The good and bad sides of herbal medicine. Philippine Daily Inquirer, p. A12.
Herbs can give better relief than cough syrups - expert. (1995, March 6). The Philippine Journal, p. 14.
Samia, P. (1992, December 27). Flavier promotes use of herbal medicine. Times Journal, p. 15.
Cortes, J. (2009, April 2). A more flavorful natural cure for cough. Business Mirror, p. 34.
Marasigan, L. (1995, Marso 14). Halamang gamot, mainam gamitin. Kabayan, p. 8.
Herbal medicines: The safer alternative?. (2010, November 18). Business World, p. D4.
Tomlinson et al. (2004). Review of adverse effects of chinese herbal medicine and herb-drug interactions. 270 Madison Avenue, New York USA: Marcel Dekker.
Herbs 'more helpful' than drugs for period pain. (2007, October 18). Malaya, p. A5.