‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮﺗﻪ ﻳــﻮه ﻛﺘﻨـﻪ‬

‫ﻟﻴﻜﻮاﻟﻪ‬

‫ﻧﻴﻨﺴﻲ ډوﭘﺮې‬

‫ژﺑﺎړن‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬

‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫ﻛﺘﺎب ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــــــــــﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګــــــــــﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې‬ ‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺎرﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬ ‫ﻳﻮن ﻛﻠﺘﻮري ﻳﻮن‬ ‫0001 ټﻮﻛﻪ‬
‫7731ل ﻛﺎل )دوه ځﻠﻪ(‬

‫د ﻛــﺘــــﺎب ﻧــــــــﻮم:‬

‫ﻟـــــــــﻴﻜــــــــﻮاﻟــــــﻪ:‬ ‫ژﺑــــــــــــــــــــــــــــﺎړن:‬ ‫ﺧـــــﭙــــــﺮﻧـــــــﺪوى:‬ ‫ﭼــــــــﺎﭘــــﺸﻤــــــﯧﺮ:‬ ‫ﻟــــﻮﻣـــــــړى ﭼﺎپ:‬ ‫دوﻳـــــــــﻢ ﭼــــــﺎپ:‬ ‫درﯦــــــﻴﻢ ﭼــــــﺎپ:‬ ‫د ژﺑـــــــــﺎړن‬

‫8731ل ﻛﺎل‬ ‫7831ل ﻛﺎل‬

‫)51(‬

‫ﭘﺮﻟـﻪ ﭘﺴﯥ ﻧﻮﻣﺮه:‬ ‫د ﺧــــﭙـﺮﻧـــــــﺪوى‬

‫)51(‬ ‫ﺿﻴﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺿﻴﺎ‬

‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴـﯥ ﻧﻮﻣﺮه:‬ ‫ﻛـــــــــــــــﻤــــﭙﻮزر:‬

‫ﻧﻴﻮﻟﻴﻚ‬
‫ﻣﺦ‬
‫1‬

‫ﺳﺮﻟﻴﻚ‬
‫ددې اﺛﺮ ﭘﺮ اوﺳﻨﻲ ﭼﺎپ څﻮ ﺧﺒﺮې‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ... 7‬

‫ګڼﻪ‬
‫1‬ ‫2‬ ‫3‬ ‫4‬ ‫5‬ ‫6‬ ‫7‬ ‫8‬ ‫9‬ ‫01‬

‫04‬ ‫14‬ ‫64‬ ‫84‬ ‫15‬ ‫45‬ ‫55‬

‫د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻴﻤﻮ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺑﺪاﺗﻮ د...‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺮﻛﺰي ﺳﻴﻤﻪ‬ ‫د ﻛﺎﺑﻞ څﻨډې‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻮﻳﺪﻳځ‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻤﺎل‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﺘﻴځ‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻨﻮب‬

‫ددې اﺛﺮ ﭘﺮ اوﺳﻨﻲ ﭼﺎپ‬ ‫څﻮ ﺧﺒﺮې‬
‫ﻣﯧﺮﻣﻦ ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې د ﻫﻐﻮ ﺧﺘﻴځﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺟﻤﻠـﯥ څﺨـﻪ ده‬ ‫ﭼﯥ ﻟﻪ څﻮ ﻟﺴﻴﺰو راﻫﻴﺴﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﻛﻠﺘـﻮر ﭘـﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ‬ ‫ﺑﺮﺧـــــﻮ ﻛـــــﯥ ﻛـــــﺎر ﻛـــــﻮي او زﻣـــــﻮږ د ﻫﯧـــــﻮاد ددې ﺑﺮﺧـــــﯥ د‬ ‫ﺧﻮﻧﺪﻳﺘﻮب، ﺑډاﻳﻨﯥ او ځﻠﻮﻧﯥ ﻟﭙﺎره ﻳـﯥ ﻧـﻪ ﺳـﺘړي ﻛﯧـﺪوﻧﻜﻲ‬ ‫ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﻛـړي او ﻻ ﻫـﻢ ﭘـﻪ زﻫﻴـﺮ ښـځﻴﻨﻪ ځـﺎن ﻟګﻴـﺎ ده،‬ ‫دې ﻫﻠــﻮ ځﻠــﻮ ﺗــﻪ دوام ورﻛــﻮي. ددې ﺧﺎوﻧــﺪ ﻫــﻢ ﭼــﯥ اوس ﭘــﺮ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧړۍ دى، د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻛﻠﺘﻮر او ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘـﻪ ﺳـﭙړﻧﻪ او‬ ‫ځﻠﻮﻧﻪ ﻛﯥ ﻳﯥ زﻳﺎت زﻳﺎر اﻳﺴﺘﻠﻰ دى.‬ ‫ﻣﯧﺮﻣﻦ ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې د ﺗﻨﻈﻴﻤـﻮاﻛۍ او ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ د واﻛﻤﻨـۍ‬ ‫ﭘﺮ ﻣﻬﺎل ﭼﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻪ، ﻟـﻪ ﺳـﺨﺖ ﺧﻄـﺮ‬ ‫او ګـــﻮاښ ﺳـــﺮه ﻣـــﺦ و، د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن د ﺗـــﺎرﻳﺨﻲ اﺑـــﺪاﺗﻮ او‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻮ د ﺧﻮﻧــﺪﻳﺘﻮب ﭘــﺮ ﻻرو ﭼــﺎرو ﻣﺼــﺮوﻓﻪ وه،‬ ‫دې د ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ ﻧﻮرو ټﻮﻟﻨﻮ، ﻧﺎدوﻟﺘﻲ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ او اﺷﺨﺎﺻـﻮ‬ ‫ﭘــﻪ ﻣﺮﺳــﺘﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺛــﺎرو د ﺳــﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙـــﺎره د‬ ‫1‬

‫ﺳﭙﻚ )‪ (SPACH‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻮړ ﻛړ او ﻟﻪ دې ﻻرې ﻳـﯥ‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺛــﺎرو د ورﻛﯧــﺪو د ﻣﺨﻨﻴــﻮي ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮ‬ ‫ﻣﻬﻢ ګﺎم ﭘﻮرﺗﻪ ﻛړ.‬ ‫دا اﺛﺮ )) د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻳـﻮه ﻛﺘﻨـﻪ(( ﭼـﯥ‬ ‫ﺳﺘﺎﺳــﻮ ﻣﺨــﯥ ﺗــﻪ ﭘــﺮوت دى، ددې د ﻫﻤﻐــﻮ ﻫڅــﻮ د ﻟــړۍ ﻳــﻮه‬ ‫ﻛـــړۍ ده، ﭼـــﯥ دې د ﺗﻨﻈﻴﻤـــﻮاﻛۍ د ﺟﻨګﻮﻧـــﻮ او د ﻃﺎﻟﺒـــﺎﻧﻮ د‬ ‫واﻛﻤﻨۍ ﭘﺮ ﻣﻬﺎل ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﻛـﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻮ‬ ‫ﺗــﻪ ﻛﺘﻨــﻪ ﻛــړې ده. ﭘــﻪ دې اﺛــﺮ ﻛــﯥ د ﻫﯧــﻮاد ﺗــﺎرﻳﺨﻲ، ﻓﺮﻫﻨګــﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ او ﺷﺘﻤﻨﻴﻮ ﺗﻪ ورﭘﯧښ ﺧﻄﺮوﻧـﻪ او ګﻮاښـﻮﻧﻪ ﭘـﻪ ﻧښـﻪ‬ ‫ﺷــﻮي او ددې ﺧﻄﺮوﻧــﻮ د ﻣﺨﻨﻴــﻮي ﻻرې ﭼــﺎرې ﻫــﻢ ﭘــﻪ ګﻮﺗــﻪ‬ ‫ﺷﻮي دي. د 7731 ل ﻛﺎل وروﺳـﺘۍ ﻣﻴﺎﺷـﺘﯥ وې، ﭼـﯥ زﻣـﺎ ﻳـﻮ‬ ‫اﺷﻨﺎ د ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې ددې اﺛﺮ دري ژﺑﺎړه، ﭼﯥ د ﻳﻮه اﻓﻐـﺎن ﻟـﻪ‬ ‫ﺧﻮا ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮې وه، ﻣﺎﺗﻪ راوﺳﭙﺎرﻟﻪ او ﻫﻤـﺪا ﻳـﯥ راﺗـﻪ ووﻳـﻞ‬ ‫ﭼﯥ: ډﯦﺮه ژر ﻣﯥ ﭘﻪ ﻛﺎر ده ﭘﻪ ﻫﻤﺪې دوه درې ورځﻮ ﻛـﯥ ﺑـﻪ ﻳـﯥ‬ ‫راﺗﻪ ﭘﻪ ﭘښﺘﻮ وژﺑﺎړې! ﻣﺎ ورﺗﻪ ووﻳﻞ ﭼﯥ ﺗـﺮ ﻣـﺎ ﺧـﻮ ﺳـﺘﺎ دري‬ ‫ژﺑﻪ ښﻪ زده ﻧﻮ وﻟﯥ ﻳـﯥ ﺧﭙﻠـﻪ ژر ژر ﻧـﻪ ژﺑـﺎړې؟ زه ﺧﭙﻠـﻪ واﷲ ﺗـﺮ‬ ‫ﺣﺪه زﻳﺎت ﻣﺼﺮوف ﻳﻢ، ﻣـﺎ ﭼـﯥ ﻫـﺮ څـﻮﻣﺮه اوږه ﺗﺸـﻮﻟﻪ، ﺧـﻮ د‬ ‫ﻫﻐﻪ ټﻴﻨګﺎر ﺗﺮ ﻣﺎ ﻫـﻢ زﻳـﺎت و، ﭘـﻪ ﭘـﺎى ﻛـﯥ ﻳـﯥ ددې اﺛـﺮ ژﺑـﺎړه‬ ‫راﺑﺎﻧﺪې ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛړه، ﻣﺎ ﺗﺮې ﻳﻮه اووﻧـۍ وﺧـﺖ وﻏﻮښـﺖ، ﺧـﻮ‬ ‫ﻫﻐــﻪ ﭘــﺮ دوه درې ورځــﻮ ټﻴﻨګــﺎر ﻛــﺎوه، ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﻣــﺎ دري ﻣــﺘﻦ‬ ‫ﺗﺮې واﺧﻴﺴﺖ ﻧﻮ ﻣﺘﻦ ډﯦـﺮ ﭘﯧﭽﻠـﻰ و او ﭼﻨـﺪان ﺧﻮﻧـﺪ ﻳـﯥ راﺗـﻪ‬ ‫راﻧـــﻪ ﻛـــړ، ﻓﻜـــﺮ ﻣـــﯥ وﻛـــړ ﭼـــﯥ زﻣـــﺎ اﺷـــﻨﺎ ﻫـــﻢ ﭘـــﺮې ﺧﭙـــﻞ زور‬ ‫2‬

‫ازﻣــﻮﻳﻠﻰ، ﻧــﻮ ځﻜــﻪ ﻳــﯥ ﻣﺎﺗــﻪ راﺣﻮاﻟــﻪ ﻛــړ، ددې اﺛــﺮ ﺗــﺮ ژﺑــﺎړې‬ ‫دﻣﺨﻪ زﻣﺎ اﺷـﻨﺎ ﻣﺎﺗـﻪ ووﻳـﻞ، ﭼـﯥ زه ﺑـﻪ درﺗـﻪ ﺗـﺮې ﻣﻨﺎﺳـﺒﻪ ﺣـﻖ‬ ‫اﻟﺰﺣﻤﻪ واﺧﻠﻢ، ﻣﺎ ورﺳﺮه د ﺣﻖ اﻟﺰﺧﻤﯥ ﻫﯧڅ ﺑﺤﺚ وﻧـﻪ ﻛـړ. ﺧـﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﻧﻪ زړه ﻣﯥ ﭘﺮ ژﺑﺎړې ﭘﻴﻞ وﻛړ، ﻛﺘـﺎب ﻣـﯥ ﭘـﻪ څـﻮ ورځـﻮ ﻛـﯥ‬ ‫وژﺑﺎړه، داﺳﯥ ﭼﯥ ﺑﻴﺎ ﺳﻤﻮن ﺗﻪ ﻣﯥ ﻫـﻢ وﺧـﺖ ﭘﻴـﺪا ﻧـﻪ ﻛـړ، ﻳـﻮ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻣﯥ ﺧﭙﻞ اﺷﻨﺎ ﺗﻪ ورﻛړ او ﺑﻞ ﻧﻘـﻞ )ﻓﻮټﻮﻛـﺎﭘﻲ( ﻳـﯥ ﻣﺎﺳـﺮه‬ ‫ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮ، ﻛﻠﻪ ﭼـﯥ ﻣـﺎ دري ﻣـﺘﻦ ﻟﻮﺳـﺘﻪ ﻧـﻮ ﻫﻠﺘـﻪ ﻫـﻢ راﺗـﻪ ﭘﺘـﻪ‬ ‫وﻟګﯧﺪه ﭼﯥ د ژﺑﺎړن او د ﻛﺘﺎب د اﺻﻠﻲ ﻟﻴﻜﻮال ﺗﺮﻣﻨځ روﺣـﻲ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﻛﺘﺎب ﻳـﻮازې د ﺣـﻖ اﻟﺰﺣﻤـﯥ ﭘـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘـﻪ داﺳـﯥ‬ ‫ډول ژﺑﺎړل ﺷﻮى ﭼﯥ اﺗﻮﻣﺎت ﻳﯥ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛـﯥ دﯦـﺮش ﻣﺤﺘـﻮا او‬ ‫ﺧﻮږﻟﻨﻲ زﻳﺎﻧﻤﻨﻪ ﺷـﻮې ده، ﻣـﺎ ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ وﻧـﻪ ﻛـړاى ﺷـﻮ، ﭼـﯥ‬ ‫ﻳﻮه ښﻪ ﺧﻮﻧﺪوره ژﺑﺎړه وﻛړم، ﺧـﻮ څﺮﻧګـﻪ ﭼـﯥ دا ﻣﻮﺿـﻮع زﻣـﺎ‬ ‫ﻟﭙﺎره ډﯦﺮه ﺟﺎﻟﺒﻪ وه او ﺗﺮ دې دﻣﺨﻪ ﻻ ﻣﺎ ﺧﭙﻠﻪ ﭘﺮې ﻳـﻮ ﻣﺴـﺘﻘﻞ‬ ‫اﺛــﺮ ﻟﻴﻜﻠــﻰ و، ﻧــﻮ ځﻜــﻪ د وﺧــﺖ د ﻗﻴـﺪ ﻟــﻪ ﻣﺨــﯥ ژر ژر وژﺑــﺎړه،‬ ‫زﻣـﺎ ژﺑـﺎړه ﭘـﺮ 7731ل ﻛـﺎل ﭘـﻪ ازاد اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺟﺮﻳـﺪه، ﭼـﯥ ﻟــﻪ‬ ‫ﭘﯧښﻮره ﺧﭙﺮﯦﺪﻟﻪ او ﭘﻪ اﺳﻤﺎﻳﻲ ﻣﺠﻠـﻪ ﻛـﯥ، ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﺟﺮﻣﻨـﻲ ﻧـﻪ‬ ‫ﺧﭙﺮﯦﺪﻟﻪ دواړو ﻛـﯥ ﺧﭙـﺮه ﺷـﻮه، ﺧـﻮ زﻣـﺎ ﻫﻤـﺪا ژﺑـﺎړه ﭼـﯥ ﻳـﻮه‬ ‫ﻛﺎﭘﻲ زﻣﺎ ﻫﻤﻐﻪ اﺷﻨﺎ راڅﺨـﻪ وړې وه، ﭘـﺮ 8731ل ﻫﻐـﻪ ﻛـﺎل ﭘـﻪ‬ ‫ﺧﭙﻞ ﻧﺎﻣﻪ د ﻳﻮه واړه اﺛﺮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭼﺎپ ﻛـړه، ﻛﻮﻣـﻪ ﺣـﻖ اﻟﺰﺣﻤـﻪ‬ ‫ﻳﯥ ﭼﯥ راﺗﻪ وﻳﻠﯥ وه، وروﺳﺘﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﻮم ﭼﯥ ﻫﻐـﻪ ﻳـﯥ ﻫـﻢ د اﷲ‬ ‫ﭘﻪ ﺗﻮره ﺳﻤﻪ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛړې وه، زه ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﭘـﻪ ﭘﯧښـﻮر ﻛـﯥ ﭘـﺮ‬ ‫دې ﻧﻪ وم ﺧﺒـﺮ ﭼـﯥ ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ داﺳـﯥ ﻛﺎروﻧـﻪ ﻫـﻢ ﻛﯧـږي؛ ﭼـﯥ ﻫـﻢ‬ ‫3‬

‫څــﻮك د ﺑــﻞ ﭼــﺎ ژﺑــﺎړه ﭘــﻪ ﺧﭙــﻞ ﻧﺎﻣــﻪ ﭼــﺎﭘﻮﻻى ﺷــﻲ او ﻫــﻢ ﺣــﻖ‬ ‫اﻟﺰﺣﻤﻪ ورﺳﺮه ﻧﻴﻤﻮﻻى ﺷﻲ، ﺧﻴﺮ ﭘﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎ ورﭘﺴﯥ ډﯦـﺮ‬ ‫ﺳــﺮ وﻧــﻪ ګــﺮوه او زړه ﻛــﯥ ﻣــﯥ دا ﻫﻴﻠــﻪ وه ﭼــﯥ ﺧــﺪاى ﻳــﻮ وﺧــﺖ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﻛړي ﭼﯥ دا ژﺑﺎړه ﻳﺎ ﺑﻴﺎ ﻟﻪ ﺳﺮه وﻛـړم او ﻳـﺎ ﻳـﯥ څـﻪ‬ ‫ﻧﺎڅﻪ ﻛﺮه ﻛړم.‬ ‫اوس ﭼﯥ زه د ﺧﭙﻠﻮ ﺗﯧﺮو اﺛﺎرو ﭘﺮ راټﻮﻟﻮﻟﻮ ﻣﺼﺮوف ﻳـﻢ، ﻧـﻮ‬ ‫ﭘﻪ ازاد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﺮﻳﺪه ﻛﯥ ﻣﯥ دا ﭼـﺎپ ﺷـﻮې ژﺑـﺎړه، ګﻮﺗـﻮ‬ ‫ﺗﻪ راﻏﻠﻪ، ﻫﺴﯥ ﺧﻮ ﭘﻪ ژﺑﺎړه ﻛﯥ ﻟﻪ ﭘﻴﻠﻪ ﻫﻢ ﺗﯧﺮوﺗﻨﯥ وې ﻳﻮ څـﻪ‬ ‫ﭘــﺮې ﻧــﻮرې ﭼــﺎﭘﻲ ﺗﯧﺮوﺗﻨــﯥ ﻫــﻢ زﻳــﺎﺗﯥ ﺷــﻮې وې، دا وﺧــﺖ ﻧــﻮ‬ ‫ﻣﺎﺳــﺮه ددې ژﺑــﺎړې دري ﻣــﺘﻦ ﻫــﻢ ﻧــﻪ و، ﭼــﯥ زه ﻳــﯥ ﻳــﻮ ځــﻞ ﺑﻴــﺎ‬ ‫ورﺳﺮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻛړم، ﻧﻮ ﻫﻤﺪا ﻣﺘﻦ ﻣﯥ د اﺛﺮ د ﻣﺤﺘـﻮا ﭘـﻪ ﭘـﺎم ﻛـﯥ‬ ‫ﻧﻴﻮﻟـــﻮ ﺳـــﺮه ﻏﻨﻴﻤـــﺖ وګﺎڼـــﻪ، ﻟـــﻪ ﺳـــﺮه ﻣـــﯥ ﻛﻤﭙـــﻮز او د ﺗـــﻮرو‬ ‫ﻟﻮﺳﺘﻨﯥ ﭘـﺮ وﺧـﺖ ﻣـﯥ ﻳـﻮ څـﻪ ﺳـﻤﻮن ﭘـﻪ ﻛـﯥ راوﺳـﺖ، ﺧـﻮ دې‬ ‫ﺳــﺮه ﺳــﺮه ﺑﻴــﺎ ﻫــﻢ ﻫﻐﺴــﯥ ژﺑــﺎړه ﻧــﻪ ده، ﭼــﯥ اوس ﻳــﯥ زﻣــﺎ زړه‬ ‫ﻏﻮاړي، ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﺒﺮه ده ﻟـﻪ ﻳـﻮې ژﺑـﯥ څﺨـﻪ ﺑﻠـﯥ او ﺑﻴـﺎ ﻟـﻪ ﺑﻠـﯥ‬ ‫څﺨﻪ ﺑﻠﯥ ﺗﻪ د ﻟﻴﻚ ﻟﻔﻈﻲ ښﻜﻼ ﻛﻤـﺰورې ﻛﯧـږي او ﻣﺤﺘـﻮا ﺗـﻪ‬ ‫ﻫــﻢ ﺗــﺮ ﻳــﻮه ﺣــﺪه زﻳــﺎن رﺳــﻲ، ﺧــﻮ ﺧﻴـﺮ ﭘــﻪ ﻫــﺮ ډول ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮم دا‬ ‫اوﺳﻨۍ ژﺑﺎړه ﺗﺮ دې د ﺗﯧﺮو درﻳـﻮ ﭼـﺎﭘﻮﻧﻮ څﺨـﻪ ﻳـﻮ څـﻪ ښـﻪ ده،‬ ‫ﺧــﻮ ﻧــﻪ ﭘــﻮره ښــﻪ، د ﻛﺘــﺎب ﭘــﻪ اﻧګﺮﯦــﺰي او دري ﻣﺘﻨﻮﻧــﻮ ﻛــﯥ‬ ‫ﻋﻜﺴﻮﻧﻪ ﻧـﻪ وو، ﺧـﻮ ددې ﭼـﺎپ ﭘـﺮ وﺧـﺖ ﻣـﯥ ﻻزﻣـﻪ وګڼﻠـﻪ، د‬ ‫ځﻴﻨﻮ ﻫﻐﻮ ﻣﻬﻤﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ځﺎﻳﻮﻧﻮ ﻋﺴـﻜﻮﻧﻪ ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﻛﺘـﺎب ﻛـﯥ‬ ‫ﻳﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ ﺷـﻮې، ﻫـﻢ ﭘﻴـﺪا او ﻟـﻪ ﻣـﺘﻦ ﺳـﺮه ﻳﻮځـﺎى ﭼـﺎپ ﻛـړم.‬ ‫4‬

‫ﻋﻜﺴــﻮﻧﻪ د ﻛﺘــﺎب د ﻣــﺘﻦ د وﻳﻨــﺎ ﻣﺼــﺪاق ګﺮځــﻲ او دا ﻫــﻢ ﭘــﻪ‬ ‫ډاګـــﻪ ﻛـــﻮي ﭼـــﯥ ﻣـــﻮږ څـــﻮﻣﺮه ښـــﻜﻠﻲ ﺗـــﺎرﻳﺨﻲ او ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻪ درﻟــﻮدل او دا ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻪ څــﻮﻣﺮه زﻳــﺎﻧﻤﻦ ﺷــﻮي او ﺗــﺮ‬ ‫څــﻮﻣﺮه ﻧــﻮر ﺧﻄــﺮ ﻻﻧــﺪې دي. ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ دا اﺛــﺮ ﺳــړى ګــﻮري ﻧــﻮ‬ ‫ﻣﯧــﺮﻣﻦ ﻧﻴﻨﺴــﻲ دوﭘــﺮې ﺗــﻪ د زړه ﻟــﻪ ﻛــﻮﻣﻲ دﻋــﺎ ﻛــﻮي ﭼــﯥ دا‬ ‫څﻮﻣﺮه زﻣﻮږ ﭘﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺛﺎرو زﻫﻴﺮه ده او ﻣﻮږ څﻮﻣﺮه د ﺧﭙﻠـﻮ‬ ‫اﺛــﺎرو ﭘــﺮ وړاﻧــﺪې ﺑــﯥ ﺗﻔﺎوﺗــﻪ ﻳــﻮ. د وﻳښــﻮ او وﻳــﺪو ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ،‬ ‫ﺧﻠﻜﻮ او اﺷﺨﺎﺻـﻮ ﺗـﻮﭘﻴﺮ ﻫﻤﺪﻟﺘـﻪ ﻣﻌﻠـﻮﻣﯧږي، ﭼـﯥ ﻳـﻮ د زرو‬ ‫ﭘﺮ ﻗـﺪر ﭘـﻮﻫﯧږي او ﻟـﻪ ﺑـﻞ څﺨـﻪ ﻟﻌﻠﻮﻧـﻪ ﭘـﻪ اﻳـﺮو ﻛـﯥ ورك وي.‬ ‫ﻣﯧــﺮﻣﻦ دوﭘــﺮې د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﺗــﺎرﻳﺨﻲ او ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﺷــﺘﻤﻨﻲ ﻧــﻪ‬ ‫ﻳﻮازې د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺗﺎرﻳﺦ ځﻠﻮﻧﯥ ﻟﭙـﺎره ﻣﻬﻤـﯥ ګڼـﻲ، ﺑﻠﻜـﯥ‬ ‫دا د ﻧړﻳﻮال ﻛﻠﺘﻮر او ﻣﻌﻨﻮي ﺷـﺘﻤﻨۍ ﻳـﻮه ﺑﺮﺧـﻪ ﻫـﻢ ګڼـﻲ، ﭼـﯥ‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮازې اﻓﻐﺎﻧﺎن ﻳـﯥ ﭘـﺮ ﺳـﺎﺗﻨﻪ ﻣﻜﻠـﻒ دي، ﺑﻠﻜـﯥ ﻧړﻳـﻮال ﻫـﻢ‬ ‫ﻣﻜﻠـــــﻒ دي ﭼـــــﯥ اﻓﻐﺎﻧـــــﺎﻧﻮ ﺗـــــﻪ ددې اﺛـــــﺎرو د ﺳـــــﺎﺗﻨﯥ او‬ ‫ﺧﻮﻧـــــﺪﻳﺘﻮب ﻟﭙـــــﺎره ﻻس ورﻛـــــړي. زه ﻧـــ ـﻮر ددې ﻛﺘـــــﺎب او‬ ‫ﻟﻮﺳـــﺘﻮﻧﻜﻮ ﺗـــﺮﻣﻨځ ﺣﺎﻳـــﻞ ﻛﯧـــږم ﻧـــﻪ؛ ﻣﯧـــﺮﻣﻦ دوﭘـــﺮې ﺗـــﻪ د‬ ‫ﺧـــﺪاى)ج( ﻟـــﻪ درﺑـــﺎره روغ ﺻـــﺤﺖ، د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن او ﻧـــړۍ د‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻻزﻳﺎت ﺑﺮﻳﺎﻟﻴﺘﻮﺑﻮﻧﻪ ﻏﻮاړم.‬ ‫د ﻫﻤﺪې ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻻرې ﻳﻮ ﺑﻞ ﻻروى‬ ‫ﭘﻮﻫﻨﺪوى ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن‬ ‫ﭘﻪ درﻧﺎوي‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ- اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫5‬

‫7831ل ﻛﺎل د ﺳﻠﻮاﻏﯥ 6ﻣﻪ‬

‫6‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬
‫د ﻟﻴﻜﻨﯥ ﻟﻨډﻳﺰ:‬
‫ﻟﻪ اﺑﺪاﺗﻮ ﻧﻴﻮﻟﯥ ﺗﺮ ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﭘﻮرې، د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ټـﻮل‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګــــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــــﻪ د ﻳــــﻮ ځــــﺎﻧګړي ﻃﺒﻴﻌــــﺖ، وﻳــــﺎړ او ﭘــــﺮﺗﻢ‬ ‫څﺮګﻨــﺪوى دي. اوس دا ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻪ ﻟــﻪ ﺧﭙﻠــﯥ ﺳــﻴﻤﯥ او ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل‬ ‫ﺳﺮه ﻳﻮځﺎى، ﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﺳﺮه ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺷـﻮي دي. ﭘـﻪ دې ﻟﻴﻜﻨـﻪ ﻛـﯥ د‬ ‫ﺳﻴﻤﯥ د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎ د ﭘﻴﻞ، د اوﺳـﻨﻴﻮ ﺳـﺘﻮﻧﺰو او د ﻫﻐـﻮ‬ ‫د څﯧړﻧـــﻮ ﭘـــﻪ ﺑـــﺎب ﺑﺤـــﺚ ﻛﯧـــږي او د ﻫﻐـــﻮ ﻻرو ﭼـــﺎرو وړاﻧـــﺪﻳﺰ‬ ‫ﻛﯧږي، ﭼﯥ ﻛﻮﻻى ﺷﻲ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻳﻮه ګټﻮره ﻫڅﻪ راﻣﻨځﺘـﻪ‬ ‫ﻛړي.‬

‫ﺳﺮﻳﺰه:‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ رﻳښـﯥ ﺗـﺮ ﻧﻨـﻪ ﺳـﻞ زره ﻛﺎﻟـﻪ‬ ‫دﻣﺨــﻪ، ﻫﻐــﻪ وﺧــﺖ ﺗــﻪ رﺳــﯧږي، ﭼــﯥ ﻧــﺮو او ښــځﻮ ﻫﻐــﻪ ﻟــﻮﻣړﻧﻲ‬ ‫ډﺑــﺮﻳﻦ وﺳــﺎﻳﻞ راﻣﻨځﺘــﻪ ﻛــړل ﭼــﯥ ﺗﺮاوﺳــﻪ ﻛﺸــﻒ ﺷــﻮي دي. دا‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ د ﭘﺎﻟﻴﻮﻟﻴﺘﻴﻚ ﭘﻪ دوﻳﻢ ﭘړاو ﭘﻮرې اړه ﻟـﺮي. دا وﺳـﺎﻳﻞ د‬ ‫ﻏﺰﻧــﻲ ﭘــﻪ ﻧــﺎور دښــﺘﻪ ﻛــﯥ ﭼــﯥ ﻳــﻮ وﺧــﺖ د ﻫﻐــﻪ ﻋﺼــﺮ د ﺧﻠﻜــﻮ‬ ‫7‬

‫اﺳــــﺘﻮګﻨځﻰ و، ﭘــــﻪ ﺗﻴــــﺖ و ﭘــــﺮك ډول ﺷــــﺘﻪ. د ﻧــــﺎور دښــــﺘﻪ د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﭘـــﻪ ﻣﺮﻛـــﺰي ﺑﺮﺧـــﻪ ﻛـــﯥ ﻳـــﻮه ﭘﺮاﺧـــﻪ ﺳـــﻴﻤﻪ ده، ﭼـــﯥ‬ ‫ﺟﻬﻴﻠﻮﻧـــﻪ او ﻛﺮﻧﻴـــﺰې ځﻤﻜـــﯥ ﻟـــﺮي او د زﻳـــﺎت ﺷـــﻤﯧﺮ ﻫﻴﻠﻴـــﻮ د‬ ‫اﺳــﺘﻮګﻨﯥ او ﺗﻐــﺬﻳﯥ ﻟﭙــﺎره زﻣﻴﻨــﻪ ﺑﺮاﺑــﺮوي. ډﯦــﺮ ښــﻜﻠﻲ ډﺑــﺮﻳﻦ‬ ‫وﺳــﺎﻳﻞ، ﻟــﻪ ﺷــﻤﺎﻟﻲ وﻻﻳــﺖ ﺑﻠــﺦ ﻧــﻪ، د ﺑﻠــﺦ د ﺳــﻴﻨﺪ ﭘــﺮ ﻏــﺎړه، د‬ ‫اوﺳــﻨﻲ آق ﻛﭙــﺮك ﻛﻠــﻲ ﺗــﻪ ﻧــږدې، ﻟــﻪ ډﺑﺮﻳﻨــﻮ ﻏــﺎروﻧﻮ او ﭘﻨــﺎه‬ ‫ځــﺎﻳﻮﻧﻮ څﺨــﻪ ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﺷــﻮي دي. د ﭘﺎﻟﻴﻮﻟﻴﺘﻴــﻚ د ﻟــﻮﻣړي ﭘــړاو‬ ‫ﻣﺮﺑــﻮط د آق ﻛﭙــﺮك د ﭼﻘﻤــﺎﻗﻲ وﺳــﺎﻳﻠﻮ ﺟــﻮړووﻧﻜﻲ، ﭼــﯥ ﺗــﺮ‬ ‫ﻣﻴﻼد ﭘﻨځﻪ ﻟﺲ زره ﻛﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ ﻳﯥ ﻛـﺎر ﻛـﺎوه، د ﭘﺎﻟﻴﻮﻟﻴﺘﻴـﻚ د‬ ‫دورې )ﻣﻴﻜﻞ اﻧﮋﻟﻮﻧﻮ( ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﯦږي.‬ ‫ﺗــﺮ ﺗــﺎرﻳﺦ دﻣﺨــﻪ اﻧﺴــﺎن، ﻫﻐــﻪ ﺳــﻴﻤﯥ ﭼــﯥ اوﺑــﻪ ﭘــﻪ ﻛــﯥ ﭘﻴــﺪا‬ ‫ﻛﯧﺪﻟﯥ او د وﺣﺸـﻲ ﺣﻴﻮاﻧـﺎﺗﻮ د ژوﻧـﺪ ﻟﭙـﺎره ﻫـﻢ ﻣﻨﺎﺳـﺒﯥ وې، د‬ ‫ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﻟﭙﺎره وټﺎﻛﻠﯥ، دا ځﻜﻪ ﭼﯥ دوى ښﻜﺎر ﻛﺎر ﻛـﺎوه او د‬ ‫دې ﺑﺸــﺮي ټﻮﻟﻨــﻮ ﭘﺎﻳښــﺖ او د ﻫﻐــﻮى راﺗﻠــﻮﻧﻜﻰ ژوﻧــﺪ د ﻫﻤــﺪې‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ ﭘﻪ ښﻜﺎر ﭘﻮرې ﺗړﻟﻰ و.‬ ‫ﺗﺮ ﻧﻦ ﺷﺎوﺧﻮا اوه زره ﻛﺎﻟﻪ دﻣﺨﻪ، ﻫﻐﻮى ﭘﺮ دې ﭘﻮه ﺷﻮل، ﭼﯥ‬ ‫د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ او ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ، ﭘﻪ ځﺎﻧګړي ډول د وزو او ﭘﺴﻮﻧﻮ د اﻫﻠـﻲ‬ ‫ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻏﺬا ﺗﺮﻻﺳـﻪ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻲ. د ﻛﺮﻧـﯥ او ﻣﺎﻟـﺪارۍ د‬ ‫اﻏﯧﺰﻣﻦ ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳﯥ ځﺎﻧﺘﻪ ﻫﻤﯧﺸـﻨﻲ اﺳـﺘﻮګﻨځﻲ ﺟـﻮړ‬ ‫ﻛړل، ﻟﻮﻣړى ﻳﯥ ﻛﻠﻲ او ورﭘﺴﯥ ﻳﯥ ښﺎروﻧﻪ ودان ﻛړل.‬ ‫ﺗﺮ ﻣﻴﻼد ﺷـﺎوﺧﻮا 0052 ﻛﻠﻮﻧـﻪ دﻣﺨـﻪ، ﻛﻠـﻲ د ښـﺎروﻧﻮ ﻟﭙـﺎره د‬ ‫ﻏــﺬاﻳﻲ ﻣــﻮادو د ﺑﺮاﺑﺮوﻟــﻮ ﺟﻮګــﻪ ﺷــﻮل او ﺻــﻨﻌﺘﻜﺎراﻧﻮ د ﻧﻮﻳــﻮ‬ ‫8‬

‫ﻣﻮادو د ﭘﺮﻣﺨﺘګ ﭘـﻪ ﻻره ﻛـﯥ، ﭼـﯥ ﻏـﺎزات او ځﻴﻨـﯥ ﻟﻮښـﻲ ﻟـﻪ‬ ‫ﺟﻤﻠــﯥ څﺨــﻪ وو، دﺧﭙــﻞ اﺳــﺘﻌﺪاد د ﻛــﺎروﻟﻮ ﻟﭙــﺎره زﻳــﺎت وﺧــﺖ‬ ‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړ. ﻟﻪ ﻫﻐﻮ څﺨﻪ ﻳﯥ د ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺠﺴﻤﻮ، وﺳﻠﻮ، د ﻛﻮرﻧۍ‬ ‫د اړﺗﻴــﺎ وړ ﻟﻮښــﻮ او د ځــﺎن ښــﻜﻼ ﻟﭙــﺎره، د ښــﻜﻼﻳﻴﺰو اﻻﺗــﻮ ﭘــﻪ‬ ‫ګډون، ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﯥ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺟﻮړې ﻛړې. ﭘﻪ ﻫﻨﺮي اﺳـﺘﻌﺪادوﻧﻮ ﻛـﯥ‬ ‫دا ﭘﺮﻣﺨﺘـــګ د وﺧـــﺖ ﭘـــﻪ ﺗﯧﺮﯦـــﺪو ﻟـــﻪ، ﻧـــﻮرو ﺗﻤـــﺪﻧﻮﻧﻮ ﺳـــﺮه د‬ ‫ﺳﻮداګﺮۍ د راﻛړې ورﻛړې ﺳﺒﺐ ﺷﻮ، ﺳـﻮداګﺮﻳﺰه راﻛـړه ورﻛـړه‬ ‫ﭘﺮ دې وﺧﺖ، د ﻣﺼـﺮ د ﻧﻴـﻞ درﻳـﺎب ﭘـﺮ څﻨـډو، د ﻋـﺮاق ﺟﻨـﻮب د‬ ‫دﺟﻠﯥ او ﻓﺮات او ﭘﻪ ﻫﻨﺪ ﻛﯥ د ﺳﻨﺪ ﭘﻪ ﻧﺎوه ﻛـﯥ راڅﺮګﻨـﺪه ﺷـﻮې‬ ‫وه. د ﺑﺪﺧﺸﺎن ﻻﺟﻮردو- د ﺳﻮداګﺮۍ ﺑﺎزار ﺗـﻪ ﻻ ځـﻼ ورﻛـړې وه‬ ‫او وروﺳـــﺘﻪ د ﻣـــﻴﻼدي ﭘﯧړﻳـــﻮ ﭘـــﻪ ﻟﻮﻣړﻳـــﻮ ﻛـــﯥ دا ﺳـــﻮداګﺮي د‬ ‫ورﯦښــﻤﻮ د ﻣﺸــﻬﻮرې ﻻرې ﭘــﻪ اوږدو ﻛــﯥ، د ﺧﺘــﻴځ ﭘ ـﺮ ﻟــﻮر ﻳــﯥ‬ ‫ﭼﻴﻦ، د ﻟﻮﻳﺪﻳځ ﭘﺮ ﻟﻮر ﻳـﯥ روم او ﭘﻮرﺗـﻪ د ﺟﻨـﻮب ﭘـﺮ ﻟـﻮر ﻳـﯥ ﺗـﺮ‬ ‫ﻫﻨﺪه ﭘﻮرې زﻳﺎﺗﻪ او ﭘﺮاﺧﻪ ﺷﻮه.‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﺳــﻴﻤﯥ د ﭘﻴﻮﺳــﺘﻮن ﻟﭙــﺎره د ﻳــﻮې ﻛــړۍ اﻫﻤﻴــﺖ‬ ‫ﻟـــﺮي، ﻧـــﻪ ﻳـــﻮازې ﺳـــﻮداګﺮ، ﺑﻠﻜـــﯥ ﻫﻐـــﻪ ﻓﺎﺗﺤـــﺎن ﭼـــﯥ د ﺧﭙﻠـــﻮ‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮرﻳــﻮ د ﭘﺮاﺧﺘﻴــﺎ ﻏﻮښــﺘﻮﻧﻜﻲ وو، روښــﻨﻔﻜﺮان، ﻣــﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻣﺒﻠﻐﺎن، زاﻳﺮﻳﻦ، ﺻﻨﻌﺘﻜﺎران او ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮارﻳﺎن، ټﻮل دﻟﺘـﻪ ﭘـﻪ‬ ‫ﻳــﻮ ﺑــﻞ ﻛــﯥ ﺣــﻞ ﺷــﻮل. ﭘﺮﺗــﻪ ﻟــﻪ دې ﭼــﯥ ﻫﻐــﻮى د واك او ﭘﻴﺴــﻮ د‬ ‫ﻻﺳــﺘﻪ راوړﻟــﻮ، د ﻣﻔﻜــﻮرې او ﻧﻈﺮﻳــﯥ د ﻏﻮښــﺘﻨﯥ او ﻳــﺎ د ﭘﻨــﺎه‬ ‫ځﺎى د ﻟټﻮن ﻟﭙﺎره دﻟﺘﻪ راﻏﻠـﻲ وي، ﻫﻐـﻮى ټﻮﻟـﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـــﻮ ﭘـــﻪ وده او ﭘﺮﻣﺨﺘﻴـــﺎ ﻛـــﯥ ﻳـــﻮ ﺷـــﺎن وﻧـــډه‬ ‫9‬

‫واﺧﻴﺴــﺘﻪ. د دې ګټــﻮر ﺟﻮړښــﺖ ﺳــﻨﺪوﻧﻪ ﻳــﺎ ﻻﺳــﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻛــﻮﻻى‬ ‫ﺷ ـﻮ ﭼــﯥ ﭘــﻪ ډول ډول ﺑڼــﻮ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﭘــﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ ﺳــﻴﻤﻮ ﻛــﯥ‬ ‫وګﻮرو. ځﻴﻨﯥ ﻳﯥ اوس ﻫﻢ ﭘﻪ ﻏﻮﻧـډﻳﻮ او ځﻴﻨـﯥ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﻛﻨـډواﻟﻮ‬ ‫ﻛــﯥ ﻣﻴﻨــﺪل ﻛﯧــږي، ځﻴﻨــﯥ ﻳــﯥ ﻻ ﺗﺮاوﺳــﻪ ﻟﻴــﺪل ﺷــﻮي ﻧــﻪ دي او‬ ‫ځﻴﻨﯥ ﻳﯥ اوس ﻫﻢ د اوﺳﻨۍ ټﻮﻟﻨﯥ د ژوﻧﺪ ﻳـﻮه ﺑﺮﺧـﻪ ﺟـﻮړوي. دا‬ ‫ﻧښــﯥ ځﻴﻨــﯥ د اﺳــﻼﻣﻲ ﭘﯧــﺮ وې او ځﻴﻨــﯥ ﻳــﯥ د ﭘﺨﻮاﻧﻴــﻮ ادﻳــﺎﻧﻮ‬ ‫ددې اﺛﺎرو ځﻴﻨﯥ ډﯦﺮ ﻟـﻮړ او ﭘـﺮﺗﻤﻴﻦ، ځﻴﻨـﯥ ﻳـﯥ ﻧـﺎڅﻴﺰه، ځﻴﻨـﯥ‬ ‫ﻳﯥ ﻧـﻮي، ځﻴﻨـﯥ ﻟﺮﻏـﻮﻧﻲ او ځﻴﻨـﯥ ﻳـﯥ د ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺑـﺪاﺗﻮ ﭘـﻪ ﺑڼـﻪ‬ ‫دي. دا اﺛــﺎر ځﻴﻨــﯥ ﺻــﻨﺎﻳﻊ، ځﻴﻨــﯥ ﻟﻴﻜﻨــﯥ، ځﻴﻨــﯥ ﺗﺼــﻮﻳﺮوﻧﻪ او‬ ‫ځﻴﻨــﯥ ﻳــﯥ ګﻨــډل ﺷــﻮي اﺛــﺎر دي، ﭼــﯥ د ﺧﺎﻣﻜــﺪوزۍ ﭘــﻪ ﺑڼــﻪ دي.‬ ‫ځﻴﻨﯥ ﺳﺮودوﻧﻪ، اﻻت او وﺳﺎﻳﻞ، اﻟﺒﺴـﻪ، اﺳـﺘﻮګﻨځﻲ، ښـﻜﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﻛﻲ ﻫـﻢ ﺷـﺘﻪ اوځﻴﻨـﯥ ﻫـﻢ ﭘـﻪ ﻧـﻮرو ډوﻟﻮﻧـﻮ، ﺗﺮاوﺳـﻪ ﭘـﻮرې ﻟـﻪ‬ ‫ﺧﭙﻠﯥ ګټﻮرې ښﻜﻼ څﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ دي.‬ ‫د دې ﻣﺎدي ﻓﺮﻫﻨګ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﻣﺸﺘﺮﻛﻪ وﺟﻪ د ﻃﺒﻴﻌـﺖ د‬ ‫ښﻜﻼ ځﻠﻮﻧﻪ او څﺮګﻨﺪوﻧﻪ ده. اﻓﻐﺎﻧﻲ ﺷﻌﺮ، ﻓﻮﻛﻠﻮري اﻓﺴـﺎﻧﯥ،‬ ‫ﺳﺮودوﻧﻪ، اﻧځﻮرګﺮي، ﺧﺎﻣﻜﺪوزي او د ﻏﺎﻟﻴﻮ ﺻﻨﺎﻳﻊ، ﻫﺮ ﻳـﻮ د‬ ‫ﻃﺒﻴﻌــــﺖ ډاﻟــــۍ او د ﻫﻐــــﻪ د ﻏﺮوﻧــــﻮ، ﺳــــﻴﻨﺪوﻧﻮ، اﻟﻮﺗﻮﻧﻜــــﻮ،‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧـــﺎﺗﻮ، وﻧـــﻮ او ګﻠﻮﻧـــﻮ ﺳـــﺘﺎﻳﻨﻪ او ﻳﺎدوﻧـــﻪ ده. د ﻣـــﺎڼﻴﻮ او‬ ‫زﻳﺎرﺗﻮﻧﻮ ﺟﻮړوﻧﻜﻮ ﭘﻪ ډﯦﺮ ﻣﻬﺎرت ﺳﺮه ﻫﻐﻪ د ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﭘـﺮ ښـﻜﻠﻮ‬ ‫ﻣﻨﻈﺮو اﻧځﻮر ﻛړي او راﻣﻨځﺘﻪ ﻛـړي دي. د ﺑـﺎﻏﻮﻧﻮ او ﺳـﻴﻨﺪوﻧﻮ‬ ‫ﭘﺮ ﻏﺎړو، ﻟﻪ دودﻳﺰو ﻣﯧﻠﻮ ﺳﺮه د اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﻣﻴﻨﻪ- ﻫﻐﻪ ټـﻮﻟﻨﻴﺰې او‬

‫01‬

‫ﻣﻠﻲ ځﺎﻧګړﺗﻴﺎوې دي، ﭼﯥ د ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ اوږدو ﻛﯥ، د دې ﺧـﺎورې‬ ‫د ﺷﺎﻋﺮاﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﻌﺮوﻧﻮ ﻛﯥ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﻮي دي.‬ ‫اوﺳــﻨۍ ﻛړﻛﯧﭽﻨــﯥ ﺳﻴﺎﺳــﻲ وﺿــﻌﯥ د اﻓﻐﺎﻧــﺎﻧﻮ ﭘــﺮ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ‬ ‫دود، وﻳﺠﺎړووﻧﻜﻰ او ﺗﻮر ﺳـﻴﻮرى ﺧـﻮر ﻛـړى دى. اﻟﺒﺘـﻪ دا ﻳـﻮه‬ ‫ﭘﯧښﻪ ﻧﻪ ده ﭼﯥ ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛـﯥ ﻧـﻪ وي ﭘﯧښـﻪ ﺷـﻮې، داﺳـﯥ ﺣـﺎﻻت‬ ‫ددې ﻫﯧــﻮاد د ﺗــﺎرﻳﺦ ﭘــﻪ اوږدو ﻛــﯥ ﭘﺨــﻮا ﻫــﻢ ﭘــﯧښ ﺷــﻮي دي.‬ ‫ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ ﻳــﻮه ﺑﯧﻠګــﻪ ﻳــﯥ د ﻏﺰﻧــﻲ د ښــﺎر ﻟــﻮټ وګڼــﻮ، ﭼــﯥ د‬ ‫ﻋﻼءاﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮري د ﻳﺮﻏﻞ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﺮ 1511م ﻛﺎل ﺗﺮ ﺳﺮه ﺷـﻮ او‬ ‫ﺑﻞ ﻣﺜﺎل ﻳﯥ ﭘﺮ 1221م ﻛﺎل د ﭼﻨګﯧﺰ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﺎﻣﻪ وژﻧﻪ ده، ﭼـﯥ‬ ‫د ﻏﺰﻧﻲ ﭘﺮﺗﻤﻴﻨﯥ ﻣﺎڼۍ او ﺑڼﻮﻧﻪ ﻳﯥ د ﺗـﻞ ﻟﭙـﺎره ﭘـﺮ ﻛﻨـډواﻟﻮ ﺑـﺪل‬ ‫ﻛـــړل. څﺮګﻨـــﺪه ﺧﺒـــﺮه ده ﭼـــﯥ ﻛړﻛﯧﭽﻮﻧـــﻪ، د ﻧـــﻪ ﺟﺒﺮاﻧﯧـــﺪوﻧﻜﯥ‬ ‫ﻓﺰﻳﻜﻲ وﻳﺠﺎړﺗﻴﺎ او زﻳﺎﻧﻮﻧﻮ ﺳـﺒﺐ ﻛﯧـږي. ددې ډول ﻛړﻛﯧﭽﻮﻧـﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠـﻪ ﻛـﯥ ﺧﻠـﻚ ﭘـﻪ ډﻟـﻪ ﻳﻴـﺰ ډول ﺑـﯥ ځﺎﻳـﻪ ﻛﯧـږي او د ﺧﻠﻜـﻮ‬ ‫دودوﻧـــﻪ او ﻫﻮﻳـــﺖ ددې ډول ﺑﺤﺮاﻧﻮﻧـــﻮ ﭘـــﻪ دوړو او ﺗﻴـــﺎرو ﻛـــﯥ‬ ‫ډوﺑﯧږي. د ﻣﻬﺎﺟﺮﺗﻮﻧﻮ ﭘـﻪ ﺑﻬﻴـﺮ ﻛـﯥ ځﻴﻨـﯥ ډﻟـﯥ دﯦﺘـﻪ ﭘـﺎم ﻛـﻮي،‬ ‫ﭼــﯥ د ﺧﭙــﻞ ﻫﻨــﺮ د ودې او ﺗﺨﻠﻴــﻖ ﭘــﻪ واﺳــﻄﻪ ځﻴﻨــﯥ وﺗﻠــﯥ ﻫﻨــﺮي‬ ‫ﭘﺪﻳﺪې، د ﻻﺳﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ، ګﻠﺪوزۍ او ﻧـﻮرو ﻫﻨـﺮي ځـﺎﻧګړﻧﻮ ﻟـﻪ‬ ‫ﻻرې وﺳﺎﺗﻲ او وده ورﻛړي.‬ ‫ددې ﺧﺒﺮې ﻳﺎدول ﺿﺮوروي دي، ﭼﯥ ﺟګړه د ﻫﻨﺮي ﺑﻨﺴټﻮﻧﻮ د‬ ‫ړﻧګـــﻮﻧﯥ او ﻛﻤـــﻮﻧﯥ ﻳـــﻮازﻳﻨﻰ ﻋﺎﻣـــﻞ ﻧـــﻪ دى، ښـــﺎري ژوﻧـــﺪ ﻫـــﻢ‬ ‫دودوﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړي. ﭘﻪ ﺑﺸﺮي ژوﻧـﺪ دود ﻛـﯥ ﺑـﺪﻟﻮن ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ د‬ ‫ﻫﻨﺮوﻧﻮ او ﻻﺳﻲ ﺻﻨﺎﻳﻌﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨځـﻪ ﺗﻠﻠـﻮ ﻳـﻮ ﺑـﻞ ﻋﺎﻣـﻞ ګﺮځـﻲ. د‬ ‫11‬

‫ﺳــﺎري ﭘــﻪ ډول: د ﻟﺮګﻴــﻮ د ﻛﻨــﺪﻧﻜﺎرۍ اﻧﺠﻨﻴــﺮي ﭼــﯥ ﻳــﻮ وﺧــﺖ د‬ ‫ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﭘﯧړﻳﻮ ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﭘﻪ ټﻮل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ دود او رواج‬ ‫وه، د 91 ﭘﯧړۍ ﭘﻪ وروﺳﺘﻴﻮ ﻛﯥ ورﻛﻪ ﺷﻮه. ﺗـﺮ ﺟګـړو دﻣﺨـﻪ ﻳـﯥ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً ډﯦــﺮې ﻛﻤــﯥ ﺑﯧﻠګــﯥ ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ وﻣﻮﻧــﺪل ﺷـﻲ. ﺗــﺮ ﺟګــړې‬ ‫دﻣﺨــﻪ دې ﻫﻨــﺮ ﺗــﻪ ﭼﻨــﺪان ﭘﺎﻣﻠﺮﻧــﻪ ﻧــﻪ وه ﺷــﻮې او اوس ﻳــﻮازې د‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ د زاړه ښﺎر ﭘﻪ ﻛﻨډواﻟﻮ ﻛﯥ ﭘﻪ ﺗﻴﺖ وﭘﺮك ډول ﻟﻴﺪل ﻛﯧږي.‬ ‫ﻛﻪ ﭼﯧﺮې د دې ﻫﻨﺮ ﺟﻮړووﻧﻜﻲ د ﻫﻐﻪ ﺑڼـﻪ ﺑﺪﻟـﻪ ﻧـﻪ ﻛـړي، ﻧـﻮ دا‬ ‫ډول ﺗﺨﻠﻴﻘﺎت او ﻫﻨﺮي ﭘﻨځﻮﻧﯥ ﺑـﻪ ﺑـﯥ ﻟـﻪ ﺷـﻜﻪ ﭘـﺮ ﭘﺨـﻮ وداﻧﻴـﻮ‬ ‫ﺑـﺪﻟﯥ ﺷــﻲ. ﻣﻬﻤــﻪ ﺧﺒــﺮه داده ﭼـﯥ ﻧــﻮې او زړې ﭘﺪﻳــﺪې ﺑﺎﻳــﺪ ﺳــﺮه‬ ‫ﭘﺮﺗﻠﻪ ﺷﻲ او ﭘﻪ ټﻮﻟﻨﻪ ﻛﯥ د دواړو اﻧـډول وﺳـﺎﺗﻞ ﺷـﻲ. ﻧﻮښـﺘﻮﻧﻪ‬ ‫او د ﻫﻐﻮ دوام ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳـﺮه ﭘـﻪ ﻣـﻮازي ډول ﺣﺮﻛـﺖ وﻛـړي،‬ ‫ﭼﯥ د ټﻮﻟﻨﯥ ﭘـﻪ ﻫـﺮ ﻏـړي ﻛـﯥ د ځـﺎن ﭘﯧﮋﻧـﺪﻧﯥ اﺣﺴـﺎس وروزي؛‬ ‫ﻫﻐﻪ اﺣﺴﺎس ﭼﯥ د ﻳﻮ ﻣﻠـﺖ د واك او ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﻟﭙـﺎره ﻻزم ګڼـﻞ‬ ‫ﻛﯧږي. ﻧﻦ ﺗﯧﺮو ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺳـﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ او ﺑﻨﺴـټﻮﻧﻮ ﺗـﻪ ﺑـﯥ اﻋﺘﻨـﺎﻳﻲ‬ ‫دوام ﻟﺮي. ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﺑﺸﭙړه ﺗﻮګﻪ ﻟﻮټ ﺷﻮي، ﻟﺮﻏـﻮﻧﯥ ﺳـﻴﻤﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﺑﯧﺮﺣﻤۍ ﺳﺮه ﺗﺎﻻ ﺷﻮي، ﻫﻨﺮ او ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻨﻊ ﺷﻮي او ﻣﻬﻤـﯥ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎڼۍ او وداﻧۍ وﻳﺠﺎړې او وراﻧﯥ ﺷﻮي او ﻳﺎ ﻳﯥ ﻻزﻣﻪ‬ ‫څﺎرﻧﻪ او ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻧﻪ ﻛﯧږي.‬ ‫ان د ﻫﻐﻮ ﭘﻨځﻮﺳـﻮ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺑـﺪاﺗﻮ اوﺳـﻨﻲ ﺣﺎﻟـﺖ ﺗـﻪ، ﭼـﯥ ﭘـﻪ‬ ‫دې ﻟﻴﻜﻨﻪ ﻛﯥ ﻳﯥ ﻳﺎدوﻧﻪ ﺷـﻮې، ﻳـﻮه ﺳﺮﺳـﺮي ﻛﺘﻨـﻪ، دا ﭘـﻪ ډاګـﻪ‬ ‫ﻛﻮي ﭼﯥ ﻟـﻪ اﺳـﺘﺜﻨﺎﺗﻮ ﭘﺮﺗـﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﺷـﺘﻤﻨﻲ، ﻛـﻢ‬ ‫ارزښﺘﻪ ګڼﻞ ﻛﯧږي، د ﻛﻢ ارزښﺘۍ دا ﻓﻜﺮ ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻫـﻢ ﺑـﺪﺗﺮ‬ ‫21‬

‫دى ﭼﯥ دا وداﻧۍ ﭘﻪ ﻛﯥ ﭘـﻪ ﻓﺰﻳﻜـﻲ ډول وﻳﺠـﺎړﯦږي او ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ‬ ‫ځﻲ.‬

‫څﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻛړو؟‬
‫ﻛﻮم ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ، ﭼﯥ اوﺳﻨﻰ ﺣﺎﻟﺖ ښﻪ ﺷﻲ؟ اﻟﺒﺘـﻪ ښـﻪ‬ ‫او ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ ﺧﺒﺮه ﺑﻪ دا وي ﭼﯥ ﻛﻮم ﻛﺎر ﻛﯧﺪى ﺷﻲ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ؟‬ ‫ﻻﻧﺪﻳﻨۍ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ زﻣﺎ د ځـﺎﻧﻲ ﻛﺘﻨـﻮ ﭘـﺮ ﺑﻨﺴـټ وﻻړه ده. د زﻣـﺎن‬ ‫او ﻣﻜـــــﺎن د ﻏﻮښـــــﺘﻨﯥ ﻟـــــﻪ ﻣﺨـــــﯥ، د ﻣـــــﻮزﻳﻢ، اﻧﺠﻨﻴـــــﺮۍ او‬ ‫ﻟﺮﻏﻮﻧﭙﻮﻫﻨﯥ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﭘﻮرې ﺗړﻟﯥ ده، ﻟﻜـﻪ څﻨګـﻪ ﭼـﯥ ﻣـﻮ ﭘﻮرﺗـﻪ‬ ‫اﺷﺎره وﻛړه، اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻮره ﭘﻮﻫﯧږو ﭼﯥ دا څﺮګﻨﺪې ﺷﻮې ﺧـﻮاوې د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﭘﺮﺗﻤﻴﻨﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ، ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻮړوي.‬ ‫د ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﻫڅﻮ او ﻫﻤﺪارﻧګﻪ د وﺧـﺖ د ﺳـﭙﻤﺎ ﻟﭙـﺎره، ﻟـﻪ څﻠـﻮرو‬ ‫ﺑﻨﺴټﻴﺰو ﺗﻮﻛﻮ څﺨﻪ، ﭼـﯥ ﻳـﻮ ﻟـﻪ ﺑـﻞ ﺳـﺮه ﺗړﻟـﻲ او ﻳـﻮ ﭘـﺮ ﺑـﻞ ډډه‬ ‫ﻟګــﻮي، د ﻳــﻮ رښــﺘﻴﻨﻲ ﭘــﻼن ﻃــﺮح ﻛــﻮل ﻻزم دي. دا څﻠــﻮر ﺗــﻮﻛﻲ‬ ‫دادي:‬ ‫ﻟﻮﻣړى- ﺣﺴﺎﺳﻪ اداره: ﭘـﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ د اﻏﯧﺰﻣﻨـﻮ ادارو‬ ‫او ﻣﻮﺳﺴﻮ د ﺳﻴﺎﺳﺘﻮﻧﻮ ﺗﺜﺒﻴﺘﻮل او ډاګﻴﺰول.‬ ‫دوﻳـــﻢ- ﺑـــﺎ اﺳـــﺘﻌﺪاده ﻣﺴـــﻠﻜﻲ ﻛﺴـــﺎن: روزل ﺷـــﻮې،‬ ‫اﻏﯧﺰﻧﺎﻛﯥ او ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﻪ ﺑﺸﺮي ﺳﺮﭼﻴﻨﯥ.‬ ‫درﯦـــﻴﻢ- د ﺧﻠﻜـــﻮ ﻣﺴـــﻮوﻟﻴﺖ: د ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـــﻮ د‬ ‫ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﯥ ﻟﭙﺎره د ﺧﻠﻜﻮ د ﭘﻮﻫﯥ ﻟﻮړﺗﻴﺎ.‬

‫31‬

‫څﻠﻮرم- ﻻزم او اﻏﯧﺰﻧﺎك ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﺳﻴﺴـﺘﻢ: ﻗـﻮاﻧﻴﻦ او‬ ‫ﻣﻘﺮرات او د ﻫﻐﻮ اﻏﯧﺰﻣﻦ ﺗﻄﺒﻴﻖ.‬

‫ﻻرښﻮده اداره:‬
‫اوﺳﻤﻬﺎل د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧﻮ د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﭘـﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ، د ﻣﻠـﻲ‬ ‫ﺷﺘﻤﻨﻴﻮ د ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﯥ ﻟﭙﺎره ډﯦﺮ ﻛﻢ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺷـﺘﻪ. ﺳـﺮه ﻟـﻪ دې ﭼـﯥ‬ ‫ﻟــﻪ ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ ﭘﻠــﻮه، ﭘــﺮ ﻛﺎﺑــﻞ، ﻫــﺮات، ﻣﺰارﺷــﺮﻳﻒ او ﺑﺎﻣﻴــﺎﻧﻮ‬ ‫ﺑﺎﻧــﺪې د واﻛﻤﻨــﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧــﻮ ﭘــﻪ ﭼﻮﻛــﺎټ ﻛــﯥ رﺳــﻤﻲ ادارې او‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ، ﭼﯥ د دوﻟﺘـﻲ ﺟﻮړښـﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه ګـﻲ وﻛـړي،‬ ‫دا ﻣﻮﺳﺴﯥ ﭼﯥ ﭘﺮ 7991 ﻛﺎل ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷـﻮي، ﭘـﻪ ﻫـﺰاره ﺟـﺎﺗﻮ او‬ ‫ﺑﺎﻣﻴﺎﻧﻮ ﻛﯥ د اﺑﺪاﺗﻮ او ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻴﻤﻮ ﻟﻪ ﺳﺎﺗﻨﯥ ﭘﺮﺗﻪ، ﻧﻮرو ﻫﻐﻮ‬ ‫ﻣﻮﺳﺴـــﻮ ﺗـــﻪ ورﺗـــﻪ دي، ﭼـــﯥ د 9791 ﻛـــﺎل ﺗـــﺮ ﺷـــﺨړو دﻣﺨـــﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدې وې. ﻫﻐﻪ اوس ﻻزم واك او ﭘﻮره ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﯥ ﻧﻪ ﻟـﺮي‬ ‫او اﻏﻠﺒـــ ـﺎً د ﺳﻴﺎﺳـــــﺘﻮﻧﻮ د ﭘﺮﻟـــــﻪ ﭘﺴـــــﯥ ﺑﺪﻟﯧـــــﺪوﻧﻜﻮ ﻫﻴﻠـــــﻮ،‬ ‫ﻛړﻛﯧﭽﻮﻧﻮ او اﺧﺘﻼﻓﻮﻧﻮ ﺗﺎﺑﻊ دي، ﻃﺒﻌﺎً دا اﺧﺘﻼﻓﻮﻧـﻪ د ﻫﻐـﻮى‬ ‫ﭘﺮ ﻛﺎر ﺑﺎﻧﺪې ﺑﺪ اﻏﯧﺰ ﻛﻮي.‬ ‫ددې ډول ﻟړزﯦﺪوﻧﻜﻲ او ﺑﯥ ﺛﺒﺎﺗﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻳـﻮه ښـﻜﺎره ﺑﯧﻠګـﻪ، د‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ ﻣﻮزﻳﻢ دى، ددې ﻣﻮزﻳﻢ ﭘﻪ ﺳﻠﻮ ﻛﯥ اﺗﻴﺎ ﺑﺮﺧـﯥ اﺛـﺎر ﭼـﯥ ﭘـﺮ‬ ‫2991 ﻛﺎل ﭘﻪ داراﻻﻣﺎن ﻛـﯥ ﭘـﺎﺗﯥ وو، ﻏـﻼ ﺷـﻮي دي. ﭘـﻪ داﺳـﯥ‬ ‫ﺣﺎل ﻛﯥ ﭼﯥ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ اﺛﺎرو ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧـﻪ ﺗﺠـﺎرت‬ ‫ﺗﻞ ﻣﻮﺟﻮد و، ﺧـﻮ ﻛﺎﺑـﻞ ﻣـﻮزﻳﻢ د ﻻزم ﻣﺼـﻮوﻧﻴﺖ او اﻣﻨﻴـﺖ ښـﻪ‬ ‫ﺳــﺎﺑﻘﻪ درﻟﻮدﻟــﻪ. ﺗــﺮ ﺟګــړو دﻣﺨــﻪ ﻫﯧڅﻜﻠــﻪ ﻫــﻢ د ﻣ ـﻮزﻳﻢ اﺛــﺎر د‬ ‫41‬

‫ﺗﺠﺎرت ﻟﻪ ﺧﻄﺮ ﺳﺮه ﻣﺦ ﺷﻮي ﻧﻪ وو، ﺧﻮ اﺻﻠﻲ ﺗﻮﭘﺎن او ﺳﯧﻼب‬ ‫ﺗﺮ 2991م ﻛﺎل وروﺳﺘﻪ ﭘﻴﻞ ﺷـﻮ. ﻛـﻪ څـﻪ ﻫـﻢ د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ ﺗـﺮ راﺗـګ‬ ‫وروﺳــﺘﻪ د اﺛــﺎرو ډﯦــﺮه ﻧــﺎڅﻴﺰه ﺑﺮﺧــﻪ ﻟــﻪ ﻣﻨځــﻪ ﺗﻠﻠــﯥ ده. د رﺑــﺎﻧﻲ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ورﻛړ، ﭼﯥ ﭘﺎﺗﯥ اﺛـﺎر ﺗﺴـﺠﻴﻞ ﺷـﻲ او ﭘـﻪ ﺧﭙﻠـﻪ‬ ‫اﺛﺎر، د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ داراﻻﻣﺎن څﺨـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﻫﻮټـﻞ ﺗـﻪ وﻟﯧـږدول‬ ‫ﺷﻲ.‬ ‫د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ اوﺳﻨۍ اداره د دې ﻛﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﻪ ده او ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮي، ﭼـﯥ‬ ‫دا اﺛﺎر ﭘﻪ داراﻻﻣﺎن ﻛﯥ ﻣﻮﺟﻮدې وداﻧـۍ ﺗـﻪ، ﭼـﯥ د ﺗﻮﻏﻨـﺪﻳﻮ د‬ ‫ﻟګﯧﺪو ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ وراﻧﻪ ﺷﻮې، ﺗﺮ ﺑﻴـﺎ رﻏـﻮﻧﯥ وروﺳـﺘﻪ ﺑﯧﺮﺗـﻪ ﻫﻠﺘـﻪ‬ ‫ﻳﻮﺳﻲ. ﺗﺮ ﻛﻮﻣﻪ ځﺎﻳـﻪ ﭼـﯥ د اوﺳـﻨۍ وداﻧـۍ اﺳﺎﺳـﻲ ﺑﻴـﺎ رﻏﻮﻧـﻪ‬ ‫ډﯦﺮ ﻟګښﺖ او زﻳﺎﺗﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻏـﻮاړي، ﻧـﻮ ﻧـﻪ د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ اداره او ﻧـﻪ‬ ‫ﻫــﻢ ﻧړﻳــﻮاﻟﯥ ﺳــﺮﭼﻴﻨﯥ، ﻳــﻮه ﻫــﻢ د ﻫﻐــﻮ د ورﻛــړې ﺗﻴــﺎرى ﻟــﺮي. د‬ ‫ﻣﻮزﻳﻢ ﻛﺎرﻣﻨﺪاﻧﻮ ﺗﻪ ﻻرښﻮوﻧﻪ ﺷﻮې، ﭼﯥ ﻫﺮه ورځ ﭘﻪ داراﻻﻣـﺎن‬ ‫ﻛــﯥ د ﻣــﻮزﻳﻢ وداﻧــۍ ﺗــﻪ ﻻړ ﺷــﻲ، ﭘﺮﺗــﻪ ﻟــﻪ دې ﭼــﯥ د ﻟﯧږدوﻧــﯥ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ورﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻲ؛ دوى ﺑﺎﻳﺪ اﺗـﻪ ﻛﻴﻠـﻮ ﻣﺘـﺮه واټـﻦ ووﻫـﻲ،‬ ‫ﭼﯥ دﻧﺪې ﺗﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻲ. ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻧـﺎڅﻴﺰ ﻣﻌـﺎش ﭘﺮﺗـﻪ ﭼـﯥ ﻛﻠـﻪ ﻛﻠـﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮى ﺗﻪ ورﻛﻮل ﻛﯧږي، د دﻓﺘﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات، ﺑﺮﯦښﻨﺎ، ﺳﻮن ﻣﻮاد،‬ ‫ﻏــﺬا او د ﻫﻐــﻮى د ﻛــﺎر ﻟﭙــﺎره ﻧــﻮرې ﻻزﻣــﯥ اﺳــﺎﻧﺘﻴﺎوې ﻧـﻪ ﺷــﺘﻪ.‬ ‫ځﻜــﻪ ﻧــﻮ د ﻛﺎﺑــﻞ ﻣــﻮزﻳﻢ ډﯦــﺮه ﻧــﺎڅﻴﺰه اداري، ﻣــﺎﻟﻲ او ﺗﺨﻨﻴﻜــﻲ‬ ‫ﭘﺎﻟﻨﻪ ﻛﯧږي.‬ ‫د ﻣــﻮزﻳﻢ ﭘــﺮ وړاﻧــﺪې دا ﺑــﯥ ﺗﻔــﺎوﺗﻲ، د ښــﺎر د ﻧــﻮرو ﻣﻬﻨﺪﺳــﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د ﺑﻨﺴټﻮﻧﻮ ﭘﺮ وړاﻧﺪې ﻫـﻢ ﺷـﺘﻪ، ﭼـﯥ د ﻫـﺮې ورځـﯥ ﭘـﻪ‬ ‫51‬

‫ﺗﯧﺮﯦﺪو ﺳـﺮه، د اﺧـﺘﻼس او ﻧـﻪ ﭘـﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﭘـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻛـﯥ ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ‬ ‫ځــﻲ. دا درك او اﺣﺴــﺎس ﻫــﻢ ﻧــﻪ ﺷــﺘﻪ ﭼــﯥ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻮ‬ ‫اړوﻧﺪ ﭼﺎرې او د ﻫﻐﻮ ﺳﻴﻤﻪ او ﭼﺎﭘﯧﺮﻳـﺎل ﻳـﻮ ﻟـﻪ ﺑـﻞ ﺳـﺮه اړﻳﻜـﻲ‬ ‫ﻟﺮي او د دې وﻳﺠﺎړ ﺷﻮي ښـﺎر د ټـﻮﻟﻨﻴﺰ- اﻗﺘﺼـﺎدي ﺑﻴـﺎ رﻏـﻮﻧﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﻣﺎﺳټﺮ ﭘﻼن ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻠﯥ ﺷﻲ. ﻟﻮﻣړﻧۍ دﻧﺪه ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ د‬ ‫ﺗﻴﻤﻮرﺷﺎه د ﻣﻘﺒﺮې او ﺑڼ ﺗﺮﻣﻴﻢ وي، ﭼﯥ د ښﺎر ﭘﻪ زړه ﻛﯥ ﭘﺮوت‬ ‫دى. ﺧـــﻮ ﻣﻘﺎﻣـــﺎت دې وړاﻧـــﺪﻳﺰ ﺗـــﻪ ډﯦـــﺮه ﻛﻤـــﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـــﻪ ﻛـــﻮي.‬ ‫اوﺳﻤﻬﺎل داﺳﯥ ښﻜﺎري، ﭼﯥ ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻮ‬ ‫ﺳﺎﺗﻨﻪ ﻳﻮ رﺳﻤﻲ ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮب ﻧﻪ ﻟﺮي.‬ ‫د ﺗﻌﺠﺐ وړ ﻧﻪ ده ﭼـﯥ ﻫـﺮات د ﻟﻮﻣړﻳﺘـﻮب ﺣـﻖ ﻟـﺮي او د زﻳـﺎﺗﻮ‬ ‫ﺗـــﺎرﻳﺨﻲ اﺑـــﺪاﺗﻮ ﭘـــﻪ ﻟﺮﻟـــﻮ ﺳـــﺮه ﭼـــﯥ ځﻴﻨـــﯥ ﻳـــﯥ اوس ﻟـــﻪ ډﯦـــﺮ‬ ‫ﺧﻮاﺷﻴﻨﻮوﻧﻜﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮه ﻣﺦ دي، د ﭼټﻜﯥ او ﺑﯧړﻧـۍ ﭘـﺎﻣﻠﺮﻧﯥ‬ ‫ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي، ﻛﯧﺪى ﺷﻲ ځﺎﻧﺘﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ راﺟﻠﺐ ﻛړي. د ﻫـﺮات د‬ ‫ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــﺪاﺗﻮ د ﺳــﺎﺗﻨﯥ ﻣــﺪﻳﺮﻳﺖ ښــﻪ ﻓﻌــﺎل دى، ﺧــﻮ ﺑﻴــﺎ ﻫــﻢ د‬ ‫ﻻزﻣﻮ ﻣﺎﻟﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ ﻧﺸﺘﻮاﻟﻰ، ﻧﺎﺳﻢ ﻛـﺎر او ﻓﻜـﺮي اﺧـﺘﻼف ﭘـﻪ‬ ‫دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ د ﻳـﻮې روښـﺎﻧﻪ ﺳـﺘﺮاﺗﻴﮋۍ د ﻣﺨﻨﻴـﻮي ﻧـﻮر ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫دي.‬ ‫د وداﻧﻴﻮ د ﺑﻴـﺎ ﺟـﻮړوﻧﯥ ﻛﻤـﺰوري ﭘﻼﻧﻮﻧـﻪ ﻻزﻣـﻪ اﻏﯧﺰﻣﻨـﻲ ﻧـﻪ‬ ‫ﻟﺮي. د ﻣﻮزاﻳﻴﻚ د ﻛﺎﺷـﻲ ﺟﻮړووﻟـﻮ دﺳـﺘګﺎه، ﭼـﯥ د ﻫـﺮات ﭘـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻮﻣﺎت ﻛﯥ ﭘﺮ 3491 ﻛﺎل، د ﻫﺮات د ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺑﺪاﺗﻮ د ﺑﻴﺎ‬ ‫رﻏﻮﻧﯥ ﻟﭙﺎره، ﭘﺮ ﻫﻐﻪ وﺧـﺖ ﺟـﻮړه ﺷـﻮې وه، ﺗﺮاوﺳـﻪ ﻫـﻢ ﭘـﺮ ﻛـﺎر‬ ‫ﺑﻮﺧــﺖ ده؛ ﺳــﺮه ﻟــﻪ دې ﭼــﯥ د ﻫﻐــﯥ ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ ډﯦــﺮ ﻛــﻢ ﺷــﻮى دى. د‬ ‫61‬

‫ﻫــﺮات ﻣــﻮزﻳﻢ ﭘــﺮ 4991 ﻛــﺎل د اﺧﺘﻴﺎراﻟــﺪﻳﻦ د ﺗــﺎرﻳﺨﻲ ﻛــﻼ ﭘــﻪ‬ ‫اﻧګړ ﻛﯥ، ﭼﯥ ﭘﺮ 6791 ﻛﺎل د ﻳﻮﻧﺴـﻜﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا ﺗـﺮﻣﻴﻢ ﺷـﻮې وه،‬ ‫ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﻧﺴـﺘﻞ ﺷـﻮى دى. د ﺟګـړو ﭘـﻪ ﺑﻬﻴـﺮ ﻛـﯥ ﭘـﻪ ښـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻛـﯥ‬ ‫ﭘﺎﺗﻰ ﺷﻮى. د ﻣﻮزﻳﻢ څﺎرﻧﻪ ﭘﻪ ښـﻪ ډول ﻛﯧـږي، ﺧـﻮ ﺧﻄـﻲ ﻧﺴـﺨﯥ‬ ‫او اﺛــﺎر ﭘــﻪ ټﻴﻨګــﻪ ﺗــﺮﻣﻴﻢ او ﻛــﺘﻼك ﺟــﻮړوﻧﯥ ﺗــﻪ اړﺗﻴــﺎ ﻟــﺮي. ﭘــﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺷــﻴﻨۍ ﺳــﺮه ﭼــﯥ ددې ﻛــﺎر ﻟﭙــﺎره روزل ﺷــﻮي او ﺗﺮﺑﻴــﻪ ﺷــﻮي‬ ‫ﻛﺎرﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ.‬ ‫ځﻴﻨﯥ ﻫﻐﻪ ځﺎﻧګړي اﺑﺪات، ﭼﯥ ﻳﻮ وﺧﺖ د وﻳﺎړﻧﻮ د ځﻼ ﺑﺎزار‬ ‫و، ﺗﺮاوﺳﻪ ﻫﻢ ﭘـﺎﺗﯥ دي، د ﻟـﻮﻣړي ﻫـﺪف ﻟﭙـﺎره، دوﻳـﻢ ځـﻞ د دې‬ ‫وداﻧﻴــﻮ د ﺑﻴــﺎ ﭘﺮاﻧﻴﺴــﺘﻠﻮ ﻫــﯧڅ ﻛﻮﻣــﻪ ﻫڅــﻪ او ﺗﺸــﻮﻳﻖ ﻧــﻪ ﺷــﺘﻪ. د‬ ‫ﻫﺮات د زاړه ښﺎر ﭘﻪ زړه ﻛـﯥ د ))ﭼﻬﺎرﺳـﻮق(( ﺣـﻮض ﭘـﻪ اﺳـﺎﻧۍ‬ ‫ﺳــﺮه ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ ﺗــﺮﻣﻴﻢ او د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠــﻮ ﻫــﺪﻓﻮﻧﻮ ﻟﭙ ـﺎره ﺗــﺮې ګټــﻪ‬ ‫ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ. ﺧﻮ ﭘﻪ ﺧﻮاﺷﻴﻨۍ ﺳﺮه ﭼﯥ اوس وچ او ﻫﯧﺮ ﺷـﻮى او د‬ ‫ﻧـــــﻪ ﭘـــــﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﻟـــــﻪ اﻣﻠـــــﻪ ﻣـــــﺦ ﭘـــ ـﺮ وراﻧﯧـــــﺪو دى. د ﻫـــــﺮات د‬ ‫ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻳﻮﻧﻮ ﭘﺮځـﺎى، ﭼـﯥ ﻳـﻮ وﺧـﺖ د ﭘﯧړﻳـﻮ ﭘـﻪ اوږدو ﻛـﯥ د‬ ‫ﺳﻮداګﺮۍ ﻣﺮﻛﺰوﻧﻪ ګڼﻞ ﻛﯧﺪل، ﻟﻪ ﺧټﻮ څﺨﻪ څـﻮ ﭘـﻮړﻳﺰه وداﻧـۍ‬ ‫ﺟﻮړې ﺷﻮي او د راﻛړې ورﻛړې د ﻣﺮﻛﺰوﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﻛـﺎرﯦږي، ﻟـﻪ‬ ‫دې ﻛﺒﻠــﻪ ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ د ﻫﻨــﺮ ﭘــﻪ ﺑــﺎب داﺳــﯥ ﻧﻈــﺮ، ﻳــﻮ ﻓﻘــﺮ او ﺧــﻼ‬ ‫وګڼــﻞ ﺷــﻲ. ﭘــﺮ ﻫﻤــﺪې ﺑﻨﺴــټ وﻳــﻼى ﺷــﻮ ﭼــﯥ د ﻫﻨــﺮي ﭘﺪﻳــﺪو‬ ‫زﯦږوﻧﻪ او ﻫﺴﺘﻮﻧﻪ د ﻣﺤﻮه ﻛﯧﺪو او ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮ ﭘﻪ ﺣﺎل ﻛﯥ ده.‬ ‫دا ﺧﺒﺮه ﻫـﻢ ډﯦـﺮه ﺳـﺨﺘﻪ ده، ﭘـﻪ څﺮګﻨـﺪ ډول ووﻳـﻞ ﺷـﻲ، ﭼـﯥ د‬ ‫6991 ﻛﺎل ﭘـﺮ اوړي ﭘـﻪ ﻣﺰارﺷـﺮﻳﻒ ﻛـﯥ د ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ)رض( د‬ ‫71‬

‫ﻣﻘﺒــﺮې د ﺑﻴــﺎ ښــﻜﻼ ﻟﭙــﺎره د ﻫڅــﯥ او ﻧﻮښــﺖ اﻧګﯧــﺰه څــﻪ وه؟ د‬ ‫روﺿــﯥ د ﺗــﺮﻣﻴﻢ ﻛــﺎر د ﻳــﻮ ﻟــﻮړ رﺗﺒــﻪ ﭘــﻮځﻲ اﻓﺴــﺮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا څــﺎرل‬ ‫ﻛﯧــﺪه. د ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــﺪاﺗﻮ د ﺳــﺎﺗﻨﯥ ﻣﺴــﻠﻜﻲ او ﺑﺎﺗﺠﺮﺑــﻪ ﻏــړي، د‬ ‫ﺧﭙﻠﻮ ﻣﺴـﻠﻜﻲ او ﻣﻌﻴـﺎري ﻛـﺎروﻧﻮ د ﭘـﺮﻣﺦ ﺑﻴﻮﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره ډﯦـﺮ ﻛـﻢ‬ ‫واك ﻫــﻢ ﻧــﻪ ﻟــﺮي. ﻳﻮځــﺎى د ﻣــﻮزﻳﻢ ﻟﭙــﺎره ټــﺎﻛﻠﻰ ﺷــﻮى، ﺧــﻮ ﻛــﻮم‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ، ﭼﯥ د ﻫﻐﻪ ﭼﺎرې ﭘﺮﻣﺦ ﻳﻮﺳﻲ.‬

‫روزل ﺷﻮې ﺑﺸﺮي ﺳﺮﭼﻴﻨﯥ:‬
‫ﭘﻪ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ډول د ﻫﻐـﻮ ﻣﺘﺨﺼﺼـﻴﻨﻮ ﻛﻤښـﺖ اوﺧـﻼ ﻟـﻪ وراﻳـﻪ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮﺳﯧږي، ﭼﯥ ﻛﻮﻻى ﺷﻲ ﻟﻪ ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ ﻣﻨـﻞ ﺷـﻮﻳﻮ ﻣﻌﻴـﺎروﻧﻮ‬ ‫ﺳﺮه ﺳﻢ، د اﺑﺪاﺗﻮ ﺗـﺮﻣﻴﻢ او ﺳـﺎﺗﻨﯥ ﺗـﻪ دوام ورﻛـړي. ﻫﻐـﻪ ﻛﺴـﺎن‬ ‫ﭼﯥ ﺗﺮ ﺟګړې دﻣﺨﻪ روزل ﺷﻮي او زده ﻛړې ﻳﯥ ﻛړې وې، ﻫﯧﻮاد‬ ‫ﻳـــﯥ ﭘﺮﯦښـــﻮد، ﻳـــﺎ ګﻮښـــﻪ ﻛـــړاى ﺷـــﻮل او ﻳـــﺎ د اداري، ﻣـــﺎﻟﻲ او‬ ‫ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ ﻣﻼﺗړ د ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ګﻮټ ﻛﯥ ﻛﯧﻨﺎﺳـﺘﻞ او‬ ‫د ﻫﻐﻮ ﭘﺮځﺎى ﺑﯥ ﺗﺠﺮﺑـﯥ او ﺑـﯥ ﺗﺤﺼـﻴﻠﻪ ﻛﺴـﺎن ﻧﺼـﺐ ﺷـﻮل. ﭘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﯥ د ﻟﺮﻏﻮﻧﭙﻮﻫﻨﯥ څﺎﻧګـﻪ ﺗـړل ﺷـﻮې ده. ﺗﺮاوﺳـﻪ‬ ‫ﭘﻮرې د اﻓﺮادو د ﭘﻴﺪاﻛﻮﻟﻮ او ﺗﺮ ټﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ دا ﭼﯥ ددې ﺑﺮﺧـﯥ د‬ ‫ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ څﺎﻧګﻮ د ځﻮاﻛﻤﻨۍ او ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻇﺮﻓﻴـﺖ د ټـﺎﻛﻨﯥ ﻟﭙـﺎره‬ ‫ﻫﯧڅ ډول ﻫڅـﻪ ﺗﺮﺳـﺮه ﺷـﻮې ﻧـﻪ ده او ﻣﺸـﻜﻠﻪ ﺑﺮﯦښـﻲ، د دې ډول‬ ‫اﺷﺨﺎﺻــﻮ اﻣﻜﺎﻧــﺎت او رﻳﺰرﻓﻮﻧــﻪ ﭘﻴــﺪا ﺷــﻲ ﭼــﯥ څــﻮﻣﺮه او ﺗــﺮ‬ ‫ﻛﻮﻣﯥ ﻛﭽﯥ دي.‬

‫81‬

‫دا ډﯦﺮه ﻣﻬﻤـﻪ دﻧـﺪه ده ، ﺿـﺮور ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﺮ ﻫﻐـﯥ ﻛـﺎر وﺷـﻲ. د دې‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻪ رڼـﺎ ﻛـﯥ ﭼـﯥ اوﺳـﻨﻲ ﻣﺤﺼـﻠﻴﻦ ﭘـﺮ اﻧګﻠﻴﺴـﻲ ژﺑـﻪ ﻧـﻪ‬ ‫ﭘــﻮﻫﯧږي، ﻧــﻮ د ﻫﻐــﻮ ﻫڅــﻮ اﻣﻜــﺎن ﻳــﯥ ﻟــﻪ ﺳــﺘﻮﻧﺰو ﺳــﺮه ﻣﺨــﺎﻣﺦ‬ ‫ﻛړى، ﭼﯥ د ﻫﻐﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛـﯥ ﻧـﻮي ﻛﺎدروﻧـﻪ ﺗـﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎﻧﻪ ﺑﻬـﺮ‬ ‫وروزل ﺷـﻲ. ځﻜــﻪ ﻧـﻮ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻛــﯥ ﺑﺎﻳـﺪ د ﻋﻤﻠــﻲ ﻣﺴــﻠﻜﻲ‬ ‫ﻛﻮرﺳﻮﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟټﻪ وﺷـﻲ. ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﭘـﻪ ﭘﺮﻧﺴـﻴﭗ ﻛـﯥ ﻟـﻪ دې‬ ‫اﺻــﻞ ﺳــﺮه ﻣﻮاﻓــﻖ دي، ﺧــﻮ ﻟــﻪ ﻧښــﻮ ﻧښــﺎﻧﻮ څﺨــﻪ ښــﻜﺎري، ﭼــﯥ‬ ‫ﻫﻐــﻮى ﭘـــﻪ دې ﺑﺮﺧـــﻪ ﻛــﯥ ﭼﻨـــﺪان ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـــﻪ ﻧــﻪ ﻛـــﻮي. دا ډول ﺑـــﯥ‬ ‫ﺗﻔـــﺎوﺗﻲ، دا ﭘﻮښـــﺘﻨﻪ راﭘﻮرﺗـــﻪ ﻛـــﻮي: ﻫﻐـــﻪ ﻛﺴـــﺎن ﭼـــﯥ ﻟـــﻪ دې‬ ‫ﻛﻮرﺳﻮﻧﻮ څﺨﻪ ﻓﺎرﻏﯧږي، ﻛﻮﻻى ﺷﻲ ﻛﻮم ﻛﺎر ﺗﺮﺳﺮه ﻛړي؟‬

‫د ټﻮﻟﻨﯥ د ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ اﺣﺴﺎس:‬
‫ﭘﺮ اوﺳﻨﻲ وﺧﺖ، د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه، رښـﺘﻴﻨﻲ رﺳـﻤﻲ‬ ‫ﺗړوﻧﻮﻧــﻪ د ﭘﻮښــﺘﻨﯥ وړ دي، ځﻜــﻪ ﺗــﺮ ﻫﻐــﻪ وﺧﺘــﻪ ﭘــﻮرې ﭼــﯥ د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﺷﺨړې ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻞ، د ﭘﻮځﻲ ﻣﺴـﺎﻳﻠﻮ ﭘـﻪ اﺑﻬـﺎم او‬ ‫ﭼﻠﻨﺪ ﻛﯥ راګﻴﺮ وي، ﭘﻪ داﺳﯥ ﺣﺎﻻﺗﻮ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ وﻟﻴـﺪل ﺷـﻲ، ﭼـﯥ‬ ‫ﻋﺎﻣﻮ ﭘﺮګﻨﻮ ﻛﯥ څﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت او رﻳﺰرﻓﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ.‬ ‫ﻟﻜـــﻪ څﻨګـــﻪ ﭼـــﯥ ﭘـــﻪ ﻟﺴـــﺖ ﻛـــﯥ ورﺗـــﻪ اﺷـــﺎره ﺷـــﻮې، ﭘـــﻪ ټـــﻮل‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ ﻳﻮ ﺷﻤﯧﺮ اﺳﻼﻣﻲ زﻳﺎرﺗﻮﻧـﻪ، د ﺧﻠﻜـﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا ﺗـﺮ‬ ‫څﺎرﻧﯥ او ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻻﻧﺪې دي او ﭘﻪ ښـﻪ ډول ﺳـﺎﺗﻞ ﺷـﻮي. ﭘـﻪ ﻫـﺮات‬ ‫ﻛﯥ ﭼﯥ زﻳﺎﺗﻪ ﭘﺎﻧګـﻪ ﺷـﺘﻪ، د ﺟﻮﻣـﺎﺗﻮﻧﻮ او زﻳـﺎرﺗﻮﻧﻮ ﺟـﻮړول او‬ ‫ﺗﺮﻣﻴﻤــــﻮل ﭘــــﻪ ټﻮﻟﻨــــﻪ ﻛــــﯥ، د ﻣــــﺬﻫﺒﻲ ﻋﻘﻴــــﺪې او اﺧــــﻼص د‬

‫91‬

‫څﺮګﻨــﺪوﻧﯥ ﻳــﻮ ډول دود ګﺮځﯧــﺪﻟﻰ دى. اﻟﺒﺘــﻪ ﻫﻐــﻪ ﻛﺴــﺎن ﭼــﯥ د‬ ‫اﺑﺪاﺗﻮ د ﺳﺎﺗﻨﯥ او ﻧﻮي ﻛﻮﻟﻮ ﭘﻪ اړه، ﻟﻪ ﭘﻮﻫﻨﻴﺰو ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ څﺨﻪ‬ ‫ﺑﯥ ﺑﺮﺧﯥ وي، اﻏﻠﺒﺎً د ګټﻮر ﻛﺎر ﭘﺮ ځﺎى زﻳﺎن رﺳﻮي.‬ ‫ﻟــﻪ ﻳــﻮې ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــﺪې څﺨــﻪ، ﺑﻠــﯥ ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــﺪې ﺗــﻪ د ﺗــﺮﻣﻴﻢ‬ ‫ﻟﭙﺎره، د ﺗﻌﻤﻴﺮاﺗﻲ ﻣﻮادو ﻟﯧـږدول او د ﺳـﻤﻨټﻮ د زﻳـﺎﺗﯥ اﻧـﺪازې‬ ‫ﻛﺎرول، ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ اﺳﺎﺳـﻲ ﺣـﻞ ﻻره ﻧـﻪ ده او ﻧـﻪ ﻻزم ځـﻮاب‬ ‫دى. ﻛــﻮم ﺷــﻰ ﭼــﯥ د اړﺗﻴــﺎ وړ دي، ﻫﻐــﻪ د ﺗﺠﻬﻴﺰاﺗــﻮ او ﻛــﺎري‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼــﻴﻨﻮ ﭘــﻪ واﺳــﻄﻪ، د ﻣﻬﺠــﺰو ارګــﺎﻧﻮﻧﻮ ﺗﺎﺳﻴﺴــﻮل دي،‬ ‫ﭼــﯥ د ﺧﻠﻜــﻮ ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴــﺎ، د ﻳــﻮه ﭘــﺮاخ ﻋﻤﻠــﻲ ﭘــﻼن ﻟــﻪ ﻻرې ﻋﻤﻠــﻲ‬ ‫ﻛړي.‬ ‫د ﻏﻼ ﺷﻮﻳﻮ اﺛﺎرو د ﻛﺸﻒ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ ﻛـﻮﻻى ﺷـﻮ، د ﺧﻠﻜـﻮ د‬ ‫ﻫڅــﻮ ﺑﯧﻠګــﯥ راوړو: ﭘـﺮ 4991 ﻛــﺎل د ﺳــﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤــﻮد ﻏﺰﻧــﻮي د‬ ‫ﻣﻘﺒﺮې اړوﻧﺪ د ﻣﺮﻛﺰي ډﺑﺮﻟﻴـﻚ ﻳـﻮه ﻟﻮﺣـﻪ، د ﻫﻐـﯥ ﺗـﺮ ﻏـﻼ ﻟـﺲ‬ ‫ورځــﯥ وروﺳــﺘﻪ، ﭘــﻪ دﻗﻴــﻖ ډول ﻫﻐــﻪ وﺧــﺖ ﭼــﯥ ﺗــﺮ ﭘــﻮﻟﯥ اړول‬ ‫ﻛﯧﺪﻟﻪ، د ذﻳﻌﻼﻗﻪ ﻛﺴﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧـﻮا ﻛﺸـﻒ او وﻧﻴـﻮل ﺷـﻮه. ﺳـﺮﺑﯧﺮه‬ ‫ﭘﺮ دې، ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﺧﻠﻜﻮ ﭘـﺮ 5991 ﻛـﺎل د ﻏـﻼ ﺷـﻮﻳﻮ اﺛـﺎرو‬ ‫او د ﻫﻐــﻮ د ﺑﻴــﺎ راټﻮﻟــﻮﻧﯥ ﻟﭙــﺎره د اﻃﻼﻋــﺎﺗﻮ او ﻛﻠﺘــﻮر وزارت د‬ ‫وزﻳﺮ ﻏﻮښـﺘﻨﯥ ﺗـﻪ ﻣﺜﺒـﺖ ځـﻮاب ورﻛـړ. ﻫﻐـﻪ ﭘـﻪ ﻟـﻮړ ﻏـږ ﻟـﻪ ﻛﺎﺑـﻞ‬ ‫راډﻳﻮ ﻧﻪ د ﺧﭙﻠﯥ وﻳﻨﺎ ﭘﻪ ﺗﺮڅ ﻛﯥ ووﻳﻞ: ))ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ ټﻮل ژوﻧﺪ ﻛـﯥ‬ ‫ﻫڅــﯥ وﻛــړې، ﭼــﯥ ښــﻜﻼ وزﯦــږوي، ﭘــﻪ داﺳــﯥ ﺣــﺎل ﻛــﯥ ﭼــﯥ ﻳــﻮ‬ ‫ﺷــﻤﯧﺮ ﻧــﻮرو د ﻫﯧﻮادواﻟــﻮ د ﺧﻮښــۍ ﭘــﻪ ﻣﻘﺼــﺪ د دې ښــﻜﻼ د‬ ‫ﺳﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙﺎره ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ وﻗﻒ ﻛـړى، ﺧـﻮ اوس ځﻴﻨـﯥ اﻧﺴـﺎﻧﺎن دا‬ ‫02‬

‫ﺗـــﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺪﻳـــﺪې او ﺗﺨﻠﻴﻘـــﺎت د ﺧﭙﻠـــﻮ ﺷﺨﺼـــﻲ ګټـــﻮ ﻟﭙـــﺎره‬ ‫ﻟﻮټــﻮي.(( ﻫﻐــﻪ څﺮګﻨــﺪه ﻛــړه، ﭼــﯥ د ﻳــﻮې ټــﻮﻟﻨﯥ د ټﻮﻟــﻮ ﺳــﺎﻟﻤﻮ‬ ‫وګــړو رﺳــﺎﻟﺖ دى، ﭼــﯥ د ﺧﭙﻠــﯥ ټــﻮﻟﻨﯥ د ﻏــﻼ ﺷــﻮﻳﻮ ﺗــﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اﺛـــﺎرو ﭘـ ـﺮ وړاﻧـــﺪې ﺧﭙـــﻞ ﻣﺴـــﻮوﻟﻴﺖ ﺗﺮﺳـــﺮه ﻛـــړي، ﻫﻐـــﻪ دې د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ او ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺛــﺎرو د ﺳــﺎﺗﻨﯥ او راټﻮﻟــﻮﻧﯥ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻪ ورﺣﻮاﻟﻪ ﻛړي او ﻳﻮ څﻪ ﻧﺎڅﻪ ﻣﺎدي اﻧﻌﺎم ﺑﻪ ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړي. ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛﯥ ﺷﺎوﺧﻮا 0051 اﺛـﺎر ﺗﺮﻻﺳـﻪ ﺷـﻮل. اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫دا د ورك ﺷﻮﻳﻮ اﺛﺎرو ډﯦﺮه ﻛﻤﻪ ﺑﺮﺧﻪ ده. ﺧﻮ ﻳﻮ ﺷـﻰ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ډاګـﻪ‬ ‫ﻛړ او ﻫﻐﻪ دا ﭼﯥ، دا ډول ﻏﻮښـﺘﻨﯥ ﻛﯧـﺪى ﺷـﻲ اﻏﯧﺰﻣﻨـﯥ او ﺑـﯥ‬ ‫ﻟــﻪ ﺷــﻜﻪ ارزښــﺘﻤﻨﯥ وي. ځﻜــﻪ ﭼــﯥ د ﻫﯧــﻮاد ﻟﺮﻏــﻮﻧﯥ ﺳــﻴﻤﯥ، د‬ ‫ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻠټﻨﻮ ﭘﻪ اﺛﺮ، ﭘﻪ ﻣﻨﻈﻢ او ﺳﻴﺴـﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ډول ﺗـﺎﻻ ﺷـﻮې‬ ‫دي. د ﺗﺨﺎر وﻻﻳﺖ د آى ﺧﺎﻧﻢ، د ﺑﻠﺦ زوړ ښﺎر، د ﻧﻨګﺮﻫﺎر وﻻﻳـﺖ‬ ‫ﻫډه، ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛﯥ، درې ښﻜﺎره ﺑﯧﻠګﯥ ګڼﻞ ﻛﯧﺪى ﺷﻲ.‬ ‫د اوازو ﻟﻪ ﻣﺨﯥ ﻟﻪ ﻳﻮې ﺳﻴﻤﯥ څﺨﻪ، ﭼﯥ ﺗﺮاوﺳﻪ ﻳـﯥ ﻻ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫څﺮګﻨــﺪ ﺷــﻮى ﻧــﻪ دى، د ﺳــﺮو زرو ﻳــﻮه زﻳﺎﺗــﻪ اﻧــﺪازه اﺛــﺎر ﻛﺸــﻒ‬ ‫ﺷــﻮي دي. ﻟــﻪ دې ﺳــﻴﻤﻮ څﺨــﻪ ﻳــﻮه، ﻛﯧــﺪى ﺷــﻲ ﭘــﻪ 11 ﻣــﻴﻼدي‬ ‫ﭘﯧړۍ ﻛﯥ د ﺳﻠﻄﺎن ﺳﻨﺠﺮ ﻣﻘﺮ وي، ﭼﯥ د ﻓﺎرﻳﺎب وﻻﻳﺖ ﻗﻴﺼـﺎر‬ ‫وﻟﺴﻮاﻟۍ ﺗﻪ ﻧږدې دى. وﻳﻞ ﻛﯧږي، ﻟﻪ دې ځﺎﻳﻪ د ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧﻪ ﭘﻠټﻨـﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛـﯥ ﺗـﺮ ځﻤﻜـﯥ ﻻﻧـﺪې، ﻟـﻪ ﭘﻨځـﻪ وﻳﺸـﺖ ﻣﺘـﺮه ژورواﻟـﻲ‬ ‫څﺨــﻪ د ﺳــﺮو زرو ﻣﺮﺻــﻊ ﺗــﺎج، د ﺳــﭙﻴﻨﻮ زرو ﻳــﻮه ﻣﺮﺻــﻊ ﻛــﻮزه،‬ ‫زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ ﻣﺠﺴﻤﯥ، ﻟﻮښـﻲ، ﻻﺟـﻮرد او د ﺳـﺮو زرو دوه ﻛﻴﻠـﻮ‬ ‫ګﺮاﻣــﻪ ﭘـــﻮډر ﺗﺮﻻﺳـــﻪ ﺷـــﻮي دي. دا ﭼـــﯥ رښـــﺘﻴﺎ دي ﻛـــﻪ ﻧـــﻪ؟ ﻧـــﻪ‬ ‫12‬

‫ﭘﻮﻫﯧږم. د ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ ﺑﻞ ارزښﺘﻤﻦ ﻛﺸـﻒ ﭘـﺮ 2491 ﻛـﺎل، د‬ ‫ﭘﻠﺨﻤــﺮي ﭘــﻪ ﺷــﻤﺎل ﻛــﯥ، د رﺑﺎﻃــﻚ ﻟــﻪ ﭘﻠټﻨــﻮ څﺨــﻪ، د ﺑــﺎﺧﺘﺮي‬ ‫ډﺑﺮﻟﻴــﻚ ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﻛﯧــﺪل دي، د ﭘﻮﻫــﺎﻧﻮ ﭘــﻪ اﻧــﺪ دا ډﺑﺮﻟﻴــﻚ ﭘــﻪ‬ ‫دوﻳﻤﻪ ﻣﻴﻼدي ﭘﯧړۍ ﻛﯥ د ﻛﻨﺸﻜﺎ ﭘﻪ ﻧـﻮم، د ﻛﻮﺷـﺎﻧﻴﺎﻧﻮ د دﻳـﻦ‬ ‫او ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻪ ﺑﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻟﺮي او د ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎﻧﻮ د ﻋﺼـﺮ ﭘـﻪ اړه د‬ ‫ټﻮﻟﻨﻴﺰې ﺑﻴﺎ ﻛﺘﻨﯥ وﺳﻴﻠﻪ ګﺮځﯧﺪﻟﻰ ﺷﻲ.‬ ‫ﻣﻮږ ﺑﻪ ﭘﻪ دﻗﻴﻖ ډول ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﻫﻢ ﭘﻮه ﻧﻪ ﺷﻮ، ﭼﯥ ﻛـﻮم ﺷـﻴﺎن ﻟـﻪ‬ ‫دې ځﺎى څﺨـﻪ ورك ﺷـﻮي دي، ﺧـﻮ ﻛـﻮم ﺷـﻰ ﭼـﯥ ﻣـﻮږ ﺗـﻪ زﻳﺎﺗـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺷــﻴﻨﻰ ﭘﻴــﺪا ﻛــﻮي، د دې ﺳــﻴﻤﻮ ﻫﻐــﻪ ﻋﻠﻤــﻲ څﺮګﻨــﺪوﻧﯥ او‬ ‫ﻣﺪارك دي، ﭼﯥ ﻫﯧڅﻜﻠﻪ د ﻫﻐـﻮ ﭘـﺮ ﻛﺸـﻒ ﻧـﻪ ﺑﺮﻳـﺎﻟﻲ ﻛﯧـږو، دا‬ ‫زﻳﺎن ﺟـﺪي او ﻧـﻪ ﺟﺒﺮاﻧﯧـﺪوﻧﻜﻰ دى، ځﻜـﻪ ﭼـﯥ ﻫﻨـﺮي ﻫﺴـﺘﻮﻧﯥ‬ ‫ﻫﯧڅﻜﻠﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺧﻼ ﻛﯥ راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﯧﺪى ﻧﻪ ﺷﻲ.‬ ‫د ﻳــﻮ ﻟﺮﻏــﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨــګ د ژوﻧــﺪي ﭘــﺎﺗﯥ ﻛﯧــﺪو ﭘــﻪ ﺑــﺎب، ﭼــﯥ ﭘــﺮ‬ ‫ﻛﻮم څﻴﺰ ﺑﺎﻧﺪې ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﻮه ﺷـﻮ، ﻫﻐـﻪ دا دى ﭼـﯥ اﺛـﺎر ﻳـﯥ ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻐﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﻛﯥ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻲ. د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ډﯦﺮو ﻟﺮﻏﻮﻧﻮ ﺳﻴﻤﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﺑﺎب ﻧﻮر دا اﻣﻜﺎن ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻰ دى او ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﻛﯥ ﻳـﯥ ﻋﻠﻤـﻲ‬ ‫ﻛﺎر ﺗﻪ ﺳﺘﺮ زﻳﺎن رﺳﯧږي.‬ ‫د ﻛﺎﺑــﻞ ﻣــﻮزﻳﻢ ﻳــﻮه ﺑــﯥ ﻣﺜﺎﻟــﻪ ځﺎﻧګړﻧــﻪ دا وه، ﭼــﯥ د ﻫﻐــﻪ ټــﻮل‬ ‫ﻛﻠﻜﺴــﻴﻨﻮﻧﻪ، د ﭘــﻮﻫﻨﻴﺰو ﭘﻠټﻨــﻮ ﭘــﻪ ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻛــﯥ اوډول ﺷــﻮي او‬ ‫څﯧــړل ﺷــﻮي وو. ﻫﻤﺪارﻧګــﻪ د ﻫﻐــﻪ زﻳــﺎت اﺛــﺎر ﺑــﯥ ﻣﺜﺎﻟــﻪ او ﺑــﯥ‬ ‫ﺳــﺎري وو، ﻧــﻪ ﻳــﻮازې دا ﭼــﯥ ﻛــﻮﻻى ﻳــﯥ ﺷــﻮل، د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګ او ﺗﺎرﻳﺦ ښﻪ وځﻠﻮي، ﺑﻠﻜﯥ د ﻧړۍ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻮ‬ ‫22‬

‫د ځﻼ ﻟﭙﺎره ﻫﻢ ﻣﺮﺳﺘﻨﺪوى او ګټﻮر وو. ﺗﺎﻻﻧګﺮ او ﻏﻠﻪ د ګﻨـﺎه او‬ ‫ﭘښﯧﻤﺎﻧۍ ﻫﯧڅ ډول اﺣﺴﺎس ﻧﻪ ﻟﺮي. ﻫﻐﻮى ﻳﻮازې د ﭘﻴﺴﻮ ﻟﭙﺎره‬ ‫دا ﻛﺎر ﺳﺮﺗﻪ رﺳـﻮي. ﻫﻐـﻪ ﺑﻬﺮﻧﻴـﺎن ﭼـﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن د ﺗـﺎرﻳﺦ او‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګــﻲ اﺛــﺎرو ﭘــﺮ ارزښــﺖ ﭘــﻮﻫﯧږي او د اﺛــﺎرو د ﺳــﻮداګﺮۍ ﻟــﻪ‬ ‫ارزښـــﺖ څﺨـــﻪ ﺧﺒـــﺮ دي، ددې اﺷﺨﺎﺻـــﻮ د ﭘﻴﺴـــﻪ دوﺳـــﺘۍ ﻟـــﻪ‬ ‫اﻧګﯧﺰو څﺨﻪ ګټﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛﻮي. ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﻮوﻧﻜﻲ ﻛﻮم ﭘﺮﻧﺴـﻴﭗ ﻧـﻪ‬ ‫ﻟﺮي او د ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﺮاﻧﻮ د ﻫﻴﻠﻮ ﭘﻪ ﭘﺎم ﻛﯥ ﻧﻴﻮﻟـﻮ ﺳـﺮه، د‬ ‫ﻧﻮﻳﻮ راﭘﻴﺪا ﺷﻮﻳﻮ ﻏﻠﻮ او ﺧﭙﻠـﻮ اﻓﻐـﺎن اﻳﺠﻨټـﺎﻧﻮ ﻟـﻪ ﺣـﺮص ﺳـﺮه‬ ‫ﻳﻮځﺎى، ﻫﻤﺎﻫﻨګ ﻋﻤﻞ ﻛﻮي. د ﻏﻼ ﺷﻮﻳﻮ اﺛﺎرو ﻟـﻪ ﺧﻄﺮﻧـﺎﻛﻮ او‬ ‫روزل ﺷﻮﻳﻮ ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﺷﺒﻜﻮ ﺳﺮه ﭘﻪ ټﻴﻨګﻪ اړﻳﻜﻲ ﻟﺮي. ﭘﻪ دې ﻛـﺎر‬ ‫ﻛﯥ ﺗـﺮ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ ﻛﭽـﻮ، د دوﻟﺘـﻲ ادارو ﻓﺎﺳـﺪ ﻛـﺎر ﻛـﻮوﻧﻜﻲ ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي او ﻟﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن څﺨﻪ ﺗﺮ اروﭘﺎ، ﺟﺎﭘﺎن او اﻣﺮﻳﻜـﺎ ﭘـﻮرې‬ ‫ﻫﻤﺪا ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺮﺳﺮه ﻛﻮي.‬ ‫رښــﺘﻴﺎ ﺧﺒــﺮه داده، ﭼــﯥ د ﺳــﺘﻮﻧﺰې د څﯧړﻧــﯥ او ﺑﻨﺴــټﻴﺰ ﺣــﻞ‬ ‫ﻟﭙـــﺎره، د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن ﻣﺴـــﻮوﻟﯥ دوﻟﺘـــﻲ ادارې، ډﯦـــﺮ ﻟـــږ ﺧﻠـــﻚ‬ ‫ﻫڅﻮي، ﭼﯥ ﺧﭙﻠﻮ وﻳـﺎړﻟﻮ ﺑـډاﻳﻮ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻮ ﺗـﻪ ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـﻪ وﻛـړي. د‬ ‫ﭘﻮﻫـــﺎﻧﻮ او ﻋﻠﻤـــﺎوو ډﻟـــﯥ، ﺧﻠﻜـــﻮ ﺳـــﺮه ﺧﭙﻠـــﻪ ﭘﻮﻫـــﻪ ډﯦـــﺮه ﻟـــږه‬ ‫ﺷﺮﻳﻜﻮي او ﻛﻢ ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻛـﻮي؛ ﭘـﻪ ﻫـﯧڅ ځـﺎى ﻛـﯥ د ښـﻮوﻧځﻴﻮ زده‬ ‫ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﺗﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﺗﯧﺮو ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﺑډاﻳﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب څـﻪ ﻧـﻪ ورښـﻮدل‬ ‫ﻛﯧږي.‬ ‫ﺗﺮ ﺟګړو دﻣﺨﻪ وﺧﺘﻮ ﻛﯥ ډﯦﺮ د ﻫﯧﻮاد ﻛﻢ ﺷﻤﯧﺮ ځﻮاﻧـﺎﻧﻮ ﻛﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣــﻮزﻳﻢ ﻟﻴــﺪﻟﻰ او ﻛﺘﻠــﻰ و. اوس د ﻫﯧــﻮاد ځــﻮان ﭘښــﺖ اﻛﺜــﺮه ﺗــﺮ‬ ‫32‬

‫ﻫﯧﻮاده ﺑﻬﺮ، ﭘﻪ ﺟﻼ وﻃﻨۍ ﻛﯥ ژوﻧﺪ ﺗﯧﺮوي او د ﻫﻐﻮ ارزښـﺘﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﭼﯥ ﻳﻮ وﺧﺖ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ﻫﯧـﻮاد ﻛـﯥ ﻣﻮﺟـﻮد وو،‬ ‫ﭘﺮ ﻫﯧڅ ﺷﻲ ﻧﻪ ﭘﻮﻫﯧږي.‬ ‫دا ﻳــﻮه ﺳــﺨﺘﻪ ﻣــﺎﺗﯥ ګڼــﻞ ﻛﯧــږي، د ﻳــﻮې ﻣﻠــﻲ ﺳــﺘﺮاﺗﻴﮋۍ د‬ ‫ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﻛﺒﻠـﻪ، ﻫـﯧڅ ﻳـﻮ ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﻛـړى ﻣﺴـﻠﻜﻲ ﺷـﺨﺺ، ﭘـﻪ‬ ‫ﻳﻮازې ځﺎن او د ﻋﺎﻣﻪ اﻓﻜﺎرو ﻟـﻪ ﻫﻤـﺪردۍ او درك ﭘﺮﺗـﻪ ﻧـﻪ ﺷـﻲ‬ ‫ﻛﻮﻻى، ﭘﻪ اوﺳﻨﻴﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ د ښﻪ واﻟﻲ ﻟﭙﺎره ﻫﻴﻠـﻪ وﻟـﺮي. ﭘـﻪ‬ ‫ډﯦــﺮو ﺑﺮﺧــﻮ ﻛــﯥ د ﻣــﺎﻟﻲ ﺳــﺮﭼﻴﻨﻮ د ﭘﻴ ـﺪا ﻛﻮﻟــﻮ ﭘــﻪ اﻧــډول، ﭘــﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧﺪې د ﺧﻠﻜﻮ د ﭘﻮﻫﯧﺪو ﻛﺎر ﻣﺸـﻜﻞ دى. ﭘـﻪ‬ ‫ﻧﻮرو ﻫﯧﻮادو ﻛﯥ، ﻫﻐﻪ وﺧﺖ ﭼـﯥ ﭼټـﻚ اﻗﺘﺼـﺎدي ﭘﺮﻣﺨﺘـګ،‬ ‫ښــﺎري ﻛﯧﺪﻧــﻪ او ﻛــﻮرﻧﻲ ﻛړﻛﯧﭽﻮﻧــﻪ د دې ﺳــﺒﺐ ګﺮځــﻲ ﭼــﯥ د‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ اﺛﺎرو ﭘﺮ وړاﻧﺪې ﺑﯥ ﺗﻔﺎوﺗﻲ څﺮګﻨﺪه ﺷﻲ، ﻧـﻮ ﻣﺨﺘﻠﻔـﯥ‬ ‫ډﻟﯥ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ او ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺛـﺎرو د ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ ﺗﻠـﻮ د ﻣﺨﻨﻴـﻮي ﭘـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻮړﯦږي. ﻛﻮﻻى ﺷـﻮ د ﻫﻐـﻮ ﻟـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻮ ګټـﻪ ﭘﻮرﺗـﻪ ﻛـړو. ﻟـﻪ‬ ‫اوﺳﻨﻴﻮ اړﺗﻴﺎوو ﺳﺮه ﺳـﻢ ﺑﺎﻳـﺪ ﭘـﻪ ټﻮﻟـﻮ ﺳـﻄﺤﻮ ﻛـﯥ د ﭘﺮﯦﻜـړو د‬ ‫ﺳــﺮﺗﻪ رﺳــﻮﻟﻮ ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮ ﻟــړ ﻏﻮﻧــډې او ورﻛﺸــﺎﭘﻮﻧﻪ ﭘــﻪ ﭘــﺎم ﻛــﯥ‬ ‫وﻧﻴـــﻮل ﺷـــﻲ. د ﻋﺎﻣـــﻪ اﻓﻜـــﺎرو د ﭘـــﻮﻫﯥ ﻟﻮړﺗﻴـــﺎ، ددې ﻏﻮښـــﺘﻨﻪ‬ ‫ﻛﻮي، ﭼﯥ ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰ اوﺳﯧﺪوﻧﻜﻲ، د ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﭘـﻼن ﺟﻮړوﻟـﻮ‬ ‫او د اوﺳــــﯧﺪو د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــــﺎل ﻟــــﻪ ﻣﺘﺨﺼﺼــــﻴﻨﻮ، دوﻟﺘــــﻲ ﻛــــﺎر‬ ‫ﻛﻮوﻧﻜـــﻮ، ﻧـــﺎﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺳـــﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ د ﻣﺎﻳﻨﭙـــﺎﻛۍ ګﺮوﭘﻮﻧـــﻮ ﻟـــﻪ‬ ‫ﻧړﻳﻮاﻟـــﻮ ﺗﻤﻮﻳﻠﻮوﻧﻜـــﻮ او ﻣﺘﺨﺼﺼـــﻴﻨﻮ ﺳـــﺮه ﻳﻮځـــﺎى ﺷـــﻲ. ﻛـــﻪ‬ ‫ﭼﯧــﺮې د ﺧﭙﺮوﻧــﯥ او ﺗﺒﻠﻴــﻎ ﻟﭙــﺎره دا ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴــﺎ ﭘــﻪ ﻋﻤــﻞ ﻛــﯥ ﭘﻠــﯥ‬ ‫42‬

‫ﺷﻮه، ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛړى ﭘﺮﺳﻮﻧﻞ، ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ‬ ‫ﻛﯥ ﺗﻴﺎرى وﻧﻴﺴﻲ.‬ ‫ﺑﯥ ﻟﻪ ﺷـﻜﻪ، ﺧﻨډوﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ، ﭘـﻪ دوﻟﺘـﻲ دﺳـﺘګﺎه ﻛـﯥ ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ‬ ‫ﻛﺴــــﺎن، ﻧــــﺎﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺳــــﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ، ټــــﻮﻟﻨﯥ او ﺗﻤﻮﻳﻠــــﻮوﻧﻜﻲ د‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻨﯥ ﭘﺮ ﺟﺪي ﺧﻄﺮ ﺑﺎﻧﺪې، ﻳـﻮ ﺷـﺎن‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻧﻪ دي او ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﺴﺎﻳﻠﻮ ﺗﻪ ﻳﻮﺷﺎن د ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮب ﭘﻪ ﺳـﺘﺮګﻪ‬ ‫ﻧﻪ ګﻮري. ان دا ﭼﯥ ځﻴﻨﯥ ﭘـﻪ ﺑﺸـﭙړ ډول د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻓﻌـﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ د‬ ‫ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او ﺳﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙﺎره د ﺑﻮدﺟﯥ د ﻟګښﺖ ﻣﺨـﺎﻟﻒ دي، ﺑﺸـﺮي‬ ‫ﻣﺮﺳﺘﻮ ﺗﻪ د ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮب ﺣﻖ ورﻛﻮي او ﭘﺮ دې ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻴﺴﯥ ﻟګﻮي.‬ ‫ﺧﻮ ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ د ﺧﻮﺷـﺎﻟۍ ځـﺎى دى، ﭼـﯥ د ځﻴﻨـﻮ اﺳـﺘﺜﻨﺎﺗﻮ ﻳﺎدوﻧـﻪ‬ ‫وﻛړم او د ﻣـﺎﻳﻦ ﭘـﺎﻛۍ ﻟـﻪ ځﻴﻨـﻮ ﻣﻮﺳﺴـﻮ او د ﻣﻠګـﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧـﻮ د‬ ‫ﺑﺸﺮ د اﺳﻜﺎن ﻟﻪ ﻣﺮﻛﺰ )ﻫﺒﻴﺘﺎت( څﺨﻪ، د ﻓﺮﻫﻨګ ﭘﻪ ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ د‬ ‫ﻣﺮﺳﺘﻮ او ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴﯥ ﻣﻼﺗړ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ، ﻣﻨﻨﻪ وﻛړم.‬ ‫ﭘﻪ ﻫﺮ ډول ﻣﻮږ ﺑﺎﻳﺪ داﺳﯥ اﻓﻐﺎﻧﺎن، ﻧﻪ ﻳﻮازې ﭘـﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ،‬ ‫ﺑﻠﻜﯥ ﭘﻪ اروﭘﺎ، اﻣﺮﻳﻜﺎ او ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻛﯥ وﻟټﻮو، ﭼﯥ ﻳﻮ روښـﺎﻧﻪ‬ ‫ﻟﻴﺪ او ﻟﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﻴﻨـﻪ ﻟـﺮي او ﭘـﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ‬ ‫ﻛﯥ ځﻮاﻛﻤﻨﻪ ﻣﺒﺎرزه وﻛړي. دا ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ اړﺗﻴـﺎ ده، ﻳـﻮازې ﻗـﺎﻧﻮن‬ ‫او روزﻧﻴــﺰ ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧــﻪ ﺑــﻪ ﭘــﻪ دې ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ د ﻟﯧــﻮال ﺷــﺨﺺ ﻟــﻪ‬ ‫ﻻرښﻮوﻧﯥ ﭘﺮﺗﻪ ﻫﯧڅ ډول اﻏﯧﺰ وﻧﻪ ﻟﺮي.‬ ‫ﻟﻪ ﻣﺜﺒﺘﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ څﺨﻪ ﻳﻮ دا دى ﭼﯥ ﻧړﻳـﻮال ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ دﻣﺨـﻪ‬ ‫ﺷـــﻮي او ﺣﺎﺿـــﺮ دي ﭘـــﻪ دې ﺑﺮﺧـــﻪ ﻛـــﯥ ﻣﺮﺳـــﺘﻪ وﻛـــړي. ﭘـــﻪ دې‬ ‫ﻣﻮﺳﺴــﻮ ﻛــﯥ ﻳﻮﻧﺴــﻜﻮ، د ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧــﻮ ﻧړﻳﻮاﻟــﻪ ﺷــﻮرا )اﻳﻜــﻮم(او‬ ‫52‬

‫دﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﻧړﻳﻮاﻟﯥ ﻛﻤﯧټﯥ د 7991م ﻛـﺎل د21ﻣﻴﺎﺷـﺘﯥ‬ ‫ﭘﺮ 8 ﻣﻪ ﻧﯧټﻪ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن دﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﭘﻪ اړه ﻳـﻮ ﭘﺮﯦﻜـړه‬ ‫ﻟﻴﻚ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛړ. ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻛﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ‬ ‫د ﻣﺘﻮﺟﻪ ګﻮاښﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺑﺎب ﺧﻮاﺷﻴﻨﻲ ښﻜﺎره ﺷﻮې او ﻟﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻮ‬ ‫څﺨﻪ ﻏﻮښﺘﻞ ﺷﻮي، ﭼﯥ دا ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻪ وﺳﺎﺗﻲ او ﻟﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ټﻮﻟﻨﻮ‬ ‫ﻫــﻢ ﻏﻮښــﺘﻞ ﺷــﻮي، ﭼــﯥ ټــﻮل ﻻزم اﻣﻜﺎﻧــﺎت ﻳــﯥ ﭘــﻪ واك ﻛــﯥ‬ ‫ورﻛړي. داﺳﯥ ﻻرې ﭼﺎرې ﺑﺎﻳﺪ وﻟټﻮل ﺷﻲ، ﭼﯥ ﻟﻪ دې وﺳﻴﻠﻮ ﻧﻪ‬ ‫ګټﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﻛړو او ﻟﻪ دې ډول ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴﺎوو څﺨﻪ ﻛﺎر واﺧﻠﻮ.‬ ‫ﭘﻪ ﺑﯧﻼﺑﯧﻠﻮ ﺧﻮاوو ﻛﯥ د دﻓـﺎع او ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻛﺎروﻧـﻪ، ﻟـﻮﻣړۍ ګڼـﻞ‬ ‫ﻛﯧــږي. ددې ﻫــﺪف ﻟﭙــﺎره ﭘ ـﺮ 4991م ﻛــﺎل، ﭘــﻪ اﺳــﻼم ﺑــﺎد ﻛــﯥ د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺴــــﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګــــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــــﻮ د ﺳــــﺎﺗﻨﯥ اﻧﺠﻤــــﻦ ﺳــــﭙﻚ‬ ‫)‪ (SPACH‬ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺷـﻮ. د ﺳـﭙﻚ ‪ SPACH‬ﻟـﻮﻣړﻧﻰ ﻫـﺪف دا و‬ ‫ﭼﯥ ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد او ﺗﺮ ﻫﻐﻪ ﺑﻬﺮ، ﻟﻪ اﻧﻔـﺮادي اﺷﺨﺎﺻـﻮ، ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻣﻮﺳﺴــﻮ ﺳــﺮه، د اﻃﻼﻋــﺎﺗﻮ راﻛــړه ورﻛــړه وﻛــړي او اړﻳﻜــﻲ‬ ‫ورﺳـــﺮه ټﻴﻨـــګ ﻛـــړي. دې اﻧﺠﻤـــﻦ د ﺧﭙﻠـــﻮ ﻏـــړو د ﻫﻤﻜـــﺎرۍ ﭘـــﻪ‬ ‫واﺳــﻄﻪ وﻛــړاى ﺷــﻮل، د ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧــﻮ، ﻟﺮﻏﻮﻧــﻮ ﺳــﻴﻤﻮ، ﺗــﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫اﺑــﺪاﺗﻮ، اﺛــﺎرو او ﻣﻌﻤــﺎرۍ ﻟــﻪ وﺿــﻌﻴﺖ څﺨــﻪ، د ﻋﻜﺎﺳــۍ ﻳــﻮ‬ ‫ﻛﺘﻼك ﺑﺮاﺑﺮ ﻛړي.‬ ‫د ﻣــﻮزﻳﻢ د ﭘــﺎﺗﯥ اﺛــﺎرو د ﺗﺜﺒﻴــﺖ او راﺟﺴــﺘﺮ ﺗﺮڅﻨــګ، ﺑﺎﻳــﺪ د‬ ‫ﻣﻮزﻳﻢ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﻋﺎﺟـﻞ ډول د اﻣﻨﻴﺘـﻲ اﺳـﺎﻧﺘﻴﺎوو د ﺑﺮاﺑﺮوﻟـﻮ ﻏـﻢ‬ ‫وﺧــﻮړل ﺷــﻲ. دوى د ﺳــﺮوې او څﯧړﻧــﯥ ﻟــﻪ ﻫﺌﻴﺘﻮﻧــﻮ ﺳــﺮه ﻣﺮﺳــﺘﻪ‬ ‫ﻛـــﻮي، د ﻣﻄﺒﻮﻋـــﺎﺗﻮ او ﻋﺎﻣـــﻪ ﻣﺒﻠﻐﻴﻨـــﻮ ﻟـــﻪ ﻻرې ﻋﺎﻣـــﻪ اړﻳﻜـــﻲ‬ ‫62‬

‫ﭘﺮاﺧﻮي. د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د ﺳـﺎﺗﻨﯥ‬ ‫اﻧﺠﻤــﻦ، ﭼــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻟــﻪ ﻣﺴــﻠﻜﻲ ﺷﺨﺼــﻴﺘﻮﻧﻮ څﺨـﻪ ﺟــﻮړ‬ ‫دى، ﭘـﺮ 7991 ﻛــﺎل ﻟــﻪ ﭘــﻼن وزارت ﺳــﺮه ﺛﺒــﺖ او راﺟﺴــﺘﺮ ﺷــﻮى‬ ‫دى.‬

‫د ﻗﺎﻧﻮن ﺧﭙﺮول او ﺗﻄﺒﻴﻖ:‬
‫ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧــﻮ د ﺳــﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙــﺎره ﭘــﻪ‬ ‫ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﺳـﻄﺤﻪ زﻳـﺎت ﻏږوﻧـﻪ ﭘﻮرﺗـﻪ ﺷـﻮل. د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻟﭙـﺎره د‬ ‫ﺑﺸــﺮ ﺣﻘﻮﻗــﻮ ﭘــﻪ ﭼــﺎرو ﻛــﯥ د ﻣﻠګــﺮو ﻣﻠﺘــﻮ ځــﺎﻧګړي اﺳــﺘﺎزي، د‬ ‫ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮ د ﺑﺸﺮ ﺣﻘﻮﻗﻮ ځﺎﻧګړي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺗﻪ د ﺧﭙﻞ ګﺰارش‬ ‫د وړاﻧــﺪې ﻛﻮﻟــﻮ ﭘــﺮ وﺧــﺖ، د ﺑﺸــﺮ ﻟــﻪ ﺣﻘﻮﻗــﻮ څﺨــﻪ د اﺳﺎﺳــﻲ‬ ‫ﺗﺨﻠﻔــﺎﺗﻮ ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ، ﭘــﻪ ﭘﺮﻟــﻪ ﭘﺴــﯥ ډول د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د ﻟﻮټ او ﺗﺎﻻن ﻳﺎدوﻧﻪ ﻛړې ده.‬ ‫د ﻣﻠګــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ ﻋﻤــﻮﻣﻲ ﺟﺮګــﯥ د 7991 ﻛــﺎل د ﻓﺒــﺮورۍ ﭘ ـﺮ‬ ‫31ﻣــﻪ، د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﭘــﻪ ﺑــﺎب ﭘــﻪ اړوﻧــﺪ ﭘﺮﯦﻜــړه ﻟﻴــﻚ ﻛــﯥ، د‬ ‫ﺳــﻮﻟﯥ او ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻠﻜﻴــﺖ ﺗــﺮﻣﻨځ ﭘــﺮ ﻣﺴــﺘﻘﻴﻢ ارﺗﺒــﺎط ټﻴﻨګــﺎر‬ ‫وﻛړ. د ﺧﭙﻠﯥ ﻏﻮښﺘﻨﯥ د ﺗﻜﺮار ﭘـﻪ دوام ﻛـﯥ ﻳـﯥ د اﻓﻐـﺎﻧﻲ ډﻟـﻮ د‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﯥ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وﻛړه، ﭼﯥ د اﻓﻐﺎن ﻣﻠﺖ د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـﻮ د‬ ‫ﻏﻼ د ټﻮﻟﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ، ﻧﺎوړه ﻋﻤﻠﻮﻧﻮ او ﻧﺎﺟـﺎﻳﺰه ګټـﯥ ﻣﺨـﻪ وﻧﻴـﻮل‬ ‫ﺷﻲ او ودرول ﺷﻲ.‬

‫72‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﯧﺮو ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ، ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧـﻪ ﻛـﯥ ﭘـﻪ ﺑﺸـﭙړ ډول‬ ‫ﻣﻨﺎﺳـــﺒﯥ ﻫڅـــﯥ ﺗﺮﺳـــﺮه ﻛـــﻮﻟﯥ. د ﻛﺎﺑـــﻞ ﻣـــﻮزﻳﻢ، د ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧـــﻮ د‬ ‫ﻧړﻳﻮاﻟﯥ ﺷﻮرا ﭘﻮره او ﻛﺮه ﻏـړى و او ﻟـﻪ ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ ﻣﻌﻴـﺎروﻧﻮ ﺳـﺮه‬ ‫ﺳﻢ ﻳﯥ ټﻮل ﻫﻐﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ او ﻣﻘﺮرات، ﭼﯥ د دې ﺷﻮرا ﻟـﻪ ﺧـﻮا، ﭘـﻪ‬ ‫ځــﺎﻧګړي ډول د ګﻤﺮﻛــﻲ ﻣﻘﺮراﺗــﻮ د درﻧــﺎوي ﭘــﻪ ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ وو،‬ ‫ﻣﻨﻠﻲ او ﻫﻢ ﻳﯥ د ﻣﺸﻜﻮﻛﻮ او ﺑﯥ اﺳـﻨﺎدو اﺛـﺎرو، ﻟـﻪ ﺗـﺎوان ﭘﺮﺗـﻪ‬ ‫ﺿﺒﻂ او ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻣﻼﺗړ ﻛړى او ﻫﻐﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ﻋﻤـﻞ ﻛـﯥ ﭘﻠـﻲ ﻛـړي وو.‬ ‫د ﺗﺎرﻳﺨﻲ او ﻓﺮﻫﻨګﻲ اﺛﺎرو ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ډاګﻪ څﺮګﻨﺪه ﻛړې ده، ﭼـﯥ‬ ‫ﻣﻨﻘﻮل او ﻧﺎﻣﻨﻘﻮل اﺛﺎر، ﭘﻠټﻞ ﺷﻮي او ﻛﻪ ﺗـﺮ ﺧـﺎورو ﻻﻧـﺪې دي،‬ ‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻮرې ﺗړﻟﻲ دي. ﺧﻠﻚ او ﺣﻜﻮﻣﺖ د ﻫﻐـﻮ‬ ‫د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ ﻟﺮي، ﻧﻮﻣﻮړي ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ وداﻧﻴﻮ ﻛﯥ‬ ‫ﻫــﺮ ډول ﺑــﺪﻟﻮن ﻣﻨــﻊ ﻛــړى او ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳﺴــﯥ ﻳــﯥ ﻣﻜﻠﻔ ـﯥ‬ ‫ﻛړي، ﭼﯥ ﻛﻪ ﭼﯧﺮې ﻳﻮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺛﺮ او ﻟﺮﻏﻮﻧﯥ ﺳـﺎﺣﯥ ﺗـﻪ، د ﻛـﺎر‬ ‫ﭘﺮ وﺧﺖ زﻳﺎن رﺳﯧږي، ﻧﻮ دوى ﻣﺠﺒﻮره دي د ﺑﻨﺴټﻴﺰې ﭼﺎرې ﺗـﺮ‬ ‫ﭘﻴــﺪا ﻛﻮﻟــﻮ ﭘــﻮرې ﻛــﺎر ودروي. ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ ﭘﻠﺨﻤــﺮي ﺗــﻪ ﻧــږدې د‬ ‫ﻛﻮﺷﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻣﻌﺒﺪ، د ﺳړك د ﺟﻮړﯦﺪو ﭘـﺮ وﺧـﺖ وﻟﻴـﺪل ﺷـﻮ، ﭼـﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻟﻴﻚ ﻫﻠﺘﻪ ډﯦﺮې ﻟﻴﻜﻨﯥ ﺷﺘﻪ، ﻧﻮ ﭘﻪ ﻋﻠﻤﻲ ډول وﭘﻠټﻞ‬ ‫ﺷﻮ.‬ ‫دﻏﻪ راز ﻗـﺎﻧﻮن ﺣﻜـﻢ ﻛـړى، ﭼـﯥ ﭘـﻪ ﺷﺨﺼـﻲ ځﻤﻜـﻮ ﻛـﯥ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﺷــﻮي ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺛــﺎر، د ﺧﻠﻜــﻮ ﻣﻠﻜﻴــﺖ دى او اﺷــﺨﺎص د ﻫﻐــﻮ د‬ ‫ﺧﭙﻠــﻮﻧﯥ ﺣــﻖ ﻧــﻪ ﻟــﺮي. اﻟﺒﺘــﻪ ﭘــﺮ وړو اﺛــﺎرو ﺑﺎﻧــﺪې دا ﻗــﺎﻧﻮن ﺗــﻞ د‬ ‫ﺗﻄﺒﻴﻖ وړ ﻧﻪ دى، ﺧﻮ ﻛﻮﻻى ﺷﻲ د ﻟﻮﻳـﻮ ﺳـﺎﺣﻮ، ﻟﻜـﻪ د ﻣﻴﺮزﻛـﯥ‬ ‫82‬

‫د ﺧﺰاﻧــﯥ ﭘــﺮ وړاﻧــﺪې، ډراﻣﺎﺗﻴــﻚ ﺑﺮﻳــﺎﻟﻴﺘﻮب وﻟــﺮي. ﻛــﻪ څــﻪ ﻫــﻢ‬ ‫ﻣﻴﺮزﻛـــﻲ ﭘـــﻪ ډاګـــﻪ ﻛـــړه ﭼـــﯥ څﻨګـــﻪ د ﻧﺎﻗـــﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﻌـــﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﭘـــﺮ‬ ‫وړاﻧﺪې د ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻟﻪ ﻣﺎﺗﯥ ﺳﺮه ﻣﺦ ﺷﻮ. ﭘـﻪ دې ﻗـﺎﻧﻮن ﻛـﯥ د‬ ‫ﻏﻼ ﺷﻮﻳﻮ اﺛﺎرو د ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﻪ اړه ﻣﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ځـﺎى ﺷـﻮي دي. د‬ ‫7491 ﻛﺎل ﭘﺮ ﻣـﻰ د ﭘﻜﺘﻴـﺎ د ګﺮدﻳـﺰ د ﺷـﻤﺎل ﺧﺘـﻴځ ﭘـﻪ 35 ﻛﻴﻠـﻮ‬ ‫ﻣﺘﺮۍ د ﻣﻴﺮزﻛﯥ ﻛﻠﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه څﺎه ﻛﯥ، د ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺗﻮ د ﻳﻮې ﻟﻮﻳﯥ‬ ‫ﺑﺮﺧﯥ د ﻧﺎڅﺎﭘﻲ ﻛﺸـﻒ ﺧﺒـﺮ ﻛﺎﺑـﻞ ﺗـﻪ ورﺳـﯧﺪ. د ﺳـﺎﺣﯥ د څﯧړﻧـﯥ‬ ‫ﻟﭙﺎره د ﻣﻠﻲ ﻣﻮزﻳﻢ ﻟﯧږل ﺷﻮى ﻫﺌﻴـﺖ، د 21 زرو ﻫﻨـﺪي، ﻳﻮﻧـﺎﻧﻲ،‬ ‫ګﺮﻳﻜﻮ، ﺑﺎﺧﺘﺮ، اﻧﺪوګﺮﻳﻚ، اﻧﺪوﺑﺘﻲ، اﻧﺪ- ﭘﺎرﺗﻲ او ﻛﻮﺷـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺴﻜﻮ ﻛﺎﺗﻮ ﭘﺮ ﻛﺸﻒ ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﺷﻮ. د ﻫﻐﻮ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻟـﻪ څﻠـﻮرﻣﯥ ﻗﺒـﻞ‬ ‫اﻟﻤﻴﻼد ﭘﯧړۍ څﺨـﻪ د ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧړﻳـﻮ ﺗـﺮ ﻟﻮﻣړﻳـﻮ ﭘـﻮرې رﺳـﯧﺪه.‬ ‫وﺿــﻊ ﺷــﻮى ﻗــﺎﻧﻮن، ﭘــﻪ ﻣﻴﺮزﻛــﻪ ﻛــﯥ د ﻣﺴــﻜﻮﻛﺎﺗﻮ د ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧ ـﻪ‬ ‫راټﻮﻟﻮﻧﯥ د ودروﻟﻮ ﺳﺒﺐ ﺷﻮ.‬ ‫ﭘﺮ ﻣﻴﺮزﻛﻲ ﺑﺎﻧﺪې دوﻳﻢ ﺑﺮﻳﺪ ﭘﺮ 2991 ﻛـﺎل، ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﺗﺮﺳـﺮه‬ ‫ﺷﻮ، ﭼﯥ د ﻛﻠﻲ ﭘﻪ ﺷﺎوﺧﻮا ﻛﯥ اﺳﺘﻮګﻨﻮ ﺧﻠﻜـﻮ ﭘـﻪ ډﻟـﻪ ﻳﻴـﺰ ډول‬ ‫ﭘﺮﯦﻜــړه وﻛــړه، ﭼــﯥ ﭘــﻪ ډﯦــﺮ ﺳﻴﺴــﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ډول ﻟــﻪ ﺳــﺮه ﻛﯧﻨــﺪﻧﯥ‬ ‫ﭘﻴــﻞ ﻛــړي. ﻳــﻮه دوﻟــﺲ ﻛﺴــﻴﺰه ﻛﻤﯧټــﻪ ﺟــﻮړه ﺷــﻮه، ﭼــﯥ د ﭘﻠټﻨــﻮ‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳــﺘﻲ وﻛــړي، ﻟــﻪ ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎﻧﻲ ﻣﻌﺎﻣﻠــﻪ ﻛﻮوﻧﻜــﻮ ﺳــﺮه ﺧﺒــﺮې‬ ‫اﺗﺮې ﭘﺮﻣﺦ ﻳﻮﺳﻲ او د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﺧﺮڅﻼو څﺨﻪ ﻻﺳـﺘﻪ راﻏﻠـﯥ ګټـﻪ،‬ ‫د ﻛﻠﻲ ﭘﺮ ﺧﻠﻜﻮ ووﯦﺸﻲ. د ﻛﻠﻲ ﺧﻠﻜﻮ ﻫﺮ ﻳﻮه د ﻛﻴﻨﺪﻧﻮ د ﻟګښـﺖ‬ ‫ﻟﻜــﻪ ﻳــﻮ ﺟﻨﺮاﺗــﻮر، واټﺮﭘﻤــﭗ او ﺑﺸــﺮي ځــﻮاك د اﺧﻴﺴــﺘﻠﻮ ﻟﭙــﺎره‬

‫92‬

‫ﭘﻨځــــــﻮس زره ﭘﺎﻛﺴــــــﺘﺎﻧۍ روﭘــــــۍ ﻟګــــــﻮﻟﯥ وې. ﻣﻴﺮزﻛــــــﻪ د‬ ‫ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺗﻮ ﻳﻮ ډﯦﺮ ﻟﻮى ﻣﺪﻓﻦ دى.‬ ‫دا ﺧﺰاﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﺮو زرو، ﺳﭙﻴﻨﻮ زرو او ﺑﺮوﻧﺰي ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺗﻮ څﺨـﻪ‬ ‫ﺟﻮړه وه، ﭼﯥ ټﻮل وزن ﻳﯥ دوه درې ټﻨﻪ اټﻜـﻞ ﺷـﻮى و. د ﺳـﺮو او‬ ‫ﺳﭙﻴﻨﻮ زرو ﺷﺎوﺧﻮا 002 ﻛﻴﻠﻮ ګﺮاﻣﻪ ﺷﻴﺎن ﻟﻜﻪ ګﺎڼـﻪ، ﺟﺎﻣﻮﻧـﻪ او‬ ‫ﻣﺠﺴــﻤﯥ ﻫــﻢ وو، ﭼــﯥ ﭘــﻪ ډﯦــﺮه ﭼټﻜــۍ ﺳــﺮه د ﻛﻠﻜﺴــﻴﻮﻧﺮاﻧﻮ او‬ ‫ﺑﻬﺮﻧﻴــﻮ ﻣﻌﺎﻣﻠــﻪ ﻛﻮوﻧﻜــﻮ ﭘــﻪ ﻻس، ﻣﺨﻜــﯥ ﺗــﺮ دې ﭼــﯥ ﭘﻮﻫــﺎن د‬ ‫ﻫﻐﻮى ﻫﻮﻳﺖ ﺗﺜﺒﻴﺖ او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛړي، ﻻ درﻛﻪ ﺷﻮل.‬ ‫دا اﺛﺎر د ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﭘﻪ ﻻس، ﭘﻪ ډﯦﺮه ګﺮاﻧﻪ او ﻟﻮړه ﺑﻴﻪ ﭘﻪ‬ ‫ﭘﯧښــﻮر او اﺳــﻼم اﺑــﺎد ﻛــﯥ وﭘﻠــﻮرل ﺷــﻮل، ﺧــﻮ ﻟــﻪ ﻫﻐــﻮ څﺨــﻪ د‬ ‫ﻻﺳــﺘﻪ راﻏﻠــﻮ ﭘﻴﺴــﻮ ډﯦــﺮه ﻟــږه ﺑﺮﺧــﻪ ﺑﯧﺮﺗــﻪ ﻣﻴﺮزﻛــﻲ ﺗــﻪ ﻻړه. ﭘــﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘــﺖ ﻛــﯥ اﺻــﻠﻲ ﭘﺎﻧګــﻪ اﭼﻮوﻧﻜــﻮ، ﭘــﻪ ډﯦــﺮې ﺳــﺨﺘۍ ﺳــﺮه‬ ‫وﻛــړاى ﺷــﻮل، د ﺧﭙــﻞ ﻟګښــﺖ ﺟﺒــﺮان وﻛــړي او ډﯦــﺮه ﻟــږه ګټــﻪ‬ ‫ورڅﺨﻪ ﻻﺳﺘﻪ راوړي. دا ﻋﻤﻞ د ﻗﺒﻴﻠﯥ د ﺧﻠﻜﻮ ﺗـﺮﻣﻨځ د ﺳـﺨﺘﯥ‬ ‫ﺑﯥ اﺗﻔﺎﻗۍ او اﺧﺘﻼف ﺳﺒﺐ ﺷﻮ. رﺳﻤﻲ او دوﻟﺘـﻲ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ ﻟﻜـﻪ‬ ‫څﻨګﻪ ﭼﯥ ﭘﺮ 7491 ﻛﺎل ﺷﻮې وه، وﻧﻪ ﺷـﻮه او ان دا ﭼـﯥ د دوﻟـﺖ‬ ‫ﻟـــﻪ ﺧـــﻮا د ﻫـــﯧڅ ډول څـــﺎرﻧﯥ اﻣﻜـــﺎن ﻧـــﻪ و. ﺳـــﺮه ﻟـــﻪ دې ﭼـــﯥ د‬ ‫ﭘﺮوﻓﻴﺴـــﻮر رﺑـــﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣـــﺖ د ﻟﺮﻏﻮﻧﭙـــﻮﻫﻨﯥ اﻧﺴـــﺘﻴﺘﻮت ﺗـــﻪ‬ ‫ﻻرښــﻮوﻧﻪ وﻛــړه، ﭼــﯥ ﺳــﻴﻤﯥ ﺗــﻪ ﻳــﻮ ﻫﺌﻴــﺖ وﻟﯧــږي او د ﭘﻠټﻨــﻮ‬ ‫ﻣﺨﻨﻴــﻮى وﻛــړي، د ﻟﺮﻏﻮﻧﭙــﻮﻫﻨﯥ ﻣــﺪﻳﺮ ﻳﺎدوﻧــﻪ وﻛــړه، ﭼــﯥ ﭘــﻪ‬ ‫ﭘﻜﺘﻴﺎ ﻛﯥ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اداره دوﻣﺮه ﻛﻤﺰورې وه، ﭼﯥ وﻳﯥ ﻧﻪ ﻛړاى‬ ‫ﺷــﻮل، د ﻟﺮﻏﻮﻧﭙــﻮﻫﻨﯥ د ﻫﺌﻴــﺖ ﻟﭙــﺎره ﻳــﻮ ﺷــﻤﯧﺮ ﺳــﺎﺗﻮﻧﻜﻲ ﺑﺮاﺑــﺮ‬ ‫03‬

‫ﻛــړي. ﭘـﺮ 7991 ﻛــﺎل دا ﭘﻠټﻨــﯥ ودرول ﺷــﻮې. ﻃﺎﻟﺒــﺎﻧﻮ ځــﺎن د دې‬ ‫ﻛﺎر د اﺟﺮا ﻣﺪﻋﻲ وښﻮد، ﺧﻮ ﺣﻘﻴﻘﺖ دا دى ﭼﯥ د ﭘﻠټﻨﻮ ﭼـﺎرو د‬ ‫ﭘﺎﻧګــﻪ اﭼﻮوﻧﻜــﻮ ﻛﻤﺰورﺗﻴــﺎ، د ﺟﻨﺮاﺗﻮروﻧــﻮ او ﻣﺰدورﻛــﺎراﻧﻮ د‬ ‫ﻓﻌــﺎل ﺳــﺎﺗﻠﻮ ﻟﭙــﺎره د ﺑــﻮدﺟﯥ ﻛﻤښــﺖ او ﺗــﺮ ټﻮﻟــﻮ ﻣﻬﻤــﻪ دا ﭼــﯥ د‬ ‫ﻛﺸــﻒ ﺷــﻮﻳﻮ ﺷــﻴﺎﻧﻮ د ګټ ـﯥ د وﯦــﺶ ﭘــﺮ ﺳــﺮ، د ﻗﺒﻴﻠــﯥ د ﺧﻠﻜــﻮ‬ ‫ﺗﺮﻣﻨځ د اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻮ زﻳﺎﺗﻮاﻟﻰ، د دې ﭘﻠټﻨﻮ د ﺑﻨﺪﯦﺪو اﺻﻠﻲ ﻋﻠـﺖ‬ ‫و. ﺑﻴــﺎ ﻫـــﻢ ﺑﯧﺮﺗـــﻪ دې ﺗـــﻪ راځـــﻮ ﭼـــﯥ اﺛـــﺎرو ﺗـــﻪ د زﻳـــﺎن رﺳـــﻮﻟﻮ د‬ ‫ﻣﺨﻨﻴﻮي، ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ او ﻳـﺎ ﻟـږ ﺗـﺮ ﻟـږه د ﻟﺮﻏﻮﻧـﻮ ﺳـﺎﺣﻮ د ﺗﺨﺮﻳـﺐ د‬ ‫ﻛﻤﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره څﻪ ډول ګډ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﻤﻞ وﻛړو؟ ﭘـﻪ ﺧﻮاﺷـﻴﻨۍ ﺳـﺮه‬ ‫دا واﻗﻌﻴــﺖ ﻣــﻮ ﻣﺨــﯥ ﺗــﻪ ودرﯦــږي ﭼــﯥ اﻓﻐــﺎﻧﻲ ادارې د ﺧﭙﻠــﻮ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻨــﻮ ﺗــﺮ ﺣــﻮزې ﺑﻬــﺮ، ﭘــﺮ ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧ ـﻪ ﻓﻌــﺎﻟﻴﺘﻮﻧﻮ ﺑﺎﻧــﺪې ﺳــﺎده‬ ‫ﻛﻨټﺮول ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟﺮي. د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧـﻮ د ﺳـﺎﺗﻨﯥ ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﭘﺮﻟـﻪ‬ ‫ﭘﺴﯥ دوﻟﺘﻲ اﻋﻼﻣﻴﻮ ﻛﻮم څﺮګﻨﺪ اﻏﯧﺰ ﺷﻴﻨﺪﻟﻰ ﻧـﻪ دى. ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ‬ ‫د ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧﻮ ټﻮل ﻧﺎﻓﺬ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﻐﻰ اﻋﻼن ﻛـړي، ﺧـﻮ‬ ‫د ﻏــﻼ ﺷــﻮﻳﻮ اﺛــﺎرو د ﺑﻴــﺎ ﻻﺳــﺘﻪ راوړﻧــﯥ او ﺳــﺎﺗﻨﯥ، د ﻟﺮﻏﻮﻧــﻮ‬ ‫ﺳﻴﻤﻮ او ﻋﺎﻣﻪ ﭘﺎﻧګﯥ د ﺗﺜﺒﻴﺖ ﭘﻪ ﺑﺎب اﺑﻼﻏﻴﯥ ﻳـﯥ ﻟـﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴـﻮ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ ﺳﺮه ﺳﻤﻮن ﺧﻮري. څﻮ اﺛﺎر وﻧﻴـﻮل ﺷـﻮل، ﺧـﻮ د ﻣـﻮزﻳﻢ د‬ ‫اﺛــﺎرو د ﺑﯧﺮﺗــﻪ ګﺮځــﻮﻧﯥ ﭘــﻪ اړه د ﻫﻐــﻮ د اﻋﻼﻣﻴــﯥ ﭘــﻪ ځــﻮاب ﻛــﯥ‬ ‫ﻛﻮم ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ښﻮدل ﺷﻮى ﻧﻪ دى. ﻫﻐﻮى د ﻣﻜﺎﻓﺎﺗﻮ ﭘـﺮ ځـﺎى‬ ‫د ﺷﺮﻋﻲ ﺳﺰا د ورﻛړې ژﻣﻨﻪ ﻛړې ده. د ﭘﻠټﻮﻧﻜﻮ ﺣﺮص او ﻃﻤﻌﯥ‬ ‫ژوﻧــﺪۍ دي. ﻟــﻪ اﺟﺮاﺋﻴــﻮي ﺿــﻤﺎﻧﺖ ﭘﺮﺗــﻪ ﻳــﻮازې ﺗﺸــﯥ اﺑﻼﻏﻴــﯥ‬ ‫ﻛﯧﺪى ﺷﻲ ﻣﻌﻜﻮﺳﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ورﻛړي.‬ ‫13‬

‫د ﻛﺎﺑﻞ ادارې، د ﺟﻼل اﺑﺎد ﭘﻪ ﻏﻮﭼﻚ ﻛﯥ د ﻧﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧـﻪ ﻛﻴﻨـﺪﻧﻮ‬ ‫ﭘﻪ ﺑﺎب، ﺗﺮ ﻫﻐﯥ وروﺳﺘﻪ ﭼﯥ د ﺑﻲ ﺑﻲ ﺳـﻲ راډﻳـﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا ﭘـﻪ دې‬ ‫اړه ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺗﺮﺳﺮه ﺷـﻮل، د ﺷـﺮﻳﻌﺖ ﻏـږ راډﻳـﻮ ﻟـﻪ ﻻرې ﻟـﻪ ټﻮﻟـﻮ‬ ‫ﺧﻠﻜﻮ ﻏﻮښﺘﻨﻪ وﻛړه، ﭼﯥ ﻟﺮﻏﻮﻧﻲ اﺛﺎر ﭘـﻪ ﺧﻠﻜـﻮ ﭘـﻮرې اړه ﻟـﺮي‬ ‫او ﻫﻐﻪ ﺷﻴﺎن ﭼﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﯧږي، ﺑﺎﻳﺪ دوﻟﺘﻲ ﻣﻘﺎﻣـﺎﺗﻮ ﺗـﻪ ﺗﺴـﻠﻴﻢ‬ ‫ﺷﻲ. د اﻋﻼﻣﻴـﯥ ﺗـﺮ ﺧﭙﺮﯦـﺪو ﻳـﻮه اووﻧـۍ وروﺳـﺘﻪ ﭘـﻪ دې ﺳـﻴﻤﻪ‬ ‫ﻛﯥ ټﻮل ﺷﻴﺎن ورك ﺷﻮل.‬ ‫ﻫﻤﺪا راز، ﺳﺘﻮﻧﺰې ﻫﻐـﻪ وﺧـﺖ ﻻ ﺳـﺨﺘﯧږي، ﻟـﻪ داﺳـﯥ ﻛـﻢ زده‬ ‫ﻛړو ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﺳﺮه ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺷـﻮ، ﭼـﯥ ﻟـﻮړې زده ﻛـړې ﻧـﻪ ﻟـﺮي او د‬ ‫ژوﻧــﺪي اﻧﺴــﺎن د ﻋﺼــﺮي ﺗﺼــﻮﻳﺮوﻧﻮ د ﻣﻤﻨﻮﻋﻴــﺖ د ﻓﺮﻣــﺎن او د‬ ‫ﻫﻐـــﻪ ﻓﺮﻣـــﺎن ﭼـــﯥ د ﻣﻠـــﺖ د ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧـــﻮ د ﻏـــﻼ، زﻳـــﺎن رﺳـــﻮﻟﻮ او‬ ‫ﻏﺼﺒﻮﻟﻮ د ﻣﺠﺎزاﺗﻮ ﭘﻪ اړه دى، ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى. د ﺳﺎري ﭘـﻪ‬ ‫ﺗﻮګـــﻪ ﭘـــﻪ دې اړه ﻛﯧـــﺪى ﺷـــﻲ د ﻳـــﻮ ﻃﺎﻟـــﺐ ﻗﻮﻣﺎﻧـــﺪان د ﻫﻐـــﻮ‬ ‫څﺮګﻨﺪوﻧﻮ ﻳﺎدوﻧﻪ وﺷﻲ، ﭼﯥ د ﺑﺎﻣﻴﺎﻧﻮ د ﻣﺤﺎﺻﺮې ﭘﺮ وﺧﺖ ﻳـﯥ‬ ‫د 7991م ﻛــﺎل د څﻠــﻮرﻣﯥ ﻣﻴﺎﺷــﺘﯥ ﭘــﺮ 91ﻣــﻪ ﻧﯧټــﻪ ﻛــړې وې. ده‬ ‫وﻳﻠــﻲ وو ﭼــﯥ د ﺑﺎﻣﻴــﺎﻧﻮ ﺗــﺮ ﻓﺘﺤــﯥ وروﺳــﺘﻪ ﺑــﻪ د ﺑــﻮدا ))ﺑﺘــﺎن((‬ ‫واﻟــــﻮزوي. د ﻧړﻳــــﻮاﻟﯥ ټــــﻮﻟﻨﯥ ، د ﻣﻠګــــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــــﻮ ﺳــــﺎزﻣﺎن د‬ ‫ﺳﺮﻣﻨﺸﻲ او د ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ د ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣـﺪﻳﺮ د ټﻴﻨـګ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ‬ ‫ﻟــﻪ ﻛﺒﻠــﻪ، د ﻫﻤﺎﻏــﻪ ﻛــﺎل د اﭘﺮﻳــﻞ ﭘ ـﺮ 82 ﻛﻨــﺪﻫﺎر ﻛــﯥ د ﻃﺎﻟﺒــﺎﻧﻮ‬ ‫ﻣﺸﺮﺗﺎﺑﻪ ﻳﻮه ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺧﭙﺮه ﻛړه، ﭼـﯥ د ﺑﺎﻣﻴـﺎﻧﻮ د ﺑـﻮدا اﻟـﻮزول ﻳـﯥ‬ ‫رد ﻛــړي وو او ﻳــﻮ ځــﻞ ﺑﻴــﺎ ﻳــﯥ ژﻣﻨــﻪ وﻛــړه، ﭼــﯥ ټــﻮل ﻟﺮﻏــﻮﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻪ ﺳﺎﺗﻲ. دا ﭼﯥ د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﻟﻴﻜﯥ ﭘـﻪ ﺑﺸـﭙړ او درﺳـﺖ ډول‬ ‫23‬

‫د ﻫﻐــﻮى د ﭘﻴﻐــﺎﻣﻮﻧﻮ ﭘــﺮ ﻣﺤﺘــﻮا او ﻣﺎﻧــﺎ ﭘــﻮﻫﯧږي او ﻛــﻪ ﻧــﻪ؟ د‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﺶ وړ ﺑﻠﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ده او ﻳﻮ ﺑﻞ ﻋﺎﻣﻞ دى.‬ ‫څﺮګﻨﺪه ده ﭼﯥ ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د ﻳﻮې ﻣﺴﻮوﻟﯥ او اﻏﯧﺰﻣﻨﯥ‬ ‫ادارې ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ، زﻳﺎﺗﯥ ﺳﺘﻮﻧﺰې او ﻣﺸﻜﻼت راﻣﻨځﺘﻪ ﻛړي او‬ ‫د ﻳﻮه ﺑﺎﺛﺒﺎﺗـﻪ ﻣﺮﻛـﺰي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺗـﺮ ﺟﻮړﯦـﺪو ﭘـﻮرې ﺑـﻪ د ﻫﻐـﻮ ﺣـﻞ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ وي. ﺿﺮور ده وﭘﻮښـﺘﻞ ﺷـﻲ ﻫـﺮ ﻛﻠـﻪ ﭼـﯥ اﺛـﺎر ﺗـﺮ‬ ‫ﻫﯧﻮاد ﺑﻬﺮ ﺗﻪ اﻳﺴﺘﻞ ﻛﯧږي، څﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ؟ ﭘﻪ ﻧړﻳﻮاﻟﻪ ﻛﭽﻪ‬ ‫ﻫﻢ ورﺗﻪ ﺧﻨډوﻧـﻪ ﺷـﺘﻪ. ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻪ او ﻣﺴـﻠﻜﻲ دوﻟﺘـﻲ‬ ‫ادارې ﺗﻴﺎرې دي، ﭼﯥ د ورﻛﻮ ﺷﻮﻳﻮ اﺛﺎرو ﭘﻪ ﭘﻠټﻠـﻮ ﻛـﯥ ﻣﺮﺳـﺘﻪ‬ ‫وﻛــړي، ﺧــﻮ څﺮﻧګــﻪ ﭼــﯥ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﭘــﺮ 0791 ﻛــﯥ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ‬ ‫ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧــــﻮ د ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧــ ـﻪ ﻟﯧږدوﻧــــﯥ، واردوﻧــــﯥ او ﺻــــﺎدروﻧﯥ د‬ ‫ﻣﺨﻨﻴﻮي او ﻣﻨﻊ ﻛﻮﻟـﻮ ﻟﭙـﺎره، د ﻳﻮﻧﺴـﻜﻮ ﻛﻨﻮاﻧﺴـﻴﻮن ﻻﺳـﻠﻴﻚ‬ ‫ﻛړى ﻧﻪ دى، ﻧﻮ ﻧﻪ ﺷﻲ ﻛﻮﻻى ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﻛـﯥ ﻛـﻮم ﻛـﺎر وﻛـړي. د‬ ‫رﺑﺎﻧﻲ ﻟﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ څﺨﻪ زﻳﺎﺗﯥ ﻏﻮښﺘﻨﯥ وﺷﻮې، ﭼﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﺳـﺮه‬ ‫ﻳﻮځﺎى ﺷﻲ، ﺧﻮ د ﻛﺎﺑﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺻﺤﻨﯥ ﺗـﻪ د ﻃﺎﻟﺒـﺎﻧﻮ ﭘـﻪ راﺗـګ‬ ‫ﺳﺮه دا ﻛﺎر ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ ﻧﻪ ﺷﻮ. ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې د ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮ ﺳـﺎزﻣﺎن،‬ ‫ﻃﺎﻟﺒــﺎن ﭘــﻪ رﺳــﻤﻴﺖ ﭘﯧﮋﻧــﺪﻟﻲ ﻧــﻪ دي، ځﻜــﻪ ﻧــﻮ ﭘــﻪ دې ﺑﺮﺧــﻪ ﻛــﯥ‬ ‫زﻳﺎت ﻛﺎر ﺗﺮﺳﺮه ﻛﯧﺪى ﻧﻪ ﺷﻲ.‬ ‫ان ﻟﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻼﺗړ ﭘﺮﺗﻪ، ډﯦﺮ او ﺗﺮ ﺣﺪه زﻳﺎت ﻛﺎر ﺗـﻪ اړﺗﻴـﺎ ده،‬ ‫ﭼــﯥ د ﺣﻘﻮﻗﭙﻮﻫــﺎﻧﻮ، ﻗﻀــﺎوت او دا ﭼــﯥ ﭘــﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن ﻛــﯥ څــﻪ‬ ‫ﺗﯧﺮﯦږي، د ګﻤﺮﻛﻲ ﺳﺮﭼﻴﻨﻮ اﺣﺴـﺎس راوﭘـﺎرول ﺷـﻲ. د ﻟﻮﻳـﺪﻳﺰو‬ ‫ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﭘﯧﭽﻠﻲ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ګـډې وډې ﻧﺘﻴﺠـﯥ ﻟـﺮي. د 7991 ﻛـﺎل‬ ‫33‬

‫ﭘﺮ اﻛﺘﻮﺑﺮ ﻳﻮې ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻮي ﻣﺤﻜﻤﯥ ﭘﺮﯦﻜړه وﻛړه، ﭼﯥ ﻛﻪ ﭼﯧﺮې د‬ ‫ﺑﺎګﺮام د ﻋﺎج دوه ټﻮټﯥ د ګﻤﺮك ﭘﻪ واك ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﯥ ﺗﻪ داﺧﻞ ﺷﻲ،‬ ‫ﻫﻐﻪ ﺑﻪ د )ﻓﻴﻼﻧﻮ( د ﻣﻼﺗړ ﭘﻪ ﺑﺎب، د اروﭘﺎ د ﺳﻮداګﺮۍ ټـﻮﻟﻨﯥ د‬ ‫ﺗړون ﻟﻪ ﻣﺨﯥ، ﻣﺼﺎدره ﺷﻲ. ﭘﻪ دې ﭘﺮﯦﻜړه ﻛﯥ ﭘﻪ دې ﺑـﺎب، ﭼـﯥ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي اﺛﺎر د زرو ﻛﻠﻮﻧﻮ ﻗﺪاﻣﺖ ﻟﺮي او د ﻛﺎﺑﻞ ﻟـﻪ ﻣـﻮزﻳﻢ څﺨـﻪ‬ ‫ﻏــﻼ ﺷــﻮي، ﻫــﯧڅ ډول ﻳﺎدوﻧــﻪ ﻧــﻪ ده ﺷــﻮې. د اﺛــﺎرو ﭘﺎﻛﺴــﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺎﻟﻚ، ﻫﻐﻪ ﺑﯧﺮﺗﻪ ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺗﻪ راوړل او اوس ﭘـﻪ دې ﻏـﻼ ﺷـﻮﻳﻮ‬ ‫اﺛﺎرو د ﭘﻴﺴﻮ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﭘﻪ ﻟټﻪ ﻛﯥ دى.‬ ‫ﭘــﻪ دې ډول، ﭘــﻪ ﻟﻨــډه ﻣــﻮده ﻛــﯥ زﻳــﺎت ﺷــﻤﯧﺮ ﻣﺴــﻮوﻟﻮ او ﺑــﺎ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳــﻪ اﻓﻐــﺎن ﺷﺨﺼــﻴﺘﻮﻧﻮ، ﺗــﻪ د ګڼــﻮ او ﭘﺮاﺧــﻮ ﻫﻠــﻮ ځﻠــﻮ د‬ ‫ﭘﻴﻠﻮﻟﻮ ﻣﺴﻮوﻟﻴﺖ راﺟﻊ ﻛﯧـږي. ددې ﻟﻴﻜﻨـﯥ ﻟـﻪ ﻏﻤﺠﻨـﯥ ﻣﺤﺘـﻮا‬ ‫ﺳﺮه ﺳﺮه ﺑﻴﺎ ﻫﻢ دا ﻟﻴﻜﻨﻪ د ﺑﯧړﻧﻴﻮ ﻫڅﻮ ﻟﭙﺎره ﻳﻮ اﻣﻜﺎن دى، ﭼـﯥ‬ ‫وﻛــړاى ﺷــﻲ ﻳــﻮ داﺳــﯥ ﺗﻬــﺪاب او ﺑﻨﺴــټ ﻛﯧــږدي ﭼــﯥ د ﻫﻐــﻪ ﻟــﻪ‬ ‫ﻣﺨﯥ ﻳﻮه ګټﻮره ﻣﺎﻧﻴﺰه ﻛړﻧﻼره ﭘﺮې ﺟـﻮړه ﺷـﻲ. دا ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮﺑﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻛﯧﺪى ﺷﻲ، ﭘﺮ ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻪ ګﻮﺗﻪ ﺷﻲ:‬

‫ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮﺑﻮﻧﻪ:‬
‫ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﻻرو څﺨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ټﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﻛﯥ ګټﻪ واﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻲ،‬ ‫ﭼـــﯥ د اﻓﻐـــﺎن ﻣﺴـــﻮوﻟﻴﻨﻮ ﺗـــﺮﻣﻨځ د دﻓـــﺎع او اﺣﺴـ ـﺎس روﺣﻴـــﻪ‬ ‫ﭘﻴﺎوړې ﺷﻲ.‬ ‫_ اﻧﻔﺮادي اړﻳﻜﻲ؛‬ ‫_ ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻪ او ورﻛﺸﺎﭘﻮﻧﻪ؛‬

‫43‬

‫_ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن رﺳــﻤﻲ ادارې ﺑﺎﻳــﺪ وﻫڅــﻮل ﺷــﻲ، ﭼــﯥ ﺧﭙــﻞ‬ ‫ﻣﺴﻮوﻟﻴﺘﻮﻧﻪ وﻣﻨﻲ او ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻮ ﺑﺮﺧـﻮ ﻛـﯥ ﺑﻨﺴـټﻴﺰ ﺗﺠﻬﻴـﺰات‬ ‫او وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮاﺑﺮ او ﭘﻴﺪا ﻛړي.‬ ‫_ داﺳــﯥ رﻏــﻮوﻧﻜﯥ ﻫڅــﯥ ﺑﺎﻳــﺪ ﺗﺮﺳــﺮه ﺷــﻲ، ﭼــﯥ د ﻫﻐــﻮ ﭘــﺮ‬ ‫ﺑﻨﺴټ د ﺳﺘﻮﻧﺰو د ﺣﻞ ﻟﭙﺎره ﻳﻮه ﻧﻮښﺘګﺮه ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺟﻮړه ﺷـﻲ.‬ ‫دا ﺳﺘﺮاﺗﻴﮋي ﺑﺎﻳﺪ داﺳﯥ ﻧﻮي ﻣﻌﻴﺎروﻧﻪ او ﺳﻴﺎﺳﺘﻮﻧﻪ ﻃﺮح ﻛړي‬ ‫ﭼﯥ د ﻫﻐﻮ ﻟﻪ ﻣﺨﯥ، ﻧﻮي او ﺿﺮوري ارﻗﺎم راټﻮل ﺷﻲ.‬ ‫_ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﻮ ځـﺎﻳﻮﻧﻮ ﺗـﻪ د ﻓﺮﻫﻨګـﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧـﻮ د ﺑﯧځﺎﻳـﻪ ﻛﯧـﺪو‬ ‫ﻣﺨﻨﻴﻮى؛‬ ‫_ د ښــﻮوﻧځﻴﻮ ﭘــﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤــﻲ ﻧﺼــﺎب ﻛــﯥ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻮ‬ ‫اړوﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋګﺎﻧﻮ ځﺎﻳﻮل؛‬ ‫_ د ﻛﺎدروﻧﻮ د روزﻧﯥ ﭘﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻛـﯥ ﻫڅـﻪ او ﻫﺎﻧـﺪ ﭼـﯥ د ﺳـﺎﺗﻨﯥ‬ ‫او ﺗﺮﻣﻴﻤﻮﻧﯥ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﻛړي.‬

‫ﭘﻪ ﻫﯧﻮاد ﻛﯥ ﺑﺎﻳﺪ اﻓﻐﺎﻧﻲ ټﻮﻟﻨﯥ وﻫڅﻮل ﺷﻲ ﭼﯥ:‬
‫_ د زﻳـــﺎﺗﯥ ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴـــﺎ او ﻧﻮښـــﺘﻮﻧﻮ ﻟﭙـــﺎره ځﻴﻨـــﯥ ډﻟـــﯥ ﭘــﺮ ﻛـــﺎر‬ ‫وګﻮﻣﺎري.‬ ‫د ورﻛﺸـــــــﺎﭘﻮﻧﻮ، ﻟﻜﭽﺮوﻧـــــــﻮ ، ﻧﻨـــــــﺪارﺗﻮﻧﻮﻧﻮ ، راډﻳـــــــﻮﻳﻲ‬ ‫ﭘﺮوګﺮاﻣﻮﻧﻮ او د ﺳﺎده او ﻋﺎم ﻓﻬﻤﻪ ﺧﭙﺮوﻧﻮ د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې د‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ګﺮوﭘﻮﻧﻮ او روﺷﻨﻔﻜﺮاﻧﻮ د ﻫﻤﻜﺎرۍ راﺟﻠﺒﻮل.‬

‫53‬

‫ﭘﻪ ﺑﻬﺮﻧﻴﻮ ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛﯥ د اﻓﻐﺎﻧﻲ ټﻮﻟﻨﻮ ﻟﭙﺎره:‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د ﻫﻐــﻮ ﻏــﻼ ﺷــﻮﻳﻮ اﺛــﺎرو ﻟﭙــﺎره ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﺑﻬﺮﻧﻴــﻮ‬ ‫ﻫﯧﻮادوﻧﻮ ﻛـﯥ ﭘﻠـﻮرل ﻛﯧـږي، د ﻫﻐـﻮ ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې د ﻳـﻮ ځـﻮاﻛﻤﻦ‬ ‫ﻛﻤﭙــﺎﻳﻦ ﻟـﻪ ﻻرې ﭘــﻪ ﻫﻐــﻮ ﻫﯧــﻮادو ﻛــﯥ د ﻣﯧﺸــﺘﻮ زړه ﺳــﻮاﻧﺪو او‬ ‫ﭘﻮﻫﻮ اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ ﺗﺸﺨﻴﺼﻮل.‬ ‫_ ﭘـــﻪ ﻛﻮﻣـــﻮ ﻫﯧﻮادوﻧـــﻮ ﻛـــﯥ ﭼـــﯥ دوى ﻣﯧﺸـــﺘﻪ دي، د ﻫﻐـــﻮ‬ ‫ﻫﯧﻮادوﻧــــﻮ ﻟــــﻪ څﯧړﻧﻴــــﺰو ادارو ﺳــــﺮه، د ﻫﻐــــﻮ اﺛــــﺎرو د ﺑﯧﺮﺗــــﻪ‬ ‫راګﺮځــﻮﻧﯥ ﭘــﻪ ﺑــﺎب د اړﻳﻜــﻮ ټﻴﻨګــﻮل، ﭼــﯥ ﭘــﻪ ﻧﺎﻗﺎﻧﻮﻧـﻪ ﺗﻮګــﻪ د‬ ‫اﻓﻐﺎﻧﺎﻧﻮ او ﻳﺎ ﺑﻬﺮﻧﻴﺎﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻠﺘﻪ وړل ﺷﻮي دي.‬

‫د ﺑﻬﺮﻧﻴــــﻮ ﺣﻜﻮﻣﺘﻮﻧــــﻮ، ﻧــــﺎدوﻟﺘﻲ ﺳــــﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ او‬ ‫ﺗﻤﻮﻳﻠﻮوﻧﻜﻮ دﻧﺪې:‬
‫_ د ﻧړﻳﻮاﻟـــﻮ ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﺳـــﺎزﻣﺎﻧﻮﻧﻮ د اﻋﻼﻣﻴـــﻮ او څﺮګﻨـــﺪوﻧﻮ‬ ‫څﺎرﻧﻪ او ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ﺳﺮه د ﻟﯧﻮاﻟﺘﻴﺎ او ﻫﻤﻜﺎرۍ څﺮګﻨﺪول.‬ ‫_ د ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧــﻮ او د ژوﻧــﺪ ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل د ﺳــﺎﺗﻨﯥ د ﻣﻼﺗــړ‬ ‫ﺷﺒﻜﻮ ټﻴﻨګښﺖ او ﭘﻴﺎوړﺗﻴﺎ.‬ ‫_ د ژوﻧﺪ د ښﻪ واﻟﻲ او څﺮﻧګﻮاﻟﻲ ﻟﭙﺎره د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د‬ ‫ارزښﺖ ﭘﻪ اړه د ﭘﻮﻫﯥ زﻳﺎﺗﻮل.‬

‫د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ راټﻮﻟﻮل:‬
‫_ د ﭘﻮﻫﻮ او ﻣﺴﻠﻜﻲ اﺷﺨﺎﺻﻮ ﺗﺜﺒﻴﺘﻮل.‬ ‫_ ﻟـــﻪ ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧـــﻮ او ﺳـــﻴﻤﻮ څﺨـــﻪ د ډاډﻣﻨـــﻮ ارﻗـــﺎﻣﻮ‬ ‫راټﻮﻟﻮل.‬ ‫63‬

‫_ د ﺑﯧړﻧﻴﻮ ﺗﺮﻣﻴﻤﺎﺗﻲ اړﺗﻴﺎوو ﭘﻪ ﺑﺎب د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ راټﻮﻟﻮل.‬ ‫_ د اﺑﺪاﺗﻮ او ﺳﻴﻤﻮ د ﻟﺴﺖ ﺛﺒﺘﻮل او ﺑﺮاﺑﺮول.‬ ‫_ ﭘﻪ ﻛﺘﺎﺑﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ د ورك ﺷﻮﻳﻮ اﺛـﺎرو ﭘـﺮ ځـﺎى، د ﻧﻮﻳـﻮ اﺛـﺎرو‬ ‫اﻳښﻮدل او د ﻫﻐﻮ ځﺎى ډﻛﻮل.‬

‫د ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺧﭙﺮول:‬
‫د ټﻮﻟـــﻮ ډﻟـــﻪ ﻳﻴـــﺰه رﺳـــﻨﻴﻮ، ﻣﺠﻠـــﻮ، ﺧﭙﺮوﻧـــﻮ، ﭘﻮﺳـــټﺮوﻧﻮ،‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳــــﻮن، راډﻳــــﻮ او ﻧــــﻮرو ﻟــــﻪ ﻻرې د ﻟﻜﭽﺮوﻧــــﻮ ورﻛــــﻮل،‬ ‫ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ او ورﻛﺸﺎﭘﻮﻧﻮ ﺟﻮړول.‬ ‫_ ﻟــﻪ ﺗﺼــﻮﻳﺮوﻧﻮ ﺳــﺮه ﭘــﻪ ﭘښــﺘﻮ او دري ژﺑــﻮ، د ﺳــﺎده ﻣــﻮادو‬ ‫ﭼﺎﭘﻮل او د ښﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻮ ﺧﭙﺮول.‬

‫د ﻛﺎدروﻧﻮ روزل:‬
‫_ د روزل ﺷﻮﻳﻮ ﻛﺎدروﻧﻮ د ﻫﻮﻳﺖ ټﺎﻛﻨﻪ او ﺗﺜﺒﻴﺖ.‬ ‫_ د ﻣﻮزﻳﻢ، ارﺷﻴﻒ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺑﺪاﺗﻮ د ﺳﺮوې او ﺗﺮﻣﻴﻢ د ﻛﺎر‬ ‫ﻛﻮوﻧﻜﻮ ﻟﭙﺎره د اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻮرﺳﻮﻧﻮ ﺟﻮړول.‬ ‫_ ﻟﻪ ﭘﻮﻫﻨﻴﺰو او څﯧړﻧﻴـﺰو ﺗﺠﻬﻴﺰاﺗـﻮ او ﻣـﻮادو ﺳـﺮه د اﺷـﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻟﭙﺎره د اﻧګﻠﻴﺴﻲ ژﺑﯥ زده ﻛړې او ﻣﻄﺎﻟﻌﯥ ﺗﻪ د ټﺎﻛﻠﻮ اﺷﺨﺎﺻـﻮ‬ ‫ﻫڅﻮل.‬ ‫_ د ﺗﺨﻨﻴﻜﻲ وﺳﺎﻳﻠﻮ د ﻛﺎروﻧﯥ او د ﭼﺎرو د ښﻪ واﻟﻲ ﻟـﻪ ﻻرې،‬ ‫د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ د ﻣﻼﺗړ ﻟﭙﺎره، ﻟﻪ ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰو رﺿﺎﻛﺎرو ډﻟـﻮ‬ ‫ﺳﺮه ﻫﻤﻜﺎري.‬

‫73‬

‫د ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻨﻮ ﺗﺒﺎدﻟﻪ:‬
‫_ د ﻧړﻳﻮاﻟﻮ ﺷﺒﻜﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺘﻪ ﺗﺮﻣﻴﻤﺎﺗﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﻟﭙﺎره‬ ‫د ﻟﺮ ﻟﻴﺪوﻧﻮ )دورﻧﻤﺎوو( ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮل.‬ ‫_ د اﺷﺨﺎﺻﻮ او اﺳﻨﺎدو د ﻳﻮ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﺟﺪول ﺗﺮﺗﻴﺒﻮل.‬ ‫د ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ ټﻮﻟﻮ ﻫﺪﻓﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره د ﻣﺎﻟﻲ ﭘﺎﻧګﯥ ﺑﺮاﺑﺮول.‬ ‫دې ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮﺑﻮﻧـــﻮ ﺗـــﻪ د ﭘـــﺎﻣﻠﺮﻧﯥ راګﺮځـــﻮل ﺑـــﻪ زﻳـــﺎت وﺧـــﺖ‬ ‫وﻏﻮاړي، ﭼﯥ د ﺑﯥ ﺗﻔﺎوﺗۍ ﻫﻐﻪ واﻛﻤﻦ ﺳـﻴﻮرى ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ ﻳـﻮړل‬ ‫ﺷﻲ، ﭼﯥ د اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻧﺪود ) د ﻓﻜﺮ ﻃـﺮز( ﻳـﯥ ﻛﺮﺧﺘـﻪ ﻛـړى دى او‬ ‫ﻓﻜــﺮ ﻛــﻮي ﭼــﯥ ﻟــﻪ دې ﺧﻨــډوﻧﻮ څﺨــﻪ ﺗﯧﺮﯦــﺪل، ﻧــﺎﻣﻤﻜﻦ دي او‬ ‫ځﺎﻧﻲ ﻫڅﯥ ګټﻪ ﻧﻪ ﻟﺮي.‬ ‫ﭘﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻛـﯥ ﺳـﺘﻮﻧﺰې ډﯦـﺮې ژورې دي، ﺧـﻮ ﻛـﻮﭼﻨۍ ﻫڅـﯥ‬ ‫ﻛﻮﻻى ﺷﻲ د اﻓﺮادو د اﻟﻬﺎم ﻟﭙﺎره داﺳﯥ ﻳﻮ ﻣﻨﺎﺳـﺐ او دوﺳـﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﭼﺎﭘﯧﺮﻳــﺎل راﻣﻨځﺘــﻪ ﻛــړي، ﭼــﯥ ﻟــﻪ ﻣﺎﺿــﻲ څﺨــﻪ ﺧﺒــﺮ ﺷــﻲ او د‬ ‫راﺗﻠﻮﻧﻜﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻻره ﭼﺎره ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻲ.‬ ‫د ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ﻣﻠﻜﻴﺘﻮﻧـــﻮ د ﺳـــﺎﺗﻨﯥ ﻟﭙـــﺎره د ﻣﺜﺒﺘـــﻮ ﻻرو ﭼـــﺎرو‬ ‫راﻣﻨځﺘﻪ ﻛﻮل، د ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل او ﺳﻴﻤﯥ د ﺳﺎﺗﻨﯥ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﯧږي او ﭘـﻪ‬ ‫ﭘﺎى ﻛﯥ د ﻓﺮﻫﻨګ او ﭼﺎﭘﯧﺮﻳﺎل ﭘﻪ ﺑﺎب د ﻫﺮ اړﺧﻴﺰې ﻣﻠـﻲ ﭘـﻮﻫﯥ‬ ‫د ﻟﻮړﺗﻴــﺎ ﺳــﺒﺐ ګﺮځــﻲ. دﻟﺘــﻪ ﺑــﻪ ﺗــﺮې ﭘــﻪ اﻧﺘﺨــﺎﺑﻲ ﺗﻮګــﻪ ﻳﺎدوﻧــﻪ‬ ‫وﻛړو:‬

‫83‬

‫د ﻟﺮﻏﻮﻧــــﻮ ﺳــــﻴﻤﻮ او ﺗــــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــــﺪاﺗﻮ د ﻟﻮﻣړﻳﺘﻮﺑﻮﻧــــﻮ اوﺳــــﻨﻰ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ:‬

‫د ﺗــﺎرﻳﺨﻲ اﺑــﺪاﺗﻮ، د ﻟﺮﻏﻮﻧــﻮ ﺳــﺎﺣﻮ د اﺛــﺎرو او ﻣﻬﻨﺪﺳ ـۍ ﭘــﻪ‬ ‫ﺑـــﺎب د ﻣﻌﻠﻮﻣـــﺎﺗﻮ ﺳـــﺮﭼﻴﻨﯥ، د ﺳـــﭙﻚ ‪ SPACH‬د ﻋﻜﺎﺳـــۍ‬ ‫ﻛﺘﻼﻛﻮﻧﻪ دي.‬

‫ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ:‬
‫د ﻛﺎﺑــــــــــــــــﻞ‬ ‫ﻣــــــــــــــــﻮزﻳﻢ: د‬ ‫2991-6991‬ ‫ﻛﻠﻮﻧـــﻮ ﺗـــﺮﻣﻨځ‬ ‫ﭘـــﻪ ﻫـــﺮ اړﺧﻴـــﺰ‬ ‫ډول ﻟﻮټ ﺷﻮى‬ ‫دى.‬

‫د ﻫــــــــــــډې‬ ‫ﻧــــــــــــﺎﻣﻨﻘﻮل‬
‫ﻣـــــﻮزﻳﻢ: ﭘـــــﺮ‬ ‫1891 ﻛــــــــﺎل د‬ ‫ﺟګــړو ﻟــﻪ ﻛﺒﻠــﻪ‬ ‫وﻳﺠــــﺎړ او ﺗــــﺮ‬ ‫ﻫﻐـــﻪ وروﺳـــﺘﻪ‬ ‫93‬

‫ﺗﺎﻻ ﺷﻮى دى.‬ ‫د ﻫﺮات ﻣﻮزﻳﻢ: ﭘﺮ 4991‬ ‫ﻛﺎل ﻛﯥ دﻫﺮات ﭘﻪ ﺑﺎﻻﺣﺼﺎر‬ ‫ﻛﯥ ﺑﻴﺎ ﭘﺮاﻧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮى، ﺧـﻮ‬ ‫د ﻫﻐــــﻪ اﺛــــﺎر ﭘــــﻪ دﻗﻴــــﻖ ډول‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﻮي ﻧﻪ دي.‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴـــــﺘﺎن ﻣﺮﻛـــــﺰي‬
‫ﺳﻴﻤﻪ-ﺑﺎﻣﻴﺎن:‬
‫د ﻟﻮﻳـــﻮ ﻣﺠﺴـــﻤﻮ ﭘـــﻪ ګـــډون ﻟـــﻪ‬ ‫درﯦﻴﻤــﯥ څﺨــﻪ ﺗــﺮ اﺗﻤــﯥ ﻣــﻴﻼدي‬ ‫ﭘﯧــړۍ ﭘــﻮرې ﺑــﻮداﻳﻲ ﻣﺠﺘﻤــﻊ ﭘــﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳـــﺐ ﺣﺎﻟـــﺖ ﻛـــﯥ دي. دﯦـــﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻲ د ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭘﯧښﻮ ﻟـﻪ ګـﻮاښ‬ ‫ﺳـــــﺮه ﻣـــــﺦ ﺷـــــﻮې او د ﺑﯧړﻧـــــۍ‬ ‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﻏﻮښﺘﻨﻪ ﻛﻮي.‬

‫ﻏﺰﻧﻲ:‬
‫ﻟﻪ درﯦﻴﻤﯥ ﻣﻴﻼدي ﭘﯧړۍ څﺨـﻪ ﺗـﺮ اﺗﻤـﯥ‬ ‫ﻣــــﻴﻼدي ﭘﯧــــړۍ اړوﻧــــﺪ د ﺳــــﺮدار ﺗﭙــــﯥ‬ ‫ﺑــﻮداﻳﻲ ﻣﺠﺘﻤــﻊ، ﭼــﯥ د اﻳټﺎﻟﻴــﺎﻧﻮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا‬ ‫ﻳﯥ ﭘﻠټﻨﻪ ﺷﻮې وه، د ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ ﺗﻠـﻮ ﭘـﻪ ﺣـﺎل‬

‫04‬

‫ﻛﯥ ده.‬ ‫د ﺳــﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤــﻮد ﻏﺰﻧــﻮي )899-0301م( د ﻣﻘﺒــﺮې ﺣﺎﻟــﺖ ښــﻪ‬ ‫دى.‬ ‫ﭘــﻪ 21ﻣــﯥ ﻣــﻴﻼدي ﭘﯧــړۍ ﭘــﻮرې اړوﻧــﺪ، د ﻏﺰﻧﻮﻳــﺎﻧﻮ د دورې د‬ ‫درﯦﻴﻢ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺎڼۍ ﭼﯥ د ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧـﻮا ﻛﻴﻨـﺪل ﺷـﻮې وه،‬ ‫ﻟﻮټ ﺷﻮې ده.‬ ‫د ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻧﻮ د ﻋﺼﺮ ﻣﻴﻨﺎروﻧﻪ )21ﻣﻪ ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ( د ﭘﯧښـﻮ د‬ ‫اﻏﯧﺰ ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ، ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﯥ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي.‬ ‫د 21 ﻣﻴﻼدي ﭘﯧړۍ ﭘﺮ وروﺳﺘﻴﻮ ﭘﻪ ﻏﻮر وﻻﻳﺖ ﻛﯥ د ﻏﻮرﻳـﺎﻧﻮ‬ ‫د ﻋﺼﺮ ﻣﻴﻨﺎر ﺟﺎم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻋﻮارض او د ﺳﻴﻨﺪ ﻟـﻪ ﻏـﺎړې د اوﺑـﻮ د‬ ‫راﭘﻮرﺗــﻪ ﻛﯧــﺪو ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ د ﻫﻐــﻪ ټﻴﻨګښــﺖ او ﺳــﺎﺗﻨﻪ ﺑﯧړﻧــۍ اړﺗﻴــﺎ‬ ‫ګڼﻞ ﻛﯧږي.‬

‫د ﺗﻴﻤـــﻮر ﺷـــﺎه‬ ‫ﻣﻘﺒﺮه 3971م:‬
‫د ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ‬ ‫دود ﺟــﻮړه ﺷــﻮې‬ ‫وداﻧۍ، ﭘﻪ ﺟﺪي‬ ‫ډول د وﻳﺠـــــﺎړۍ‬ ‫ﭘﻪ ﺣﺎل ﻛﯥ ده. ﺑڼ‬ ‫ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠـﻰ‬ ‫، ﺑﯧړﻧــــــــــــــــــــــﻲ‬

‫14‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي.‬ ‫ﭘــﻪ 71 ﻣــﻴﻼدي ﭘﯧــړۍ ﻛــﯥ د ﻣﻐــﻮﻟﻲ دورې ﺑــﺎﺑﺮ ﺑــڼ: د‬ ‫ﺟګـــړې ﭘـــﻪ اﺛـــﺮ د ﺑـــﺎﺑﺮ‬ ‫ﻣﻘﺒـــــــــــــــــﺮه )0351 م(‬ ‫ﻣﺮﻛـــــــ ـﺰي ﺟﻮﻣـــــــــﺎت‬ ‫)6461م( زﻳــــــــــــــــﺎﻧﻤﻦ‬ ‫ﺷــﻮي، ﭘــﺮ 3881 ﻛــﺎل‬ ‫ﺟــﻮړ ﺷــﻮى ﭘــﺎوﻳﻠﻮن د‬ ‫ﺟګړې ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ وﻳﺠﺎړ ﺷﻮى او ﺣﺮم ﺳﺮاى د ﺑﻤﺒﺎرۍ ﭘﻪ وﺟـﻪ وران‬ ‫ﺷﻮى دى. د ﺑـڼ وﻧـﯥ وﻫـﻞ ﺷـﻮي او د ﺳـﻮن ﻣـﻮادو ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﺗـﺮې‬ ‫ﻛﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﺷﻮى دى.‬

‫زوړ ښﺎر:‬
‫81-91م‬ ‫د‬ ‫ﭘﯧــــړۍ ﻳــــﻮ ﻟــــړ‬ ‫وداﻧـــــــۍ ﻟـــــــﻪ‬ ‫ګﭽـــــــــــــــــﻲ او‬ ‫ﺣﻜﺎﻛﻲ ښـﻜﻼ‬ ‫ﺳـــﺮه د ﺧـــﺎورو‬ ‫ﭘـﺮ ډﯦــﺮې ﺑــﺪﻟﯥ‬ ‫ﺷﻮې دي.‬

‫24‬

‫ﻣﻠﻲ ارﺷﻴﻒ وداﻧۍ: ﭘﺮ 3791-8791م ﻛـﺎل د ﻣﻠـﻲ ارﺷـﻴﻒ‬ ‫ﻟﭙـــــﺎره ﺗـــــﺮﻣﻴﻢ‬ ‫ﺷــﻮه، د ﺟګــړو‬ ‫ﻟــــﻪ ﻛﺒﻠــــﻪ ﻳــــﯥ‬ ‫زﻳﺎﻧﻮﻧــــــــــــــــــﻪ‬ ‫وزﻏﻤــــﻞ، ﺧــــﻮ‬ ‫ﺑﻴـــــﺎ ﻳـــــﯥ ﻫـــــﻢ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ښﻪ دى.‬

‫ﺑﻮﺳـــﺘﺎن ﺳـــﺮاى: ﭘـ ـﺮ 2981 ودان ﺷـــﻮى ﺣﺮاﻣﺴـــﺮاى د‬
‫ﺑﻮﺳﺘﺎن ﺳﺮاى ﻟﭙﺎره: ﻻزﻣﻪ څﺎرﻧﻪ ﻳـﯥ ﻧـﻪ ده ﺷـﻮې. ﻳـﻮ وﺧـﺖ د‬ ‫ﺗﺮاﻧﺴــﭙﻮرت د ډﻳﭙــﻮ ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ ﺗــﺮې ګټــﻪ ﭘﻮرﺗــﻪ ﻛﯧﺪﻟــﻪ. ﭘـﺮ 6991‬ ‫ﻛﺎل د ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺑﺪاﺗﻮ د ﺳﺎﺗﻨﯥ د رﻳﺎﺳﺖ ﻟﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﭘﺮﺗﻪ ﭘـﻪ ﻏﻠﻄـﻮ‬ ‫ﻣﺸـــﻮرو، د ښـــﺎرواﻟۍ ﭘـــﻪ واﺳـــﻄﻪ ﺗـــﺮﻣﻴﻢ ﺷـــﻮى دى. د ګﭽـــﻮ د‬ ‫ﻛﺎروﻧﯥ او د ﻟﺮګﻴـﻮ د ﺑﺎﻧـﺪې ﺑﺮﺧـﯥ ښـﻜﻼ ﻳـﯥ ﭘـﻪ ښـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ ﻛـﯥ‬ ‫ده، ﺧﻮ ځﻴﻨﯥ داﺧﻠﻲ ﺑﺮﺧﯥ ﻳﯥ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړل ﺷﻮي دي.‬ ‫ﺑــﺎغ ﺑــﺎﻻ: د 3981م ﻛــﺎل اړوﻧــﺪ ﻣــﺎڼۍ ﭼــﯥ ﭘ ـﺮ 6691 ﻛــﺎل ﺑﻴــﺎ‬ ‫ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮه، د ﺟګړې ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ رﺳﯧﺪﻟﻰ زﻳـﺎن ﻳـﯥ ﻧـﺎڅﻴﺰ و، ﺗـﺮﻣﻴﻢ‬ ‫ﺷﻮې وه، ﺧﻮ د ﺳﻴﺎف ډﻟﯥ ﻟﻪ ﻫﻐﯥ څﺨـﻪ ﻣﯧﻠﻤﺴـﺘﻮن ﺟـﻮړ ﻛـړ او‬ ‫اوس د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ د ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧۍ ﻣﻘﺮ دى. ﻟﻪ ﻫﻤﺪې ﻛﺒﻠﻪ ﻟﻪ وﻳﺠﺎړۍ‬ ‫ﺳﺮه ﻣﺦ ده.‬

‫34‬

‫ﺳــﺘﻮري ﻣــﺎڼۍ: د ﺑﻬﺮﻧﻴــﻮ ﭼــﺎرو وزارت اړوﻧــﺪ ﭘـﺮ 1091 ﻛــﺎل‬ ‫ﺟـــﻮړه ﺷـــﻮه او ﭘـــﻪ‬ ‫2191-5191 ﻛﻠﻮﻧــﻮ‬ ‫ﻛﯥ ﻧﻮرې زﻳـﺎﺗﻮﻧﯥ‬ ‫ﭘـ ـﻪ ﻛـــﯥ وﺷـــﻮې او‬ ‫ﻧــــــﻮرې ﺑﺮﺧــــــﯥ ور‬ ‫ﭘــﻮرې وﺗــړل ﺷــﻮې.‬ ‫ﭘــﺮ 5991 ﻛــﺎل ﻳــﯥ‬ ‫ﭘﻪ ﺳﺎﻟﻮن ﻛﯥ ﻧﻮى زﻳﺎﺗﻮن راوﺳﺘﻞ ﺷﻮ.‬

‫د ﺷﺎه دوﺷﻤﺸﯧﺮه ﺟﻮﻣﺎت:‬
‫د 61ﻣـــــﯥ م‬ ‫ﭘﯧــــــــــــــړۍ د‬ ‫ﺟﻮﻣــــﺎت ﭘــــﺮ‬ ‫ځــﺎى، د ﻫﻐــﻪ‬ ‫وداﻧـــــۍ ﭘــــﺮ‬ ‫0291 ﻛـــــــــﺎل‬ ‫ﺟـــﻮړه ﺷـــﻮې‬ ‫ده، ﭘـــــﻪ ښـــــﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟـــــﺖ ﻛـــــﯥ‬ ‫ﺳﺎﺗﻞ ﻛﯧږي.‬

‫44‬

‫د ﻛﺎﺑﻞ څﻨډې:‬
‫د ﭼﻜړﻳــﻮ ﻣﻴﻨــﺎر: د‬ ‫ﻟﻮﻣړﻧﻴﻮ ﻣﻴﻼدي ﭘﯧړﻳﻮ‬ ‫ﺑــــــــــﻮداﻳﻲ ﻣﻴﻨــــــــــﺎر د‬ ‫ﺗﻮﻏﻨــﺪﻳﻮ د ﻟګﯧــﺪو ﻟــﻪ‬ ‫اﻣﻠــﻪ زﻳــﺎﻧﻤﻦ ﺷــﻮى و،‬ ‫ﺧـــﻮ د ﻫﻐـــﻮ دﻻﻳﻠـــﻮ ﻟـــﻪ‬ ‫ﻣﺨـــــﯥ ﭼـــــﯥ ﺗﺮاوﺳـــــﻪ‬ ‫څﺮګﻨــﺪ ﺷــﻮي ﻧــﻪ دي، د‬ ‫8991ﻛـــﺎل ﭘـــﻪ اﭘﺮﻳـــﻞ‬ ‫ﻛﯥ ﻧړﯦﺪﻟﻰ دى.‬ ‫ګﻠــﺪره: 4 ﻣــﻴﻼدي ﭘﯧــړۍ ﭘــﻮرې اړوﻧــﺪ د ﺑــﻮداﻳﻲ ﻣﻌﺒــﺪ او‬ ‫ﺳﺘﻮﭘﻪ ﻣﺠﺘﻤﻊ، ﭘﻪ ﭘﺮاخ ډول، د ﺳﻴﻤﻪ ﻳﻴﺰو ﻗﻮﻣﺎﻧﺪاﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧـﻮا‬ ‫د اﺛﺎرو د ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛﻮﻟﻮ او ﻏﻼ ﻛﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻠټﻞ ﺷﻮې ده.‬

‫ﭼﻬﻠﺴــﺘﻮن:‬
‫د 8881 ﻛــــــﺎل‬ ‫ﻳــﻮه وداﻧــۍ وه‬ ‫ﭼــــﯥ ﭘــــﺮ 5091‬ ‫او 0591 ﻛــــــﺎل‬ ‫ﭘــــﻪ ﻛــــﯥ ﻧــــﻮر‬ ‫ﺑﺪﻟﻮن راوﺳﺘﻞ‬ ‫54‬

‫ﺷﻮ. د ﻟﻮﻳﻮ ﺟګړو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﺎورو ﭘﺮ ډﯦﺮۍ ﺑﺪﻟﻪ ﺷﻮې ده.‬

‫د داراﻻﻣﺎن ﻣﺎڼۍ:‬
‫ﭘــــ ـﺮ 3291‬ ‫ﻛــــــــــــــــــﺎل د‬ ‫ﺣﻜﻮﻣـــــــﺖ د‬ ‫ﻣﺮﻛـــــــﺰ ﭘـــــــﻪ‬ ‫ﺗﻮګــــــــــــــــــــﻪ‬ ‫وﭘﯧﮋﻧـــــــــــﺪل‬ ‫ﺷـــــــــــــــﻮه او‬ ‫ﺟګـــړو ﻫﻐـــﯥ‬ ‫ﺗﻪ دروﻧﺪ زﻳﺎن اړوﻟﻰ دى.‬ ‫د ﺗﺎج ﺑﯧګ ﻣـﺎڼۍ: ﭘـﺮ 4291 ﻛـﺎل ﭘـﻮرې دې اړوﻧـﺪ ﻣـﺎڼۍ ﻟـږ‬ ‫زﻳﺎن ﻟﻴﺪﻟﻰ دى.‬ ‫ﭘﻐﻤﺎن: دا دوﺑﻨﻰ اﺳﺘﻮګﻨځﻰ و، ﭼﯥ ﭘﺮ 0291 ﻛﺎل ﺟﻮړ ﺷﻮى،‬ ‫د ښﻜﻠﻮ ﻣﺎڼﻴﻮ، ﺗﻴﺎﺗﺮوﻧﻮ او ﻫﻮټﻞ ﭘﻪ ګډون، ﭘـﻪ ﻗﺼـﺪي ډول ﭘـﺮ‬ ‫ﺧﺎورو ﺑﺪل ﺷـﻮى، ﭼـﯥ دﻟﻴـﻞ ﻳـﯥ ﺗﺮاوﺳـﻪ څﺮګﻨـﺪ ﻧـﻪ دى. ﺟګـړو‬ ‫ﻫﻐﻪ ﺗﻪ زﻳﺎت زﻳﺎن اړوﻟﻰ، ﺟﻮﻣﺎت ﻳـﯥ د ﺳـﻴﻤﯥ د ﺧﻠﻜـﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا‬ ‫ﺗﺮ ﺑﻴﺎ ﺟﻮړوﻧﯥ ﻻﻧﺪې دى.‬

‫64‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻟﻮﻳﺪﻳځ:‬
‫ﻫﺮات:‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻮﻣـﺎت:‬
‫ﭘــــ ـﺮ 0021م ﻛــــ ـﺎل د‬ ‫ﻏﻮرﻳــﺎﻧﻮ ﭘ ـﺮ وﺧــﺖ‬ ‫ﺟﻮړ ﺷﻮى او ﭘﻪ 51‬ ‫ﻣﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ ﻛـﯥ‬ ‫د ﺗﻴﻤﻮرﻳـــــﺎﻧﻮ ﭘـــــﻪ‬ ‫واﺳﻄﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ او ﻟﻪ‬ ‫3491 ﻛـــــﺎل راﭘــــﻪ‬ ‫دﯦﺨــﻮا ﻳــﯥ ښـــﻜﻼ‬ ‫ﺗﻪ ﻧﻮره ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ ﻫﻢ ﻛﯧـږي. ﻟـﻪ ﺟګـړې څﺨـﻪ رﺳـﯧﺪﻟﻲ زﻳﺎﻧﻮﻧـﻪ ﻳـﯥ‬ ‫ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮي او ﭘﻪ ښﻪ ډول ﺳﺎﺗﻞ ﻛﯧږي.‬ ‫د ﻣــﺎﻻن ﭘــﻞ: ﻟــﻪ 6051‬ ‫ﻛــﺎل څﺨــﻪ ﺷــﺘﻮاﻟﻰ ﻟــﺮي.‬ ‫ﺟګړو ورﺗﻪ زﻳﺎن رﺳﻮﻟﻰ‬ ‫او د 4991-6991 ﻛﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ﺗﺮﻣﻨځ ﭘﻪ ﻧﺎﺳـﻢ )ﻧـﺎ ﻓﻨـﻲ(‬ ‫ډول ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮى دى.‬

‫د اﻣــــﺎم ﻓﺨــــﺮ رازي‬ ‫ﺟﻮﻣﺎت او ﻣﺰار:‬
‫74‬

‫د 31 م ﭘﯧــــړۍ اړوﻧــــﺪ،‬ ‫ﺟګــړو ﻫﻐــﻪ وﻳﺠــﺎړ ﻛــړى‬ ‫او د ﭘــﺎﻧګﻮاﻟﻮ ﺧﻠﻜــﻮ ﻟــﻪ‬ ‫ﺧــﻮا ﻧﺎﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺗــﺮﻣﻴﻢ ﻳــﯥ‬ ‫ﻧﻴﻤګړى ﭘﺎﺗﻰ دى.‬

‫د ﻣﺼــﻠﻰ ﻣﻴﻨــﺎروﻧﻮ‬
‫ﻣﺠﺘﻤـــﻊ: د 51 ﭘﯧـــړۍ د‬ ‫ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎﻧﻮ د وﺧﺖ اړوﻧـﺪ‬ ‫د ګﻮﻫﺮ ﺷﺎد ﻣﻘﺒﺮه ﭼﯥ د ﺟګړو ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ د ﻫﻐﯥ د ګﻨﺒﺪې د ﻛﺎﺷـۍ‬ ‫زﻳــﺎﺗﯥ ﺑﺮﺧــﯥ ﻟــﻪ ﻣﻨځــﻪ ﺗﻠﻠــﻲ دي. ﻫﻐــﻪ وﻧــﯥ ﭼــﯥ ﭘ ـﺮ 0491 ﻛ ـﺎل د‬ ‫ﺳــﺎﺗﻮﻧﻜﻲ دﯦــﻮال ﭘــﻪ ﺗﻮګــﻪ د ﺟــﻮن- ﺳــﭙﺘﻤﺒﺮ د ﻣﻴﺎﺷــﺘﯥ د 021‬ ‫ورځﻨﻲ ﺑﺎد ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﯥ اﻳښﻮدل ﺷﻮې وې، ﻟـﻪ ﻣﻨځـﻪ وړل ﺷـﻮي‬ ‫دي. ﭘﻪ دې ﺳﻴﻤﻪ ﻛﯥ ﻟﻪ ﺷﭙږو ﻣﻮﺟـﻮدو ﻣﻴﻨـﺎروﻧﻮ څﺨـﻪ ﻳـﻮ ﻳـﯥ د‬ ‫ﻳﻮ ﺗﻮﻏﻨﺪي ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻠﻰ او دوه ﻧﻮر ﻳﯥ د ﺗﻮﻏﻨﺪي ﻟـﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻟګﯧﺪو ﺳﺮه ﺳﺮه وﻻړ ﭘﺎﺗﯥ دي. ﻫﻐﻮ ﺗﻪ ﻟـﻪ ﻣﺨـﺎﻣﺦ ﺧﻄـﺮ‬ ‫ﺳﺮه ﺳﺮه د ځﻴﻨﻮ ﺟﻨﺠﺎﻟﻮﻧﻮ د ﺷﺘﻮاﻟﻲ ﻟﻪ ﻛﺒﻠﻪ د ﻫﻐﻮ د ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻛـﺎر‬ ‫ځﻨډول ﺷﻮى دى.‬

‫84‬

‫ګﺎزرګﺎه: د ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﭘﻪ 51 ﻣﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ ﻛـﯥ ﭘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﺷﻴﻮ ښﻜﻠﻰ ﺷـﻮى زﻳـﺎرت‬ ‫د 11 ﻣــــﻴﻼدي ﭘﯧــــړۍ ﺳــــﺘﺮ‬ ‫ﺻـﻮﻓﻲ، ﺷـﺎﻋﺮ او ﻓﻴﻠﺴـﻮف‬ ‫ﺧﻮاﺟــﻪ ﻋﺒــﺪاﷲ اﻧﺼــﺎري ﺗــﻪ‬ ‫ځــﺎﻧګړى ﺷــﻮى دى. د ﻫﻐــﻪ د‬ ‫ﻣﺠﺎوراﻧﻮ ﻟﻪ ﺧـﻮا ښـﻪ ﺳـﺎﺗﻞ‬ ‫ﻛﯧږي. د ﻣﺮﻣﺮو ﻟﻪ ډﺑﺮو څﺨﻪ‬ ‫ﺟﻮړه، د ﻳﻮه ﺣﻴﻮان ﻣﺠﺴﻤﻪ‬ ‫ﭼﯥ ﻫﻐﻪ ﺗﻪ ﭘـﻪ ورﻧﻨﻮﺗـﻮﻧﻜﯥ‬ ‫دروازه ﻛﯥ ودرول ﺷـﻮې وه.‬ ‫د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا ﻟﺮې ﺷﻮې ده.‬

‫د ﻛﺮﺑــﺎس ﺣــﻮض: د ﻫــﺮات ښــﺎر د ﻟﻮﻳــﺪﻳځ د ﻏﻠــﻮار ﭘــﻪ ﻛﻠــﻲ‬ ‫ﻛﻠﯥ ﻟﻪ داﺧﻠﻲ ښﻜﻼوو ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻴﻤﻮري دورې ﭘﻮرې ﺗړﻟﻰ دى. د‬ ‫ﻳﻮ ډﻧﻤـﺎرﻛﻲ ﻧـﺎﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن ډاﻛـﺎر ‪ DACAAR‬ﻣﻮﺳﺴـﯥ‬ ‫ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮى دى.‬ ‫د ﻣﺤﺪث زﻳﺎرت: د ﺗﻴﻤﻮرﻳـﺎﻧﻮ د دورې د 51 ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ‬ ‫اړوﻧــــﺪ ﻣﺪرﺳــــﻪ او ﺟﻮﻣــــﺎت ﭼــــﯥ د 9 م ﭘﯧــــړۍ د ﭘــــﻮه ﺧﻮاﺟــــﻪ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻮﻟﻴﺪ ﭘﻪ وﻳـﺎړ ﺟـﻮړ ﺷـﻮى و، د ﺟګـړې ﻟـﻪ ﻛﺒﻠـﻪ ورﺗـﻪ زﻳـﺎت‬

‫94‬

‫زﻳــﺎن اوښــﺘﻰ دى. د ﻣﻘﺒــﺮې ﭘــﺮ ﺳــﺮ د ګﻨﺒــﺪې ﺗــﺮﻣﻴﻢ، د ﺧﻠﻜــﻮ ﭘــﻪ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎرۍ، د ډاﻛﺎر ﻣﻮﺳﺴﯥ ﻟﻪ ﺧﻮا ﭘﻴﻞ ﺷﻮى دى.‬ ‫د ﻇﻔﺮ ﺗﺨﺖ: د ﺗﻴﻤﻮرﻳﺎﻧﻮ د دورې د 51ﻣﯥ ﭘﯧړۍ د ﺗﻔـﺮﻳﺢ ﺑـڼ‬ ‫و، ﺗــﺮ 6691م ﻛــﺎل ﭘــﻮرې د ﻛﺎرﯦــﺪو وړ و. ﭘـﺮ 4991 ﻛــﺎل ﻟــﻪ ﻳــﻮې‬ ‫ﻣﺨﯥ ﻟﻪ ﻛﺎره ووت، د ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻮ ﭘﺮ وﺧـﺖ د ﻫﻐـﻪ د ﺑﻴـﺎ ﺟـﻮړوﻧﯥ‬ ‫ﻟﭙﺎره د ﻫﺮات د واﻟﻲ ﺗﻮرن اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺧﺎن ﭘﻼن، ﭘﺮ 5991 ﻛـﺎل د‬ ‫ﻫﺮات ښﺎر ﺗﻪ د ﻃﺎﻟﺒﺎﻧﻮ ﭘﻪ راﺗګ ﺳﺮه ﻋﻤﻠﻲ ﺷﻮى ﻧﻪ دى.‬ ‫د ﭼﻬﺎرﺳﻮق ﺣﻮض: د 71م ﭘﯧړۍ اړوﻧﺪ د ﻋﺎﻣﻪ اوﺑﻮ زﯦﺮﻣـﻪ،‬ ‫وﭼﻪ ﺷﻮې او د ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ ﺗﻠﻮ ﭘﻪ ﺣﺎل ﻛﯥ ده.‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﻤﺎل:‬
‫د ﺗﺨــﺎر وﻻﻳــﺖ ﺧﻮاﺟــﻪ ﻏــﺎر ﺗــﻪ ﻧــږدې، ﺗــﺮ ﻣــﻴﻼد دﻣﺨــﻪ 2-4‬ ‫ﭘﯧړﻳــﻮ، ﻳــﻮ ﻳﻮﻧــﺎﻧﻲ ښــﺎر دى، ﭼــﯥ د ﻓﺮاﻧﺴــﻮﻳﺎﻧﻮ ﻟــﻪ ﺧــﻮا ﭘﻠټــﻞ‬ ‫ﺷــﻮى و. د ﺑﻠــﺪوزروﻧﻮ د ﺗﻮﻧﻠﻮﻧــﻮ د ﻛﻴﻨــﺪﻟﻮ ﭘــﻪ واﺳــﻄﻪ ﻫﻠﺘــﻪ ﭘــﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ډول ﺗﺎﻻن ګډ دى.‬ ‫ﻃﻼ ﺗﭙﻪ: ﺷﺒﺮﻏﺎن ﺗﻪ ﻧږدې، ﭘـﻪ ﻟـﻮﻣړۍ ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ ﭘـﻮرې‬ ‫اړوﻧـــﺪ، د ﻛﻮﺷـــﺎﻧﻴﺎﻧﻮ ﻳـــﻮه ﻫـــﺪﻳﺮه، د اﻓﻐﺎﻧﺴـــﺘﺎن او ﺷـــﻮروي‬ ‫ﻟﺮﻏﻮﻧﭙﻮﻫﺎﻧﻮ ګډو ﻛﻴﻨﺪﻧﻮ ﺷﭙږ ﻗﺒﺮوﻧﻪ راﺑﻬـﺮ ﻛـړل، ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﻫﻐـﻮ‬ ‫څﺨﻪ د ﺳﺮو زرو ﺷﺎوﺧﻮا ﺷـﻞ زره اﺛـﺎر ﻻﺳـﺘﻪ راﻏﻠـﻲ وو، د دوو‬ ‫ﻧﺎﭘﻠټﻞ ﺷﻮﻳﻮ ﻗﺒﺮوﻧﻮ ﺗﺎﻻن ﭘﺮ 0891 ﻛﺎل ﭘﻴﻞ ﺷﻮ.‬

‫05‬

‫ﺳﻮر ﻛﻮﺗﻞ: ﭘﻠﺨﻤﺮي ﺗـﻪ ﻧـږدې دوﻳﻤـﯥ ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ ﭘـﻮرې‬ ‫اړوﻧــﺪ ﻣــﺬﻫﺒﻲ ﻣﺠﺘﻤــﻊ، ﭘــﻪ دې ﺑــﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت ﭘــﻪ ﻻس ﻛــﯥ ﻧــﻪ‬ ‫ﺷﺘﻪ.‬ ‫رﺑﺎﻃﻚ: ﭘﻪ دوﻳﻤﯥ ﻣﻴﻼدي ﭘﯧړۍ ﭘﻮرې اړوﻧﺪ، ﭘﻠﺨﻤـﺮي ﺗـﻪ‬ ‫ﻧږدې ﻳﻮ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﻣﻌﺒﺪ، د 3491 ﻛﺎل ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻛﺸﻒ، د ﺑﻐـﻼن‬ ‫د واﻟﻲ ﭘﻪ واك ﻛﻰ دى.‬ ‫د رﺳــﺘﻢ ﺗﺨــﺖ: د‬ ‫ﺳــــــﻤﻨګﺎﻧﻮ وﻻﻳــــــﺖ‬ ‫اﻳﺒﻜﻮ ﺗـﻪ ﻧـږدې ﭘـﻪ 4‬ ‫او 5 ﻣـــﻴﻼدي ﭘﯧـــړۍ‬ ‫ﭘﻮرې اړوﻧﺪ ﺑـﻮداﻳﻲ‬ ‫ﻣﺠﺘﻤـــﻊ او ﺳـــﺘﻮ ﭘـــﻪ‬ ‫ﻏـــﻼ ﺷـــﻮې او ﻟـــﻮټ‬ ‫ﺷﻮې ﻧﻪ ده.‬

‫ﺑﻠﺦ:‬
‫زوړ ښﺎر: د 5991 ﻛﺎل ﻟـﻪ ﭘټـﻮ ﭘﻠټﻨـﻮ څﺨـﻪ د اى ﺧـﺎﻧﻢ ﻳﻮﻧـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳـﺘﻨﻮ ﺗــﻪ ورﺗــﻪ ﺳــﺘﻨﯥ ﻻﺳــﺘﻪ راﻏﻠـﻲ، ﭼــﯥ د ﺷﺨﺼــﻲ ﻛﻮروﻧــﻮ د‬ ‫ﺟﻮړوﻟــﻮ ﻟﭙــﺎره ورڅﺨــﻪ ﻛــﺎر اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﺷــﻮى دى. ﻧﺎﺗﺎﻳﻴــﺪ ﺷــﻮي‬ ‫راﭘﻮروﻧﻪ د زﻳﺎﺗﻮ ﻛﺸﻔﻮﻧﻮ ﺧﺒﺮې ﻛﻮي.‬

‫15‬

‫د ﻧﻬﻮ ګﻨﺒﺪو ﺟﻮﻣﺎت: ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دوره 9 ﻣﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ:‬ ‫د ﺳﺎﺗﻨﯥ دﯦﻮال ﻳﯥ د ﻧړﯦﺪو او د ګﭽﻮ ﺑﺮﺧﻪ ﻳـﯥ د اوﺑـﻮ د ﺗﻮﻳﯧـﺪو‬ ‫ﻟــﻪ ﺧﻄــﺮ ﺳــﺮه ﻣــﺦ ده او د ﻣﺎﺗﯧــﺪو ﻟــﻪ ﻛﺒﻠــﻪ ﻳــﯥ ﻳــﻮه ﻟﻴﻨــﺪۍ ﻟــﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮه ﻣﺦ ﺷﻮې ده. ﺑﯧړﻧﻲ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻟﺮي.‬ ‫د ﺧﻮاﺟــﻪ اﺑﻮﻧﺼــﺮ ﭘﺎرﺳــﺎ زﻳــﺎرت: د ﺗﻴﻤﻮرﻳــﺎﻧﻮ د دورې د‬ ‫وروﺳﺘﻴﻮ وﺧﺘﻮﻧﻮ اړوﻧﺪ، د ﻫﻐﻪ د ګﻨﺒﺪې د ﻛﺎﺷﻴﻮ ځﻴﻨﯥ ﺑﺮﺧـﯥ‬ ‫د ﺗﻮﻏﻨــﺪﻳﻮ د ﻟګﯧــﺪو ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ ﺑ ـﯥ ځﺎﻳــﻪ ﺷــﻮې دي. د 4791 ﻛــﺎل‬ ‫ﺗﺮﻣﻴﻤﻮﻧﻪ د ﻧﺎﺳـﻤﯥ ﺳـﺎﺗﻨﯥ ﻟـﻪ ﻛﺒﻠـﻪ، ﻟـﻪ ﺧﻄـﺮ ﺳـﺮه ﻣـﺦ ده. د ﻫﻐـﻪ‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﺴـﺒﺘﺎً ﻗﻨﺎﻋـﺖ ﺑښـﻮﻧﻜﯥ ده. ﭘـﻪ ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﻟـﻮري ﻛـﯥ د‬ ‫ﻧﻮي ﺟﻮﻣﺎت ﺟﻮړول، د ﻫﻐﻪ اﺻﻞ ډﻳﺰاﻳﻦ ﻟﻪ ﻣﻨځﻪ وړى دى.‬ ‫د ﺳﻴﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻗﻠﻰ ﺧﺎن ﻣﺪرﺳﻪ: د 71 م ﭘﯧړۍ د وروﺳـﺘﻴﻮ‬ ‫وﺧﺘﻮﻧﻮ اړوﻧﺪ، ﭘﻪ ﺟﺪي ډول د ﻧړﯦﺪو ﭘﻪ ﺣﺎل ﻛﯥ ده.‬

‫ﻣﺰارﺷﺮﻳﻒ:‬
‫د ﺣﻀـــﺮت ﻋﻠـــﻲ ﻛـــﺮم اﷲ وﺟﻬـــﻪ روﺿـــﻪ: د 51 ﭘﯧـــړۍ د‬ ‫ﺗﻴﻤــﻮري ﻋﺼــﺮ‬ ‫وداﻧـــــــــــــۍ، د‬ ‫ﻋﺼﺮي ﻛﺎﺷـﻴﻮ‬ ‫ﻟــــــــــﻪ ﻧﻮﻳــــــــــﻮ‬ ‫ښـــﻜﻼوو ﺳـــﺮه‬ ‫ﭘــﺮې ﻟــﻪ 4991‬ ‫ﻛــــــــﺎل راﭘــــــ ـﻪ‬ ‫25‬

‫دﯦﺨــﻮا ﻧــﺎ ﻓﻨــﻲ ﻛــﺎر روان دى. د ﻫﻐــﯥ ﻟــﻮى ﭼﻤــﻦ د ﺳــﻤﻨټﻮ ﻟــﻪ‬ ‫ﻛڅﻮړو، ﻣﯧﺰوﻧﻮ او څﻮﻛﻴﻮ څﺨﻪ ډك دى.‬ ‫د ﻣــﺰار ﭘــﻪ ﻟﻮﻳــﺪﻳځ ﻛــﯥ ﺗﺨﺘــﻪ ﭘــﻞ: د 91 م ﭘﯧــړۍ اړوﻧــﺪ‬ ‫ﺟﻮﻣــﺎت، ﺑﺎﻧــﺪﻳﻨۍ ﺑﺮﺧــﻪ ﻳــﯥ ﭘــﻪ ﻧﺴــﺒﺘﺎً ښــﻪ ﺣﺎﻟــﺖ ﻛــﯥ ده، ﺧــﻮ د‬ ‫داﺧﻠﻲ ﺑﺮﺧﻮ رﻧګﻤﺎﻟﻲ ﻳﯥ د وﻳﺠﺎړۍ ﻟﻪ ګﻮاښ ﺳﺮه ﻣﺦ ده.‬ ‫د آﻗﻴﻨــﻲ ﺣــﻮض: د اﻧــﺪﺧﻮى ﭘــﻪ ﺷــﻤﺎل ﻛــﯥ د 61ﻣــﯥ م ﭘﯧــړۍ‬ ‫ﺷــﺎوﺧﻮا اړوﻧــﺪ، د اوﺑــﻮ د ﻳــﻮې ژورې 61 ﻣﺘــﺮه زﯦﺮﻣــﯥ ﭘــﺮ ﺳــﺮ 61‬ ‫ﻣﺘﺮي ګﻨﺒﺪه، ﻧﻮې رﻧګﻤﺎﻟﻲ ﺷﻮې او ښﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي.‬ ‫د ﺳـــﺮﭘﻞ-اﻣـــﺎم ﺧـــﻮرد: د ﺳـــﻠﺠﻮﻗﻴﺎﻧﻮ د وﺧـــﺖ د ﻳﻮوﻟﺴـــﻤﯥ‬ ‫ﻣــﻴﻼدي ﭘﯧــړۍ اړوﻧــﺪ، د داﺧﻠــﻲ ښــﻜﻼوو او ﻏــﻮره ډﺑﺮﻟﻴﻜﻨــﻮ‬ ‫ﻟﺮوﻧﻜﻰ، ښﻪ ﺳﺎﺗﻞ ﺷﻮى دى.‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺧﺘﻴځ:‬
‫ﻫــډه: ﺟــﻼل اﺑــﺎد‬ ‫ﺗﻪ ﻧږدې ﻟـﻪ دوﻳﻤـﯥ‬ ‫ﺗﺮ اووﻣﯥ ﻣـﻴﻼدي‬ ‫ﭘﯧــــــــړۍ اړوﻧـــــــــﺪ‬ ‫ﺑــــﻮداﻳﻲ ﻣﻌﺒــــﺪ او‬ ‫ﺳـــــﺘﻮﭘﻪ ﭘـــــﻪ ﻳــــــﻮ‬ ‫ﻣﺠﺘﻤـــﻊ ﻛـــﯥ، ﭘـــﺮ‬ ‫1891 ﻛﺎل د ﺟګـړو‬ ‫ﻟــﻪ ﻛﺒﻠــﻪ وﻳﺠــﺎړه ﺷــﻮې، ﭘــﻪ ټــﻮﻟﻴﺰ ډول ﻳــﯥ ټــﻮل اﺛــﺎر ورو ورو ﻟــﻪ‬ ‫35‬

‫ﻣﻨځﻪ وړل ﺷﻮي. د ﻳﻮ ﻧﺎ ﻣﻨﻘـﻮل ﻣـﻮزﻳﻢ ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﭘـﻪ اﺻـﻠﻲ ﺣﺎﻟـﺖ‬ ‫ﺳﺎﺗﻞ ﻛﯧﺪه، اوس ورڅﺨﻪ څﻪ ﭘﺎﺗﯥ ﻧﻪ دي.‬ ‫ﻏﻮﭼــﻚ: ﺟــﻼل اﺑــﺎد ﭘــﻪ ﻟﻮﻳــﺪﻳځ ﻛــﯥ د 0161م ﻛــﺎل اړوﻧـــﺪ د‬ ‫ﻣﻐﻮﻟﻮ د وﺧﺖ ﺑڼ او د ﺷـﻠﻤﯥ ﭘﯧـړۍ اړوﻧـﺪ د اﻣﻴـﺮ ﺣﺒﻴـﺐ اﷲ ﺑـڼ‬ ‫او ﻣﺎڼۍ، د ﺷﻠﻤﯥ ﭘﯧړۍ ﻳﻮه ﻣﺎڼۍ ﭘﺮ 4991 د ﻣﻌـﺮوف ﭘـﻪ ﻧـﻮم د‬ ‫ﻳـــﻮ اﻓﻐـــﺎﻧﻲ ﻧـــﺎ ﺣﻜـــﻮﻣﺘﻲ ﺳـــﺎزﻣﺎن ) د ﻧـــړۍ د ﺧـ ـﻮړو او ﻛﺮﻧـــﯥ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن( ﭘﻪ ﻣﺮﺳﺘﻪ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺷﻮه.‬

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺟﻨﻮب:‬
‫د ﻫﻠﻤﻨﺪ ﻧﺎوه:‬
‫ﭘـــــــــﻪ ﺑﺴـــــــــﺖ او‬ ‫ﻟښﻜﺮي ﺑﺎزار ﻛﯥ د‬ ‫21م ﭘﯧــــــــــــــــــــړۍ د‬ ‫ﻏﺰﻧﻮﻳــــﺎﻧﻮ د وﺧــــﺖ‬ ‫ژﻣﻨــــــۍ ﻣــــــﺎڼۍ او‬ ‫ﺑﺎﻻﺣﺼـــــــﺎر، ﺗـــــــﺮ‬ ‫ﺟګــــــړې دﻣﺨــــــﻪ د‬ ‫ﺑﺴـــــﺖ ﺗﺸـــــﺮﻳﻔﺎﺗﻲ‬ ‫ﻟﻴﻨـــــﺪۍ ﺗـــــﺮﻣﻴﻢ او‬ ‫ﺗﺮاوﺳﻪ ﭘﻮرې ﻫﻐـﯥ‬ ‫ﺗﻪ د ﻛﻮم ﺟﺪي زﻳﺎن د رﺳﯧﺪو ﺧﺒﺮ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﺷﻮى ﻧﻪ دى.‬

‫45‬

‫ﻛﻨﺪﻫﺎر-د اﺷﺒﻮﻛﺎن ﺑڼ: د ﻛﻨﺪﻫﺎر ﭘﻪ زاړه ښﺎر ﻛﯥ اراﻣﻴـﻚ‬ ‫او ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ دوه ژﺑﻰ ﻳـﻮ ډﺑﺮﻟﻴـﻚ ﭼـﯥ 3 ق م ﭘﯧـړۍ ﭘـﻮرې ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫دى ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﺻﻠﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮﺟـﻮد و. د ﻫﻐـﻪ ﭘـﻪ ﺑـﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣـﺎت ﭘـﻪ‬ ‫ﻻس ﻛﯥ ﻧﻪ ﺷﺘﻪ.‬ ‫ﭼﻬﻞ )څﻠﻮﯦښﺖ( زﻳﻨﻪ: د 61 ﻣـﻴﻼدي ﭘﯧـړۍ اړوﻧـﺪ ﻟـﻪ ډﺑـﺮې‬ ‫څﺨــﻪ د څﻠﻮﯦښــﺘﻮ ﭘﻮړﻳــﻮ ﺟــﻮړه ﻳــﻮه زﻳﻨــﻪ، ﭼــﯥ د ﻇﻬﻴﺮاﻟــﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﺤﻤـــﺪ ﺑـــﺎﺑﺮ د ﻻرښـــﻮوﻧﯥ ﻟـــﻪ ﻣﺨـــﯥ د ﺟـــﻮړ ﺷـــﻮي ډﺑﺮﻟﻴـــﻚ ﻟـــﻪ‬ ‫ﻣﺤــﻮﻃﯥ ﺳــﺮه ﻧښــﻠﻲ، د ﻫﻐــﻮ ﭘــﻪ ﺑــﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣــﺎت ﭘــﻪ ﻻس ﻛــﯥ ﻧــﻪ‬ ‫ﺷﺘﻪ.‬

‫د اﺣﻤﺪ ﺷﺎه ﺑﺎﺑﺎ ﻣﻘﺒﺮه )2771م(:‬
‫ﺑﻬﺮﻧــۍ ﺑﺮﺧــﻪ‬ ‫ﻳـــــــــﯥ ډﯦـــــــــﺮه‬ ‫اﺳــــــــــــــﺘﺎداﻧﻪ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ او ﭘـﻪ‬ ‫داﺧـــــــﻞ ﻛـــــــﯥ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷـــــﻲ ﻟـــــﺮي‬ ‫ﭼـــــﯥ ﭘـــــﻪ ښـــــﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﯥ ده.‬

‫55‬

‫د ﻣﻴﺮوﻳﺲ ﻧﻴﻜﻪ ﻣﻘﺒﺮه )5171م(:‬
‫ﭘـﺮ 0391 م ﻛـﺎل د اﺣﻤﺪﺷــﺎه ﺑﺎﺑـﺎ د ﻣﻘﺒــﺮې ﭘـﻪ ﺷــﺎن ﺟـﻮړه ﺷــﻮې‬

‫ده؛ د ﺑﺎﻧﺪې د ښﯥ ﻣﻬﻨﺪﺳۍ او ﭘﻪ داﺧﻞ ﻛـﯥ د ﻧﻘﺎﺷـۍ ﻟﺮوﻧﻜـﯥ‬ ‫ده، ﭼﯥ ﺷﺎوﺧﻮا ﻳﯥ د ﻛـﻮ ﻛـﺮان د ﺑـڼ ﭘـﻪ واﺳـﻂ اﺣﺎﻃـﻪ ﺷـﻮې او‬ ‫ښﻪ ﺳﺎﺗﻞ ﺷﻮې ده.‬

‫65‬

‫د ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﻌﻴﻞ ﻳﻮن ﻟﻨډه ﭘﯧﮋﻧﺪﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﻤــﺪ اﺳــﻤﻌﻴﻞ‬ ‫ﻳـــــﻮن د ﺣـــــﺎﺟﻲ‬ ‫ﻣﺤﻤـــﺪﺧﺎن زوى‬ ‫ﭘــﺮ 6431ل ﻛــﺎل،‬ ‫د ﻟﻐﻤﺎن وﻻﻳﺖ د‬ ‫اﻟﻴﻨګــــــــــــــــــــﺎر‬ ‫وﻟﺴـــــــــــــــﻮاﻟۍ‬ ‫دﻧﻴﺎزﻳﻮ ﭘـﻪ ﻳـﻮې‬ ‫روښـــــــــــﻨﻔﻜﺮې‬ ‫ﻛــــــﻮرﻧۍ ﻛــــــﯥ‬ ‫زﯦږﯦﺪﻟﻰ دى.‬ ‫ﻟــﻮﻣړﻧۍ زده ﻛــړې ﻳــﯥ د اﻟﻴﻨګــﺎر وﻟﺴــﻮاﻟۍ د ﺳــﻠﻴﻨګﺎر ﭘــﻪ ﻟــﻮﻣړﻧﻲ‬ ‫ښﻮوﻧځﻲ ﻛﯥ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮﻟﻲ دي، ﺗﺮ ﻫﻐﻪ وروﺳـﺘﻪ ﻛﺎﺑـﻞ ﺗـﻪ راﻏـﻰ او‬ ‫ﭘﻪ ﺧﻮﺷﺎل ﺧﺎن ﻟﯧﺴﻪ ﻛﯥ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮ. ﭘﺮ 6631ل ﻛﺎل ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮړې ﻟﯧﺴـﯥ‬ ‫څﺨﻪ ﭘﻪ دوﻳﻢ ﻧﻮﻣﺮه ﺑﺮﻳﺎﻟﻰ او ﭘﺮ 7631ل ﻛـﺎل د ﻛﺎﺑـﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘـﻮن د ژﺑـﻮ‬ ‫او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨځﻲ د ﭘښﺘﻮ څـﺎﻧګﯥ ﻣﺤﺼـﻞ ﺷـﻮ. ﭘـﺮ 0731ل ﻛـﺎل ﻟـﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣــﻮړې څــﺎﻧګﯥ څﺨــﻪ اول ﻧــﻮﻣﺮه ﺑﺮﻳــﺎﻟﻰ او ﭘــﺮ ﻫﻤــﺪې ﻛــﺎل ﺑﯧﺮﺗــﻪ‬ ‫دﭘښﺘﻮ څﺎﻧګﯥ د ﻛﺪر ﻏړى ﺷﻮ. ﭘـﺮ 5831ل ﻛـﺎل ﭘـﻪ ﻧﻮﻣـﻮړې څﺎﻧګـﻪ‬

‫75‬

‫ﻛﯥ د ﻣﺎﺳټﺮۍ دوره ﭘﻴﻞ ﺷﻮه، ﻳﻮن ﭘﻪ ډﯦﺮ ښﻪ او ﺑﺮﻳـﺎﻟﻲ ډول دا دوره‬ ‫ﭘﺎﻳﺘﻪ ورﺳﻮﻟﻪ.‬ ‫ﻣﺤﻤــﺪ اﺳــﻤﻌﻴﻞ ﻳــﻮن ﻟــﻪ 0731 ل ﻛــﺎل څﺨــﻪ ﺑﻴــﺎ ﺗــﺮ ﻧﻨــﻪ ﭘــﻮرې د ﻛﺎﺑــﻞ‬ ‫ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ژﺑﻮ او ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﺗﺪرﻳﺴﻲ ﻏړى او د)ﭘﻮﻫﻨﺪوى(‬ ‫ﻋﻠﻤــﻲ ﭘــﻮړۍ ﺗــﻪ رﺳــﯧﺪﻟﻰ دى، ﭘــﺮ اﺳــﺘﺎدۍ ﺳﺮﺑﯧﺮه،اﺳــﺘﺎد ﻳــﻮن د‬ ‫))ﻛﺎﺑــﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘــﻮن((، ))ﻫﻴﻠــﯥ(( او))ﺷﻤﺸــﺎد((ﻣﺠﻠــﻮ د ﭼﻠــﻮوﻧﻜﻲ‬ ‫دﻧــﺪه ﻫــﻢ ﭘــﻪ ښــﻪ ډول ﺗﺮﺳــﺮه ﻛــړې ده. ﭘــﻪ ﭘﯧښــﻮر ﻛــﯥ د ﭼﺎﭘﯧــﺪوﻧﻜﯥ‬ ‫))ﻣﻌﺎرف(( ﻣﺠﻠﯥ ﻛﺘﻮﻧﻜﻰ ﻏړى ﻫﻢ و. ﻫﻤﺪارﻧﮕـﻪ دﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ ﻧـﻮرو‬ ‫ﭼﺎﭘﻲ ﺧﭙﺮوﻧﻮ ﻫﻤﻜﺎر ﻫﻢ ﭘﺎﺗﯥ ﺷﻮى دى.‬ ‫اﺳﺘﺎدﻳﻮن ﭘﺮ 1831ل ﻛﺎل، ﭘﻪ ﺟﻼل اﺑﺎدﻛﯥ ﺑﯧړﻧۍ ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګﯥ ﺗـﻪ د‬ ‫ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ د اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻮ د دﻓﺘﺮ ﻣﺸﺮ ﺷـﻮ، ددې ﺟﺮګـﯥ ﻟﭙـﺎره ﺗـﺮ‬ ‫ټﺎﻛﻨﻮ وروﺳـﺘﻪ د ﺟﺮګـﯥ ﻏـړى، ﺑﻴـﺎد ﺟﺮګـﯥ د ﻏـړو ﻟـﻪ ﺧـﻮا د ﺑﯧړﻧـۍ‬ ‫ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګﯥ دﻟﻮﻣړي ﻣﻨﺸﻲ ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮ.اﺳـﺘﺎد ﻳـﻮن ﭘـﻪ دې‬ ‫ﺟﺮګﻪ ﻛﯥ ﺗﺮ ﺧﭙﻞ وروﺳﺘﻲ وﺳﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻠﻲ او ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺴـﻮﻟﻴﺖ ادا‬ ‫ﻛړ او د ﻫﯧﻮاد دښﻤﻨﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮو د ﺗﻮﻃﻴﻮ ﻣﺨﻪ ﻳﯥ وﻧﻴﻮﻟﻪ.‬ ‫ﺗــﺮ دې ﺟﺮګــﯥ وروﺳــﺘﻪ، ﻛﻠــﻪ ﭼــﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن د اﺳﺎﺳــﻲ ﻗــﺎﻧﻮن د‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻴـﻞ ﺷـﻮ، ﻧـﻮ اﺳـﺘﺎد ﻳـﻮن ﺑﻴـﺎ ددې ﺑﻬﻴـﺮ ﻟﭙـﺎره د ﺧﺘﻴـﺰو‬ ‫وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ د داراﻻﻧﺸﺎد دﻓﺘﺮ ﻣﺸﺮ وټﺎﻛﻞ ﺷﻮ. ﭘﻪ ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ‬ ‫د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﻟﻮﻳﯥ ﺟﺮګﯥ ﻟﭙﺎره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻫـﻢ د ﻫﻤـﺪې دﻓﺘـﺮ ﻟـﻪ‬ ‫ﺧﻮا ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻮل.اﺳﺘﺎد ﻳﻮن د اﺳﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮن د ﺗﺼﻮﻳﺐ ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮګـﻪ‬ ‫ﻛﯥ د ﻧﻮﻣﻮړې ﺟﺮګﯥ د داراﻻﻧﺸﺎ د ﻏړي ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﺧﭙﻞ ﻓﻌـﺎل رول ادا‬

‫85‬

‫ﻛړ. ټﺎﻛﻞ ﺷﻮې وه، اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘﻪ ﺧﺘﻴﺰو وﻻﻳﺘﻮﻧﻮ ﻛﯥ د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‬ ‫د ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ ﻟﭙﺎره د ﻋﻤﻮﻣﻲ ټﺎﻛﻨﻮ د دﻓﺘﺮ ﻣﺴﻮل ﺷﻲ، ﺧـﻮ ﭘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ د ﻟﻮﻳﻮ ﺟﻨګﺴﺎﻻراﻧﻮ او ځﻴﻨـﻮ ﺗﻨﻈﻴﻤـﻲ ﻣﺸـﺮاﻧﻮ ﻟـﻪ ﺧـﻮا ﭘـﺮ‬ ‫ﺣﻜﻮﻣــﺖ او ﻣﻠګــﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧــﻮ د زﻳــﺎت ﻓﺸــﺎر ﻟــﻪ اﻣﻠــﻪ ﻟــﻪ ﻛــﺎره ګﻮښــﻪ‬ ‫ﺷﻮ.ﻣﻠګﺮو ﻣﻠﺘﻮﻧﻮ)‪ (UNAMA‬اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﺗﻪ وړاﻧﺪﻳﺰ وﻛړ، ﭼﯥ ﭘـﻪ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ ﻛﯥ ﺑﻪ ﺗﺮ دې ﻟﻮړه دﻧﺪه دروﺳﭙﺎرو، ﺧﻮ اﺳﺘﺎد ﻳـﻮن وﻧـﻪ ﻣﻨﻠـﻪ او‬ ‫ﺧﭙﻠﯥ اﺳﺘﺎدۍ ﺗﻪ ﻳﯥ دوام ورﻛړ.‬ ‫درې ﻛﺎﻟﻪ وروﺳﺘﻪ ﻳﯥ د ځﻴﻨﻮ ﻣﻠګﺮو ﭘﻪ زﻳﺎت ټﻴﻨګﺎر او ﻏﻮښﺘﻨﻪ، د‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري رﻳﺎﺳﺖ د ﻣﻠﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻮرا ﭘﻪ دﻓﺘﺮ ﻛﯥ د ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﭼﺎرو د‬ ‫رﻳﺎﺳﺖ دﻧﺪه وﻣﻨﻠﻪ او ﭘﻪ ﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن ﻛﯥ ﭘﺮ اﺳﺘﺎدۍ ﺳﺮﺑﯧﺮه ﻻ ﺗـﺮ‬ ‫اوﺳﻪ دا دﻧﺪه ﭘﺮ ﻣﺦ وړي.اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘﺮ 5831ل ﻛﺎل د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن او‬ ‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن د اﻣﻦ ګډې ﺟﺮګﯥ ﻟﭙـﺎره د اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن ﻟـﻪ ﺧـﻮا د ﻣﻨﺸـﻲ ﭘـﻪ‬ ‫ﺗﻮګﻪ ﻏﻮره ﺷﻮ او دا دﻧﺪه ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ښﻪ ډول ﺗﺮﺳﺮه ﻛړه.‬ ‫اﺳﺘﺎد ﻳﻮن د ﺧﭙﻠﻮاك ﻟﻴﻜﻮال ﭘﻪ ﺗﻮګﻪ ﭘـﻪ ﺗﯧـﺮو ﺷـﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛـﯥ ګـڼ‬ ‫ﺷـــﻤﯧﺮﻓﺮﻫﻨګﻲ او ټـــﻮﻟﻨﻴﺰ ﺧﺪﻣﺘﻮﻧـــﻪ ﺗﺮﺳـــﺮه ﻛړي،ﭘـــﻪ ګڼـــﻮ ﭼـــﺎﭘﻲ،‬ ‫رادﻳــﻮﻳﻲ او ټﻠﻮﻳﺰﻳــﻮﻧﻲ ﻣﺮﻛــﻮ ﻛــﯥ ﻳــﯥ د و اﻗﻌﻴﺘﻮﻧــﻮ او ﺣﻘــﺎﻳﻘﻮ د‬ ‫څﺮګﻨﺪﺑﻴﺎن ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﺧﻠﻜﻮ ﭘﻪ زړوﻧﻮﻛﯥ ځـﺎى ﻧﻴـﻮﻟﻰ دى. ﻛـﻪ څـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫ډﯦﺮ ﺧﻠﻚ د ﻳﻮن ﻟﻴﻜﻨﯥ، ﻣﺮﻛﯥ او ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﺧﻮښـﻮي، ﺧـﻮ ﻳـﻮ ﺷـﻤﯧﺮ‬ ‫داﺳﯥ ﺧﻠﻚ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ، ﭼﯥ د ﻳﻮن ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ دي. د ﻫﻐﻪ ﻣﻠﻲ‬ ‫او ګټــﻮرو ﻧﻈﺮﻳــﺎﺗﻮ ﺗــﻪ ﻫــﻢ ﻏﻠــﻂ رﻧــګ او ﺗﻌﺒﻴــﺮ ورﻛــﻮي، دا ډول‬ ‫اﺷﺨﺎص، ﭼﯥ اﻛﺜـﺮه ﻳـﯥ زورواﻛـﻲ او د ﺳﻴﺎﺳـﻲ ډﻟـﻮ ټﭙﻠـﻮ ﻏـړي او‬

‫95‬

‫ﻣﺸﺮان دي، د اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﭙﻠﻮ ﺷﺨﺼﻲ او ﺗﻨﻈﻴﻤﻲ ګټﻮ ﺗـﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﺑﻮﻟﻲ، ﻧﻮ ځﻜﻪ ﻳﯥ ﭘﻪ ټﻴﻨګـﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻛـﻮي. زه ددې ﺷـﺎﻫﺪ ﻳـﻢ،‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻠﻪ ﭼـﯥ ﻳـﻮن ﻛﻮﻣـﻪ ﻟﻴﻜﻨـﻪ او ﻣﺮﻛـﻪ ﻛـړې، ﻧـﻮ دده ﭘـﺮ وړاﻧـﺪې ﻳـﯥ‬ ‫ﻣﺜﺒــﺖ او ﻣﻨﻔــﻲ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ دواړه راﭘــﺎروﻟﻲ دي، ﻣﻨﻔــﻲ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ‬ ‫اﻛﺜﺮه وﺧﺖ د ﻫﻐﻮ اﺷﺨﺎﺻﻮ او ډﻟﻮ ﻟﻪ ﺧﻮا وي، ﭼﯥ ﭘﻪ ﺗﯧـﺮ ﻛـړﻛﯧﭽﻦ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻬﻴﺮ ﻛﯥ ﻳﯥ ډﯦﺮې ﻧﺎﻣﺸﺮوع ګټﯥ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﻛړي او ځﺎﻧﻮﻧﻪ ﻳﯥ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛړي دي.‬ ‫ﻣﺜﺒــﺖ ﻏﺒﺮګﻮﻧﻮﻧــﻪ اﻛﺜــﺮه د وﻟــﺲ دﻣﺸــﺮاﻧﻮ، روښــﻨﻔﻜﺮاﻧﻮ او ﻧ ـﻮرو‬ ‫ﻣﺨﻮرو ﻟﻪ ﺧﻮا وي، ﺧﻮ اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘﻪ دﻏﺴﯥ ﺳﺨﺘﻮ اﻏﺰﻧـﻮ او ﺗﻨګـﻮ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻛﯥ ﺑﻴـﺎ ﻫـﻢ ﺧﭙـﻞ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ، ﺳﻴﺎﺳـﻲ او ټـﻮﻟﻨﻴﺰ ﻛـﺎر ﺗـﻪ دوام‬ ‫ورﻛﻮي.‬ ‫دا اوﺳﻨﻰ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎر، ﭼﯥ ﺗﺎﺳﻮ ﻳﯥ اوس ﭘﻪ ﻣﺴﻠﺴﻞ ډول ګـﻮرئ،‬ ‫دا د ﺗﯧﺮو ﺷـﻠﻮ ﻛﻠﻮﻧـﻮ ﻛﺎروﻧـﻪ دي، ﭼـﯥ ﻟـﻪ ﺗﯧـﺮ ﻳـﻮ ﻧـﻴﻢ ﻛـﺎل راﻫﻴﺴـﯥ‬ ‫ﭘﺮې ﭘﻪ ﻣـﻨﻈﻢ ډول ﻛـﺎر ﺷـﻮى، اوډل ﺷـﻮي او دادى ﺳﺘﺎﺳـﻮ ﻣﺨـﯥ ﺗـﻪ‬ ‫اﻳښﻮدل ﻛﯧږي، ﭘﻪ داﺳﯥ ﻳﻮ دوﻟﺘﻲ دﻓﺘﺮ ﻛﯥ ﭼـﯥ ﺑﻮﺧﺘﻴـﺎوې ﭘـﻪ ﻛـﯥ‬ ‫ډﯦــﺮې وي، د ﻣــﻨﻈﻢ او ﺳــﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨګــﻲ ﻛــﺎر ﺳــﺮﺗﻪ رﺳــﻮل اﺳــﺎﻧﻪ ﻛــﺎر ﻧــﻪ‬ ‫دى.اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﭘﺮ ﺧﭙﻠﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎروﻧﻮ ﺳﺮﺑﯧﺮه د ګڼﻮ ﻓﺮﻫﻨګﻲ ټﻮﻟﻨﻮ‬ ‫د ﻏړي، ﻫﻤﻜﺎر او ﻣﻮﺳـﺲ ﻏـړي ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ ﻫـﻢ ﺧﭙـﻞ ﻓﺮﻫﻨګـﻲ رول ادا‬ ‫ﻛړى،ﭘـــﻪ ﭘﯧښـــﻮر ﻛـــﯥ ﻳـــﯥ د دوو اﻟﻤـــﺎن ﻣﯧﺸـــﺘﻮ ﻓﺮﻫﻨګـــﻲ ټﻮﻟﻨـــﻮ‬ ‫)داﻓﻐﺎﻧﺴــﺘﺎن دﻛﻠﺘــﻮري ودې ټــﻮﻟﻨﯥ( او)د ﭘښــﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨــګ د ودې‬ ‫ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ټﻮﻟﻨﯥ( د ﻫﻤﻜـﺎر ﭘـﻪ ﺗﻮګـﻪ د ﺑﯧﻼﺑﯧﻠـﻮ ﻟﻴﻜﻮاﻟـﻮ ﭘـﻪ ﻟﺴـګﻮﻧﻮ‬

‫06‬

‫اﺛــﺎر، اﻳــډﻳټ او ﭼــﺎپ ﻛــړي دي. دﻏــﻪ راز ﻳــﯥ ﭘــﻪ ﺳــﻠګﻮﻧﻮ ﻛﻮرﻧﻴــﻮ‬ ‫ﻣﺸﺎﻋﺮو، ادﺑﻲ ﻏﻮﻧډو او ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻮ ﻛﯥ وﻧـډه اﺧﻴﺴـﺘﯥ ده، ﺧﭙﻠـﻪ‬ ‫ﻳﯥ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻟﺴګﻮﻧﻮ ﻣﺸﺎﻋﺮې،ﺳﻴﻤﻴﻨﺎروﻧﻪ او ﻋﻠﻤﻲ ورﻛﺸﺎﭘﻮﻧﻪ ﺟـﻮړ‬ ‫ﻛړي دي.‬ ‫ﺳﺮﺑﯧﺮه ﭘﺮ دې، ﭘﻪ ﻳﻮ زﻳﺎت ﺷﻤﯧﺮ، ﻣﻠﻲ او ﻧړﻳﻮاﻟـﻮ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴـﻮﻧﻮ ﻛـﯥ‬ ‫ﻳــﯥ ﭘــﻪ ښــﻪ ډول د ﺧﭙــﻞ ﻫﯧــﻮاد اﺳــﺘﺎزي ﻛــړې ده. دﻟﺘــﻪ ﺑــﻪ ﻳــﯥ د اﺛــﺎرو‬ ‫ﻳﺎدوﻧﻪ وﻛړو:‬

‫اﺛﺎر‬
‫اﻟﻒ- ﭘﻨځﻮﻧﯥ:‬
‫ﭼﺎﭘﻜﺎل‬
‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬

‫څﺮﻧګﻮاﻟﻰ‬
‫ﻟﻮﻣړۍ ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬

‫ﻛﺘﺎب ﻧﻮم‬
‫• ﻣټﻜﻮر‬

‫• ﭘﻪ اوروﻧﻮ ﻛﯥ ﺳﻨﺪرې دوﻳﻤﻪ ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬

‫ب- راټﻮﻟﻮﻧﯥ:‬
‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫درﯦﻴﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫ګډه ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫د ﺣﻴﺮان ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫ګډه ﺷﻌﺮي ټﻮﻟګﻪ‬ ‫د ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر د ﻟﻴﻜﻨﻮ ټﻮﻟګﻪ‬ ‫• ﻫﻴﻠﯥ‬ ‫• ﻧﻴﻤګړي ارﻣﺎﻧﻮﻧﻪ‬ ‫• د ﻟﻮوﻧﻮ ﻓﺼﻞ‬ ‫• د ﻧﺎزو اﻧﺎ ﻳﺎد‬ ‫•‬ ‫• ﺳﻴﻨﺪوﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺮي‬

‫د اﺳﺘﺎد اﻟﻔﺖ ﻧﺜﺮي ﻛﻠﻴﺎت داﺳﺘﺎد اﻟﻔﺖ ﻧﺜﺮوﻧﻪ‬
‫د اﺳﺤﻖ ﻧﻨګﻴﺎل ﺷﻌﺮي ﻣﻨﺘﺨﺒﺎت‬

‫ج- ژﺑﺎړﻧﯥ:‬
‫د ټﻮﻟﻨﭙﻮﻫﻨﯥ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه: ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د واك ﺟﻮړښﺘﻮﻧﻪ‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دﭘﻮﻫﻨﻮال روﺳﺘﺎرﺗﺮه ﻛﻲ اﺛﺮ‬ ‫•‬

‫16‬

‫• .د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻣﻴﺮاﺛﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻛﺘﻨﻪ‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫د ﻧﻴﻨﺴﻲ دوﭘﺮې اﺛﺮ‬ ‫• ﭘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﯥ د ﺟګړې ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻮ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫د ﭘﻮﻫﻨﻮال روﺳﺘﺎر ﺗﺮه ﻛﻰ اﺛﺮ‬

‫د- ﻳﻮﻧﻠﻴﻜﻨﯥ:‬
‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫د اﻣﺎراﺗﻮ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬ ‫• د اﻣﺎراﺗﻮ ﺳﻔﺮ‬ ‫• ﻛﻪ ﻳﻮن دى ﻳﻮن دى د اروﭘﺎ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬ ‫• دﭘﻨټﺎګﻮن ﺗﺮڅﻨډو د اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻳﻮﻧﻠﻴﻚ‬

‫ﻫـ- څﯧړﻧﯥ او ﺷﻨﻨﯥ:‬
‫• د ﻣﺤﻤﺪګﻞ ﺧﺎن ﻣﻮﻣﻨﺪ اﻧﺪ و ژوﻧﺪ ﺗﻪ ﻳﻮه ﻟﻨډه ﻛﺘﻨﻪ دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫ﺷﭙږم 7831‬ ‫• اﺳﺘﺎد زﻳﺎر د ﭘښﺘﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨګ ﻳﻮ ځﻼﻧﺪ ﺳﺘﻮرى‬
‫دﻛﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن د ادﺑﻴﺎﺗﻮ ﭘﻮﻫﻨځﻲ ﭘښﺘﻮ ﻛﺘﺎﺑښﻮد‬

‫•‬

‫• د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﻫﻨګ ﺗﻪ اوښﺘﻲ زﻳﺎﻧﻮﻧﻪ‬ ‫• د ﭘښﺘﻮ ﺷﻌﺮ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺟﻮړښﺖ‬ ‫• ﺳﺎﻳﻨﺴﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﻴﺎوې‬ ‫• ﺑﯧړﻧۍ ﻟﻮﻳﻪ ﺟﺮګﻪ وﻟﺴﻮاﻛﻲ او زورواﻛﻲ‬ ‫• اﻧﺪﻳﺎل ﺧﻮﺷﺎل‬ ‫• ﻫﻴﻠﻪ د ﺧﭙﻠﻮ ﺳﺮﻳﺰو ﭘﻪ ﻟﻤﻦ ﻛﯥ‬ ‫• ﻛﻠﺘﻮري ﻳﻮن‬ ‫• ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻓﻘﺮ‬ ‫• ﻣﺮﻛﻪ او ﻣﺮﻛﯥ‬ ‫• ﺧﻮﺷﺎل ﭘﻪ ﺧﭙﻞ اﻳډﻳﺎل‬ ‫• دﻛﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ وږﻣﻮ ﻛﯥ‬

‫• ﻟﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻧﻪ د ﻣﺴﻠﻜﻲ ﻛﺎدروﻧﻮ د ﻓﺮار ﻋﻮاﻣﻞ دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫دوﻳﻢ 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬

‫26‬

‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬ ‫ﻟﻮﻣړى 7831‬

‫• اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛږﻟﯧﭻ ﻛﯥ‬ ‫• ﭘښﺘﻮ ﻟﻴﻜﻨﻰ ﺳﻤﻮن‬ ‫• اوﺳﻨۍ رﺳﻨۍ‬ ‫• ﻛﻪ ﻧړﻳﻮال ﻣﺎﺗﻪ وﺧﻮري؟‬

‫ﺧﺪاى )ج( دې اﺳﺘﺎد ﻳﻮن ﺗﻪ ډﯦﺮ ﻋﻤـﺮ ورﻛـړي او ﺟﺮﺋـﺖ دې ورﺗـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺎﻧـــﺪ ﻟـــﺮي،اﷲ)ج( دې دى ﻟـــﻪ ﻫـــﺮ ډول ﺑـــﺪو ﺑـــﻼوو وژﻏـــﻮري، ﭘـــﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨګﻲ ﻛﺎرو زﻳﺎر ﻛﯥ ورﺗﻪ دﻧﻮر زﻏﻢ او اوﺳﯧﻠﯥ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم.‬ ‫ﭘﻪ درﻧﺎوي‬ ‫وﻓﺎاﻟﺮﺣﻤﻦ وﻓﺎ‬ ‫ﻛﺎﺑﻞ- اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫36‬