Assignment 2 Wetenschapsfilosofie

Wordcount: 1379

“In a sense I am unable to explicate further, the proponents of competing paradigms practice their trades in different worlds." (Kuhn 1962, De structuur van wetenschappelijke revoluties)
Inleiding
De rationele keuzetheorie is vanuit de hoofdzaak een stroming binnen de economie die het handelen van mensen zo correct mogelijk probeert te beschrijven. Binnen deze theorie wordt er als uitgangspunt genomen dat mensen bepaalde afwegingen en keuzes kunnen maken tussen verschillende opties op basis van rationeel denken. Het maximaal haalbare voor het individu vormt hierbij het fundament voor de keuze welke gebaseerd is op een rationele en logische gedachtegang (Sprenger, 2013). Echter wordt er vanuit wetenschappelijk oogpunt kritiek geleverd op deze theorie. In dit opstel wordt daarom behandeld in hoeverre deze theorie gefalsificeerd kan worden, en wat de huidige status van deze theorie is. Ook wordt er nader gekeken of deze theorie gebruikt kan worden om het menselijk gedrag en de menselijke rationaliteit beter te begrijpen.
Rationele keuzetheorie
Binnen de rationele keuzetheorie wordt er uitgegaan van het feit dat de rede de enige of voornaamste bron van kennis is, welke dan ook de basis vormt voor het maken van keuzes.
Plato is in de klassieke oudheid een van de vormgevers van deze rationalistische stroming.
De Franse filosoof en wiskundige René Descartes (1596-1650) legde de basis voor het rationalisme in de 17e eeuw, gedeeltelijk middels de gedachtegang van Plato. Hij probeerde een nieuw zuiver fundament aan de wetenschappelijke kennis te geven door gebruik te maken van de methode van twijfel om zodoende kennis te kunnen identificeren. Via deze methode is hij opzoek naar waarheid door systematisch aan alles te twijfelen. Door alle betwijfelbare kennis te elimineren wil Descartes tot enige onbetwijfelbare waarheden komen.
Zo beredeneerd hij dat kennis wordt ingewonnen middels zintuiglijke waarnemingen. Echter beoordeeld hij de menselijke zintuigen als onbetrouwbaar zodat deze waarnemingen niet als absolute waarheid kunnen worden beschouwd. Na het verwerpen van de waarnemingen van zintuigen beargumenteerde hij: “ik kan aan alles twijfelen, maar niet aan het feit dat ik twijfel; twijfelen veronderstelt denken; denken veronderstelt iets dat denkt, namelijk ‘ik’; iets dat denkt, ‘ik’, moet ook bestaan. En zo komt Descartes tot zijn beroemde uitspraak: cogito ergo sum” (Universtiteit Twente, 2013). Zijn uitspraak “Ik denk, dus ik besta”, was volgens
Descartes de eerste waarheid die middels de methode van twijfel kon worden bevestigd.

1

Deze rationalistische stroming is voornamelijk sceptisch over het beredeneren vanuit de ervaring als kennisbron waarmee bijvoorbeeld filosoof David Hume zijn gedachtegang vormgeeft. David Hume (1711-1776) was de voltooier van het Britse empirisme en tevens een pionier van de verlichting (Sprenger, 2013). Hij is altijd opzoek naar een empirisch fundament van een theorie en beredeneert voornamelijk vanuit het feit dat deze empirische ervaring de kennis vormt voor het maken van keuzes van de mens. Deze gedachtegang beschrijft David Hume in zijn Copy Principle (Stanford Encyclopedia, 2013). De voornaamste kritiek op het rationalisme vanuit dit principe is het feit dat het rationalisme vooral gebruik maakt van dogmatische systemen die niet met de ervaring van de mens overeenkomen.
Echter kent deze gedachtegang ook kritiek, men raakt namelijk in de verleiding om op basis van de empirische ervaringen en resultaten uit het verleden voorspellingen te maken voor de toekomst. Deze voorspellingen blijken niet altijd juist te zijn waardoor ook dit principe in twijfel kan worden genomen.

Het moge duidelijk zijn dat er vanuit meerdere invalshoeken naar de rationele keuzetheorie gekeken kan worden. Om een huidige status van deze theorie te beschrijven wordt er daarom gebruik gemaakt van een falsificatiecriterium zoals Karl Raimund Popper (19021994) deze in zijn filosofische gedachtegang oppakt. Hij is namelijk niet opzoek naar een criterium voor de waarheid van een theorie, maar naar de wetenschappelijke status van een theorie. Popper bedacht de term van “kritisch rationalisme” om zijn eigen filosofie te kenmerken. Popper was een tegenstander van het klassieke empirisme en gaf aan dat wetenschappelijke theorieën universeel van aard zijn en op basis daarvan alleen indirect getoetst kunnen worden. Zodoende kan de volgende afbeelding worden geschetst, met daarbij ook de stappen waarmee Popper theorieën toetst (Stanford Encyclopedia, 2013):

Popper toetst een theorie op basis van 3 stappen:

1. Toetsen aan de hand van een singuliere uitspraak, de basiszin.
2. De basiszin kan in tegenspraak zijn met een reeds bestaande theorie. Daarmee kan de basiszin een potentiële falsificator zijn.
3. Wanneer de falsificator fundamenteel correct blijkt, wordt de basiszin weerlegd.
2

Om de status van de rationele keuzetheorie te kunnen beoordelen kan deze getoetst worden aan de hand van het falsificatiecriterium van Popper. Echter ben ik van mening dat er via deze methode niet kan worden beoordeeld of de rationele keuzetheorie een gefalsifieerde theorie is. Hiervoor zijn te weinig fundamentele bewijzen waardoor de kern van de theorie niet verworpen kan worden. Ook is het niet eenvoudig om een hypothese/theorie afzonderlijk te toetsen omdat deze hypothese een onderdeel is van een compleet netwerk van hypotheses (Reader Wetenschapsfilosofie, 2013). Pierre Duhem (1861-1916) kwam met deze kritiek op het model van Popper en naar aanleiding hiervan is het erg moeilijk om middels het kritisch rationalisme een theorie daadwerkelijk op een juiste manier te toetsen.
Wanneer de verklaring van een theorie niet overeenkomt met de voorspellingen van de theorie, zou de theorie namelijk volgens Popper verworpen moeten worden, daar waar
Duhem dan een andere hypothese als ondersteuning van de theorie zal nemen om de waarheid van de theorie te bevestigen. Zodoende kan de wetenschap continue opzoek gaan naar hypotheses welke de theorie bevestigen, en kan een theorie niet eenvoudig worden verworpen. Vanuit deze gedachtegang zie ik de rationele keuzetheorie meer als een Kuhniaans paradigma. Thomas Samuel Kuhn (1922-1996) is een Amerikaanse filosoof en verdedigde zijn stellingen vooral door middel van historische case studies in de wetenschap (Sprenger,
2013). Kuhn ziet een paradigma als een denkraam van:
- Problemen
- Begrippen
- Methodes
- Technieken
- Axioma’s

Via dit kader kan dan volgens Kuhn de werkelijkheid worden beschreven. Het Kuhniaans paradigma is meer een soort van paradigma verschuiving wat leidt tot ontwikkeling van de wetenschap dat een ander beeld van de werkelijkheid geeft. Deze ontwikkeling gebeurd voornamelijk wegens het feit dat er zich verschijnselen voordoen die niet meer vanuit het oude paradigma kunnen worden verklaard (anomalieën). Dit is naar mijn mening ook het geval bij de rationele keuzetheorie binnen de economie. Er zijn tal van historische gebeurtenissen binnen de economische sferen die niet direct door de rationele keuzetheorie kunnen worden verklaard. De individuele consumenten blijken uit deze gebeurtenissen zeer moeilijk verklaarbare wezens. Zodoende plaats ik de rationele keuzetheorie in het Kuhniaans paradigma en ontstaat er het volgende beeld:
3

De rationele keuzetheorie helpt ons in bepaalde situaties om de menselijke rationaliteit beter te begrijpen. Men is opzoek naar het maximale individuele nut en dat verklaart ook dat een individu in sommige situaties zijn eigen belang verkiest boven het belang van de groep.
Binnen de hedendaagse samenleving zijn er tal van dit soort voorbeelden te benoemen dus vanuit dat principe schetst de rationele keuzetheorie niet een misleidend beeld. Wel schetst deze theorie een soort eenzijdig beeld omdat de psychologische ervaring van de mens zelf niet wordt meegenomen in de afwegeging bij het maken van keuzes. Dit acht ikzelf wel een groot aspect bij het maken van keuzes.
Conclusie
De rationele keuzetheorie bevind zich op dit moment naar mijn mening in een Kuhniaans paradigma. De mensen zullen binnen de economie ongetwijfeld weer eens onverklaarbaar gedrag gaan vertonen waardoor bepaalde theorieën niet tot een juiste verwachting leiden.
Vervolgens zal er dan een paradigma verschuiving plaats vinden om zodoende vanuit een nieuwe wetenschappelijke invalshoek naar de rationele keuzetheorie in de economie te kijken. Over het algemeen helpt de rationele keuzetheorie ons gedeeltelijk om de menselijke rationaliteit beter te begrijpen. Echter schetst deze theorie wel een eenzijdig beeld door weinig rekening te houden met de psychologische ervaring bij het maken en afwegen van keuzes. Het is dus zaak om keuzes die gemaakt worden in de hedendaagse samenleving door individuen ook vanuit een dieper psychologisch oogpunt te beschouwen, iets wat de rationele keuzetheorie slechts gedeeltelijk doet.

4

Bibliography
Reader Wetenschapsfilosofie. (2013). Deel 3.
Sprenger, J. (2013, November 14). College wetenschapsfilosofie. (P. Postma, Interviewer)
Stanford Encyclopedia. (2013). plato.stanford.edu. Opgeroepen op November 26, 2013, van http://plato.stanford.edu/entries/hume/ Stanford Encyclopedia. (2013). plato.stanford.edu. Opgeroepen op November 26, 2013, van http://plato.stanford.edu/entries/popper/ Universtiteit Twente. (2013). www.utwente.nl. Opgeroepen op November 26, 2013, van http://www.utwente.nl/gw/onderwijs/aanbod/minor/minorsgw/wijsbegeerte/descartes.doc 5