a) Gospodarka Stanów Zjednoczonych

W czasie gdy Stany Zjednoczone stały się państwem niepodległym, były państwem słabo rozwiniętym w dziedzinie gospodarki. Działo się to za sprawą Wielkiej Brytanii, która stała na drodze rozwoju przemysłu w obrębie amerykańskich kolonii. Młode państwo amerykańskie rozwijało się różnie w zależności od rejonu - północ rozwijała się inaczej aniżeli południowe stany. Północ pięła się po szczeblach rozwoju za sprawą rozwoju przemysłu i rolnictwa typu farmerskiego, południe charakteryzowało się powstawaniem wielkich posiadłości plantacyjnych, będących własnością szlachty oraz zamożnych kupców, w których rękami do pracy byli niewolnicy z Afryki. Różnice między niewolniczym Południem i postępową Północą zaowocowały w 1861 r. wybuchem wojny domowej, w której zwyciężyła Północ. Ten moment stał się początkiem szybkiego rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Po stu latach postępującego rozwoju rewolucji przemysłowej na terytorium Wielkiej Brytanii USA uplasowały się na pierwszym miejscu pod względem postępu technicznego, pokonując pozostałe kraje z uwagi na wydajność pracowników i wielkość produkcji. Odmiennie do innych państw Stanom Zjednoczonym udało się utrzymać wiodącą pozycję w produkcji i eksporcie płodów rolnych.

U źródeł niezwykłego tempa rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych znajduje się ogromne przestrzennie terytorium, posiadające dogodne położenie geograficzne oraz korzystne warunki klimatyczne i glebowe. Stany Zjednoczone posiadają na swym terenie bogate kopalnie wartościowych surowców mineralnych. Rozwój ekonomiczny państwa pośrednio wspomagany był brakiem feudalizmu oraz pańszczyzny jak również bezpośrednio dopływem młodej, a zwłaszcza wyposażonej w wysokie kwalifikacje siły roboczej pochodzenia europejskiego.

Charakterystyczna cecha gospodarki Stanów Zjednoczonych leży przede wszystkim w posuniętej koncentracji produkcji oraz środków finansowych. Stany Zjednoczone stanowią same jako państwo klasyczny model kraju monopolów, które koncentrują poprzez swe wpływy znaczną ilość produkcji oraz eksportu i importu. W ich działaniu leży przede wszystkim polityka nasycenia rynków oraz definiowania rozmiarów produkcji, które gwarantują korzystne ceny monopolom i utrudniają pojawianie się na rynku firm konkurencyjnych. Świadectwem znacznej koncentracji jest fakt zgromadzenia przeszło połowy produkcji przemysłowej oraz pracowników w sektorze przemysłowym w zakładach wielkich, zatrudniających powyżej 500 osób. Stany Zjednoczone to współcześnie największy, światowy wierzyciel oraz eksporter kapitału ze wszystkich krajów świata. Wielkość środków znajdujących się w amerykańskich inwestycjach zagranicznych, prowadzonych przeważnie przez zarządy wielkich koncernów, jak: "General Motors", "Ford", "Standard Oil", "General Electric", oscyluje wokół sumy 300 miliardów dolarów. Te nakłady pracują same na siebie dając korzystne zyski, pozwalające na prowadzenie gospodarczej i politycznej kontroli obszarów oraz lokowania kapitałów finansowych. Tymi obszarami są Kanada, Ameryka Łacińska oraz obszar Europy Zachodniej. Na terytorium słabo rozwiniętych krajów kontynentu afrykańskiego i azjatyckiego interesy Ameryki opierają się przede wszystkim na eksploatacji surowców mineralnych.

Postęp w rozwoju ekonomicznym USA nie przebiega w sposób liniowy - ciągły, lecz przebiega w sposób tzw. cyklu koniunkturalnego, są t periodycznie powtarzające się wahania głównych wielkości gospodarczych: liczby zatrudnionych, wielkości produkcji, wartości cen oraz wielkości dochodu narodowego. Kryzys oraz recesja w gospodarce jest albo o charakterze ogólnym, albo obejmuje tylko poszczególne gałęzie w gospodarce, np. przemysł stali, węgla bądź sektor rolniczy. Największe i najbardziej odczuwalne kryzysy na terenie USA miały miejsce w okresach: 1919-1920, 1929-1932, 1937-1938. To one były przyczyną gwałtownego spadku wielkości produkcji oraz klęski bezrobocia. Powtarzające się kryzysy o słabym charakterze miały miejsce po II wojnie, m.in. w okresach 1948-1953, w 1957 i w 1973-1975 r.

Stany Zjednoczone stanowią dziś najsilniejsze państwo o ustroju kapitalistycznym, państwo to pełni role największego producenta przemysłowego i jednego z najpotężniejszych producentów w rolnictwie. Jednak dziś państwo to charakteryzuje się mniejszą prężnością, jeśli chodzi o dynamiczny rozwój w stosunku do innych krajów świata, dlatego wkład Stanów Zjednoczonych w produkcję przemysłową w krajach kapitalistycznych, jak również w polityce handlu zagranicznego, odznacza się znacznym spadkiem.

Stany Zjednoczone posiadają jak jako jeden z nielicznych krajów wysoki dochód narodowy, wynoszący ponad 9000 dolarów w roku, przypadający na jednego mieszkańca. Rozkład finansów dochodu narodowego charakteryzuje się wyraźna nierównomiernością tak np. w 1971 r. jak podają dane statystyczne zarobek 25,5 mln osób znajdował się według ustawowych norm obowiązujących na terenie kraju poniżej minimum egzystencjalnego. Dotyczy to w przeważającej części rodzin ludności afroamerykańskich i latynoskich.

Produkcja przemysłowa

Produkcja przemysłu amerykańskiego charakteryzuje się masową oraz standardową wytwórczością, co jest wynikiem nadzwyczaj chłonnego rynku zbytu. Taśmowa oraz opierająca się na ciągłym systemie produkcja przemysłowa powoduje obniżenie kosztów produkcji a co za tym idzie zwiększenie zdolności do konkurowania pomiędzy firmami przemysłu Stanów Zjednoczonych. Masowa produkcja wspomagana i ugruntowana jest bogatą bazą surowcową. Stany Zjednoczone nie posiadają niestety wszystkich potrzebnych surowców potrzebnych w prowadzeniu produkcji przemysłowej, ale są zmuszone do importu około 20 różnorodnych surowców, zwłaszcza metali uszlachetniających stal, a w szczególności chromu, manganu, wanadu, niklu, wolframu oraz ropy naftowej.

Wkład Stanów Zjednoczonych w produkcję przemysłową świata odznacza się wysokim poziomem. W 1978 roku USA wytwarzało około 31,3% światowej energii, ponad 23,7% węgla kamiennego, około 14,5% ropy naftowej, niemalże 42,1% gazu ziemnego, niespełna 17,7% stali, ponad 31% aluminium, prawie 28,7% samochodów osobowych. Wielkość produkcji na terenie Stanów Zjednoczonych podlega ciągłym zmianom, u których podstaw leży zmienna koniunktura dyktowana rynkiem światowym.

Przemysł Stanów Zjednoczonych charakteryzuje wysoki poziom rozwoju technicznego jak również zastosowanie w dużej mierze mechanizacji oraz kolejno automatyzacji procesu produkcji. Stąd też wynika znacznie zaawansowana specjalizacja połączona z kooperacją w zakresie różnych przedsiębiorstw, co bezpośrednio generuje podniesienie wydajności produkcji.

Wytwarzanie energii elektrycznej zależy głównie od bogactwa zasobów węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego oraz siły wód płynących. Najważniejszymi obszarami eksploatacji węgla na terenie USA są stany: Wirginia Zachodnia, Pensylwania, Kentucky, Illinois, Ohio, Indiana oraz Alabama. Kopalnie węgla znajdują się również na terenie dwudziestu pozostałych stanów. Wydobycie węgla w roku szacuje się na około 688 min ton ( dane z 1979 roku). W wynik znacznej mechanizacji wydobywania i eksploatowania jedynie najlepiej dostępnych złóż stopień wydajności pracy wśród górników amerykańskim charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem. Bilans energetyczny Stanów Zjednoczonych odznacza się spadkiem udziału węgla kamiennego na rzecz wykorzystania w energetyce ropy naftowej, a USA to drugi na świecie potentat w produkcji i konsumpcji tego surowca. Z liczby niemalże 500 tyś. szybów znajdujących się w obrębie 22 stanów wydobyto w 1979 r. 420 min ton tego surowca. Wydobycie to niestety nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb rynkowych co do wykorzystania owego surowca mineralnego. Większość zużytej ropy naftowej zostaje przeznaczone przez Stany Zjednoczone na import. Najważniejszy obszar wydobywania ropy to współcześnie: Teksas (około 34%), jak również Kalifornia, Luizjana, Kansas, Oklahoma oraz Alaska. Bogaty obszar roponośny znajduje się także w obrębie szelfu Zatoki Meksykańskiej. Zmniejszyła się zaś bardzo pozycja Pensylwanii w rankingu regionów górnictwa naftowego.

Znaczenie gazu ziemnego, wzbierającego na sile w energetyce oraz przemyśle chemicznym, zaznacza się znacznie dzięki jego wydobyciu na terenie stanów: Teksasu, Luizjany, Oklahomy, Kansas, Wirginii Zachodniej i Pensylwanii. Rocznie wydobywa się około 532 mld m3 (1979) i ciągle ono wzrasta.

Ropa naftowa i gaz ziemny transportowane są głównie za pomocą ropo- i gazociągów łączących tereny roponośne i portów, do których dostarcza się ropę pochodzącą z importu, z obszarami o największym stopniu uprzemysłowienia i zaludnienia. Długość sieci rurociągów wynosiła wtedy około 300 tyś. km. Ropę naftowa transportuje się również z wykorzystaniem cystern jak również floty tankowców, docierających szczególnie często do portów Ameryki Łacińskiej oraz Bliskiego Wschodu.

Wkład sił wodnych w bilans energetyczny Stanów Zjednoczonych szacowany jest na około 3,6%, w czasie gdy wkład ropy i gazu ziemnego wynosi około 76,1%. Największymi urządzeniami hydroelektrycznymi, które czerpią niezliczone kWh to elektrownia na zaporze Hoover na rzece Kolorado, na zaporze Grand Coulee na rzece Kolumbia, w obrębie zbiornika Shasta na rzece Sacra-mento. W celach energetycznych wykorzystywana jest również rzeka Ohio wraz z dopływem rzeką Tennessee z wodospadami Niagary.

Energia atomowa ciągle zwiększa swe znaczenie w stosunku do energii elektrycznej w sposób systematyczny. Stany Zjednoczone są bogate w znaczne zasoby rud uranu, a ich kopalnie znajdują się na obszarze stanów: Kolorado, Nowego Meksyku, Arizony, Teksasu, Waszyngtonu, Dakoty Północnej i Południowej. Elektrownie atomowe budowane są szczególnie często na obszarze uprzemysłowionego Regionu Północno-Wschodniego w pobliżu Nowego Jorku, Chicago, na terenie stanów: Illinois, Michigan, Kalifornii i Waszyngtonu.
Wielkość ogólnej produkcji energii elektrycznej na terenie Stanów Zjednoczonych szacowana była na 2435 mld kWh w 1980 r., w tym o pochodzeniu jądrowym około 263 mld kWh.

Stany Zjednoczone obfitują w złoża rudy żelaza. Są tutaj spotykane wysokoprocentowe hematyty wydobywane za pomocą metody odkrywkowej w sąsiedztwie Jeziora Górnego. Znaczna koncentracja złóż rud żelaza spotykana jest również w południowych stanach USA - jak to się ma w Alabamie, w sąsiedztwie zagłębia węglowego. Stany Zjednoczone importują także znaczne ilości rud żelaza z Wenezueli, Liberii, Kanady oraz Szwecji.

Najstarszy okręg hutniczy Stanów Zjednoczonych to Pittsburgh-Cleveland, którego powstanie generowane jest znacznym pokładom węgla koksującego oraz wapieni jak również znacznym zasobom złóż rud żelaza. Ostatnie lata to boom metalurgii amerykańskiej w okręgu Wielkich Jezior, a zwłaszcza głównego ośrodka - Chicago-Gary. Hutę żelaza spotkać możemy także w Baltimore, w Erie, Buffalo, Cleveland oraz Detroit. Południe kraju szczyci się lokalizacja ośrodka hutnictwa w Birmingham. Wielkość produkcji stali w 1980 r. przekroczyła 95 min ton.

Powodzenie metalurgii kolorowej zależy przede wszystkim od bogactwa złóż miedzi (w stanach: Arizonie, Utah, Michigan, Montanie, Nowym Meksyku) jak również złóż cynku i ołowiu (w stanach: Idaho, Montanie, Arizonie, Kolorado). Huty aluminium działają głównie na importowanych boksytach, przywożonych z Jamajki i Surinamu, a zlokalizowane są one w bliskiej odległości do źródeł niedrogiej energii, stąd wokół np. doliny rzeki Tennessee, wielkich elektrownii nad rzeką Kolumbią, wodospadu Niagara, złóż gazu ziemnego na terenie stanu Teksas.

Przemysł maszynowy występuje przede wszystkim na obszarach o wysokim stopniu zaludnienia oraz zurbanizowanych obszarach w Regionie Północno-Wschodnim. Znaczna pozycja spośród wszystkich gałęzi przemysłu maszynowego zajmowana jest przez przemysł samochodowy, całkowicie opanowany przez monopole światowej sławy, takie jak: General Motors, Ford, Chrysler. Początek rozwoju i boomu produkcji samochodów miał miejsce w Detroit. Liczne fabryki samochodowe spotykamy także w Cleveland, South Bend, Toledo, Buffalo, Chicago jak również w rejonie stanu Kalifornia, która pod względem produkowania pojazdów znajduje się na drugiej pozycji, zaraz po stanie Michigan. W roku 1979 na obszarze Stanów Zjednoczonych wyprodukowano wszystkich więcej niż 8 mln samochodów osobowych oraz 3 mln ciężarówek.

Rozwój przemysłu stoczniowego miał miejsce zwłaszcza w czasie II wojny światowej, ale dziś przezywa recesję. Znajduje się przede wszystkim w rejonie zatoki De-laware (Filadelfia, Cameden, Wilmington) jak również zatoki Chesapeake. Stoczni zlokalizowano na wybrzeżu Pacyfiku i wokół Zatoki Meksykańskiej.

Silna dynamika rozwojowa charakteryzuje przemysł lotniczy, którego zakłady zlokalizowane są szczególnie gęsto w pasie wybrzeża Oceanu Spokojnego, w stanie Kansas oraz w pasie wybrzeża Atlantyku. Produkcja maszyn rolniczych skoncentrowana jest głównie na terenie okręgów towarowych o wysoko zmechanizowanym rolnictwie, jak się dzieje na terenie stanów: Illinois oraz Wisconsin. Największą produkcją maszyn włókienniczych odznacza się Nowa Anglia, zaś wytwarzaniem urządzeń oraz maszyn elektrycznych odznaczają się stany: Massachusetts, Nowy Jork, New Jersey, Pensylwania, Ohio, Indiana, Michigan oraz Illinois.

Produkcja przemysłu chemicznego, o znacznym poziomie koncentracji, mechanizacji a w kolejności rozwoju i automatyzacji, stała się miejscem pracy dla miliona pracowników. W czterech wielkich koncernach produkuje się około 50-75% całkowitej produkcji artykułów chemicznych jak również ponad 80% substancji eksplozyjnych na czele z amunicją. W pięciu firmach na terenie Stanów Zjednoczonych skupiono około 90% produkcji kalcynowanej sody, ponad 92% acetylenu oraz niemalże 98% nylonu. Surowcem do obróbki chemicznej, z pominięciem już węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego, jest siarka wydobywana szczególnie wydajnie i intensywnie na terenie Teksasu i Luizjany, sól kamienna - w obrębie jeziora Erie i Kalifornii, sole potasowe wydobywane w rejonie Nowego Meksyku i Kalifornii, fosforyty na terenie stanu Idaho i Florydy. Znaczna ilość fabryk produkujących chemikalia mieści się w dolinie rzeki Delaware, na terenie stanu Pensylwania, a przede wszystkim w miastach: Nowy Jork, stanach: Teksas, Alabama i Kalifornia. Rozległy i znany na cały świat ośrodek nowoczesnego przemysłu gumowego stanowi miasto Akron. Zakłady produkcyjne, będące własnością firm "Firestone" i "Goodyear" wytwarzają około 25% ogółu wyrobów gumowych na światowym rynku gumowym.

Przemysł atomowy odznacza się wielkim znaczeniem nie tylko w sensie ekonomicznym ale i strategicznym. Ma on za zadanie przede wszystkim wydobywanie i wzbogacanie rud uranu i toru a następnie zajmuje się rafinacją ich w celu uzyskania materiałów wykorzystywanych w produkcji zakładów energii jądrowej, do produkowania bomb atomowych oraz wodorowych. Przemysł atomowy zajmuje się również produkcją silników atomowych do montowania ich na okrętach, łodziach podwodnych jak również samolotach. Zakłady przemysłu atomowego zlokalizowane są w obrębie doliny rzeki Tennessee, ponieważ wykorzystują one również tanią energię elektryczną. Prąd pochodzący z elektrowni wodnych, wybudowanych na rzece Kolumbii czerpie kombinat atomowy położony w sąsiedztwie miasta Richland (na terenie stanu Waszyngton). Produkcja bomb wodorowych ma miejsce w zakładach zlokalizowanych nad rzeką Savannah niedaleko Augusty. Przemysł atomowy opanowany jest przez monopole, dodatkowo uzyskuje on również subwencje rządowe, toteż podlega ścisłej kontroli państwa.

Historia koncentracji przemysłu włókienniczego związana jest z Nową Anglią, gdyż tam występowała rzadko spotykana obfitość wód, warunki wilgotnego klimatu ułatwiającego przędzenie cienkich nici jak również duża liczba taniej siły roboczej, głównie złożonej z imigrantów. Współcześnie Nowa Anglia jest światową marką wysokiej jakości produkcji, oddając dominacje w rozmiarach produkcji regionom południowym, zatrudniającym również tanią siłę roboczą i wykorzystującym jak pierwowzór bliskość źródeł surowca. Okręgi przemysłowe produkcji włókienniczej znajdują się głównie na terenie stanów: Karoliny Północnej, Georgii, Alabamy, Nowego Jorku, New Jersey. Jednak ta gałąź przemysłu nie zanotowała imponującego wzrostu od zakończenia II wojny światowej.

Przemysł spożywczy na terenie Stanów Zjednoczonych charakteryzuje się wysokim stopniem terytorialnego rozproszenia, zatrudnieniem ponad 1,5 mln ludzi. Wysoki poziom techniczny oraz rozmiary produkcji wyróżniają na terenie Stanów Zjednoczonych branżę mięsną, której znakomitymi przedstawicielami reklamującymi swe wyroby są zakłady w Chicago, Peoriia nad rzeką Illinois, Cincinatti, St. Louis, Kansas City, Omaha, St. Paul.

Niedaleko Jeziora Michigan w wyniku intensywnej hodowli bydła prężnie na wielką skalę rozrósł się przemysł mleczarski, dostarczający swe produkty ludności przemysłowej. Przemysł przetwórczy płodów rolnych oparty na zbożach, zwłaszcza na pszenicy pracuje na młynach; te zaś mieszczą się w: Buffalo, Minneapolis, St. Louis, Chicago, Indianapolis, Kansas City.

Rybołówstwo Stanów Zjednoczonych plasuje się na piątym miejscu w skali światowej. Niemalże połowa wszystkich połowów, sięgających około 3,5 min ton rocznie, pochodzi z Oceanu Spokojnego.

Przemysł amerykański charakteryzuje się nierównomiernym rozmieszczeniem. Najsilniejszym stopniem uprzemysłowienia odznacza się północ kraju wraz ze stanami środkowoatlantyckimi, centralnymi stanami północno-wschodnimi i centralnymi stanami północno-zachodnimi. Mniejszym uprzemysłowieniem odznaczają się stany południowoatlantyckie wraz z centralnymi stanami południowo-wschodnimi i centralnymi stanami południowo-zachodnimi. Najmniejszym stopniem industrializacji wyróżniają się stany zachodnie gór. Jednakże ostatnie lata pokazały, że ciągle zachodzą zmiany pod względem rozmieszczenia produkcji przemysłowej. Przesuwa się to ciągle w stronę zatuszowania dysproporcji między równymi częściami kraju ze względu na to zjawisko. Przy lokalizowaniu nowych gałęzi przetwórstwa przemysłowego traci na znaczeniu bliskość surowca, a zyskuje natomiast - chłonny rynek zbytu. Kierunek przemian uprzemysłowienia różnych obszarów kraju potwierdzają dane z lat1947-1954, kiedy to na terenie pięciu szczególnie uprzemysłowionych stanów doszło do spadku o prawie 6% zatrudnionych w przemyśle, na terenie siedmiu innych zaś zmniejszenie nastąpiło o przynajmniej 5%, w niektórych stanach zaś, odznaczających się słabym uprzemysłowieniem, jak w przypadku Kansas, Nevady, Nowego Meksyku, Kalifornii i Teksasu doszło do wzrostu liczby zatrudnionych w sektorze przemysłowym gospodarki krajowej.