Oğuz Atay Tehlikeli Oyunlar
Bütün Eserleri/2 İSTANBUL TEHLİKELİ OYUNLAR Oğuz Atay İletişim Yayınları / 27 1. Baskı: Sinan Yayınları, İst. 1973 2. Baskı: İletişim Yayınları, İst. 1984

ÖNSÖZ Ey Sevgili Okur, Şu elinde tuttuğun Tehlikeli Oyunlar'ı okumak üzere olduğun için seni ne kadar kıskandığımı açıklamakla başlamak istiyorum bir solukta yazıp bitirmek istediğim bu önsöze. Niçin mi kıskanıyorum seni? Heyecan ve serüven dolu bir yolculuğa benzeyen bu okuma uğraşıyla ilk kez karşı karşıya olduğun için elbet. Bu önsözü bir solukta yazıp bitirmek isteyişime gelince, belki bunun nedenini sen de kestirebilirsin. Oğuz Atay «önsözlerden hiç mi hiç hoşlanmazdı. O kendine özgü inceliğiyle bir güzel alaya alırdı her türlü önsözü. Ama bu kitabın XIV. Bölümünde de belirtildiği gibi, «Ülkemiz büyük bir oyun yeridir. Her sabah uyanınca, biraz isteksiz de olsak, hepimiz sahnenin bir yerinde, bizi çevreleyen büyük ve uzak dünyanın sevimli bir benzerini kurmak için toplanırız. Küçük topluluklar olarak, birbirimizden bağımsız davranarak ve birbirimizi seyrederek günlük oyunlarımıza başlarız. Ben, Hikmet IV. zamanında —yani Hikmet I. olduğum sıralarda— bu oyunu ciddiye almış ve bütün oyunları heyecanla seyretmiştim. Sonunda, kendi oyunumu, bütün bu oyunların dışında ve gerçek olarak yaşamağa karar verdim. İnsanlarımız, aynı piyesi yıllardır aynı biçimde oynamanın yorgunluğu ve gerçeğe bir türlü, benzetememenin bezginliği içindeyken ben, bizlere bugüne kadar hiç yararı dokunmamış olan aklın —daha doğrusu, akıl olduğunu sandığımız akü taklidinin— zincirlerinden kurtularak, bütün ülkeleri ve onların gerçek kişilerini içine alan büyük heyecanı içinde bulunuyorum.» Diyelim ki, ben de bu heyecanı paylaştığım için soyunuyorum onun deyimiyle bu «Önsöz Amca» rolüne. Hem sonra, kendini bir kez oyunların büyüsüne kaptırdı mı insan, kolay kolay sahneyi terketmek de istemiyor. Ama benimki pek öyle düpedüz bir rol çalma arsızlığı değil. Ben kısaca Tehlikeli Oyunlar'ın, önemli bulduğum birkaç özelliği üzerinde durmak istiyorum. Bunların en önemlisi yazarın anlatım özgürlüğünü sağlayan «oyun oynama» yöntemi. Daha doğrusu, yazarın «insanların oynadıkları oyunlar» adını verdiği bölümler. Oyun içinde oyunun, roman

içinde oyunun ya da roman içinde değişik anlatı biçimlerinin bir araç olarak kullanılması daha önce denenmiş bir yöntem. Ama Oğuz Atay'ın yapıtlarında bu yöntemin bizim yazınımızda benzeri görülmemiş bir ustalık ve zenginlikle kullanıldığı da bir gerçek. Oğuz Atay Tehlikeli Oyunlar'm yazımını 26 Mart 1973' te tamamlamış. Tutunamayanlar'm bitiriliş tarihi 26 Temmuz 1970 olduğuna göre, ikinci romanının tasarlanışı ve yazılışı bu üç yıllık süre içinde gerçekleşmiş. Yazarın ilk romanını bitirdikten sonra tutmaya başladığı günlükten de anlaşılacağı gibi, Tehlikeli Oyunlar olay örgüsü, kişileri, anlattığı çevre, ele aldığı sorunlar ve bütün bunları dile getirmek için yararlanılan anlatım teknikleri açısından üzerinde uzun uzun düşünülmüş, roman son biçimini alıncaya kadar birkaç kez yazılmış, kurgu kaygısı ve ayrıntı seçimi kolayca anlaşılan çok titiz bir çalışmanın ürünüdür. Oğuz Atay'ın «düşünen insan»ı ne tam anlamıyla organik bir parçası olabildiği, ne de büsbütün kopabildi-ği bir toplumda yaşamaktadır. Bu toplum eski - yeni, Doğu - Batı, düş - gerçek, duygu - düşünce, kadın - erkek gibi çatışmalardan kaynaklanan yoğun bir kargaşanın içindedir. Bu toplumdaki insanların yaşama biçimlerini, duygu 8 ve düşünce yapılarını sözünü ettiğim kargaşayı oluşturan sayısız ayrıntı koşullandırmaktadır. Romanın kahramanı Hikmet Benol kargaşanın temelinde yatan gerçekliği araştırırken sürekli olarak birer ipucu gibi gördüğü bu ayrıntılara takılır. Düşünen bir insan olarak gerçeklerle ilgilenmenin tehlikeli bir tutum olduğunu görür. Her şeyden önce, gerçeklerle içtenlikle ilgilenmek toplumu yönetenler-ce tehlikeli sayıldığı için, Hikmet Benol da gerçeklerle oyun oynuyormuş gibi ilgilenme yolunu seçer. Oğuz Atay' m «düşünen insan»ı böylece «oynayan insanca dönüşmüştür. İnsanın «oynayan bir varlık» (Homo Ludens) oluşu Rönesans'ın başından beri kendi yeteneklerini sınaması için bir çıkış noktası olmamış mıydı? Shakespeare bu yüzden «Bir sahnedir bütün dünya,» dememiş miydi? Ünlü İspanyol oyun yazarı Calderon'un da Hayat Bir Düştür adlı bir oyunu yok muydu? İşte Oğuz Atay bu yazarlara öykünerek değil, ama gerçekliği algılamada böyle bir bakış açısının önemini kavrayarak kendine özgü bir kurgu oluşturur. Oyun öğesinin önemi böylece ortaya çıkınca, günlüğünde açıkladığı gibi dramatik biçim konusunu ayrıntılı biçimde inceler, Ortaçağ ibret oyunlarındaki simgesel adlı oyun kahramanları da, Shakespeare'in tragedya anlayışı da, Karagöz ve Meddah gibi geleneksel tiyatro biçimlerimiz de Oğuz Atay'ın sergilemek istediği gerçekleri dile getirmede onun büyük bir ustalıkla yararlandığı anlatım olanakları sağlar. Onun yararlandığı bu anlatım olanakları bazı yazarlarda olduğu gibi biçimsel bir gövde gösterisi olarak değil, onun tanık olduğu, tanık olmaktan da öte, büyük bir yoğunlukla yaşadığı kargaşanın zorladığı bir çeşitlilikle ve tam bir işlevsellikle karşımıza çıkar. Tehlikeli Oyunlar Hamlet'i, Don Kişot'u, Faust'u ve daha nice oyun ve roman kahramanını çağrıştıran parodilere bu yüzden korkusuzca yer verir. Gene bu yüzden alaturka şarkılar, ilkokul manzumeleri, genç kızların okumaktan hoşlandıkları «hissi aşk romanları», hamasi duyguları körükleyen tarihi kahramanlar, bilincimizin ve bilinçaltımızın çöplüI geçilmez birer esin kaynağı olur. Tutunamayanlar'da Selim Işık'ın olduğu gibi, Tehlikeli Oyunlar'da da Hikmet Benol'un hayatının intiharla noktalanması yazarın yücelttiği ya da önerdiği bir çözüm olarak

düşünülmemelidir. Gerçekler birer oyun olarak, daha doğrusu hayat bir oyun olarak sunulduğuna göre, buradaki intiharı böyle bir oyunun mantıksal ve biçimsel sonucu olarak görmek bana akla daha yakın gibi geliyor. Kaldı ki, Oğuz Atay'm roman ve oyun kahramanları aracılığıyla nerdeyse bir saplantı niteliğiyle karşımıza çıkardığı ölüm olgusu onun yaşama tutkusunu vurgulayan bir kavramdır. Godard'ın Serseri Aşıklar (A Bout de Soufle) filminde bir yazarla yapılan görüşmede, yazar son isteğinin ölümsüzleşmek ve ölmek olduğunu söylüyordu. Oğuz Atay'm kahramanları ise ölerek ölümsüzleşmek ister gibidirler. Pirandello Altı Kişi Yazarını Arıyor diye bir oyun yazmıştı. Gerçekliğin kaypaklığını, göreceliğini sergileyen bu oyun bana Oğuz Atay'm benzer bir sorunu ele alırken okurunu arayan bir yazar olarak tanımlanabileceğini düşündürdü. «Ben buradayım, sevgili okurum, sen neredesin?» derken, belki bir yandan okurun ilgisizliği karşısındaki kırgınlığını dile getiriyordu. Ama bir yandan da okurun kitaplarındaki düşünsel yaratıcılığa katılımı için bir çağrıda bulunuyordu. Oğuz Atay'ı okumak bilinç ve duyarlığın yaşamayı anlamlı kılan bir bireşime, bir çeşit yaratıcılığa yönelteceğine ben bu yüzden inanıyorum. Onun bu kitapları yazmakla dizginleyemediği yaşama coşkusunu okurlarıyla büyük bir içtenlik ve cömertlikle paylaşmak istediğine inandığım gibi. Eylül 1984 Cevat Çapan 10 GECEKONDU (Yandaki odadan Asuman ile Naciye Hanımın sesleri duyulur.) HİKMET: Neden alçak sesle konuşuyorlar? (Düşünür.) Yatakta, bütün sesler insana boğuk gelir. Hayır, alçak sesle konuşmuyorlar; sesleri uzaktan geldiği için öyle sanıyorum. Allah kahretsin! Bütün söylediklerini anlıyorum. (Yüzükoyun yatar; başını yastığa, daha doğrusu, kılıf geçirilerek yastık haline getirilmiş mindere bütün gücüyle bastırır.) Duymak istemiyorum homurtularınızı işte! (Başını kaldırarak, seslerin geldiği yöne çevirir.) Bir kelimeni bile duymak istemiyorum Naciye Teyze! (Ümitsizlikle başını yastığa bırakır.) Sonunda hiç insan sesi çıkaramazsın inşallah; hayvanca homurtulardan ibaret kalırsın. (Yastığı düşürür.) Kapı aralık olduğu halde kimseyi göremiyorum. (Eliyle yatağın baş tarafını yoklar. Yastığı bulamaz.) Yastık durmadan düşer; çünkü divanın baş tarafı duvara ulaşamaz; çünkü arada bir yerde koltuk vardır. Koltuk biraz sola çekilse... senin için misafir odalarının düzenini bozamazlar. Gülerim bu misafir odasına. (Gülümser.) Hay Allah! Durup dururken bu gülümseme de nereden çıktı? (Somurtur.) Uyuduğumu sanıyorlar; yastığı düşürdüğümü duymuşlarsa... Duysunlar da bu işkenceye son versinler. Hayır, duymasınlar; durum daha. çok karışır ve nefretlerinin doğrultusu değişir. Buna alış15 üzereyim, yem iıeıreııerıti ııyuiicuııu yavaşça yataktan aşağı uzatır, yastığı yukarı çeker.) Beni duyuyorlar mı acaba? (Başını kapıya çevirir.) Naciye Teyze! Ölmüş dayımın sağ kalmış karısı! (Sesini alçaltır.) Öyle deme; onun ekmeğini yiyorsun. Anladık! Bilmem ki başka türlü nasıl bela olsam başınıza? Beni yiyip bitiren şu pireler gibi gerçekten kanınızı emsem. (Kaşınır.)

NACİYE HANIM: Artık dayanamıyorum. HİKMET: Ölürsün inşallah! Kimsenin acımadığı bir ölü olursun. (Yorganı hırsla iki yanma sarar.) NACİYE HANIM: Oğlanın bütün yükünü sırtıma bırakıp gitti. HİKMET: Yalan söylüyorsun! Kısa bir süre için, anlıyor musun? Kısa bir süre için. (Yorganı başına çeker, yatağın içinde büzülür.) İnsan nasıl kaybolabilir? Kimseye görünmeden bir yerden çıkıp gitsem. Bir köşede ölüp kalsam sonra da. Birbirinize sarılıp ağlaşırsınız: Biz ona gavur eziyeti yaparken zavallı çocuk ıslak bir duvarın dibinde... herkes çevreme toplanmış. İlgili memur, kalabalığı yararak yanıma geliyor: Bu genç ölü hangi evden çıktı? İşte başınız belaya girdi. Cevap verin bakalım! NACİYE HANIM: Atölyeden zorlukla izin alıyorum, koşup hemen yemeğini veriyorum. HİKMET: Bir kere oldu bu, yalnız bir kere. Üstelik sen ısrar ettin: Pis lokantalarda mideni bozma dedin. Aynı bu sözlerle söyledin. Ben üç liraya karnımı doyuruyordum Artin'in lokantasında. Akşamdan kalmış fasulyeyi ısıtmasını ben de bilirdim. (Sırtüstü yatar.) Başka şeyler düşüne-bilsem. (Bir süre susar.) Ben duygulu ve romantik bir insanım, anlıyor musun? NACİYE HANIM: Çamaşırlarını bir günde kirletiyor. Sabahları yıkanmasını öğretmemişler bu çocuğa. HİKMET: Çamaşır mı? Ölmek istiyorum. Güzel kalmak için yapabileceğim tek hareket bu. (Terlemeğe başlar.) Benim terim kötü kokmaz! Çamaşırım da bir su yapılsa... 16 Beni nerelere sürüklüyorsunuz? NACİYE HANIM-, Çamaşır yıkamaktan tırnaklarım kırıldı. Babasıyla birlikte evimi otele çevirdiler. HİKMET: Şimdi yataktan kalkarsam... (Yorganı üstünden atar, sonra tekrar çeker.) Olmaz, suçluyum. Ne yapabilirim? Suçuna bir yerde son vermelisin. Bir kere saplandım, çıkamıyorum içinden. ASUMAN: Birkaç güne kadar Hamit Beyefendi de ufukta görünür. HİKMET: Demek sen de bu işkenceye katılıyordun. Sözde, okumuş bir kız olacaksın. (Gözlerini tavana diker.) Bu sözleri unutamam artık; bütün geleceğimi kararttın. Oysa, kitaplardan söz ederken sesin ne kadar farklıydı. ASUMAN: Seyyar berber çantası ve arsız gülümseme-siyle sayın peder... HİKMET: Allah kahretsin! Gerçekten bir berber çanta-sıdır. Nasıl da düşündün bunu; ahlaksız sen de! Bana tavsiye ettiğin kitaplarla birlikte... (Düşünür.) Neydi o deyim? İşte cehennemin orasına git! (Elleriyle yüzünü kapatır.) Artık her şeyi duydum, geriye dönemem. Sabah olunca gözlerinize nasıl bakacağım? ASUMAN: Hamit Bey gelince seninle ikimiz bir yatakta mı yatacağız gene? HİKMET: Babam para göndermez diye korktum. Suçlusun işte. Küçüksün. (Parmaklarının bütün gücüyle sıktığı yorganı bırakır; yastığı, başının altında çevirir. Yastığa bakarak) özür dilerim: Bir yanınız çok ısınmıştı. (Yastığa başını dayar.) Biraz sonra öteki yanı da eski serinliğini kazanır. Allahım! Ben bu düşüncelerle nereye... NACİYE HANIM: Geçen gelişinde Hamit Beyefendiden yüz lira borç isteyecek oldum...

HİKMET: Seni dinlemiyorum işte; başka şeyler düşünüyorum. Duyuyorsun. Bir kelimesini bile kaçırmadm. Peki nasıl oluyor? Duymak istediğim sözleri de hep kaçırırım. Bu cadıya öyle bir şey yapmalı ki utancından... (Dü17 Olmaz. Suçlusun öyleyse. Biliyorum. Üstelik, pısırık bir suçluyum. Hayır, siz 'pısırık' dersiniz bana. Miskin bir suçluyum. Evet, bu deyim daha iyi. Ne iyisi? Cahil bir cadıya, senin gibi kültürsüz bir cadıya boyun eğiyorum. Peki ben bilgili miyim? Öğreneceğim! (Yorganı tekmeler.) Yavaş! Peki, soğukkanlı olacağım. Yarın sabah hepinizden önce kalkıp... hayır, sonra kalkarım. Hiç birinizin suratını görecek hâlim yok. (Kapıya bakar.) Peki, neden bir türlü susmuyorlar? Bir gürültü çıkarsam? Uyumadığımı belli etsem? (Bütün gücüyle bağırır.) Sen benim bilgimi ölçemezsin! (Durur, dinler.) Sesimi duyuramıyorum galiba. Çok geç kaldım. (Yavaşça yataktan doğrulur, oturur.) Kendimi kötülesem mi? Bir yararı dokunur mu? Senin söylediklerinden de kötü şeyler düşüneceğim! (Bağırır.) Vedat'a kopya vermedim fizik imtihanında! (Düşünür.) Hayır, onda kabahatim yoktu. Yerden yanlış kâğıt almış. (Tekrar bağırarak konuşmağa başlar.) Vedat öyle düşünmedi ama. Mahmut'la bir oldular; neredeyse dövüyorlardı beni. Yere attığım kâğıdı da bulamadılar. Bana 'ulan' dediler. İnanın bana, dedim. Yukarda Allah var, dedim. Var mı? Var tabii. İnandılar mı? Allaha mı? Hayır sana. İnanmadılar. Ben de onlara göstereceğim! Atom bombasının tepemizde patladığı gün çıkacak karışıklıktan yararlanarak hepsini öldüreceğim! Büyük gürültünün içinde küçük bir çakıyla işlerini bitireceğim! Başkalarından da hesap soracağım! Karşılığını bulamadığım bütün sözleri söyleyenlerin hepsi ölmeden rahat edemem, anlıyor musunuz? Yoksa, bütün bu acıları ömrüm boyunca içimde taşırım. (Yandaki odadan gelen sesleri dinler.) Allah belanızı versin! Sesinizi bastırmak için, burnumun dibindeki kötülüğünüzü yok etmek için, uzak kötülükler düşüneceğim. (Düşünür. Sonra, bağırarak:) Bununla birlikte Vedat ve Mahmut'la arkadaşlık ettim. Onlarla birlikte müstehcen resimlere baktım. Benimle alay ettiler. Ben de kendimle alay ettim onların yanında. Bana hayat adamı desinler 18 diye onlarla birlikte geneleve gittim — burasını anlatma. (Bütün gücüyle bağırarak.) Anlatacağım: Merdivenden inerken kadın bana dedi ki —sus— Hayır susmayacağım! Yoksa atom bombası kıyametinde yeteri kadar öfkeli olamam. Rezalet! (Sırtüstü yatar, düşünür.) Belki hepsi rüyadır. Neyse, bu Naciye cadısı yüzüme karşı bir şey söylemedi. Bilmiyormuş gibi yaparım. Zaten öyle yapacaksın. Sabah siz uyanmadan kalkarım. Yoksa, belli olmaz, sabah da vahşiler gibi çevremde dönüp ayinler yaparsınız. Ben de bilardo oynanan kahveye giderim. Gece yarısı eve dönerim. Naciye teyzen de uyanır, içinden homurdanarak yemek hazırlar sana. Yedim derim. Diyemezsin, yüzünden anlar. Mutfağa gider, fasulyeyi ısıtır. NACİYE HANIM: Yarın için bu oğlana gene bir şeyler hazırlamalı. HİKMET: (Bağırarak.) Ben oğlan değilim! (Yastığı çevirmek ister.) Çok çabuk ısınıyor artık. (Eline ıslak ve yumuşak bir cisim takılır saçlarının arasında.) Sümüklü böcek! Bodrum. Rutubet. (Ürperir.) Gene mi? Öyle ya, yastığı yere düşürmüştüm. (Yandaki odaya seslenir.) Naciye Hanım! Burası ne biçim bir otel? (Gülümsemeğe çalışır.) Koltuk hangi taraftaydı? (Kolunu yorgandan çıkarır, koltuğun üzerinde tarağı arar.) Sonra yavaş yavaş

sümüklüböcek parçalarını tarar saçlarından. Tarağı yere, kilimin üstüne atar.) İyi, ses çıkarmadı. Yalnız benim başıma gelir böyle iğrenç olaylar bu evde. Suçlusun da ondan. Onlar daha suçlu. Bu senin suçunu azaltmaz. (Saçlarını, hırsla yastığa sürter.) Midem bulanıyor. (Kımıldamadan sırtüstü yatar bir süre.) Pirelerin ısırdığı yerler de tam bu sırada kaşınır. (Birden doğrulur.) Sümüklüböcekti! Allah kahretsin. (Yatar.) Kalkıp yıkanamam d?.. Gerçekten de çok sık yıkanmıyorum galiba. Bir haftadır aynı çorabı giyiyorsun. Anladık! NACİYE HANIM: Baban olacak sarhoş da kim bilir nerede sızmıştır? (Kâmil Bey görünür: Küçük yüzlü esmer bir adam, uzatır; Hikmet, biraz geri çekilir.) KÂMİL BEY.- Hikmet, oğlum! Bana bir şişe şarap alıver bakkaldan. HİKMET: Hepinizden iğreniyorum. Bu fakirliğe dayanacak kadar sağlam bir midem yok benim. İçim bulamyor. (Yarı aralık duran kapıya bakar.) Bu ana-kızm seni dövdüğü söyleniyor Kâmil Bey! Naciye Hanım da seni koynuna almıyormuş. Anlamıyorum Kâmil Bey: Bazı mahrem durumlar nasıl oluyor da herkesin ağzına düşüyor. Sen de sarhoş olunca nasıl sırıtarak müstehcen sözler etmeğe başlıyorsun. Bazı şeyler konuşulmaz oysa. Naciye Hanımla Asuman, hem de başkalarının yanında, önce arkadaşlarını çekiştirmekle işe başlarlar; sonra sana saldırırlar yavaş yavaş. Sonra her şey karışır: Naciye Hanım: Senin yüzünden gençliğimi harcadım, bu sarhoş babana katlandım. Asuman: Anne! Yediğim her lokmanın boğazıma dizildiğini hissediyorum, kendimi bir sığıntı gibi görüyorum. COdada bulunanlarda hafif bir vicdan azabı başlar.) Naciye Hanım: Kimseden bir kuruş yardım görmedim, seni ve sarhoş babanı... (Vicdan azabı artar.) Asuman: Sokaklara fırlayıp, Nezahat gibi kendimi beş liraya satmamı mı istiyorsun anne? Naciye Hanım: Kızım! O ne biçim söz? (Nezahat'm orospuluğu ortaya çıktı diye içinden sevinmiştir.) Herke.s sıkışınca benim evime sığınır, ama ben kimseye muhtaç etmem seni. Anlıyor musun? HİKMET: Yarın bir otele gidiyorum. (Düşünür.) Nüfus kâğıdım da üniversite kayıt bürosunda kaldı. Naciye Hanım: Neden bir suretini çıkartmadın? HİKMET: Son kayıt günüydü. Telaştan unuttum. NACİYE HANIM: Böyle pasaklı, böyle dağınık bir insan görmedim Asuman. HİKMET: Hem de pısırık. Bütün sözleriniz kulaklarımda çınlıyor durmadan. Demek ki ben aşağılık bir şeyim. 20 f ASUMAN: Hamit eniştenin beni öpmesine çok sinirleniyorum anne. Sanki bana sarılırken belli etmeden okşuyor. HİKMET: Allahım! Şimdi ne olacak? İhtiyar cadı! Sus-tursana kızını. 'Kızım o ne biçim sözlerinden birini daha kullansana. NACİYE HANIM: Bana da yapar kızım. Alıştık onun bu kuru açgözlülüğüne. Geçen gün de Nezahat'm...

HİKMET: Allah belanızı versin! Neden bu orospu Ne-zahat'ı eve alıyorsun? Babamı baştan çıkarsın diye mi? (Can sıkıntısıyla gülümser.) Üçünüz bir olup babamı ze-hirlemişsiniz. Körüklü berber çantasının içi para doluyımış. Dünya da bir kurbanla kurtulur sizden. Üçünüz bir araya gelmişsiniz, bir türlü açamıyorsunuz çantayı. (Berber çantası görünür; Hamit Bey, çantaya yaklaşır. Çantanın içinden beyaz bir bez çıkarır, elindeki çizgili pijamaları çantaya koyar. Bezi boynuna bağlar. Çantadan bir ayna çıkarır, holdeki masanın üstüne yerleştirdiği çantanın kenarına dayar. Mavi boyalı teneke kutudan, tasını ve jilet makinasmı çıkarır. Demir kutu içinde demir maki-nasınm sesi; Hikmet ürperir.) HİKMET: Masayı kirleteceksin, annem kızacak. (Hamit Bey, karşılık vermeden bir gazete kâğıdı alır, masanın üstüne yayar. Kâğıdı, berber çantasının altına doğru iterken ayna devrilir. Cezvedeki sıcak su, tıraş sabununun ve gazetenin üstüne dökülür,- siyah kıllı köpükler arasından ıslak harfler görünür. Birden sokak kapısı çalınır. Hamit Bey, köpüklü suratıyla kapıyı açar, misafirleri ön odaya alır. Hikmet, sinirinden üstündeki yorganı atar. Hamit Bey misafirlerle otururken birden yerinden kalkar; çantasını açıp bütün tıraş takımlarını çıkarır ve ortadaki sehpanın üstüne, kristal tablaların ve vazoların arasına yerleştirerek tıraş olmağa başlar. Hikmet elleriyle yüzünü kapar.) ASUMAN: Gözleriyle bütün kadınların bacaklarını okşuyor. Oysa, Hamit Beyin artık kocalık görevini yapamadığını herkes biliyor. 2İ ne ışıer açtın. ıtia basma sırtını döner, başını yastığın altına sokar, elleriyle kulaklarını tıkar.) Bu durumda da nasıl uyunur? (Bir eliyle kulağını tıkar, öteki kulağını yastığa bastırır.) Allahm cezası kulak! Her şeyi duyuyor. (Asuman, sinirli bir kahkaha atar. Hikmet, sırtını yandaki odaya döner; babasını görür. Sırtüstü yatar ve gözlerini karşısındaki rutubetli duvara diker: Ahşap bir konağın bodrum katı. Demir parmaklıklı küçük pencereler.) Eskiden hizmetçiler kalırdı, ya da kiler olarak kullanırlardı herhalde. Uzakta, taşradaki evime dönünce, bu rutubet kokusunu özlüyorum bir bakıma; denizi özlemek gibi, denizi hatırlamak gibi... insan, elinin altındaki bu katı ıslaklığı hatırlıyor. (Elini, yatağın yanındaki duvara uzatır.) Benim şehrimde duvarlara dokununca, tozlu bir beyazlık bulaşır insanın eline, kuru bir beyazlık; insanın burnunu tıkayan bir hışırtı duyulur. (Kapı açılır, Kâmil Bey içeri girer. Hikmet, havada kalan kolunu yavaşça indirmeğe çalışır.) îçimde bir boşluk var; perşembe sabahları, okula gitmek istemediğim sırada duyduğum korkuya benzeyen bir boşluk. Neden perşembe? Kâmil Bey! Beni okula gönderme. Neden Kâmil Bey? Bu adam neden karısının yanma gitmiyor? Hayır, Kâmil Bey olamaz. Karısı mı? Kimin karısı? (Bağırır.) Naciye Hanım, Kâmil Beyin karısı değil! Onun kocası ölmüştü. Kolum ağrıyor, kolunu indir. Kâmil Bey benim şehrimde uzak bir gecekonduda, adını unuttuğum bir semtte oturuyordu. Onun da kocası ölmüştü. Kâmil Bey... erkek. Çocukları... Ferit. Akıl dışı birtakım olaylar... (Yatağında doğrulmak ister.) Hüsamettin Bey... (Hüsamettin Bey kımıldamadan sandalyenin üstünde oturmaktadır.) Elbiselerimi buruşturacaksınız. (Gülmeğe çalışır.) Hüsamettin Bey! Beni gayrı ciddiye alıyorsunuz. HÜSAMETTİN BEY: Saçmalama Hikmet. Kitapları getirdim. HİKMET: Nerede olduğumu bulamıyorum Hüsamettin Bey. Aklım bir yere takıldı. Gecekondu... Kâmil Bey gece-

22

kapının üzerinden ince şeritler hâlinde akıyordu. Hangi şehirde akıyordu? Taşrada akıyordu. Bana dayanılmaz baskılar yapıyordu. Kim? Göğsüme doğru yükselen boşluk. Hangi şehirde? Kollarıma, bacaklarıma... sözlerimi gayrı ciddiye... ellerimi bu korkunç boşluğa... sus... uyanınca düzelecek. Olduğu yerde döndüğünü hissetti; rıhtıma çarpan bir gemi gibi bir iki kere sallandıktan sonra yerine oturdu, gözlerini açtı-. Karanlığı gördü. Gözlerimi açtım mı? Hayır, gerçek karanlık bu kadar karanlık olamaz. Birkaç kere daha gözlerini açtığını düşündü; sonunda, beyaz bez perdelerden sızan ışığı, sokak lambasının ışığını gördü. Sonra, rüyanın korkusuyla yatağa bağlı duran vücudunu seyretti. Korkunç bir rüya gördüm. Nasıldı? Aklımı toparlamalıyım. Kâmil Bey, Naciye Hanımın kocası olamaz mı? Neden olmasın? Aynı evde ben de yatıyordum. Birden şiddetli bir korkuyla sarsıldı, kendine geldi. Çevresine baktı: Gecekondu. Hüsamettin Bey üst katta oturuyor. (Doğru mu? Evet.) Kâmil Bey uzakta kaldı, adını hatırlayamadığım banliyöde. Naciye Hanımın kocası değildi, Fatma Hanımın kocasıydı. Bu evde yalnızım, kendi evimdeyim. (Sümüklüböcek! Hayır, yıllarca önceydi.) Gecekonduda değil miyim? Pencereye baktı: Gerçek bir pencere, gerçek karanlık, yarı karanlık. Elini bacağına bastırdı. (Acıyor. Gerçekten uyandım.) Karanlıkta bir süre kımıldamadan yattı. İçindeki Tcorku boşluğu küçülmüş, karnına yerleşmişti. Ellerini karnının üstüne koydu: Bir şeyler yemeliyim, bu boşluğu ortadan kaldırmalıyım. Buzdolabına gitsem... Kafasında yaptığı mutfak yolculuğunu yarıda kesti: Buzdolabı yok. Yatağın yanındaki komodine baktı: Üstü çekmeceli, altı kapaklı bir dolap. Gece lambası. Işığı yaktı. Dolabın kapağı içine çökmüş. Otel gibi... otel gibi. Komodinin üstünde bir bardak vardı. Bardaktaki kabarcıklı sudan bir yudum içti, ılık ve acı suyu beğenmedi. Evliliğin serinliğini kaybettim. Naciye Hanımın ağzında bıraktığı acılık duruyor. Bana 23 kötü günler yaşattılar. Sadece onbeş gün kalmıştım evlerinde. Öfke yerine gene bir suçluluk duygusu kaldı geriye. Cadılar! Hepsini unutmuşlardır. Kızgınlığının anlamsızlığını sezdi. Rüyanın gittikçe zayıflayan mantığını sürdürmek istiyordu. Yıllar sonra gene gecekonduya düştüm. Hayır, gecekondu değil, üç katlı ahşap bir ev. Hayır, üç katlı değil; zemin kat sayılmaz. Gecekondu olsa ne çıkar? İstemiyor muydun? Gecekondularla sarılmış eski bir ev. Çok küçük: Kutu gibi. Bir yuva. Kışın soğuk olur. Sobanın başından kalkılınca yün hırka giyilir pencereye doğru gidilirken; sokağa çıkmak gibi bir şey. Dönüşte hırka gene çıkarılır; pencereye ikinci gidişinde üşütürsün yoksa. Sinir içinde bir ileri bir geri dolaşmak güçleşir bu yüzden. Durmadan giyinip soyunma telaşına kapılıp aradaki somyaya çarpılır. Bu somyayı karşı duvara koymalı; pirinç topuzlu, yüksek, başlıklı bir karyola almalı bitpazarmdan. Eski semaverler, ne işe yaradığı belli olmayan demir parçaları (hepsi bir tele geçirilmiş), eski saatler, mangallar arasında parlayan soylu bir eşya. Uykusuz gecelerinde, düzenli soluk alışlarıyla insana güven veren bir arkadaş kalır belki somyada. Karanlıkta görülmez; yalnız, varlığı duyulur. Belki uyanır da belirsiz yakınmalarımı dinler. Karım benî bıraktı ya da ben evden ayrıldım: Buna benzer bir durum. Sonunda bu gecekonduya düştüm. Gecekondu değil burası Hikmet, üç katlı ahşap bir ev. Peki

Hüsamettin Albayım. İşte bu ahşap evimde, bir gece için de olsa, seni barındırıyorum; bir işe yaradığımı hissediyorum. Son zamanlarda neye yaradığımı pek bilemiyorum da. Belki yarın sabah soğukta uyanmanın bir anlamı olur, sana çay pişirmek gibi. Ayaklarımın ucuna basarak yürürüm yataktan kalkınca. Tahtalar gıcırdar. Hayır, zamanla öğrenirim hangi tahtaların ses vermediğini. Sonra ne yaparım? Uyanmadı, çayın hazırlandığından haberi yok diye sevinirim. Bütün hayatımı, en ince ayrıntılarına kadar düşünerek hesapladığım iyiliklerin hayaliyle geçirdim albayım. Artık ne olacaksa olsun istiyorum. 24 Ses vermeyen tahtalara basarak ilerledim albayım; odanın kapısına varmak üzereydim. Hemen mutfağı düşünmeğe başladım: Eski çayı musluğa dökerim; hepsini değil yalnız suyunu. Islak yaprakları da çöp tenekesine İki bardak, kaşıklar, tepsi, çay kutusu, demlik, şeker... (Belki yaşantım kolaylaşıyordu; fakat, her olayı daha yaşamadan eskitiyordum böylece. Üstelik hayallerimin içine itirazlar karışıyordu: Kafamda gerinerek uyanan arkadaşım, kadınlar her şeyi başka türlü yapar, diyordu.) Bu sırada mutfağa ulaşmıştım albayım. Her şey düşündüğüm gibi çıktı: Uyanan arkadaşım da, çay bardağına uzanırken, kadın özlemi dolu gözlerle baktı bana. (Ne yapalım? Kadınlarla birlikte yürütemedik hayallerimizi.) Yalnız çayla olur mu? dedi gözleriyle. Biliyorsun, karımdan ayrıldım dedim (gözlerimle). Sonra mutfağa gidip rafadan yumurta yaptım, ekmek kızarttım. Fakat bir bezginlik gelmişti üzerimize. (Ben de yorgun hissettim kendimi; mutfağa gidip buz gibi suyla bardakları çalkalamak içimden gelmedi. Oysa, çaydanlığa biraz daha fazla su koyabilirdim önceden.) Hayalimdeki günleri bile böyle küçük hesaplarla geçirdim işte albayım. Aklımın içini örümcek ağları sardı; kafamın sandalyelerinde elbiseler, gömlekler, çoraplar birikmeğe başladı; kurduğum hayaller, bir bekâr odasının dağınıklığına boğuldu. Düşüncemin duvarlarına resimler asmak istediğim halde bir türlü olmadı. Belirli noktalara biriken eşya, odanın çıplaklığını daha çok ortaya çıkardı. Duvarlara resimler aşmalıyım. İnsanlarımız bir evi döşemesini henüz bilemiyorlar. Soğuk ve bulutlu sabahlarda ya da aysız, tam karanlık gecelerde, yalnız ve ne istediğini bilmeden sokaklarda dolaşırken gözüne takılan perdeleri açık pencereleri düşündü. Aynı çıplak duvarlar, üstleri yatak denkleriyle dolu gardroplar — bu yataklarda, benim gibi yalnız misafirler yatar. Müsaade edin de yatağı ben indireyim, diyordum onlara. Her evde bir yatağım vardı benim. Evlenince, bütün bu haklarımı bir süre için kaybetmiştim. Ben de evliyken, yalnız arkadaşlarım için 25

nq ziujpaiAaâ aAaaiBp iziuiAg -^iparaaAazuaq njanj aiq ubsb aaiuiiA5[B^ BuiaB^aBAna 'BpBao ipBuqo ^auisiîf iA9suiin ^8(1 "ipaBA ziuiBpo jxb^bA aijBsiui aiq iaAy uas MTnA'aTTr» tto m.im «vtiin vıcr 'TrinninnTininn komodin, kitaplık. (Bunları alacak kadar param vardı.) Siz de bir raslantı eseri olacak — herhalde sigaranız bitmişti— kapının önünde duruyordunuz albayım. Hayır, durmuyordunuz; adımınızı, bakkala gitmek üzere kapının dışına doğru atıyordunuz. Ben, tam o şurada kapının önüne ulaşmıştım: Komodini taşıyordum: Kamyon biraz uzakta, durmuştu evden. Şoför, daha ileri gidemem bu bozuk yolda beyim, demişti. Bense çok ileri gitmiştim albayım. Evlenmeğe karar vermiştim. Çocuklarla, eski silah arkadaşlarıyla iki şişe konyağı bitirmiştik. (Hiç bir şey yemedik içkinin yanında.) İnsan, arkadaşlarına nasıl haber verir evleneceğini albayım? Sizin orduda, iç hizmet talimatnamesinde yazar mı? Sen askerde benim elime düşecektin de Hikmet... Geçmiş olsun albayım. Evlenme kararımı silah arkadaşlarımla birlikte almadığım için onlara ne diyeceğimi bilemiyordum. Durumda bir gariplik seziliyordu. (Ben seziyordum.) Konuşabilmek için sarhoş olmamı bekliyordum. Sonra, beni gördünüz gecekondunun kapısında albayım. Ne düşündünüz? Babacan bir tavrım vardı değil mi? Hamalın sırtına vuruyordum. (Çok homurdanıyor-du da ondan.) Sonra beş lira fazla verdim adama. (Samimiyetimiz bozulmasın diye.) Birden elimi cebime attım ye nikâh davetiyelerini çıkararak, herkese dağıtmağa başladım. Zarfların üstüne, silah arkadaşlarımın adlarını önceden yazmıştım. (İç hizmet talimatnamesine uygun olsun diye.) Gülümsemeğe çalışanlar oldu; Nazmi de 'ev sahibi sıfatıyla' içeri koştu ve bir fransız konyağı getirdi. Kızın adı ne? diye bağrıştılar. Allah sizi inandırsın albayım, bir-* den söyleyemedim; bir an için hatırlayamadım. Bir iki saniye kadar. Sonra, boğuk bir sesle, Sevgi, dedim. Mırıldandım adeta. Güzel bir isim değil! diye haykırdılar; beylik bir isim! Nereden buldun? diye bağırdı Dumrul. (Adını ben bulmadım. Kızı canım. Ya öyle mi?) Çocuklar çevremi sarmıştı albayım; gecekondu çocukları işte. Kılığımı yadırgamışlardır. Siz de albayım, bakkala gitmeğe kararlı ayaklarınıza, rahat! komutu verdiniz ve bana döndünüz. Sen, benim emir subayım olsaydın, ayaklarımın altında. 28 (Albayım artık bir baba gibi seviyor beni. Bana iyice açıldı.) Ne rezil adamsın Hikmet. 'Herif' demeliydiniz albayım. (Neyse geçelim albayla aramızdaki ilişkilerin ayrıntılarını.) Ben hafifçe terliyordum; içkiden olacak. Hangi barda çalışıyor bu Sevgi? diye sordu Dumrul. (İnanamıyorlardı bana.) Daha baştan hayır yoktu bu işte. Siz, kim bilir, orduevinde tangolar arasında ne mutlu bir başlangıç yapmışsınızdır albayım. O zaman daha teğmendiniz. Ben daha dünyaya gelmemiştim. Doğmuş olsaydım muhakkak gelirdim: Bir limonatanızı içer, bir pastanızı yerdim. 'Kuru pasta' da var mıydı albayım? Hikmet! Sana, köpek diyeceğim neredeyse. Hav hav albayım. Sen askerlik yaparken ben neredeydim Hikmet? Ortaşark ve Osmanlı tarihi çalışıyordunuz odanızda gizlice albayım. Teğmen içeri girince de kitabı kaparken öksürüyordunuz: Durumu kurtarmak için. Allah kimseyi senin diline düşürmesin Hikmet. (Silah arkadaşlarımın diline de düşürmesin.) Albayım! Buyur oğlum Hikmet. Üç yıl sonra size 'generalim' diyebilir miyim? Allah cezanı versin! Eski arkadaşlarımın da albayım. Fransız konyağını da bitirmiştik. Aptal herif! dediler, seni de kaybettik. İnsan daha önce haber verir; koyu renk elbiselerimizi giyerdik. (Ben aslında bu

alayların farkında değildim o sırada; durmadan gülüm-süyordum. Benimle ilgileniyorlardı ya, gerisine aldırmıyordum.) Onlar da içmek, bir şeyin şerefine içmek, kısaca içmek için bir bahane bulmuşlardı. Kimseye haber vermemiştim; demek ki ben de bu işin içinde, daha başlangıçta, yürümeyen bir şeyler seziyordum. Üstelik tek başıma kalmıştım. Bütün eşyayı o zayıf hamalla birlikte ben çıkardım. Kimse, teklif ettiğim paraya razı olmamıştı; tükürür gibi, başlarını önlerine eğmişti bütün hamallar. Eşyayı kamyondan indirirken mahallenin çocukları çevremizi sarmıştı: Adama bak, diyorlardı. (Mahalle çocuklarıyla hiç bir zaman başa çıkamamışımdır.) Dumrul da tutturmuştu, Sevgi adı takmadır diye; asıl adı Hasibe filanmış ona göre. Ağzını topla, demiştim Dumrul'a. Hem seviniyordum, 29 hem mahzundum. Bunlar benim arkadaşlarımda Sizi akşam yemeğine çağırmam ben de, diye söylendim içimden. (Zaten çağırmayacaktım, aile içinde bir toplantı olacaktı.) Kimse yardıma gelmedi albayım. Ben de bir gecekonduya taşındığımı söylemekten çekindim. Bir yolunu bulup; öğrenirler diye bekledim herhalde. (Kimse bir yolunu bulmadı albayım. Benim bakımımdan, demek istiyorum.) Ne evlenirken, ne de bu eve taşınırken kimseye önceden haber vermedim albayım; alay ederler benimle diye korktum. Oysa, kolayı vardır: Herkesin yüzüne bakıp gülümsersin aptallar gibi. Onlar seninle alay mı ediyor, sen de kendinle alay ediyor...muş gibi yaparsın. Sonra bir yolunu bulup hemen albayına koşarsın: Albayım! Gene ne var Hikmet? 'Gene' değil albayım. Buraya yeni taşındım, daha bugün geldim. Peki öyle olsun Hikmet. Hikmet değil albayım. Artık siz de bana teğmenim dersiniz; ufak çapta bir kışla hayatı kurarız burada. Sabahları uyanırken boru filan çalarız. Savaş filmi gibi bir şey çeviririz. Siz tiyatroyu daha çok seversiniz tabii. Ben de sizin kahramanınız olurum: (Genç yaşta evlilikten çürüğe çıkan uzun boylu, sivilceli ve burnunun yanağına birleştiği yerde önemsiz bir et beni taşıyan adam, şimdilik açıklanması sakıncalı görülen, bazı nedenlerle, çevresinde gecekondu sayısı yüksek ve hayat seviyesi düşük bir bölgeye yerleşir. Bütün eşyası şunlardan ibarettir: Boyası henüz kurumadığı için kendisinden uzakta tutmağa çalışarak merdivenden çıkardığı sırada ayak demirleri ellerine yapışan bir somya; hamalla birlikte çıkardıkları bir kitap sandığı ki, daha sonra kitaplık olarak kullanılmış ve içindeki kıymıklar değerli eserleri zedeler endişesiyle iç yüzleri, üç kat gazete kağıdıyla kaplanmıştı; somya genişliğinde olan uzun bir yastık ki, şimdi öyle yastıklar yok; derin dikişlerle yapılmış baklava biçimli süsleri olan basma bir yorgan; gangster filimlerinin hapishanelerindeki mahkûmların elbiseleri gibi kılıfı olan yatak; bütün yatak takımının eski bir kilime 30 zaman, kilimin de yere serilmesi üzerine bir kavramdan ibaret kalmıştır; iki bavul ki, içlerinde, çoğu giyilemeyecek kadar eskimiş ve fakat bilinmeyen bazı nedenlerle bir türlü atılamadığı için her taşınmada oradan oraya sürüklenen ceket ve pantalon ve gömlek ve palto ve çamaşır ve topukları yırtık çorap cinsinden giyim eşyası bulunuyordu; taşınırken ağır olmasın diye çekmeceleri çıkarılmış bir komodin; mutfağa ya da banyoya götürülerek kâğıtları çıkarılmadan, ne oldukları anlaşılmayan birkaç parça 'dikkat kırılacak eşya'; amerikan bezinden yapılmış ve ağzı bir iple büzülmüş ayakkabı torbası ve mermer altlığı yüzünden yıllardır bir türlü atmaya kıyamadığı cam hokka-lı bir yazı takımı.)

Girişi beğendiniz mi albayım? Hepsi bu kadar mı? Sobayı birlikte aldık biliyorsunuz; yazın daha ucuz olur diye ısrar etmiştiniz ya. Sonra, ne bileyim işte albayım, karınca gibi, insan da öteberi taşımasını seviyor yuvasına-, ilk geldiğim günlerde elbette daha az eşya vardı odamda. Evlendiğim gün de albayım, yeni tuttuğumuz ve büyük bir kısmı boş olan evimizin bir köşesine sığınmıştık karımla. (Karım güzel değildi albayım. Ben de değildim. Fakat, nasıl anlatsam, 'benim' karımdı-, canlı bir varlıktı. İnsan, evine bir biblo alınca bile kendisini bir başka hisseder değil mi? Üstelik bu yumuşak biblo, konuşuyor: 'kocacığım' diye çevremde dönüp duruyordu.) İlk gece, akşam yemeği de çok kötü geçmişti. Ben böyleyimdir albayım: Önce, akıl almaz bir tutukluk gelir üstüme; daha yaşamadan, büyük bir yorgunluk çöker. Gecekonduya ilk geldiğim gün de aynı bitkinlik içindeydim; neredeyse bir otele gidip yatacaktım. Oysa, bir sürü yemek yapılmıştı ve ben damattım. Yeni ve sonradan olma akrabalar edinmiştim: Bir kere, kayınpederim vardı ve bazı kızlar bana 'enişte' diyordu. Anlamadığım şakalar yapılıyordu — ikinci sınıf şakalar olduğunu seziyordum bunların .Galiba benimle biraz alay ediliyordu; fakat önemli olan bendim, çünkü damattım. Midem31 mamı güçleştiriyordu. Yemek masasında koyu gölgeli eller dolaşıyordu. Titreyerek kendine geldi. Hayır, uyumadım. Gözlerini açtı, duvarı gördü. Odanın neresindeyim? Kapı ne tarafta? Ben duvara baktığıma göre... Odadaki yerini bulunca rahatladı biraz. Yataktan yavaşça doğruldu, yorganı «duvara itti. Terliklerimi bulmalıyım. Yatarken son olarak ne yapmıştım? Terliklerimi yatağın altına itmiştim. Belki de ışığı söndürmeden çıkarmıştım onları. Sonra bir iki cümle, karanlık birkaç görüntü geçti aklından; ne yapmak istediğini unuttu. Karanlığa dikti gözlerini: Işık mı azdı? Yoksa insan aynı parlaklıkla görmüyor mu kafasından geçenleri? Biri ona gülümsüyordu: Kayınpederi! Tabağını uzatıyordu; karanlıkta iyi seçilmiyordu yemekler. Başının döndüğünü hissetmişti birden; sandalyeden yere düşeceğini sanmıştı. Dayanmalısın Hikmet, diye direnmişti içinden. Sen damatsın! Damat! Damat! Gelin var, kaynana var, sahte ya da gerçek baldızlar var. Ne diyorlardı? Çevremde pervane olmak gibi bir şey. Küçük kanatlar takmışlar; ellerinizde meze dolu tabaklar, tepemde uçuşuyorlar. Bırakın tabakları, beni tutun: Damat düşüyor. Rezalet! Hayır düşmedim; bana öyle geldi. Bir çınlama! Elimde bir bardak tutuyormuşum ve kayınpeder, kadehini bütün hızıyla vurmuş benim bardağıma. Gülüyorlar. Kaldır bardağını. Hâlim yok. Mış gibi yap. Bütün yiyecekler karanlık; yalnız, baldızlar parlıyor... yuvarlak baldızlar... Büyük bir kaşık, tabaklardan birinin içine yavaşça gömüldü. Sana bakıyorlar; tabağını uzat baldızlara. Bayılmadım değil mi? Hayır. Enişteye uzanan çıplak kolları hatırlıyorum. Çok gürültülü bir gece değildi. Biz —yani Sevgi ile ben— fazla bir şey beklemiyorduk. Bununla birlikte, elimizden geleni yapmağa çalıştık. Gönül isterdi ki albayım, insanın hayatında önemli sayılması gereken böyle bir gece, daha canlı ve aslına uygun bir hava içinde geçsin. Oysa, ben çok içemedim; yemeklerin çoğu da kaldı. Sahneye yeni çıkan acemi iki oyuncu için bir bakıma başarılı bir oyun 32 deki koronun yerini tutan baldızlar, görevlerini yaptılar. Bu senin hayatındı oğlum Hikmet. Böyle bir oyun üzmedi mi seni?

Terliklerini hatırladı birden. Yatak altının derinliklerinde, terliğinin tekini bulamadı; tek terliği ayağına geçirerek odada dolaşmağa başladı. Sokak lambasının ışığından yararlanarak sigara paketini buldu. Kibriti de hemen bulursam işler düzelir mi acaba? Neden olmasın? Olaylar arasındaki gerçek bağları bilmiyoruz ki; hiç olmazsa ben bilmiyorum. Bu kibrit bulma da, bir yerde bir işe yarayabilir. Sigarasını yaktı; kibritin alevi, oldukça büyük bir yeri aydınlattı. Sigaranın ateşi daha küçük bir alanı aydınlatır; fakat sürekli bir aydınlıktır bu. Kafasında da l)ir sigara yaktı; ilk yemeğin gecesini aydınlatmak istedi. Yatağa uzandı; yemek odasını, odada bulunan ve kısa bir süre için akrabası olan ve artık hiç bir şeyi olmayan insanları düşündü. Beni sevseydiniz, şimdi yanımda olurdunuz gene. Beni bir türlü bırakmazdınız: Vallahi bırakmayız seni Hikmet Bey oğlumuz, derdiniz. Vakit çok geç oldu, "bu saatten sonra vasıta da bulamazsın. Misafir odasında yatarsın; ara kapıyı açarız, salondaki sobayı da söndürmeyiz. Gece yarısından sonra, tek başına yollara düşmeğe değer mi? Bir şeyler bulup söylerdiniz işte. Başucuma filtreli sigaralarınızdan koyardınız, bana kısa gelen bir pijama da bulurdunuz. Damat sevgisi, albayım, insan sevgisine oranla çok kısa sürüyor. Eski silah arkadaşlarım da, bir akşam beni meyhanede yıllar sonra karşılarında görünce, önce sevinir gibi •oldular. Masada biraz daha toparlanıp bana bir bir yer açtılar. Sonra hemen alıştılar varlığıma: Sanki terhis olmuşum da albayım, askere ilk gittiğim gün, filan meyhanede iki yıl sonra buluşalım diye verdiğim bir sözü tutuyorum. İşte o gözlerle baktılar bana. Aradaki zamanı san-M hiç yaşamamışım gibi davrandılar bana. Biz, evlendiğin gün anlamıştık sana uygun olmadığını, dediler. Evlen33 bi başlarını salladılar: Senin için daha hayırlı oldu. Sanki daha dün ayrılmışım yanlarından. Oysa, rakıya su kattığımı bile unutmuşlar; bir adımı hatırlıyorlar o kadar: Hikmet aşağı, Hikmet yukarı. Şimdi nerede oturuyorsun? demediler de şimdi nerede çalışıyorsun? diye sordular: Gerçek bir ilgisizlik. Kaç yıldır ortalıkta görünmüyorsun, sen de nereden çıktın? bile demediler; bu kadarcık bir ilgiyi bile çok gördüler bana. Kısacası, meyhanelerde yeniden barınamadım albayım; aynı meyhaneye iki kere girilemiyor-muş. (Buna benzer bir felsefe vardı, değil mi albayım?) Oysa, bu şirin bölgenize ilk geldiğim gün albayım, çocuk lar benimle ilgilendiler: Çevreme toplanıp, 'Adama bak', dediler. (Artık çok genç bir insan olmadığımı belirten bu 'adam' sözü beni biraz üzüyor. Belki, kendini genç hissetmek isteyenler için başka bir kelime bulunabilir, ne dersiniz?) Otobüste de şoförün yanında durmayı seven mektep-çocukları, ben ön kapıya doğru yürüyünce, birbirlerine, 'Adama yol verin de geçsin', diyorlar. Fakat mahalle çocuklarının ilgisi başkaydı: 'Bütün gözler ona çevrilmişti" diye yazarlar ya kitaplarda romancılar, ben bir yere girince bana öyle bakılsın isterim. Çocuklar bunu anladılar; hepsi de yeni bir 'adam' geldiğinin farkındaydı. Ben de onların yaşındayken 'adam' olmak hayata atılmak istiyordum. Önce hayata atıldım. Pakat bunu nasıl yaptığımı bir türlü anlayamadım. (Bir durumdan başka bir duruma nasıl geçtiğimi zaten bir türlü kavrayamam. Mesela, karanlıktan sonra birdenbire nasıl aydınlık olur, albayım? Siz hiç görebildiniz mi?) Herhalde bir süre, hiç kımıldanmadan beklemeliydim; sonra hayata yavaş yavaş atılmalıydım. Oysa bana birdenbire, işte evlendin ya, hayatını kazanıyorsun ya, o halde hayata atıldın, dediler. (Tam atıldığım sırada söyleselerdi ya.) Şimdi çok dikkat ediyorum albayım; hayatımdaki bu yeni dönemin baş tarafı gürültüye

gelsin istemiyorum. Karımdan ayrıldım, karımdan ayrıldım. Yeni bir yaşantıya başlamadım, yeni bir yaşantıya başlamak üzereyim, neredeyse yeni bir yaşantıya başlaya34 peder yok, pijama yok —artık mümkün olduğu kadar pijama giymiyorum albayım— yeni bir yaşantı bu. Ev başka, eşyalar farklı. Hüsamettin albayımla yeni tanıştım, yeni tanıştım, daha önce tanımıyordum onu, yeni bir insan, emekli albay, albay, albay... uyumak üzeresin, sigaranı söndür. 35 \ DUL KADIN Salim, merdivenleri koşarak çıktı; kalın tabanlı siyah ayakkabılanyla tahta merdivenlerde gürültülü yankılar uyandırdı. Ağır ayakkabılar, diye düşündü, insanın bileklerini acıtıyor. Merdiven sahanlığına gelince güm güm vurdu ayaklarını yere. (Hikmet amca duymadı). Kapıya baktı. (Hikmet amca, kapısını boyamış.) «Hikmet amca, kapısını boyamış,» dedi soluk soluğa. Zayıf, patlak gözlü, hastalıklı görünüşlü bir çocuktu; birden soluksuz kalıyordu. Elini göğsüne götürdü. (Orası acıyor.) Koyu yeşil boyalı kapıya baktı gene; elini cebine soktu, bir tebeşir çıkardı ve kapının karanlık bir köşesine becerebildiği tek yazıyı yazdı: Çarpı işareti. Henüz yazı yazamıyordu. (Gazete de okuyamıyorum.) Oysa, ondan bir buçuk yaş küçük kardeşi Ömer, resimli romanlara bakıp da okuyormuş gibi yaparak neler uyduruyordu. Güldü. Boynunu ileri uzatarak, «Hikmet amca!» diye bağırdı. İçeriden bir gürültü geldi. «Annem, bir dakika seninle konuşmak istiyor!» Tebeşirle kapıya yeni bir çizgi çekmeyi düşünürken birden kapı uzaklaştı ve Hikmet amca göründü. Salim, gülmeğe başladı. «Salim! Durup dururken neden gülüyorsun?» «Bilmem; gülmem tuttu işte.» Sonra aceleyle ekledi: «Kapıyı boyamışsın.» Hikmet, ağzının içinde bir şeyler mırıldandı. «Biraz vaktiniz varsa annem sizinle görüşecekmiş.» Hik-met'in yüzüne baktı, yeniden gülmeğe başladı. «Ne yapacakmış annen beni? Çok mu komik bir şey yapacakmış?» 37 atuuiı, ten. «Çok mu komik bir şey yapacakmış?» diyerek Hikmeti taklit etti ve hemen merdivenlere doğru kaçtı. Hikmet onu kolundan yakaladı, birkaç kere yerden kaldırıp bıraktı; kalın ayakkabılar tak tak etti, «Yeni kunduraların döşemeyi delecek Salim.» Gülmesinin arasında, «Kundura değil onlar,» diye karşılık verdi çocuk. «Kundura daha kaba olur.» Gülmekten vazgeçti, parmağını Hikmet'e uzattı: «Annem sana mektup yazdıracak galiba.» «Sen yazsana.» Salim, suratını astı: «Biliyorsun işte yazamadığımı.» Ayakkabılarıyla pat pat, yere vurdu. «Beni kızdırmak için mahsus böyle söylüyorsun; yazamıyorum işte.» Patlak gözlerini açarak Hikmet'in yüzüne baktı, üzüntüsü geçti. «Sen neden bu kadar komiksin Hikmet Amca?» Koşa koşa merdivenlerden indi: Dan dan. Aşağıya varmadan seslendi: «Annem gelecek sana; kâğıdı varmıymış diyor.» Gözden kayboldu. Hikmet, kapının önünde durdu: Neden beni görünce gülüyor? insanlardaki zavallılığı, önce çocuklar seziyor galiba. Delileri de önce onlar kovalar. Eğilip yerden taş alan yüzlerce deli birden gördü kafasında; yüz milyonlarca çocuk, on binlerce deliyi kovaladı. Salim'le iyi geçin-meliyim. «Saçmalama,» diye homurdandı, içeri girerken. Kapıyı kapamak için elini yuvarlak tokmağa uzattı, kolu havada kaldı: Gülünç mü, güldürücü mü? Çocuklardan kendini

koruyamazsın, görünüşe aldanmaz onlar. Yüzünü buruşturdu: Kafamda deliler dolaşıyor: Birbirlerini su birikintilerine itiyorlar, dillerinin ucuyla parmaklarını yalayarak koşuşuyorlar. Eşya insana inatçı bir direniş gösterdiği zaman hep birlikte üstüme çullanıyorlar: Delice bir şey yap! diye bağırıyorlar vızıltılı seslerle. Eşya sana karşı mı geliyor, kır onu! Sana boyun eğmeyen otlara vur tekmeyi! Her şeyi parçala. (Kafanın huzuru için yap bunu, kafanın huzuru için yap bunu. Durmadan başını salla; iyi gelir, iyi gelir.) Hepsi birden başlarını sallıyor. (Denge için, denge için.) Hep birlikte mırıldanıyorlar: İnsanlara Kaptırma nencum, aurmaaan Koşuşma, onıara uyma, insan bir makinedir, bir yerde bozulur, yavaş kullan aklını, şimdi biraz dinlen, şimdi hep birlikte saçmalayalım, aklımızı dinlendirelim, mantığımızı dinlendirelim, rüyada yaşıya-lım. (Aman dikkat et, kafanı bir yere çarpma. Deliler uzun yaşar, budalalar uzun ömürlü olur, aptallar rahat eder.) Hayır! doğru değil bu. Elini kapı tokmağından kurtarmak istedi. Çocuklara dikkat et. (Seni ele verirler.) Çocuklardan nefret et. Onları kov yanından. Yerderv taş al, yerden taş al. (Sonra başa çıkamazsın onlarla.) Yalnız, acele etme, acele etme! Hemen sokağa çıkma. (Seni bekleyen tehlikeleri biliyor musun?) Yolda kendini koru; durup dururken sana bakanlara aldırma. (Kendini eleverirsin sonra.) Hepsi delidir, dikkatli ol. Kimseye belli etmeden yavaşça evine doğru yürü, sonra birden kapıdan giriver. Yoksa, bütün emeklerin boşa gider; seni birden yakalar. (Ne yakalar? Bilmiyoruz; fakat, hiç belli olmaz.) Duvardaki bir çatlağa bakıyordu. Askerde, yedeksu-bayda, ilk manga nöbetini tuttuğum gündü, albayım; birdenbire delirdi. (Unut onu, unut onu.) İnsan aklına hiç güven olmuyor albayım; bizim devrede, onunla birlikte üç kişi oldu. Belki iyileşmişlerdir canım.) Bütün gücüyle karyolanın demirine yapışmıştı albayım; onu oynatamadık bir süre yerinden. Sen kaçmışsındır Hikmet. Yavaşça uzaklaştım albayım. Fakat onu gördüm bir kere. (Bir daha gördün mü? Bir daha ondan söz edildiğini işittin mi? Belki de başına gelmedi böyle bir şey.) Daha yarım saat önce bir şeyi yoktu, albayım; sadece hüzünlü olaylar naklediyordu bize. (İnsan, nöbet günü, akşama doğru pek neşeli olmaz.) Annesinin, babasının intihar ettiğinden filan bahsediyordu. Biz de aklımıza gelen intiharları anlatıyorduk: Osman'ın sekizinci kattan aşağı atlamasını filan. (İnsan, askerlikte pek insaflı olmaz.) Onunla alay edenler bile vardı. (Nereden bileceksin? Nereden bileceksin?) Üzerime mandalar geliyor, diye bağırdı birden. Öteki, bu kadar saldırgan değildi albayım; bahçede tek başına dola39 şıp kendi kendine gülümsuyorau saaece. lanma. ca da, bir sigara versene diyerek gülüyordu. Elbiseleri bol gelmişti üzerine: Elleri kaputun içinde görülmüyordu. Kollarını sıvayarak alıyordu sigarayı. Sonra, büyük adımlar atıyor ayaklarına dar gelen postallarını gıcırdatarak yavaş yavaş uzaklaşıyordu. Yürüyüşü hiç bir askerî adıma uygun değildi albayım; iç hizmet talimatnamesine aykırı bir deliydi. Kimse kimseye aman vermiyordu üstelik: Akıllılar bile birbirlerini su birikintilerine itiyorlardı. Piyade taliminde binbaşı, kızdığı öğrencilere, çamurun içine 'yat' komutu veriyordu. Fakat 'o' hiç bir komuta uymuyordu albayım. Bir keresinde durup dururken, sınıftan çıkıp gitmişti; binbaşının şaşkın bakışlarına aldırmamıştı. Binbaşı bile sonradan akıl edebilmişti kızmayı. Böylelerini, savaşta olsa, divanı harbe verirler değil mi albayım? Çünkü bütün mektebe kötü örnek oluyordu: Bizim yakamızdan bir numara düşse, o hafta izinsiz kalıyorduk; o, postallarının

bağlarını bile söküp atmıştı. Her yerde tartışma konusu oluyordu: Genç subaylar — teğmenler filan— ona göz yumulması gerektiğini ileri sürdükleri zaman, binbaşılarla yarbaylar bu görüşe şiddetle karşı çıkıyorlardı. Biz de ona iyi davranmıyorduk: Onunla alay etmemek elden gelmiyordu; çünkü ona takılmak çok kolaydı. Sonra bunun da tadı kalmadı tabii. Ben biraz çekimser davranıyordum; üniversiteden sınıf arkadaşımdı, bir kötülüğünü görmemiştim. Yalnız, onu kerhanede dolaşırken görenler vardı. Ben de görmüştüm. İçeri girdiğini gören yoktu. Zayıf bir ilgi duyardım ona; pek sevmezdim. Benden çalışkandı, tıraş olmazdı, kötü giyindiği bile söylenemezdi. Askere gelmeden «tedavi gördüğü» ileri sürülüyordu. Askerdeki cesareti yoktu o zamanlar; şimdi de bütün garip tavırları yetmiyormuş gibi, üstelik bizimle alay eden bir ifade vardı yüzünde. Tabii biz aldırmıyorduk; üstlerimiz aldırıyordu. Yalnız, hakkında alınacak tedbirler konusunda anlaşmazlık vardı. Bir kere askerliğe başlamıştı; terhis edilirse, ona özenenler çıkabilirdi. Emirleri biraz dinleseydi, talime çıkarken herkesten ayrı tek başına yürümeseydi, sı40 liiiLcı najjuıujıa utuııııaaayuı. ır\.a,±JUL illi öiz,ifcli ı UM u artmıştı ki onu haklı bulmamaya imkân yoktu.) Daha bir ay geçmeden postallarını değiştirmişti; eskileri kötü ko-kuyormuş. (Doğruydu.) Yeni postallarının da bağlan yerlerde sürünüyordu; uzun kaputunun etekleri çamur içindeydi. Askerliğin yüz karası olarak ortada dolaşıyordu. Herkesi güç durumda bırakıyordu. Bir akşam yemeğinde bisikletle yemekhanede dolaşmağa kalkmıştı. Nöbetçi çavuşun bisikletinden yararlanmıştı. Mesele çıkarılmadı; olay örtbas edildi. Elbiseleri ilk dağıttıkları gün, kaputuna itiraz etmeyen tek öğrenciydi. Daha o zaman anlamalıydık, diyorlardı. Biraz geç kalmışlardı. Elini kapı tokmağının üzerinde unutmuştu; oysa gözleri, elinin üstündeydi. Kapıyı yeşile boyamışım; boyaları akıtmadım. Kâmil Bey, gecekondusunu boyarken akıtmıştı. Fırçayı kuvvetle sürersin, tahtaya yedirirsin boyayı. Gecekondunun duvarları yapılırken Kâmil Beyin oğlu Nihat* la birlikçe çalışmıştık, kerpiç karmıştık. Çamuru alıyorsunuz, içine saman çöpü koyuyorsunuz. Güneşin altında deliler gibi çalışmıştık. Üçüncüsü kimdi? Adı neydi? Hiç de çalışmıyordu, deliler gibi. Sınıfın tembelleri arasındaydı. Galiba, başının arkasına bir ağrı saplandığı için çalışamı-yormuş. (Hep başka rahatsızlıklardan yakınırlar.) Ne yapıyordu? Evet, koridorda anahtarlığını havaya atıp tutuyordu. Önce tavana kadar hızla savuruyordu. Sonra yakalıyordu. Peki, ne var bunda? Herkes yapar. O, çok yapıyordu. Bütün teneffüslerde yapıyordu. Bazıları da çok tespih çeker. O başka. Neden başka? Bu işler nereden idare ediliyor? Kim karar veriyor bütün bunlara? Üstelik çok us-talaşmışti: Üniversitenin en iyi anahtarlık yakalayıcısı olmuştu. Başka davranışlarıyla da ilgi çekiyordu: Dekana bir mektup yazmıştı: Sayın dekan, bazı derslere çok az öğrenci devam etmektedir. İmtihanlarda bu derslerden kopya çekilerek geçilmektedir. Ben, kopya çekmediğim için, kalmış bulunuyorum. Bu derslerin kaldırılmasını ya da gereken ciddiyetle yeniden ele alınmasını rica ederim. Say41 gılarımla. isim, adres, imza filan hepsi tamamen. ları doğruydu. Dilekçe, ilgili kürsüye gönderildi ve anahtarlık fırlatıcısı, bir yıl daha kaldı o dersten. Çalışamıyor-du. Kendisini çalışma masasına zincirle bağladığı halde çalışamıyordu.

Merdivende bir ayak sesi duyuldu. Kafasının bir yanı dul kadının yaklaştığını sezdiği halde, bir başka yanında ilgisiz düşüncelerin etkisi devam etti: O zamanlar fırçayı bu kadar iyi kullanabilseydim, Kâmil Beyin kapılarını ben boyardım. Ben, ne anahtarlıklarla uğraştım, ne de tespihlerle: Kerpiç yaptım. Oysa öteki —ayağından masaya bağlı olan— zincirlerini sürükleyerek su dolu leğenin yanma gidiyormuş kayıklarım yüzdürmek için. İşin saçmalığını bal gibi biliyorum, diyordu. Gene de kâğıt bacalı kâğıt gemilerimi yüzdürmekten kendimi alamıyorum. İradesini zayıf buluyordu. Kâmil Beyin karısı da çok biberli çorbalar yapıyordu. Yemeği yere bağdaş kurarak yerdik; ya-¦dırgamazdım. Dul kadını gördü kapı aralığından; telaşlandı. Neredeyse kadının yüzüne kapayacaktı kapıyı. «Buyur Nurhayat Hanım,» dedi zayıf bir sesle. Kadın çekinerek, «Rahatsız ettim kardeş,» diye sokuldu. «Bir mektup yazdıracaktım bizim oğlana.» Bu kadının da bir kocası vardı, onunla yatıyordu. Zor iş olmalı rahmetli için. Üç tane de çocuk... Kadının kapıda durduğunu gördü, yolu kapadığını anladı. Kenara çekilerek, «Ayaklarını çıkarma Nurhayat Hanım,» dedi. «Ev zaten kirli.» Sözümü dinlemedi. Ayaksız dolaşırsın o halde; sen bilirsin. Kadından çamaşır sabunu ve yağ kokuları yükseliyordu. Ellerinin çatlakları arasında, şişkin ve yağlı derisi parlıyordu. Kıpkırmızı elleri var. Çizgilerle dolu soluk yüzü ve elleri, sanki aynı inşanın değildi. Kara bir çalı gibi karışık kaslarıyla uzun kirpikleri arasında gözleri kaybolmuştu. Ten rengi kalın çoraplar giymişti; üstüne de dizine kadar gelen siyah yün çoraplarını geçirmişti. Entarisinin üst kısmını, bluza benzeyen kısa bir şey örtüyordu yer yer. En üstte vişne çürüğü ren42 UO IV» L ivclU „ V UO IV» L ivclU tUUİSBier vardır belki. İnsan nesli yeryüzünde görünmeden önce yaşamış zırhlı hayvanların bugüne miras bıraktıkları küçük akrabalarına benziyordu. Kabuklarının verdiği zorlukla ağır ağır yürüyen bir hayvan... döşemeleri titretiyordu. Odaya girince hemen masanın yanına geldi, yaslandı; kendi yaslanmadı, elbiseleri yaslandı. Derisi, eti çok daha derinde... Elini koynuna soktu, elbise ya da çamaşır tabakaları arasından ikiye katlı bir zarf çıkardı. Hikmet'e uzattı, «Cevabı yazmadan bir daha okuyalım, olur mu kardeş?» ¦dedi inceltmeye çalıştığı bir sesle. Başörtüsünü takmamış: Artık iyice kardeş olduk demektir bu. Bir iki tokaya rağmen siyah saçları dağınıktı, yüzünün orasına burasına savrulmuştu. Hikmet, sandalyesini masanın önüne çekti, karnını keskin çıkıntıya dayayarak oturdu. Oldu. Nurhayat Hanım, hırkasının cebinden buruşuk bir kâğıt çıkardı: «Suna yazıver istersen.» Hikmet, masanın tek çekmecesini karıştırarak, «Olmaz,» dedi. «Bende daha düzgünü var.» Önce, askerden gelen mektubu bir daha okudular. Nurhayat Hanım, masanın yanından Hikmet'e doğru sarktı; Hikmet de mektubu tam karşısına koydu özenle. Hangi şarkıyı okuyacaksınız Bayan Nurhayat? Parmaklarını açarak masanın kenarına dayadı. Ben de size piyanoda refakat... «Oğlanın yazısı düzgün mü?» «Anlaşıldı,» dedi Hikmet, «İçimden okutmayacaksın bana. Buyur dinle: Pek möhterem annecim Asker ocamda sizlere 3 mektupumu yazıyorum. Beni şimdi hayvanlara verdiler. Atlara katırlara bakıyorum. İç-timada uzun çavuş beni ayırdı. İstiklal muharebesinde atlar çok mühimmiş dedi bize anlattı. Mustafa Kemal paşa askeri toplamış anlatmış. Türk nalbantları

demiş. Atlarımızı artık kendimiz nallamalıyız. Çavuş senin yazın iyi dedi bana. Ben de tavlanın kapısına iç tarafa at binenin kılıç kuşananın yazdım. At nallamasını öğretti çavuş bana. Başkaca bir iş yapmıyorum bu sırada. Buralarda kış er43 ken bastırıyor. Subay mahfelindeki sobayı bana yaktırıyorlar. Elimden iş geldiği için subayların hizmetine baktığım oluyor. Geçen mektupumda söz ettiğim teğmen de okumaya meraklı. Odasında yazıyormuş Mahmut söyledi. Temsil verdirecekmiş. Beni çağırdı Hidayet dedi. Sende benim temsilimde oynarmısın. Bana okudu. Tabur Kumandanından izin almış. Cumhuriyet bayramına hazır edecekmiş. İstiklal muharebesinden olacak içinde eski Türk savaşçılarından da yazacak. O kısmını pek anlayamadım. Sende bir askerin komutanla konuşmasını yazar mısın dedi ben nasıl yazarım dedim. Orta birden ayrıldım dedim. Fakat türkçeci beni severdi biliyormusun! Bir gün ağaçları yazın demişti, ağaçlar demiştim bende uzun dalları gökyüzüne uzanır, o zaman dil bilgisi öğreniyorduk, daha düzgün yazıyordum elbette. Şimdi bilemem kendisini mektuplardan gıyaben tanıdığım Hikmet abi ne diyor. Mektupları okuyunca ne diyor acaba. Ağaçlar demiştim kuru dallarını uzatarak bulutlardan yağmur bekler. Aferin demişti türkçeci nasıl yaptın bu benzetmeyi. Bilmem dedim öyle geldi. Teğmen anlattı askerin paşayla neler konuşacağını. Bende ekledim. Sen istersen dinleme başını ağrıtırsa. Hikmet ağabey zahmet olmazsa acaba okurmu. Ne yapalım askerde vakit geçiriyoruz. Belki bir tanıdık bulsaydık yazıcı bile yaparlardı beni. Mektupları Hikmet abiye okutuyorsanız bana biriki satırla bildirir nasıl olmuş. Zati kısacık bir parça. Aşağıya yazdım teğmen düzeltti. GENERAL: Gecenin bu vaktinde üşümüyor musun evladım? Hava soğuk ve rutubetli. ASKER-. Evet hava soğuk generalim. Üşümüyorum fakat. GENERAL: Nöbet tutmak için kötü bir hava. Bir ses. duydun mu? ASKER: Dallar çıtırdıyor generalim. Hayvanlar olmalı. Nöbet bizim işimiz. Siz dinlenin. GENERAL: Korkmuyor musun? 44 generalim. Dallar, kollarını kavuşturmuş insanlara benzer. Yapraklar hışırdar, soğukta ısınmak için ellerini birbirine sürten insanlar dolaşıyor sanırsınız. GENERAL: (Askerin bu sözüne biraz kızmış gibi görünür. Kaşlarını çatar.): Ben öyle sanmam. (Aslında kızmamıştır.) ASKER: Horozun sesi duyuluncaya kadar insan bir tedirgin olur. Derler ki o zaman ruhlar, mezarlanndaki yataklara girerlermiş. GENERAL (Bu' defa sahiden kızar.): Boş inanışlar bunlar. Anladın mı? ASKER: Anladım komutanım. (Sözü uzatmaz.) GENERAL: Canlı düşmanları gözetle. Ölü düşmanlardan da korkma. O kadar. Teğmen biraz daha yazmamı söyledi. Şimdilik bu kadar yazabildim. Yoruluyorum. Subay mahfelinin bir köşesinde geceleri yazıyorum. Işık iyi değildir. Hikmet başını kaldırdı, Nurhayat Hanıma baktı: Dul kadın sessizce ağlıyordu, gözlerini pencereye dikmişti. Anlamadıkları şeylere de ağlarlar. Sesim dokunmuş olmalı: Sese

ağlarlar. Yanağın üzerindeki gözyaşlarına baktı: Te-nindeki engebeleri büyütmüş bu damlalar. Çocuk oturmuş orada, bir şeyler yapmaya çabalıyor-, siz ağlıyorsunuz. Olmuş ve olacak bütün olaylara ağlarsınız zaten. Başını mektuptan kaldırdı: «Mektubun burasına gelince hep ağlıyorsun Hidayet'in temsiline,» dedi. Neye üzüldüğün belli değil. Halin vaktin yerinde olsaydı ağlamazdın. Radyoda mevlut dinlerken de, askerlerin geçit resmini seyrederken de ağlamazdın, dertli olmasaydın. Birden sinirlendi: «Anlamıyorsun işte: Üzücü bir şey yazmamış ki çocuk. Ben de şimdi oturur şöyle yazarım mektubuna-. Sevgili evladım mektubunu dinlerken hep ağladım.» Kadın telaşlandı: «Dur olmaz!» Biliyorum ben de olmayacağını. Göreneklerimiz böyledir. «Sen beni mektup yazdırmak için mi istedin, yoksa ağlamanı dinletmek için mi?» «Oku oku,» dedi dul kadın. «Ağlamayacağım.» 45 kitaplarından yollarsa çok memnun olurum. Hayır ben söylerim daha iyi. Hikmet abicim. Size tanımadan hörmet-lerimi yollarım. Annem sizden çok bahsetti. Bizde her ne-kadar sizin kadar okuyamadıksa da kitap okumaya düşkünlüğüm vardır. Sağolun anneme mektuplar yazıyorsunuz. Buradaki durumumuz çok şükür iyidir. Bana kitap yollarsanız şimdi hele bir temsil kitabı olursa çok iyi olur. Başkaca hörmet ve selamlar ederim. Annecim. Ben Hikmet abiye söyledim. Zahmet olacaksa hiç zahmet etmesin. Henüz resim çektirip gönderemedim. Kıtada çektireceğim. Süleymanm makinası var. Şehre inince filim alacak. Ben, Süleyman, uzun çavuş ve Haydar hep birlikte çektireceğiz. Sizler, Salim, Ömer nasılsınız. Sobalar yanıyormu; gece dikkat edin. Hepinize selam ve hörmet ederim. Hikmet abiye gene selam ederim. Oğlun: Hidayet «Bu kadar lafı da nereden bulup söyler?» diye hafifçe gururlandı Nurhayat Hanım. «Konuşmayı çok sever Allah selamet versin.» «Versin,» dedi Hikmet, gülümseyerek, «Yazdırmak istediklerini tasarladın mı? Yoksa ben bildiğim gibi mi yazayım?» Nurhayat Hanım silkindi, başını salladı: «Hayır. Evet. Ben anlatayım da sen gene bildiğin gibi yaz.» Hırkasını çekiştirdi; bir sandalye buldu, kenarına ilişti. Bir iki kere, konuşacakmış gibi yaptı; sonra eliyle ağzını hafifçe kapattı: Kibarlıktan. «Oğlum Hidayet,» dedi parmaklarının arasından. «Oğlum Hidayet,» diye yazdı Hikmet. «Bu kısmını değiştirmem Nurhayat Hanım. Yazıverdim.» «Bir burada iyiyiz,» diye mırıldandı dul kadın, elini ağzından çekerek. «Peki, anladım Nurhayat Hanım. Bir düşüneyim de yazarım hemen.» Biz burada iyiyiz, oğlum Hidayet. Hüsamettin Bey, Hikmet kulunuz, Nurhayat anneniz, iki adet çocuk, Naciye Teyzenin ve Asuman'm evinden gelerek en büyük ha46 dıziı izler bıraKan sümüklüböcekler Inasıl oluyor albayım?), berber taklidi çantasıyla baba taklidi yapan Hamit Beyin hayali, gıcırtılı merdivenlerimiz, biraz kuruyunca kamyon lastikleri tarafından tırtıklı süslerle donatılan derin çamurumuz ve bugün elimizde olmayan nedenlerle son tarafını tayinden aciz olduğumuz hayatımız yani bindokuz-yüzbilmemkaç yılından beri gerçek başlangıcını çeşitli bahanelerle gecekondusal yaşantımıza kadar ertelediğimiz, müddei ömrümüz, hep birlikte bu mektubun satırları arasından sana sıkıntılı selamlar ve durgun saygılar sunarız.

«Bir sıkıntısı, bir istediği varmıymış, bana yazıversin.» Oğlum Hidayet. Biz burada gerçek, hayal ve anılarla birlikte gayet sıkışık bir vaziyetlerde bulunuyoruz. Üst. katta Hüsamettin Bey albayım, alt katta bildiğin gibi Nurhayat valideniz... bu satırların naçiz muharriri bendeniz de her zamanki gibi gene ortada kalmaktayım. Dul anneninizin kaderi, her zaman onun en aşağılarda olmasını gerektirdiği için, kendi konumlarını bu nedenle önemsemeyerek sizin sıkıntılarınızla meşgul oluyorlar. Yoksa aslında hepimiz başkalarına daha iyi yerler açabilmek için katlanmış bir konumda bulunuyoruz. Hâlihazırda, şahsen durumumu arzedebileceğim bir makamın tedarikinin imkânsız olmasına binaen, bir taşla iki kuş vurmamıza, bir mektupta iki kalbi birden çarptırmamıza müsaadelerinizi rica. ederiz. Saygılarımızla. Bu arada annenizin bir arzulan var: Bir ihtiyacınız olup olmadığını soruyorlar. Kendileri karşımda. Bana yazdırıyorlar. Birlikte oynuyoruz. Bu arada, anılarımla da oynamama izin verir misiniz albayım? Oyunlar yazmayacak mıydık albayım? Aklıma takılan anılardan kurtulmama yardım etmeyecek miydiniz? İşte Nurhayat Hanımla başbaşa bulunuyoruz. Hiç unutmam albayım, bir gün, ihtiyar mütercim Rüstem Beyi de, size daha önce sözünü etmiş olduğum kahvede, kâtibesi ve belki de sevgilisi hanımefendiyle karşılıklı otururken görmüştüm. Onlar (birlikte kahvelerini içerler. Bir gün önce kaldıkla47 ler. Kadının elindeki kalem, gözlerinin önünden kayıp giden satırları tek çizgili deftere yavaşça işler.) RÜSTEM BEY:... Atölyenin duvarları, en nadide tablolarla, Floransa'nm ölümsüz ustalarının fırçalarından çıkmış şaheserlerle lebalep doluydu. (Başını kaldırır.) Yazıyor musun? KÂTİBE: Evet hayatım. RÜSTEM BEY: Ne diyorduk? KÂTİBE: (İçinden): Beni denemeden edemez. Kimseye güveni yoktur. (Yüksek sesle) Duvarlar Floransa fırça, diyorduk. RÜSTEM BEY: Atölye, müstakil biçimde, ortası renkli yeşil camlardan yapılmış bir fıskiye ile... KÂTİBE: Ah ne güzel! RÜSTEM BEY:... aydınlanmış; kenarlarına paletler, boya tüpleri gelişigüzel serpiştirilmişti. Pintorello de la Luna bugün... KÂTİBE: Kızı bekliyordu, değil mi? RÜSTEM BEY: (Biraz sabırsız): Evet evet. De de la Luna heyecanlıydı. İpek kadifeden mor kıravatmı ki Gian-maria'nm hediye etmiş olduğu incili iğne bunun üzerinde parlıyordu, bir türlü bağlayamıyordu. Salonun kuzeye bakan sol alt köşesinde, Pintorello'nun sevgili kedisi ki uzun ve yumuşak tüylerle örtülü başının ortasından ona muhabbet ve endişeyle bakan gözleri ki bunlardan, yani gözlerden biri yeşil, diğeri... KÂTİBE: Ah: Van kedisi, ne güzel! RÜSTEM BEY (Biraz kızarak): Evet! ...diğeri kırmızıydı, mırnav dedi. (Durur.) Yoksa miyav mı deseydik Hayır. Ancak sokak kedileri miyav der. Pintorello da la la Luna tuvalinin biraz ötesine, mahun ağacından imal edilmiş aslan kuyruğu şeklindeki kabartmalarla yan tarafları süslenmiş masanın... (Düşünür.) masa demek istemiyor tabii. Nasıl desek? Bizde karşılığı yok. Küçük masa gibi bir şey demek istiyor, ama bir kelimeyle anlatılmıyor ki bizim lisanda. Ne yazık! 48

RÜSTEM BEY (Sinirlenerek): Olmaz, anlamazlar. (Kitaba eğilir.) Üstünde kristal içki şişeleri ki içlerinde kırmızı, mavi ve erguvan renkte muhtelif içkiler vardı, bulunuyordu. KÂTİBE: Anlamadım canım; hem vardı hem de bulunuyordu mu dedin? RÜSTEM BEY (Yüzünü buruşturarak): Canım efendim, 'vardı' içkiler için; 'bulunuyordu' da şişeler için. Devam edelim. Kesme camın üstünde, atölyenin doğusundaki büyük pencereden girerek salonun ortasından akseden ışık huzmelerinin... KÂTİBE: Ah! fıskiyeden, değil mi? RÜSTEM BEY (Başını kaldırmadan): Evet!... oynaştığı müşahede ediliyordu. Gianmaria da nerede kalmıştı? Pintorello de de de, la Lupa... KÂTİBE: 'Luna' olacak, hayatım. RÜSTEM BEY (Bozulur): 'Luna' demedim mi? KÂTİBE (Kesinlikle): Hayır, 'Lupa' dedin. RÜSTEM BEY (Gözlüklerinin üstünden bakarak): Yaa... sabırsızlanıyor, sinirli parmaklarıyla mor kıra vatının kıvrımlarını çekiştiriyordu. Ah! KÂTİBE (Telaşla): Ne oldu? RÜSTEM BEY (Heyecanla): İğne eline battı. KÂTİBE: Ne yazık! Heyecandan, değil mi? RÜSTEM BEY ( İlgisiz): Evet, heyecandan. (İçinden) Domuz kadın! 'Lupa'yı duymasaydm olmaz mıydı? (Kadına dönerek.) Yazalım: Mor fonun üstünde kırmızı bir damla belirdi. KÂTİBE (Coşarak): Parmağından! «Sobayı kurduk, merak etmesin,» sözlerini duyabildi nedense. Son anda yetişirim; dinlemediğimi anlamazlar. Tamam, Nurhayat Hanım; hemen yazıyoruz: Sobayı da kurduk, Gianmaria'yı da çağırdık, adamın eli kanıyor, aşk zehirlenmesiymiş, parmağını emiyor. Ah bu kadınlar! Dul kadınlar! Sevgi kadınları. Bana da işkence ediyorlardı Rüs49 ler. Dayanamadım. Alçak kadın! Sözüm ona, Rüstem Beyi seviyordun; nasıl da duydun «Lupa»yı. Ha - ha. RÜSTEM BEY: Van kedisi, pençelerini Türk halısına geçirdi. Beni de karım bırakıp gitti Rüstem Bey. Manevi bakımdan, demek istiyorum albayım. Bütün kadınlar dul kaldı oğlum Hidayet: Naciye Teyze, Asuman (evlenmediği halde), Sevgi... Merak etme oğlum Hidayet: Soba gürül gürül yanıyor. Sobanın yan açık duran kapağından görünen alevler ve, RÜSTEM BEY: Fıskiyeden akseden ışık oyunları Pin-torello'nun yanaklarını kızıla boyuyordu. Pintorello, diz kapağından bir karış yukarıda kalan uzun kollu... (Düşünür.) Nasıl desek? bir... KÂTİBE: «Ropdöşambr» diyemezsin hayatım. Benim de sözlerimi ağzıma tıkardı karım, Rüstem Bey-ciğim. RÜSTEM BEY: Ressamımız, hazırlıklarını son bir defa gözden geçirdi. «Bir resmini yollasın,» dedi dul kadın. «Zayıflamamış-tır inşallah.» Şişman resmini göndersin. Çavuş, teğmen... hep bir arada. Oyundan önce çektirmişler. Çavuş, general rolünde; Hidayet, asker rolünde. Muazzam mutlu rollerde. Rüstem Bey, mütercim rollerde; karşısındaki kadın, hayran rollerde (yalan.) «Sen de Hikmet kardeş, şu temsil oyunu için

nasihatini yaz. Öyle bir akıl ver ki teğmeni beğensin oğlumu. Sobayı da yaz. Ağladığımı yazda. Kendi iyiliğini de yaz. Mektubu yazmak iyiliğini yaptığını da yaz. Sen mahcup olursan benim ağzımdan yaz, zarar yok. Oyunu için de Allah zihin açıklığı versin.» Oğlum Hidayet, kardeşim Pintorello, kızım Gianmaria, amcam Rüstem Bey. Pencereden içeriye giren sarmaşık gülleri solmuştu; Pintorello, tuvalini hazırlıyordu. Biraz antreman yapalım, diye düşündü Pintorello. Sol elinin baş parmağını paletinin deliğine geçirdi. PİNTORELLO: Bonjur, sol elimin güçlü par50 ^it.&». ....^luiu n. _

arada yarım paket Gelincik içti. Çaydanlığı unuttukları için su taştı ve ocağı söndürdü. Neyse ki suyun hepsi ziyan olmamıştı. Üstüne biraz daha su koyup, çayı demlediler. Hikmet, ilk çaylarını içtikleri sırada, yazdıklarını yeni baştan okumağa başladı ve kısa aralıklarla bu durum böylece sürüp gitti: «Oyun içinde oyun olur mu?» diye sordu Hikmet önce. «Olmaz, onu sonra deneriz,» karşılığını alınca bazı satırları çizdi. Biraz heyecandan, biraz da albayın merakını körüklemek için, okumadan önce öksürerek boğazını temizledi ve bardağından üstüste bir iki yudum çay içti: (Austerlitz yakınında bir düzlük. İmparator Franz'm karargâhı. Piyade birliklerinin çadırları. Akşam karanlığı. Yüzbaşı Heine, çadırının önünde gezinmektedir.) HEİNE (kendi kendine): Bu savaşı kazanmalıyız. Fakat içimden bir ses, yenilgiyi haber veriyor sanki. (Rüzgâr çıkar. Heine, çadıra girer, ceketini giymiş olarak tekrar görünür. Soldan binbaşı Hroboviç girer.) HEİNE: Merhaba dostum. (Çenesini kaşıyarak gülümser.) Kaybedeceğiz gibi geliyor bana. Ne garip. HROBOVİÇ: Savaşı, kendi yenilgilerinle karıştırıyorsun galiba. (Sahte bir kahkaha atar.) HEİNE: Bilmiyorum. İçimde garip bir önsezi var. Karşı tarafın ne yaptığını bilemiyorum. Bizi bir kuyuya doğru çekiyorlar sanki. HROBOVİÇ (Heine'nin sırtına vurur): Biz Ruslarda sizin gibi romantik bir milletizdir azizim. Fakat bu soğuk Fransızlara yeneceğiz, göreceksin. Millî karakterlerimiz bunu gerektiriyor. Albay Hüsamettin itiraz etti: «Oğlum Hikmet, burada romantizmin ve milli karakterin ne yeri var?» Hikmet durdu: «Daha sizin gibi albay olamadıkları için karıştırıyorlar albayım.» Hüsamettin Bey yatışmadı: «Muharebe öncesinde bir yüzbaşıyla bir binbaşı böyle sohbet etmez. «Fakat albayım,» dedi Hikmet, «Muharebe usulleri el kitabı 268 ğin?» «Çok geride kaldı albayım,» dedi Hikmet ve okumağa devam etti: HEİNE: Belki de haklısın. Belki ben, hayatımı bu büyük olaydan ayırmasını beceremiyorum. Ama sen bu durumu anlarsın. (Güler.) İngiliz danışman albay Mills gibi, sen de garip bir yaratık olarak görme beni. Hüsamettin Bey, «İngilizler de nereden çıktı?» diye sordu. «İngilizler her yerden çıkarlar albayım, her yerde bulunurlar. Olayların dengesini sağlamak için muhakkak bulunurlar. Her şeyi onlara danışmak gerekir.» HROBOVİÇ: Genç yaşta albay olmayı hazmedememiş bir ukala bu Mills. Kendini beğenmişin biri. İskambili, matematik metodlarla oynadığını sanan bir sahte Newton. Oysa ben kâğıt çalıyordum, Mills ukalası metodlannı anlattığı sırada. HEİNE: Senin gibi hile yapmayı bir türlü beceremiyorum. Seni kıskandığımı itiraf ederim. Ben oyunun heyecanına kapılıp, çıkan kâğıtları saymayı unutuyorum. HROBOVİÇ (Onu teselli eder): Hiç birimiz senin kadar zevk almıyoruz. Ben, kazanma endişesi içindeyim her zaman. HEİNE (Atılır): Ben de kazanmak istiyorum, hem de nasıl! Yarın sabah savaşı da kazanmak istiyorum. Fakat, herhalde o uğursuz önsezimden olacak, daha masaya otururken

kaybedeceğimi biliyorum sanki. Belki de önsezime inancım yüzünden kaybediyorum. (Hroboviç'in yüzüne endişeyle bakar.) Yarın kazanacak mıyız dersin? HROBOVİÇ (Güler): Aslında ben de senin kadar bağlıyım saplantılarıma. Bir aydır metresimden mektup almıyorum. Son posta da dağıtıldı; artık savaşa kadar hiç mektup gelmez. (Bir taşın üstüne oturur, düşünceye dalar.) Sanki mektup geliyor da ne oluyor? İki dakika sonra gene aynı top sesleri, aynı koşuşmalar. Mektup beklemenin heyecanı daha ilginç: Günlerce sürüyor. İnsan gözünde büyütüyor, büyütüyor; sonra... savaş gibi canım işte. Bili269 neralim ben istifa ediyorum mu diyeceğim? HEİNE: Yarın akşam gene oturup kadınlardan bahsedebilecek miyiz dersin? HROBOVİÇ (Yalandan kaşlarını çatar): Sen mi kadınlardan bahsedeceksin? Hüsamettin Bey, «Bu ne biçim muharebe piyesi?» diye sordu. Hikmet, «Acele etmeyin albayım,» dedi. «Austerlitz'i kazanırsak sizi general yapacağım. Kazanacak mıyız dersiniz?» «Hiç tahmin etmem,» dedi albay. «Ben de, albayım. Fakat gene de Heine ile birlikte heyecanlanmıyorum desem yalan olur.» «Ne demek istiyorsun? Ne olacağını sen de bilmiyor musun?» «Bilmiyorum albayım. Ne olacağını ben de bilemiyorum.» HEİNE: Bu akşam bahsetmeliyim. Belki yarın... Böyle konularda söze nereden başlanır binbaşım? Birdenbire ondan söz etmeli miyim? Yoksa, önce kadınlar hakkında genel sözler söylemek, ne bileyim, onların vefasızlığı, vazgeçilmezliği konularında mı konuşmalı? Ya da albay Mills gibi, hiç bir şey söylemeden çok şeyler ifade eden bir tavır mı takınmalıyım? Bu kadının herkesten ne kadar başka olduğunu anlatmama lüzum var mı? HROBOVİÇ: Yok. Bu, genel bir konudur. HEİNE: Ben yalnız savaşmasını öğrendim, binbaşı Hro-boviç. Biliyorum, bu da genel bir konudur. Başka bir şey öğrenmedim demek istiyorum. Monika'nm da başını talimlerle, manevralarla şişirdim durmadan. Savaşta aslanlar gibi nasıl çarpışacağımı anlattım. Oysa, albay Mills olsaydı, savaşın anlamsızlığından söz ederdi. HROBOVÎÇ: Kadınlara her konudan söz edilebilir. Yeter ki konuşmasını bilsin insan. 270 dedi. Hikmet, «Görünmeden etki ediyor,» diye açıkladı. «İngilizler öyle yaparlar.» «Yazık,» dedi albay. «Kendisiyle tanışmak isterdim.» «Görünmeden sizi de mi etkiledi albayım? Buyrun o-halde: Büyüyü bozalım.» (John Mills, burnunun üstünü kaşıyarak sağdan girer. Gözlerini yere diker, bir süre konuşmaz.) MİLLS: Biraz içkiniz var mı diyecektim?» Hikmet, «Bu da söz mü albayım?» dedi. «Üstelik demez de, diyecektim, der.» Albay, «Tam yerinde bir söz,» diye karşılık verdi. «Muharebenin haleti ruhiyesine daha uygun.» Hikmet, «Bilsem söyletmezdim,» diye üzüldü. «Ben Hei-ne'den yanayım da, albayım.» «Anlaşılıyor» dedi Hüsamettin Bey.

«O halde gitsin, içkisini kendisi alsın,» diye homurdandı Hikmet. (Heine ile Hroboviç, çadırın içini işaret ederler konuşmadan. Mills, bir şey söylemeden çadırı aralar, içine girer.) HROBOVİÇ: Kötü bir işaret daha. (Mills, çadırdan bir şişe ve üç bardakla çıkar.) Hikmet homurdandı: «O karanlıkta nasıl buldu şişeyi? Benim hiç ümidim yoktu.» MİLLS: Siz de içmek ister miydiniz?» HROBOVİÇ (Bardakları işaret eder): Siz zaten bizi düşünmüşsünüz albayım. (Mills'in doldurduğu bardağı alır.) Heine ile son sözlerimizi konuşuyorduk, her ihtimale karşı. (Heine, sıkıldığını gösteren bir hareket yapar.) Bu yüzden, bizim de ihtiyacımız var içkiye. Hikmet, «Ben bu adamdan sıkıldım albayım,» dedi. «Konuşmayan adamın tiyatroda ne işi var? İzin verirseniz, içkisini bitirince gitsin.» 271 çıkar.) HEİNE (Elini yanağına dayar): Evli ve benden yaşlı bir kadın bu. Rhein üzerinde bir vapur yolculuğunda tanıdım onu. Soğuk, bir gündü; kahverengi bir kürk giymişti, çirkin ve ufak tefek bir kadınla güvertede oturuyordu. Kadınlara yaklaşmasını bilmem Hroboviç, Pervanedeki arıza olmasaydı, konuşma fırsatını da bulamayacaktım.» Albay itiraz etti: «Austerlitz savaşında pervanenin ne işi var oğlum?» «Neden olmasın albayım?» Hüsamettin Bey, hiç bir şey söylemeden yerinden kalktı, odadan çıktı. Kısa bir süre sonra elinde bir kitapla döndü: «Dinle bak: KAMUSU BAHRİ (Matbaa-yı Bahriye) 1919, sayfa 49. USKRUV PERVANE. Sefaini sevk ve tahrik etmek üzere uskruv —demek ki ingilizcedeki screw daha sonra uskur olmuş— hesabı üzerine yapılmış muhtelif şekilde pervane. 1802 senesinde mevki-i tatbike vaz'olunarak davlumbaz pervanelerine her veçhile rüçhan görülmüş ve pek sür'atle taammüm etmiştir. Bilahare iki ve üç pervaneli gemiler yapılmıştır. İki, üç ve dört kanatlı olarak imal olunurlar.» Hüsamettin Bey, yakın gözlüklerini alnına kaldırdı: «Demek ki 1805' te yapılan Austerlitz muharebesinden önce Rhein nehrinde pervaneli gemi bulunduğu söylenemez.» Hikmet, heyecanla alkışladı: «Bravo albayım! Oyunlarımızın tek gerçek bölümünü oynadınız.» Hemen kâğıtlarına eğildi: ...Hepimiz güvertenin korkuluklarına yaslanmış, endişeyle bulanık sulara bakıyorduk. Genç kadın yanımda duruyordu. Birden mesleğimi sordu. Ben karşılık vermeden de beni bir şaire benzettiğini söyledi. Yanıldınız, dedim. Kürküne sarındı, bir şey söylemeden uzaklaştı. Sonra, 'Evet, şairim' demediğim için pişmanlık duymağa başladım. Edebiyatı seviyordum, şiir de yazıyordum. (Hroboviç'e bakar. Binbaşı onu ilgiyle dinlemektedir.) Gece, yemek salonunda bir eğlence düzenlenmişti. Uzun bir masada genç kadının karşısına oturmayı başardım. Ona, durmadan edebiyattan bahsettim. Pek anlamıyordu; uydurma bir iki kietmeye zorladım. Bütün gece onu eğlendirmeğe çalıştım, sonunda başardım. Çok sarhoş olmuştum. Ertesi sabah uyandığım zaman yaptıklarımdan utandığımı hissettim. Bir kadına eğlenceli hikâyeler anlatarak, onu uzun yalvarmadan sonra dansa kaldırıp, ona sokulmağa çalışmak, bir kadını böyle bir şekilde elde etmek bana... (Durur, gülümser.) romantik gelmedi binbaşı Hroboviç. Bütün gün güverteye çıkmadım bu yüzden. Akşam üzeri Monika beni merak etmiş: Kamaramın kapısına vurdu, nasıl olduğumu sordu. Hangi kamarada

kaldığımı öğrenmek için gemicilerle konuştuğunu, bakmarak koridorlarda dolaştığını düşünerek dehşete kapıldım. Kapıyı açmadım: İçkiden hastalandığımı söyledim. Çekingen bir sesle, 'Geçmiş olsun,' dedi. Yolculuğun sonuna kadar da Monika'nın yanına yaklaşmadım. Vapurdan çıkarken soğuk ve öfkeli bir selam verdi bana. Bir ay sonra tiyatroda gördüm onu. Kocasının bir arkadaşıyla gelmişti. Gülümseyerek yanındaki erkekle tanıştırdı beni. Çok yalnızdım. Hemen ümitlendim. Onunla yalnız kaldığım bir sırada, arkadaşını atlatıp benimle çıkmasını söyledim. Titriyordum, bayılmak üzereydim. Ümitsiz gözlerle yüzüme baktı, başını önüne eğerek kabul etti. Tiyatronun kapısında onu yarım saat bekledim. Kaç kere kaçıp uzaklaşmayı... Hüsamettin Albay, «Hikmet!» dedi. Hikmet, «Şimdi, albayım, geliyor albayım. Neredeyse toplar atılacak,» diye acele karşılık verdi. «Austerlitz'in nasıl sonuçlandığını biliyoruz albayım, fakat tiyatroda olanlardan haberimiz yok henüz. Bu daha heyecanlı değil mi?» «Fakat benim bildiğim, insanın bütün trajedisi, tarihî bir olayla birlikte, olayın gürültüsü ve haşmeti içinde verilir.» «Peki albayım.» (Uzaktan top sesleri duyulur. Gökyüzü, yer yer aydınlanır. Hafif bir kar yağmağa başlar. Nal sesleri, bağırmalar.) 272 273 Genel Kurmayının bir çadırı görünür.) Hikmet, «General Schlick'in çadırı albayım,» dedi. «Monika'nm kocası.» Albay Hüsamettin, «Senin canlandırman doğru olmayacak bu adamı: Heine'nin tesirinde kalacaksın,» diye itiraz etti. «Hem de binbaşıdan yukarıdakileri anlayamazsın. sen.» Hikmet, kalem tutan elini yukarı kaldırdı: «Siz de tarih adına araya girin albayım. Tarihin heybetini duyurun bize.» «Yazacak mısın?» diye sordu Hüsamettin Bey. Hikmet kâğıdın üstüne eğildi: «Parantez açayım mı albayım?» (General Schlick masanın başına oturmuş, yüzünü ellerine dayamış, düşünmektedir.) SCHLİCK (yüksek sesle düşünür): Böyıe mühim bir hâdisenin arifesinde, nasıl oluyor da şahsi dertleri kafamdan söküp atamıyorum? Bütün gece haritaların üzerine hep beraber eğilip, anlamadığım bir şeyler karaladık. Na-oldu da erkânı harbin diğer zabitleri vaziyetimi farketme-di? Fransız ordusuna saldıran mütecaviz kırmızı okların titrekliğinden ıstırabımı hissetmedi? Albay Hüsamettin durdu, «İşte tarih, askerlik ve ıstırap böyle imtizaç ettirilir,» diye öğündü. Hikmet yerinde duramıyordu, «Anladım albayım!» diye bağırdı. «Ne olur ben devam edeyim. Böyle bir olayı hatırlar gibi oluyorum. İçinizden geçenleri okuduğumu sanıyorum. Ne de olsa, Heine vasıtasıyla Schlick'i daha yakından tanıyorum.»

Albay biraz nazlandıktan sonra, bir şartla razı oldu: Hikmet yazarken birlikte gözden geçireceklerdi. Kâğıdın üstüne eğildiler. Hikmet ara sıra başını kaldırıp Hüsamettin Beyin yüzüne bakıyordu. Bazen, daha emekli albay bir şey söylemeden, 'Anladım albayım, şimdi değiştiriyorum' diyerek telaşla bazı kısımları silmeğe başlıyordu. Bazen de albay, Hikmet'in sırtını okşuyor, Hikmet de heyecanla 274 yi yırtıp yeni baştan yazdılar. Sonunda Hikmet, «Yüksek sesle bir okuyalım da etkisini görelim albayım,» diyerek doğruldu. (Tarihin sesi duyulur.) TARİHİN SESİ: General Schlick o tarihte kırk altı yaşında bulunuyordu. Askerlik ve matematik sahalarındaki incelemeleriyle imparatorun dahi teveccühünü kazanmıştı. Parlak bir kurmay subayıydı. Eserlerini bastırmak için 'Emekli Albaylar İlim Sanat Felsefe ve Edebiyatı Yayma Koruma Teşvik ve Yaşatma Derneği'nin yardımıyla teşebbüse geçmişti. Fakir bir köylü ailesinden gelmekle birlikte gururluydu. Karısı barones Monika von Hochenzeit'ın asaleti, Schlick'ten çok, genç kadını rahatsız ediyordu. Fransa ihtilalinin tesirinde kalan General, karısının asaletini onun yüzüne bir kırbaç gibi vurarak, barones Monika'yı taciz ediyordu. Bununla birlikte, Gustav Schlick de birçok konuda karısından daha muhafazakâr sayılırdı. Napolyon'u büyük bir ihtilalci olarak selamlamakla birlikte, matema-tikçiliğinin ve köylü cetlerinin tesiriyle, Luther'in yobaz dindarlığından izler taşıdığı için karısına bir manastır hayatı yaşatmağa çalışıyordu; bir yandan da toplantılarda, balolarda, güzel kadınları, gençliğinde böyle çevreleri tanımamış olmanın hasretiyle süzüyordu. Üstelik karısına taptığını söylüyordu. Monika yanma oturmadan çalışamıyor, düşünemiyor, hiç bir şey yapamıyordu. Bir yandan imparatorun teveccühünü kazanarak İlimler Akademisine kabulünü sağlamağa çalışırken, bir yandan da Napolyoncu subaylarla ilişki kuruyordu. Karısını daima yanında dolaştırıyor, onun gizli bir ilişki kurmasından şüphe ediyordu. Son günlerde geceleri hemen hiç uyuyamıyor. Şimdi de, karışık ve çelişik duygular içinde uykusuz, sabahı bekliyor. SCHLİCK: Kendimi kuruntulardan sıyıramıyorum. Napolyon'u ve imparatorumu düşüneceğim yerde, içimi şüpheler kemiriyor. (Ayağa kalkar.) Evet, biliyorum artık. 275 Ey yabancı! Bilinmeyen auşmanı cana, »un wtuiuoum UUu-ne doğru ilerler.) Onunla konuşmalıyım. (Bağırır.) Beni duyuyor musun görünmeyen düşman? Hikmet, «Albayım, böyle yazalım diye çok ısrar ettiniz ama, bizim seyirci burada general Schlick'e cevap verir,» dedi. «Kaç kere şahit oldum.» Albay «O halde şöyle bir not koy,» dedi: (General, gözlerini tavana diker.) SCHLİCK: Hayır, böyle olmayacak. Beni nasıl duysun? Kim bilir nerede? (Masanın başına oturur.) En iyisi, ona bir mektup yazmalıyım. (Elini alnına vurur.) Allahım! Böyle bir gecede neler yapıyorum! Oysa, yarın sabah bu savaşta önemli bir payım olabilirdi. TARÎHİN SESİ: Zavallı Schlick, görünmeyen düşmanını Fransızların arasından seçseydi, ertesi gün yaman bir savaş verebilirdi. Ne yazık ki, başka insanlara duydukları tepkiden yararlanarak başarıya ulaşmayı yalnız sanatçılar becerebilmiştir. (Schlick yazar ve yazarken yüksek sesle okur.)

Hikmet, «Bu tiyatro sahte bir şey albayım,» dedi. «insan, tek basma, yüksek sesle yazar mı?» Hüsamettin Bey, «Başka çaremiz yok,» diye karşılık verdi. «Seyirci merak eder. Mektubu okumayacaksak, yazıldığını neden gösterdik?» SCHLİCK (Okur): Sayın görünmeyen düşman: Biliyorum, senin durumun, Monika'nm kalbini kazanmak bakımından daha elverişli. Ben seni tanımıyorum; tuzaklarına karşı tedbirler alamam. Fakat sen benim bütün düzenlerimi boşa çıkarabilirsin. İstediğin anda Monika'ya yaklaşabilirsin. Belki de bu anda onun yanmdasm. Belki savaşın, eziyetin, endişeler içinde çırpınmanın dışında olduğun halde, yani ona benden daha az ihtiyacın olduğu halde onun yanmdasm. Belki de benim gibi buhranlı, çaresiz değilsin; görünmeyen düşmanla ümitsizce savaşan bir çılgın değilsin. Orada, binlerce kilometre uzakta, Monika'yı 276 deliliğimin dalgalarından koruyan emniyetli bir liman gibisin. İkinize de lanet olsun! (Kalemi bırakır.) Sayın Barones köylüler gibi küfrettiğimi duysaydı, yüzünü buruş-tururdu. (Son cümleyi çizer.) Bana acıyın alçaklar! Bunu da çizelim. Sayın ve sevgili düşman! Beni her ne kadar tanıdığını sanıyorsan da aklanıyorsun. Albay, «Her ne kadar tanımak iyi değil,» dedi. «Belki Almancada iyidir albayım.» ...Monika'nm benim için ne demek olduğunu hiç bir zaman bilemeyeceksin. Bütün istikbalimin, eserlerimin Monika'ya bağlı olduğunu, nefes alıp vermemin bile onun elinde olduğunu görebilsen, bilemediğim gölgeni aramıza salmaktan hemen vazgeçerdin. Gülünç duruma düştüğümü biliyorum. Allah benim belâmı versin; Hayır, kendine de hakaret edemezsin. Sevgili karının kulakları incinir. Ah görünmeyen düşman! Sen karşımdaki orduda olacaktm da, yarın ben sana gösterecektim. TARİHİN SESİ: İşte biraz aklı başına geldi. Düşmanına bir kişilik kazandıracak kafasında. Bu hırsla kim bilir nasıl çarpışacak yarın, diye düşünüyor insan. SCHLİCK: Evet, neden olmasın? Fransız inceliği, karımın hassas ve asil ruhuna uygun düşer. (Karanlığa doğru yumruğunu sıkar.) Ey iki yüzlü fransız zabiti: Hikmet, «Neden burada subay demek varken zabit dedik albayım?» diye sordu. Albay, «Önceki kelimelerin sesi bunu icap ettiriyor,» dedi. Hikmet: «Sağduyunuzun hayranlarmdanım albayım.» SCHLİCK: Savaştan önce sana söylenecek bir iki sözüm var. (Sandalyesine oturur.) Küçük rütbeli züppenin biridir. Ona bu kadar uzun yazmak olmaz. İki satır yazıp, emirberimle gönderirim. (Çadırdan çıkar, dışarıya seslenir). Fritz! Her Fritz! Hikmet, «Beni dinlemediniz albayım. Emirber gibi önemsiz bir almanın adı Hans olur. Zaten bizim seyirci de Hans'ı 277 t û müstehcen fıkralardan tanır,» diye yeni oır ıurazaa omundu. Albay, «Schlick de o zaman, Hans! diye bağırınca herkes güler,» dedi. «Haklısınız albayım, vazgeçtim.» (Fritz girer.)

FRİTZ: Beni mi çağırdınız generalim? SCHLİCK (Şaşkın): Geldin mi? (Duraklar, düşünür.) Bir mesaj gönderecektim seninle; fakat vazgeçtim. Acelesi yok, yarın kendim versem de olur. (Bir el hareketiyle Fritz'i gönderir.) Beni rezil edecektiniz: Şu kâğıdı fransız hatlarına götür oğlum, diyecektim. General Gustav Archibald Schlick'in sevgili karısı Monika'nm sevgilisine verilecek; bütün ordu tanır bu... Aman yarabbim! (Gözlerini boşluğa diker.) Bunu ödeteceğim sana Monika. TARİHİN SESİ: Ödetir de. Zavallı kadına maddi ve manevi işkence yapmasını çok iyi bildirdi Gustav Archibald Schlick. Ne yazık ki buna fırsat bulamadı artık. Ertesi gün, serseri bir fransız kurşunuyla can verdi. SCHLİCK: Yarın paramparça edeceğim sevgilini Monika. (Düşünür.) Yapmamalıyım. Ölü bir düşmanla hayatım boyunca başa çıkamam sonra. Hayır! Monica'ya, yaptıklarının hesabını sorabilmem için, bu serseri fransızm yaşaması gerekli. «Ona eziyet ediyor albayım!» diye bağırdı Hikmet. «Ne var, neden bağırıyorsun? Neyin var Hikmet?» «Onun canına okuyacak albayım! Yaşadığına pişman olacak zavallı kadın. Ona işkence ediyor albayım, ona işkence ediyorum.» «Kime ediyorsun oğlum?» diye şaşkınlıkla sordu albay. «Ona albayım, Bilge'ye.» Hüsamettin Bey kaşlarını çattı: «İzaha çalıştığımız vaziyet zaten kâfi miktarda karışık, bir de hususi vaziyetlerimizi araya sıkıştırmayalım.» j «Sıkıştıralım albayım. Kendi tarihimizi de yazalım en hususi şekilde. Çünkü ona hakaret ediyorum albayım. Ne 278 ceği mezalimi yapıyorum. Ben de Austerlitz'e gitmek istiyorum gönüllü olarak, albayım; serseri bir kurşunla ben de vurulmak istiyorum.» «Ciddi değilsin oğlum Hikmet,» dedi Albay Hüsamettin. «Ciddiyim albayım. Bir haftadır görmedim onu. Kavga ettik, kapıyı vurup çıktım. Ondan sonra yazdım 'İnsanlığın Ölümü'nü filan. Bilge'ye kızdığım için insanlığı öldürdüm. Bana bu haksızlık yapıldığına göre demek ki insanlık öldü, demek istedim. Sizden de gizledim albayım; özür dilerim. Ne yaptığımı bilmiyordum. 'İnsanlık Öldü' yü edebiyat yapmışım gibi gösterdim size. Sizi aldattım, vicdan azabı çekiyorum. Aslında, Bilge'nin insanlığı öldü, demek istedim. Edebiyatı, kendi kirli emellerime alet ettim.» «Neresi ciddi, neresi alay anlaşılmıyor ki,» diye şikâyet etti albay. «Oğlum sen, bu her şeyi birbirine karıştırmanla, hiç bir zaman gereken alakayı göremeyeceksin.» «Görmek istemiyorum albayım,» diye elini başına vurdu Hikmet. «Bilge'ye de bunu yapıyorum: Her şey, anlaşılmaz bir karmaşıklığa bürünüyor.» Bazen ben bile hangi durumda olduğumu unutuyorum.» Durdu, «Kendimi bir şey sanıyorum onun yanında. Onun benden önce bir şeyler yaşamış olmasına dayanamıyorum. Şimdi de benim dışımda bir şey düşünmesine, hissetmesine katlanamıyorum.» «Bizim oyun ne oldu?» diye sızlandı Hüsamettin Bey. Bırakalım oyunu albayım; Hikmetle Bilge'yi yazalım. Hep birlikte yazalım. Gidip Bilge'yi getireyim de ona gününü gösterelim albayım.» Ayağa kalktı. «Nereye gidiyorsun?» diye telaşlandı ihtiyar adam. Hikmet, kötü kötü güldü: «Merak etmeyin albayım; öfkeme aldırmayın. Ben onun yanma gidince köpek gibi olurum şimdi. Süt dökmüş kedi gibi olurum. Bütün böyle şeyler gibi olurum. Giderim, merhaba demeden yanına otururum; bir süre domuz gibi susarım. Hayvanat bahçesine

279 mi buldum albayım. Sevgi'ye de gösterdim sonunda. Önceleri bir süre - şahsiyetimi bulmamıştım daha o zaman -yumuşak bir ev hayvanı gibi oturdum; mutfakta beslendim bir inek gibi.» Oturdu: «Hayvanlar âlemi diye sembolik bir oyun yazalım albayım; orada ben her kılığa gireyim, olur mu?» Soluk soluğa kalmıştı; «Neden gecekondumda oturmasını bilemedim albayım?» Albay kızdı: «Buraya gecekondu deyip durma. Gecekondu muhitine yakın, iki katlı ahşap bir evde oturuyoruz. Elektriğimiz, suyumuz da var.» «Peki albayım. Yarın gazetelere bir tavzih gönderirim. Şimdi siz beni dinleyin. Neden burada oturmasını öğrenemedim? Neden gidip kendi ayağımla belamı buldum? Anladı albayım anladı; benim burada oturmaktan sıkıldığımı, günün birinde deliler gibi sokağa fırlayacağımı sezdi. Kadınlar aptaldır albayım: Sadece sezmesini ve beklemesini bilirler. Ona, aptalsın diyorum. Bir de felsefe fakültesini bitirmiş. Ha-ha. Onunla alay ediyorum. Bilmezge diyorum ona. Evinde dikiş dikip koca bekleyeceğine felsefe okumuş. Fena mı etmiş? İsmi de Bilge. Ha-ha. Hiç bir şey bilmiyor. Ben ne biliyorum peki? O başka, değil mi albayım? Söylemiyor ama içinden, bu 'O başka'ya öfkelendiğini biliyorum albayım. İçinden, hepimizi küçümsüyor: Sen onlarla yaşayamazsın demek istiyor. Herkese acıyor, ben bazı şeyler anlatınca ağlıyor filan. Değil, asıl mesele bu değil...» «Asıl meseleyi tamamen kaybettim,» diye Hikmetin sözünü kesti emekli albay. «Yalnız, anladığıma göre, kızı bir hayli üzüyorsun.» «Üzülsün albayım. Bütün hayatı Mo-nika'nınki gibi rahat geçmiş. Şimdi, bizlerin mirasına da sahip çıkmak istiyor. Sen, dedim ona Hüsamettin Albayların, Bakkal Rızaların, Küçük Salimlerin, Kirkorlarm, Kekeme Ahmet Beylerin, Sivas Ekiplerinin, hattâ Bakkal Çıraklarının tırnağı bile olamazsın. Biliyor ama, albayım, biliyor: Bir noktada benim de bunlara dayanamadığımı bi280 ı, uezşeyaen Kaçtığımı biliyor. Asıl domuz gibi yaşayan Bilge'dir. Sonunda biliyorum usanacak, biz de belamızı bulacağız.» «O ne biçim söz,» diye çattı Hikmet'e, emekli albay Hüsamettin Tambay. «Neden belamızı buluyormuşuz? Senin öfkene nasıl dayansın kızcağız?» «Benim öfkem bir efsane, albayım. Tiyatro seyreder gibi bakıyorlar benim öfkeme. Biraz fazla kaçtı mı, oyunun yansında bırakıp çıkıyorlar. Sizin gibi seyirci nerede, albayım?» «Bizim de başka çaremiz yok da ondan, oğlum Hikmet. Biz bu dünyaya setretmeye, hayran olmaya gelmişiz. Takdir etmesini bilmek de bir meziyet, derlerdi büyüklerimiz bize. Biz de önümüze geleni beğenirdik: Tarih hocasını He-rodot, felsefeciyi Eflâtun zannederdik. Bizim hocaların adı neden tarihe henüz geçmemiş diye hayıflanırdık; ortada bir haksızlık olduğunu düşünürdük. Bize göre herkes, âlim adamdı. Tekaüt olduktan sonra kanaatlerim biraz değişmişti ama, gene de hangi resim sergisine gitsem, koşar ressamı tebrik ederdim; bütün piyeslerden sonra alkışlamaktan ellerim acırdı. Ediplerle tanışamadım diye üzülür dururdum. Bir gazete muharririnin yazılarını en büyük hakikat olarak kabul ederdim. Mühim makaleleri kesip saklar, fırsat buldukça yeni baştan okurdum. Ortaya atılan her esere hürmetim vardır benim. Bir insanın, iyi kötü, ortaya bir eser koyması ne kadar zor, ne kadar takdire şayan bir gayrettir bilemezsin.» «Ben ne koyuyorum ortaya albayım?» diye çekinerek sordu Hikmet.

«Kendini koyuyorsun evladım; daha ne koyacaksın? Herkesin, başkalarından bucak bucak kaçırdığı muhtevayı koyuyorsun. Sen beğenmezsin ama, Mütercim Arifin bir sözü vardır: Nev-i beşerdeki fertler, bütün günah ve sevaplarıyla tekmil ruhlarını cemiyete arzettikleri nisbette, ondan hisselerine isabet eden gam ve süruru istismara, n kabili içtinap bir surette müstahak olurlar.» 281 ¦ *» «üıraz KarışiK ama, tuuau ¦cim Arifi beğenmediğimi kim söylüyor. Antonius ve Kleo-patra üzerine tefsirini çok derin buldum.» «Oldukça muğlak bir muharrirdir; fakat derinliğinden kaybetmek pahasına vazıh olmaktan hoşlanmaz. Şimdiki gençler, sadeliği her zaman bîr meziyet zannediyorlar.» Hüsamettin Bey gülümsedi; ne zaman 'Fikriyat ve Tetebbu' ile ilgili bir konu açılsa, beğendiği sözleri tekrarlarken yüzünü utangaç bir gülümseme kaplardı. Haddimiz olmayarak biz de fikir âleminden biraz nasibimizi aldık, demek isterdi bu gülümsemesiyle. «Siz şimdiki gençlere bakmayın,» dedi Hikmet. «Ben de bakmıyorum albayım.. Yoksa, yanınızda ne işim vardı?» Albay güldü: «Ne gibi bir menfaatin olduğunu bilmiyorum ama, herhalde maddi bir menfaat mukabilinde bulunmuyorsun burada.» Ciddileşti: «Manevi menfaatlere gelince, medeni bir münasebet içinde bulunan her insanın talep etmesi ve mukabilini vermesi icap eden bir metadır o.» Hikmek saflıkla, «Bu da Mütercim Ariften mi albayım?» diye sordu. «Münasebetsiz,» dedi Hüsamettin Bey, «Beni konuşturur, sonra da alay eder.» «Rahmetli annem de aynı şeyden şikâyetçiydi albayım.» «Hangisine devam edeceğiz?» diye biraz çekinerek sordu albay. «Napolyon, Heine' ye çok kötü davrandı albayım.» «Anlamadım.» «Anlaşılmayacak bir şey yok albayım. Bir Austerlitz kaybetseydi ne çıkardı bu Napolyon? Fakat olmadı işte, Heine her yerde İcaybetti. Hroboviç kumarda hile yapmayı bildiği için. MHls de sustuğu için kazandı. Schlick bile bir süre Monika'yi kazandı; ona resmen sahip oldu. Heine'ye geride hiç bir şey kalmadı albayım; ölmekten başka, ölmekten başka. Bir de tarihin sesi kaldı geriye albayım, tarihin sesi kaldı. İşte tarihin sesi, albayım: TARİHİN SESİ: Heine gibilerden, bütün günahlarının hesabı birer birer sorulur. İlahî adalete karşı ayıp olmaması için, en küçük faturaları bile çok fazlasıyla ödetilir böylelerine. Çünkü onlar, ilahî adalete inanmaktadırlar. On232 iara, ıs?ıe ııanı aaaıet, denir. Kader ve alın yazısı böyleleri için vardır. Benim, bu akıllara durgunluk veren akışım içinde adalet, sadece bu kavramdan korkanların karşısına çıkar. Heine de ümitsiz bir aşkın acısıyla, genç bir subaya yakışan şekilde, muharebe günü en öne atıldı ve kaybeden bir ordunun, ölen bir savaşçısı oldu. «Yazarların kahramanlarını neden baştan öldürmediğini şimdi anlıyorum albayım,» dedi Hikmet. «Oyunun devamı güçleşti, değil mi Hikmet?» diye yorumladı bu sözü Hüsamettin Bey. «O zaman geriye dönmek gerekiyor ki, artık bu teknik de eskidi albayım; üstelik tiyatro seyircisi olayları yeni baştan öğrenmek istemez.» Hüsamettin Bey ciddileşti: «Hemen anlaşılmak da iyi değildir; ileriye matuf bir yatırım her zaman faydalıdır.» «Ya ilerde de anlaşılmazsa, ya gerçek bir beceriksizlikse?» «Zaten sen bilemeyeceksin bütün bunları. Endişe etme oğlum Hikmet.»

Hikmet biraz düşündü. «Oyunun sonunda Mills evlensin Monika ile, albayım,» dedi sonunda. «Çünkü, susup beklemesini bilenler kazanır. Schlick'i de savaşta öldürmekten vazgeçelim; zaten eninde sonunda aklını kaybedecektir, bu gerilime daha fazla dayanamaz. Eskiden böyle kocalar, düelloda filan ölürdü; ben buna benzer bir film görmüştüm. Şimdi kılıcın yerini ruh hastalıkları aldığı için, bu çeşit ölümleri tasvir etmek biraz teknik bilgiyi gerektiriyor. Schlick'in akıl hastanesindeki yaşantısını da anlatalım mı albayım? Hüsamettin Bey elini tahtaya vurdu: «Oraya girmiş gibi konuşuyorsun Hikmet.» «Girmesine girerim de albayım, çıkması zor olur diye korkuyorum. Bugünün doktorları, insanın delirdiğini çok kolay kabul ediyorlar da, iyileştiğine inanmakta biraz nazlanıyorlar. Bu akıl hastanesi, turnikeye benziyor albayım; hani tren istasyonlarında var ya.» «Schlick'e fazla ehemmiyet vermiyorsun,» diye itirazda bulundu Hüsamettin albay. «Benim bildiğim, böyle bir girişten sonra piyesin kahramanı Heine olur.» 283 «Piyesin kahramanı insanlıktı albayım; geçen gün, Bil-ge'yle kavgamızdan sonra öldü. İnsanlığın ölümüne ve karısı hakkında duyduğu kuşkuların baskısına dayanamayan Schlick de, bir gün karısını öldürdüğü kuruntusuna kapılarak, en yakın polis karakoluna teslim olur. Onun sözlerinden pek bir şey anlamayan komiser, kendisini bir polis refakatinde, emniyete gönderir. Tarihin sesi söylüyor bunları albayım.» «Bu tarih de, günlük zabıta vakalarına kadar düştü,» diyerek memnuniyetsizliğini belirtti albay. POLİS MEMURU (Telaş ve heyecan içinde, komiserin, odasına girer): Kapıda general kılığında bir deli var komiserim! KOMİSER (Yerinden fırlar.): Eyvah! Akıl hastanesinden kaçıp da bir generali öldürmüş olmasın? Nereden anladın deli olduğunu? POLİS MEMURU: İfadesini aldım da komiserim. KOMİSER: İfadesinin neresinden anladın? Deli olduğunu itiraf mı etti? POLİS MEMURU: Tam tersine komiserim. Ben duru-, mundan şüphelenip biraz sıkıştırınca, akıl hastası olduğu-. nu inkâr etti. Bir dergide okumuştum komiserim: Akıl has--taları bir türlü kabul etmezlermiş hasta olduklarını. KOMİSER: Adı neymiş? POLİS MEMURU: General Gustav Schlick olduğunu ileri sürüyor komiserim. KOMİSER: İfadesinin neresinden şüphelendin? POLİS MEMURU: Karısını öldürdüğünü söylüyordu. KOMİSER: Bunda ne var şüphelenecek? POLİS MEMURU: Karısını yıllardır her gün öldürdüğünü söyledi komiserim. Cinayeti ikiye ayırdı: O kısmını pek anlamadım. Bazı işkencelerden de bahsetti. Bunları yapacak bir insana benzemiyor. Hele bir cümlesi çok garip: Austerlitz savaşı sırasında, hayalinde karısını âşığıyla birlikte yakalamış ve ikisini de kafasında kurşuna dizmiş. KOMİSER: Kimin kafasında? 284 aen Kaiaiasmaa iKi delik olduğunu ileri sürdü; fakat ben ısrar edince delikleri göstermedi, evde unttuğunu söyledi. KOMİSER: Saçmalama.

POLİS MEMURU: Kendisi saçmaladı komiserim. Bu sözlerine inanırsam, daha başka itiraflarda bulunacağını söyledi. Bu günlerde sözlerine inanacak yakın bir dost bulmakta güçlük çekiyormuş. İçimdekileri anlatabilecek birini bulsaydım, belki de bu cinayetleri işlemezdim, dedi. Yalnızlıktan bu duruma gelmiş. KOMİSER: Karısını gerçekten öldürmüş mü? POLİS MEMURU: Ona belli etmeden, araştırma için Mr arkadaşımı gönderdim efendim. Schlick ailesi çok yakında oturuyormuş. Karısının sağ olduğunu öğrendik. KOMİSER: Suçluyu buraya getirin. (Polis memuru çıkar. Schlick ile birlikte döner.) SCHLİCK: Bu günlerde çok dalgın oldum da efendim; her şeyi birbirine karıştırıyorum. Sizinle daha önce görüşmüş müydük? KOMİSER: Sanmıyorum efendim. (Yer gösterir.) Buy-N run, oturun. SCHLİCK: Teşekkür ederim. (Oturur.) İnsan cani de olsa, ona saygı gösterilmeli, değil mi? Çünkü efendim, insan cani olunca kendine saygısını kaybediyor; daha doğrusu, kendine saygısını kaybedince cani oluyor. Ona bu saygıyı - kendine saygıyı demek istiyorum kazandırmak için, adalet, ona karşı özenle davranmalı: İster karakolda olsun, ister hapishanede, bir yer göstermeli. Bana bu yeri gösterdiğiniz için, size tekrar teşekkür ederim. Ben de buna karşılık itiraf ediyorum işte: Önce, fincanları tepsinin üstüne devamlı tıkırdatan uşağımı öldürdüm. Sonra, bahçeye çöp döken ve kötü piyano çalan komşum Adolf Meyer'in canına kıydım. KOMİSER (Biraz çekingen): Memur arkadaş biraz önce, bazı cinayetleri kafanızda işlediğinizi söylemişti. Acaba... bunlar da o cinsten olamaz mı efendim? 285 su değil efendim. Sonra... siz iyi bir hıristiyan değil misiniz yoksa? KOMİSER-. Anlayamadım efendim? SCHLİCK (Emir verir gibi): İsa'nın sözlerini hatırlayın: Ben size derim ki: Eğer bir insan kadının birine arzu ile bakarsa, kalbinde zinayı zaten işlemiştir. Cezası da göz-çıkarma. Kanunda bir madde vardır sanıyorum. KOMİSER: Sanmıyorum efendim. SCHLİCK: Bundan sonra konulmalı o halde. Ceza kanunumuzda büyük boşluklar var. İsa öleli ne kadar oluyor; demek hâlâ bir tedbir alınmamış. (Başını ellerinin arasına alır.) Ne kadar çok insana içerliyorum bir bilseniz. Kötüyüm ben. Siıçluyum. KOMİSER (İçini çeker.): Buraya gelenlerin hepsi sizin kadar suçlu olsa... bulunmaz bir nimet olurdu benim için. SCHLİCK: Siz, suçların insanda nasıl geliştiğini bilemezsiniz. Her gün yüzlerce küçük suç... hele insan bunların cezasız kaldığını gördükçe... insanların karşısında suçlu olduğunuzu bile bile onlara iyi davranmak, onların sizi iyi sanmasına göz yummak... (Ayağa kalkar.) Komiser Bey! Ben kararımı verdim. İlgili makamların yardımını rica ediyorum. Bütün gün evde oturup adaletin gelmesini beklemekten usandım. Ben önce davranmak istiyorum. Bir gün nasıl olsa geleceklerini bildikten sonra... (Durur, düşünür.) Acaba gerçek ceza bu mudur dersiniz? KOMİSER: Anlayamadım efendim. SCHLİCK: (Üzgün): Anlatması çok güç. Size bazı kitaplar vermem gerek, bazılarını da ayrıca tartışmak... hayır, özür dilerim, vaktim yok. Muameleye geçelim.

Hüsamettin Bey, «Ben yapılacak bir muamele görmüyorum,» diyerek Hikmet'in sözünü kesti. «Sizin de bazı kitaplar okumanız gerekiyor albayım,» dedi Hikmet. «Utanmaz!» diyerek Hikmet'in sırtına vurdu Hüsamettin Bey, «Asıl senin hakkında muamele yapılmalı.» gibi önceden tedbir almaz. Bir bakıma kurnazlık yapıyor karakola gitmekle. Cezasının bir kısmı affa uğrayabilir. Ayrıca, Schlick, bir bakıma talihlidir: Kafasını bir yere sapladığı için, dar bölge suçları işlediğini sanıyor. Bir de bilmediği, farkına varmadığı suçların hesabını vermeğe kalksaydı, o zaman gününü görürdü». Hüsamettin Bey, çenesini kaşıdı, «Boşuna uğraşma,» dedi. «Bu yaştan sonra benim aklımı karıştıramazsın.» Hikmet, albayın son sözlerini duymamış gibi yaptı: «Durum gittikçe karışıyor albayım.» İçini çekti: «Her geçen gün yeni suçlar öğreniyor insan. Okudukça, düşündükçe, yeni insanlar tanıdıkça sadece günahlarının arttığını hissediyor.» Albay kızdı: «Ben de günaha mı sokuyorum seni?» Hikmet başmı salladı: «Hayata bu gecekonduda başlasaydım bile, eski günahlarımın altından kalkmış olsaydım bile, gene hiç bir şey değişmezdi. Oysa kendi kendime söz vermiştim; bu sefer başka olacak demiştim. Ne talimler yap^ mıştım: Kendini unutma, kendini unutma, düşün, karşmda-kine kapılma, önce duymamış gibi yap, acelesi yok, bazı şeyler de bırak kaçsın, yeni bir ülkedesin fırsatı kaçırma. Hayat, talimlere benzemiyor albayım. Gerçek mermiler, insanı yaralıyor. Ha-ha.» «Bütün cephelerde yenilgiye uğrasaydım kolaydı albayım,» diye sözlerine devam etti, bir süre sustuktan sonra. «Beklemediğim yardımlar aldım albayım, yani ihanete uğradım.» Albay dayanamadı: «Saçmalama Hikmet. Harp* ilminin kaidelerini hiçe sayıyorsun oğlum. İnsan hayatı, tek bir muharebenin neticelerine göre kıymetlendirilemez.» Durdu.- «Evet, sen, kıymetlendirme safhasında hataya düşüyorsun.» Hikmet, başını salladı: «Alışılmış değerlendirmelere göre, ben bir hiçim albayım. Ölçülerimi kendim getirmek zorundayım bu nedenle. 'Zayıflık' adlı bir kuvvet birimi yokmuş albayım. Öyle söylediler. Ben de, suyu ve elektriği olan bu gecekonduya kaçtım.» 286 287 ladım; sizleri dünyaya tanıtmak istiyorum albayım. Ne yaman bir topluluk olduğumuzu, herkesin huzurunda göstermek istiyorum. Küçük burjuvalara, ömürleri boyunca bir daha unutamayacakları bir heyecan kasırgası, bir duygu gösterisi yaşatmak istiyorum. İstiyorum ki, bu oyunu seyrettikten sonra, çocuklarını son - derece - rahat - ve - yaylı -bebek - arabalarında park yolları boyunca gezdiren bütün mutlu - genç - ve - diri çiftlerden, emekli - ikramiyesini - ne yapacağını - düşünen aksaçlı cimri ihtiyar karıkocalara kadar her çeşit kusura - bakmayın - geç - kaldım - müsaade -edin geçelimler, artık hiç bir dilenciye sadaka vermeden geçemesin. «Fakat biliyorum ki, iyi bir tanıtma yapılmadıkça kimse bu gösteriyi seyretmeğe ve maddi - manevi - çıkarı olmadıkça bir bilet almağa yanaşmayacaktır. Büyük mantıkçılar ve apartman kapıcıları diyebilirler ki, eserini geleceğin akıntısına bırak. Ne var ki albayım, oyuncular, hayatları içinde anlaşılmak ve beğenilmek ve büyük kütlenin ilgisini görmek zorundadırlar. Hiç bir oyuncu, ömrünü tavan arasında geçiremez.

«Beni de, zaman zaman çileden çıkaran işte budur: Halkın bana karşı gösterdiği ilgisizliktir. Arada, dayanamayarak özel temsiller vermemin başlıca nedeni budur. Bu neden de beni gittikçe harap bir duruma düşürmektedir. Oda tiyatrosunun oyunları, havasız bir yerde sahneye konulmaktadır ve bütün piyesler, tek bir kahramanın omuzlarına yüklenmektedir. Sizlerin de bu oyuna katılmanızı sağlamak için yaptığım baskı, bu nedenle bağışlanmalıdır. Bilge'ye de anlatmak istediğim bundan başka bir şey değildir. Böyle ağır bir sorumluluk isteyen bir oyunun kahramanları da elbette gözlerini kırpmamalıdır albayım. Bütün gereksiz ayrıntılar ayıklanmalıdır: «Bir-dakika-yemek-yanıyor, şu-pencereyi-açar-mısm, kibriti - versene, kapı - çalmıyor, beni seviyormusun, çöpü-kapıya-bırak, bir-yere-kadar-gitmek-zorundayım, geldin-mi, 288 dün-öyle-demiştin-bugün-böyle-dedin, vaktim-olmadı, dik-kat-et-vazoya-çarpacaksm, beni-sevmiyorsun, ben-sadece hatırlatıyorum, kaç-gündür-iyi-değilim-onun-için-mektupyazamadım, onu-elinden-bırak, şimdi-olmaz, ben-senin-gibi-değilim, radyoyu-kaparmısm, yapmak-zorundayım, bütün-gün-bunu-mu-dinliyeceğiz, bir-dakika-bak-ne-çalıyor, birdakika-karşıdan-otobüs-geliyor, bir-dakika-çorabımı-düzelt-mek-zorundayım, bir-dakikahemen-geliyorum, seni-dinli-yorum, bir-dakika-yardım-edermisin, ucundan-tut, öyle-de-ğil, canım-istemiyor, yarın-sabah-unutma, sen-bırak-ben-yapanm, sözünü-unutma, bizebakıyorlar, elim-değmedi, bilmiyorum, bilmiyorum, bir-dakika-gelirmisin, ben-de-aslm-dasenin-gibiyim, neden-öyle-söylüyorsun, sana-anlatmak-zor, çok-isterdim, hayır, hayır, hayır, ve benzeri sözlere bu nedenle yer yoktur albayım.» Yorulmuştu. «Bu ayrıntılardan yoruluyorum,» diye yakındı. «Ondan sonra da asıl meselelerde suç işliyorum. Bunlar konuşulmazsa hayat olmaz, diyorlar bana. Kim bilir, belki bunlar konuşulmasıydı, belki hayat olmasaydı ben de kendimi gösterme fırsatını bulurdum, herkes hakkında kötü şeyler hissetmezdim. Sevgi, gözleriyle konuşurdu albayım; Bilge de saçma kelimelele konuşuyor. Ona bağırdım albayım, saçmalama dedim.» «Ne yaptı ki?» diye sordu Hüsamettin Bey. «Saçmaladı albayım. Daha ne yapsın? Akıllı uslu gidiyor, sonra bir yerde saçmalıyor albayım: Yani bana karşı çıkıyor. Kendine göre düşünceleri varmış. Ben seni bunun için mi tuttum? diyorum ona.» Havada yumruğunu salladı: «Hepinize göstereceğim: Bir köle tutacağım kendime. İnsan hakları filan vız gelir bana. Ulan köle, diyeceğim: Ben Napolyon muyum? Na-polyonsun generalim, diyecek. Yalan söyleme köle diyeceğim, değilim. Napolyonsun diye tutturacak, burnumdan getirecek. Değilim diye tepineceğim; sen aşağılık bir kölesin. Napolyon'dan ne anlarsın? diye hakaret edeceğim ona. Canını çıkaracağım, evden kovacağım; gene direnecek, senin .gibi Napolyon görmedim diye. İşte, diyecek şöyle söylesin; 289 fakat, onu da Napolyon olduğum düşüncesinden vazgeçire-meyeceğim. Ne yapsam fayda etmeyecek. Fakat... bir de sonunda bıkarsa ve peki Napolyon değilsin derse, onu gerçekten kovacağım. Dünyada köle mi kalmadı? Benim gibi köle bulamazsın diye çırpmsm bakalım. Kölenin iyisi kötüsü olur mu? En iyi köle, aslında en kötü köledir. Cahil olsun zararı yok. Bir iki karşılık vermesini öğrenecek zaten Nedir ki bu kadarcık bilgi? İngilizce biliyor musun köle? diye soracağım, yes diyecek o kadar. 'Here I come' doğru mudur üstadım diyeceğim. Yes diyecek. Bu kadar kolay işte. Bir araba söze ne ihtiyaç var? Cahil olursa, üstelik

aptalca övmesini de beceremez. Daha iyi. Ne oyunlar yazılır böyle bir köleyle albayım, değil mi? Cinsiyeti bile olmaz böyle bir kölenin. Erkekçe bir ilişki istemediğim zaman hemen kadın oluverir. Napolyon bile olur, istediğim zaman. Bana bak Napolyon, derim ona; sende iş yok. Haklısınız asteğmenim, diye karşılık vermez mi? Çok eğleneceğiz albayım. Ha-ha.» Hüsamettin Bey içini çekti: «Sakın kimseyle böyle bir oyun oynama oğlum,» dedi. «Onun köle olduğunu bildikten sonra ne zevk alacaksın bu işten?» «Anlamıyorsunuz ki. Öyle olmadığına inandıracak beni. İnsan kolay inanır kölelere. Ben de bir zamanlar kölelik yaptım albayım; çok başarılıydım. Ücretim az geldiği için ayrılmak zorunda kaldım. Sonra da başka ekmek kapısı bulamadım. Gerçek köleleri çok iyi bilirim bu yüzden. Kimse beni kandıramaz bu konuda. Fakat, yorucu bir iştir albayım; herkes beceremez. Biraz önce saydığım gereksiz ayrıntılardan kurtulmuş gerçek bir köle bulmak, gerçek bir arkadaş bulmak kadar zordur. Tabii ben arkadaş istemiyorum, köle istiyorum albayım.» Hüsamettin Bey sordu: «Gustav Schlick'i karakolda bırakacak mısın?» Hikmet yüzünü buruşturdu: «Biraz da kendi kaderini tek basma yaşasın albayım. Kendine bir köle bulamadığı için bu durumlara düşen bir zavallıyla daha 290 fazla ugraşamam. Tanımadığımız daha milyonlarca insan var acı çeken. Hangisinin kaderini değiştirmek elimizde?» Hikmet, bir süre kâğıtları inceledi, bazı düzetmeler yaptı; sonra, başını kaldırdı: «Daha önce de söylemiş olduğum gibi, Monika, MiUs'le evleniyor. Bu İngiliz de hiç konuşmadığı için, olay hakkında neler hissettiğini yazmak güç. Bilge, ingilizlerden yana olduğu için bu düşüncemi de kabul etmez tabii.» Birden yerinden fırladı: «Onu şimdi size getireceğim albayım.» «Dur oğlum, nereye gidiyorsun?» diye telaşlandı Hüsamettin Bey. «Albayla çok tanışmak istiyorum, diye tutturmuştu. Daha sırası değil, demiştim ona. Öyle birden olmaz, demiştim. Gelsin albayım. Siz dairenize çekilirsiniz, biz de size gece yatısına geliriz. Temiz çarşaf var mı albayım?» Hüsamettin Bey kızdı: «Gece yatısıyla oyun olur mu?» «Oyun değil ciddi albayım. İnsanlarımızın en sevdiği birlikte bulunma yollarından biridir. Ben yerde de yatarım albayım. Bilge'ye de söylerim, geceliğini getirir. Daha başkalarını da çağırırız. Ailece hep birlikte geliriz. İktisatçılara göre, bizim geri kalmamızın ve İngilizlerin ilerlemesinin nedeni, onların gece yatısından vazgeçmeleriymiş.» «Saçmalama,» dedi albay. «Bir dakika, albayım. Biraz düşünebilir miyim?» «Hay allah,» dedi Hüsamettin Bey ve Hikmet'in düşünmesini bekledi. «Tamam albayım. Şöyle diyorlar: Onsekizinci Yüzyıl Sanayi devrimiyle birlikte gece yatısı âdeti de kalkmış. Çünkü, derebeyliğin zayıflamasıyla, toprağa bağlı köylüler ucuz emek olarak şehirlere akın etmeğe başlayınca, şehirdeki akrabaları onları yatıracak yer bulamaz olmuşlar. Sanayi burjuvası da öte yandan bu emekçilerin daha bir iş bulmadan akraba ve dost evlerinde gece yatısında kalmalarını ücretlerin yükselmesi bakımından sakıncalı görmüş. Şöyle ki: Gece yatısına kalan ve dolayısıyla yiyeceğini de aynı yerden bir dereceye kadar sağlayan bir misafir, iş bulmadan uzun süre dayanabiliyor ve böylece ücretle291

li rin düşük tutulması mümkün olmuyormuş. Bunun üzerine bazı ahlakçı düşünürler, gece yatısının kutsal aile düzenine aykırı olduğunu ve doğacak çocukların nüfus kaydı bakımından bazı güçlükler çıkaracağını ileri sürmüşler. Hükümet de bir bildiri yayımlayarak, sağlık bakımından sakıncalı olduğu gerekçesiyle bir evde gece yatısına ancak üç kişinin kalabileceğini, geri kalanların 'Düzeltme Evleri'ne gönderilerek delilerle birlikte zorla çalıştırılacağını ilan etmiş. Ayrıca, sanayicilerin baskısıyla yatak, yorgan, çarşaf, yastık, karyola, somya ve benzeri mamullere büyük ölçüde zam yapılmış. Gece yarıları evlere baskınlar yapılarak misafirler, yatak ve yorganlarıyla birlikte toplatılmış. Bu konuda bir araştırma yapan William Astley Sheete'in bir raporuna göre, 1753 ocak ayında, yalnız Esat End ve Hangers Lane'de 4248 yatakla 11376 çeşitli misafir (kadın, erkek ve çocuk) yakalanmış. Sheete, yatak sayısının misafirlere oranla az oluşunu, bir yatakta ortalama üç kişinin yatmasına bağlıyorsa da, kanape ve karşılıklı birleştirilmiş koltuklarda sabahlanmış olabileceğini ileri süren görüşlere de hak vermek mümkün. On bir yaşından küçük çocukların gece yatısı kısıtlaması dışında bırakılmasına ilişkin 1765 tarihli kararname de iktisatçılar tarafından şöyle yorumlanıyor: Aynı tarihte çıkarılan başka bir kararname ile bu yaştaki çocukların yapımevlerinde çalıştırılması yasaklanmış. «Sosyal gözlemciler de, İngiliz milletinde görülen aşın bireyciliğin bu tarihten sonra kuvvetlendiğini ve gece yatısı yasağının insanlar arasında bir soğukluk yarattığını belirtiyorlar. Saat beş çayının, bu hasreti gidermek için icat edildiği söyleniyor. «Bize gelince... durum çok başkadır albayım. Biz her zaman çay içebiliriz. Yemeğin verdiği ağırlıkla koltuklara serilince önce kahve, daha sonra çay içeriz. Göz kapaklan uykudan ağırlaşan çocuklar, büyüklerin konuşmalarını dinlemeğe can attıkları için, bir türlü yatmak istemezler. Sen bizim Erkan'la yatarsın, yatak geniştir, denir çocuklara. îeyeoııseyaiK aı Dayım, gece yatısı âdetimize rağmen gene de İngilizleri geçerdik. Böyle bir kalabalığı küçücük evimize sığdırdıktan sonra... «Fakat bizim aile kalabalık değildir albayım. İsterseniz, ölmüş yakınlarımı da getiririm. Rahmetli babam Ha-mit Bey, sizin sandık odanızda yatar albayım. İşten dönünce doğru buraya gelir. Berber çantasına benzeyen şişkin ve küçük bavuluna pijamalarını koyar, tıraş takımlarını alır. Hayır albayım: Başka makine ile tıraş olmaz. Biliyorum, gece yatısına gelen misafirlerin kendi eşyasını getirme hakkı yoktur; fakat babam, tıraş makinasıyla öğünmelidir size. Kırk iki yıllık makinasmı göstermelidir. Annemin diktiği tıraş bezini boynuna takmalıdır. Evet, iki de kordonu vardır bu bezin. Annem de kanepede yatar: Çok çekmiş bir kadındır kendisi. Hiç kimseyi rahatsız etmez bu yüzden. Ölürken bile fazla mesele çıkarmamıştı. Babam da... hey gibi Hamit Bey... sanki onu seviyor gibiyim. Ben gidiyorum albayım. Görüyorsunuz, uğramam gereken çok yer var. Siz fazla yemek yapmayın. Ne bulursak yeriz biz. Yemeğe titiz değiliz. Gece yatısına meraklıyız.» Kapıdan çıktı gitti. Bu ne hız, diye düşündü Hüsamettin Bey. Neredeyse pencereden çıkacaktın. Allah sonumuzu hayırlı eylesin. 203 12 ŞİMDİSENİYAKALADIM Hüsamettin Bey çevresindeki eşyaya dikkatle baktı; Mütercim Arif haklı, diye düşündü. İnsan mevcudiyetinin eşyaya ihtiyacı yoktu; fakat, eşyanın ademi mevcudiyeti halinde,

insan mevcudiyeti ve fikriyatı da tehlikeye giriyordu. Mütercim Arif, eşya ve insan münasebeti üzerinde çok düşünmüştü. Kıymet verilen bir insanın ademi mevcudiyetine, eşya ile mevzu bahis insan arasında kurulacak bir münasebetle tahammül mümkündür, derdi. Bu münasebeti müsbet bir şekilde ifade edememekle beraber, esasta kıymettar insan ile onun hatırasının bir ahenk içinde olduğuna inanırdı. İnsan, Mütercim Arifi bunun için sever, diye düşündü Hüsamettin Bey: Daha kuvvetli bir çok muharririn aksine, insanı malum bir istikamete sevketmez, müphem bir ifade kullanmış olması ve meseleleri nihai bir noktaya vardırmaması, bizi daha geniş ufuklara götürür. Hattâ, ekseriyetle, kendimizi Mütercim Ariften daha mükemmel zannederiz, onu düşündüğümüz zaman. Ondan ileri gittiğimizi hissederiz. Fakat bize gene bu imkânı Mütercim Arif vermiştir. Acaba bütün bunları kendisi de önceden sezmiş miydi? Bilhassa benim fikriyatıma yaptığı tesiri tahmin edebilir miydi? diye merak etti Hüsamettin Bey. Haydi canım, dedi ondan sonra: Benim gibileri nereden tanıyacak? Bazı münekkitlere göre Mütercim Arif, şarlatanın biriydi: Herkese malum olan hakikatleri bir esrar perdesi altında, muğlak cümlelerle ifade eder ve okuyucu, 295 LQZ qa nuinaoA uubjAbio îfeoire 'Bauos irepunq irçsıuisBjn -unŞoA aiq ip^a^ sp^re aBtUBjo aBpBîj atmS o 'pprBg ' npaoAipS iqiS ^buıubuı BaBiuBtaoa 'jf BtrepAaui uıAbjo aiq raaA iıb BABAunp sip -ao nq ıŞrçsuBîi auiaiqaiq uiuanpa nzaB qa uiuBAna 'apupı aaftBABq î[isiaB:5{ raiifB^ aıg 'ABqfB uiwaurBsnH npaoA -ıuıubuı îpd ap auıŞaoapS a^ijaiq an aSng ui^auuiiH ¦ji\a3 as -Aapaaau îinooö rig "uipîaaaA uaznpTî[aö aiq araipuaji ueuiy "juy 9^§T ipuiBp'B aiq aı^gg 'zaiuıaS Bp buısbubuı nŞnpp uiiq -nui uiuuBiiinpxo GraiBtuinq uiiqnui uubiuo '}'B3{i5i'Bq nq -bj Uip.repi'BO'eğBiiS.reii ¦ep'BiU'BA'Buiinq uiii{nui ap -ua3{ unS jiq 'j'epiBA'Brainq tuiqnra luuBiBJiarBg ua^zos nS a^AiSBpa jaqureSAad aiq '¦epunuos 9a ğiuizB^ «s -sin aiq aiaanaqasBunui nq ¦BqipS pp juy 'R utjuy ub^ıö ıSjtkiı' aiaaiauBqeq trepns ng 'juy ipuBsni aiq ixiiS'Bq ^sAinî uiuuaiaiîm 8a uaA'auiıa inq^jj e\ -iq laaiaXizBJi pıpi'eii ua 'aaoâ "Bzistrea^j '^u d aiq io^b^b iqiS 'uiip^urBinq jfad 'aApa^azBS aiq ueaos ^znunpinq jisbu ijiay 'aounuop aui^asiaiuia 8UPV 8A STUipS njozopj aiq ubııAbs uiiqnxu uiöı ubuıbz o 'uiu.BsuBaj a^qiaB^ aig apeianBq inuiq tinuinqaa]^ npunânp aÂip ıpAbsıub; i^auiJUH 'JPV X!-Yi ıpuBiğBpı aAıp iipiniS tuuBdBA eu uaq asaıpS zıiı ng npanunğnp aAıp aijiq Bp nunq 'juy 'ipaiaBA aAaoi^au aiq ^auiqaj uijuy irepunq auaS 'Bounjo psBq uinanp aiq sum -a"8jb uijiay jpaa^np\[ 'asuapa^ ¦ipua|jtAa5i îtaaaunsnp aAip 'uiiŞıojuv uipaajnjAf ranSnunnun i^auiîiiH apjeq uinŞnp -\o Bpuis-B^ao isbA§8 ui^auiiUH 'ABqjB ıpi9™3 ıppâ aAip iitu JiaoaarjaS ua^B^iJiBq iA,aSna 'UBifo nq x •aipB^SBq eu ~aS izaBj uijiay 'Aag utnauiBsnH tipunSnp aAip 'unsjo ıaaq 96Z apaaxapsara txiAb ' -q2 isauos uapuisıpua^ isBpoui '

dpnjrç 9a ı ısıonsuiaj aiq B^ao unpua aiq nâıuiBaiıo uniiuinui i>v\ isara aiq §iua3 uuamnara nq '}B5i ^aAiuiuiaqa aiq 5{nAnq a.juy 'aaiauaBq -nui izBq Bauos jappnui aiq uBpuı^BjaA 'B^iiiBmı.j ıpaapau ıuıŞbobp aBtjzBin a^aaqoS Bauos ua^npıo 8a ıuıŞbobxı§ apıaan muuajaasa 'aaoS auısapBji uıuubıuıjıbA ng 'tp aiq ıŞıpBiuiuBj b^zbj uiuaAiuinuin UBiya ba xia\ -ıpa aıp^B^ apuRiqnin: uı^bA ^boub BpuniBuiB2 :rpit5iBq. -Bs n§ uapmi'Bxl laranoaa; aiq pAABqnui ıŞıpzBA ısıpuaî[ uıjıay tuıoaa^nj^ '¦buı^b uıAag 'HaiuiBtSBq aAıp j[araap aijiqB^io aai[uapappB uiiqnui raaq apuan Bsp ap un3 aiq ba umaoAniq ituipuasi bszbuixo öıq uaq 'buıb BaBd Saq ap uiuiuasa uiiuaq ung aiq ii aiq auiaazn. iSBUi^Bq apaaABq -ı^§ıuiap «'anipauuBz uiinnut uapui^uuBpio Bp uiu uiiuaq v^ an^o uii^Bq aisja^ aiq a^Ao BABAunp unS aiq pnaq 'aipi'BABq ap i^uiaB^uo iî[i9g» 8a §iuiastunxn3 Boun^naos nSnpunânp au B^snsnq ng ı^Sım uı aiAoq i.uiisy uipaa^njAi ^i^aunui aiq - ı^Sıui nŞnp^o diqBS auuanBABq uıuıpa^dnui aiq 'BpuiuBA uiBZZBnui nq ui^aBg ba uiqaBQ 'auısıpua^[ ğnuon aiq aiAoS BpuuBiBai^q 'n^ -sop aiq uijuy uiıoaa^nj^ -upı unuo ipuiiqnui BqBp -zBai^f un^nq 'ıŞıpa^si nauiajAos '%^^i :npaoAınq nq 'jıay RU^S 'ipzauiöaSzBA ua suisaui{iq uB^unq un^nq 'Aag -uino aiq ubjbiı BpBABq 'ap uaizos i^Bpuis^aB aotinsnp an bA -sg -n^ûuntnS BpuijsB aAuezBu un^ng 'ipaBpuBq aa^Aas iz bAbAsb nŞnpio diqBs uıuıSıpniB^ aiq 'ubsuI a^aqxa :ıpaaiai5iıj apBpiB uapisja; ^aqasBunui îinsıın piBpuisBOB ubsui 8a BASa Bpsay^ -ip bundan başka bir şey yapılamazdı. Hikmet, Bilge'yle birlikte içeri girdiği zaman bu duygular içindeydi. «Here we come,» diye gülerek girdi Hikmet. Bilge, bir kirpi gibi büzülmüştü ve uzattıği elinin dışında tek ve şekilsiz bir parçaydı sanki; bununla birlikte gülümsüyordu, utangaç ve heyecanlıydı. «Tanıştığınıza memnun olun bakalım karşılıklı,» dedi. Hikmet. Albay Hüsamettin biraz hayal kırıklığına uğramış gibiydi. Hikmet'in yaşantısında elle tutulur, gözle görünür canlı bir varlığın olmasını yadırgıyordu sanki. Sözlerin canlı bir insan biçimine dönüşmesi, ilişkilerinin dayandığı temelleri acaba sarsıyor muydu? Bu odaya Napolyon ya da Schlick de aynı rahatlıkla gelebilecekti demek. Hayır, gelemezdi. Öyleyse, Bilge bir gerçekse, bütün Heineler, Monikalar, Mütercim Arif üzerine düşünceler, hepsi hepsi gerçek dışmdaydı. Schlick, polis memuru ve komiserlerle konuşmamıştı demek. Demek "bütün bunlar, albay Hüsamettin Beyin ve dul kadının sağladığı hava şartları içinde uydurulmuş masallardı. Hikmet' in kendi hayatından naklettiği bölümler de, Austerlitz savaşı gibi bir masal değildi demek. İşte Bilge gülümsüyordu; o halde ne Monika, ne de Hroboviç diye bir mesele yoktu. Herkes, Bilge gibi bu masal dünyasında gerçek yerini almaya başlarsa, gecekondunun, emekli albay Hüsamettin Beyin, dul kadının ve çocuklarının ne değeri kalırdı? Hikmetin gecekonduda kurduğu dünya, birden fakirleşmişti. Hikmet, tehlikeli bir teşebbüste bulunmuştu Bilge'yi getirmekle. Gecekondudakileri çıplak bir ışığın altında görünce ne yapacaktı Hikmet? Onlar da, yazmağa çalıştığı oyunların kahramanları gibi, güneşe çıkınca toz olmayacaklar mıydı? Hüsamettin Bey bütün bunları, düşünmeden, bir anda hissetti; Bilge de, bilmediği bir akışın içinde, uygun olmayan bir yerde bulunduğunu sezdi. Bir süre, konuşmadan oturdular.

Albayın durumu sarsılmıştı: Aylardır, Hikmet'in yaşantısı üzerinde, bir soyut problemden bahseder gibi ko298 fci' şı gibi oradan oraya sürmüşlerdi. Demek bütün bu taşlar, gerçek bir oyunun kahramanlarıydı. Demek taşlan oynatma hürriyeti artık kısıtlanmıştı. Yani, diye düşündü albay, şimdi kapı açılıp da Sevgi içeri girebilir miydi? Evet, girebilirdi. Nursel Hanım da yaşıyordu o halde, Ne zannettin yani? diye payladı kendini albay. Hikmet'e baktı: Bir şeyler yapmalısın oğlum, diye geçirdi içinden; bizleri bu durumda bırakamazsın, mesuliyetini idrak etmelisin. İster misin benim eski kanın da girsin içeriye oğlum? Allah allah, diye düşündü albay, allah allah. Hüsamettin Bey, aşırı bir kibarlık gösterdi Bilge'ye: Kılığından dolayı özür diledi. Hikmet, durumu biraz anladı o zaman: Albayın sahte ve alaycı gülüşünden anladı. Albay, durumu kurtarmak istiyordu, kendine bir gerçeklik kazandırma çabasmdaydı. Gerçekten önemli ya da gerçek bir kişi olarak görünme telaşına düşmüştü albay. Bir hikâye ya da oyun kahramanı olmadığını, üç yıl öncesine kadar kanlı canlı ve gerçek bir albay olduğunu ileri sürüyordu bir bakıma. Omuzlarında şu kadar yıldız taşıdığmı, paşaya nasıl esaslı bir cevap verdiğini, bir zamanlar evli olduğunu anlatıyordu. Hattâ karısının sağ olduğunu, karısının bir adı bile olduğunu ve bu adın da filan olduğunu belirtti. Eski evinde nasıl çiçek yetiştirdiğini; emekli olduğunu bilmeyen arkadaşlannın onu yolda gördükleri zaman, bu kadar genç yaşta neden emekliye aynldığmı sordukla-nnı anlatmağa çalıştı. Fakat her sözüyle gerçek varlığını gittikçe kaybettiğini, gittikçe saydamlaştığmı seziyordu. Bütün suç Hikmetindi. Çevrelerinde bir efsane havası yaratmış; en tabii, en alışılmış olaylan bir destan havasına bürünmüştü. Herhalde Bilge, kapıdan girince içerde at üstünde dolaşan ortaçağ şövalyeleri filan göreceğini zannediyordu. Nev-i beşer bütün hayatınca mücerret kalamaz, diyen Mütercim Arif ne kadar haklıydı. Hikmet, hepsini kandırmıştı. Şimdi dul kadın birdenbire kapıdan içeri girse ne olacaktı? Hepsi sıkıntı duyacaktı: Hikmetle daha ön299 ti Hikmet. Şimdi de herkesten önce İnanet etmişti onıara. Kendi sözlerinin büyüsüne kapılmış, çevresindekileri hiçe saymıştı. Bir yanlışlık oldu, diye düşündü albay. Bilge, bütün çabasına rağmen, Hüsamettin Beyi, Hik-met'in istediği gibi hissedemedi. Belki Hüsamettin Bey de Bilge'ye yardımcı olmadı: Bilge'nin bu ortamı yadırgadığını, yeni çevresini küçümsediğini sandı. Oysa Bilge, bir çekingenlik hissediyordu sadece; bu eve Hikmet'in isteğiyle gelmişti, belki albay onu istemiyordu. Hikmetle birlikte kurduğu dünyaya başkaları karışmasın istiyordu. Belki de bu odada çok sözü ediliyordu Bilge'nin, çok yükseklerde dolaşan bir yaratık olarak tanınıyordu Bilge bu evde. Oysa Bilge, albaydan korkuyordu; aslında ona yaranmak istiyordu. Hikmet de telaşlanmaya başlamıştı. Neden konuşulmuyordu? Bilge, Hüsamettin Beyi nasıl bulmuştu? İşte meşhur Hüsamettin Bey, Bilgeciğim. Neresi meşhur? Canım, bütün tarih ve tiyatro bilgisiyle... Bilge gülümsü-yordu sadece. Albay da gülümsüyordu. Belki de Bilge, bana ne bütün bunlardan Hikmet? diyordu. Ben yalnız seninle ilgiliyim. Seninle ilgili olan her şeyi bana beğendirmek zorunda değilsin. Ya da Hikmet böyle düşündüğünü sanıyordu Bilge'nin, bu yüzden huzursuzdu. Sonra, birkaç

kırık dökük söz konuşuldu; ilk yabancılık biraz geçer gibi oldu. Bilge de onların havasına kapıldı bir süre. «Beni de aranıza alın» demek istiyordu Bilge. Hüsamettin Beyle konuşuyordu: «Piyesleriniz nasıl gidiyor efendim?» Hüsamettin Bey de Austerlitz'den bahsetti. «Ah ne güzel!» dedi Bilge. «Neler okuyorsunuz bunu yazarken?» «Pek okumuyoruz,» diye karşılık verdi Hikmet, aceleyle. Heyecanlanan Bilge, «Olmaz,» dedi. «Okumalısınız; hangi dilden okuyorsunuz efendim?» «Türkçe,» diye cevap verdi albay biraz üzülerek. «Olmaz,» dedi Bilge, biraz yabancı dil biliyorsunuzdur.» «Gençliğimde biraz Fransızca ile uğraşmıştım,» dedi Hüsamettin Bey, zayıf bir sesle. «Hemen başlamalısınız,» diye 300 atıldı Bilge heyecanla. «Bu yaştan sonra mı kızım?» dedi albay. Biraz bozulmuştu. «Neden olmasın?» diye onu bırakmadı Bilge. «Hikmet de çalışmalı zaten. Ben de yardım -ederim.» «Şimdi bunu bırakalım,» diye gülümsedi Hüsamettin Bey. Utanmıştı. Hikmet anlamadı: «Birlikte çalışırız albayım. İngilizce öğrenirsiniz.» Bilge hemen bir kitap tavsiye etti, onlara yardım edeceğini söyledi. «Mütercim Arif de iyidir,» dedi albay kendi durumunu kurtarmak için. Sonra, bu sözü ettiği için pişman oldu. Neden getirmişti Bilge'yi bu deli çocuk? İşte birer birer ortaya çıkıyordu zavallılıkları. Bilge canlıydı, Bilge düşünüyordu. «Anlamıyorum,» dedi Bilge. «Sizlerde neden herkes gibi, bu ülkede yanm yamalak bir şeyler yapmaya çalışan insanlar gibisiniz? İşi neden sıkı tutmuyorsunuz?» İşte, Mütercim Arifin karşısına dikilen Fransız münekkit gibi ortaya çıkmıştı Bilge. Ona nasıl anlatılabilirdi? Demek Hikmet, gerçekten Bilge'ye yaranmaya çalışmıştı. Bilge bizi ne yapsın? diye düşündü albay. Başını kaldırdı: «Mütercim Arif,» dedi. «Garbın ilk nazarda inkârı gayrı kabil fikriyatına karşı,» dedi, «Bizim hakiki kıymetlerimiz.» dedi. Bilge itiraz etti: «Siz, bu aldatmalara kapılmamalısınız. İnsan Batıyı biraz bilince, işin derinliğini ve büyüklüğünü biraz sezince, öyle belirsiz sözlerle oyalanmaz. Sizler birçok şeyi seziyorsunuz; bunun için, başkalarından farklı davranmalısınız.» İşte Mütercim Arif de yıkılıp gitmişti. Hikmet, bir kadınla bir olup, büyük bir itina ile kurmaya çalıştıkları dünyayı dağıtıyordu. «Ben mü sadenizi alayım,» diye kalktı Hüsamettin Bey. Kalkarken de eski terliklerini gördü, utandi Hüsamettin Beyin kalktığını gören Hikmet kendine geldi. Bilge telaşla, «Bana kızdınız mı efendim?» diye atıldı. Yatağının üstüne oturmuş, bacaklarını toplamıştı. «Resimli dergilerin kapaklarındaki kızlar gibi kurulmuşsun,» diye homurdandı Hikmet. Bilge, sıkıntıyla gülümsedi; zaten güç durumdayım, beni yorma demek istiyordu. Hikmet, gözlerin dili gene sahneye çıktı demek, diye kızdı içinden. Albaya döndü: «Bir yere gidemezsiniz. Oyunu yanda bırakamazmm tu. HALK KÛTOrUA'301 SlulZ. £Seni t5U.eiiit:iûöJ..ııi£. inuucia,ucı: kapaym. Bilge! Bir daha yanlış bir şey söylersen ağzına, biber sürerim. Buraya gelirken ben sana böyle mi öğrettim?» Bilge gülümsemeye çalıştı: «Albay da sözlerini gerçek sanacak.» «O albay değil, emekli albay. Belki de hiç albay olmamıştır. Böyle emekli albay olur mu?»

Hüsamettin Bey kaşlarını çattı: «Emekli albayların alınlarında işaret mi var?» «Canım, öyle demek istemedim. Anlamıyorum; bugün kimse, kendisine verilen rolü oynamak istemiyor.» Elini alnına vurdu: «Farklı piyeslerin sahnelerini bir araya getirdim galiba.» Bilge'ye döndü: «Sen de bizi beğenmeye-ceksen, neden gelmek istedin sanki?» «Ben bir şey söylemedim,» dedi Bilge. «Demek, gelmek istemezdin? Hem, neden bir şey söylemedin? Bu olgunluğun beni öldürecek.» «Neden beni yalnış tanıtmak istiyorsun Hüsamettin-Beye?» diye yakındı Bilge. «Beceriksizliğimi hemen yüzüme vurma.» Sıkıntıyla sustu. Gecekondu seferi yenilgiye doğru gidiyordu. Albay, gitmek üzere ayağa kalkmıştı ve henüz oturmamıştı. Belki biraz daha oturursak ben bile sıkılacağım albaydan. Bir şeyler yapmalıyım, oyunu kurtarmalıyım. Kapıya doğru yürüdü. Albay, «Nereye Hikmet?» dedi. «Kapı çalmıyor albayım. Sevgi ile Nursel Hanım gelmişler de. Onları karşılamaya gidiyorum.» «Yapma,» dedi Bilge. «Oyun canım, üzülme. Nurhayat Hanım da geliyor. Sevgi'yi pek beğeniyor; kendisine benzetmiş de.» «Yapma,» dedi gene Bilge. «Görüyor musunuz albayım, ne kadar özlü konuşur: Ben yüzlerce söz ederim; fakat, tarihe bu 'yapma' sözü geçer yalnız. Sevgi'nin de üşümesi geçecek.» Bilge'ye baktı: «Aslında böyle düşünmüyorum, değil mi?» Albaya döndü: «Bu söz de onundur. Bilge'nin sözleriyle bir yer yapmaya çalışıyorum Hüsamettin Bey.» 302 duk?» Kimseyi beğenmiyorum işte, diye düşündü Hikmet. «Hiç olmazsa Nurhayat Hanımı getireyim,» diyerek odadan çıktı. «Nurhayat Hanım, sana Bilge'yi tanıştırayım.» Dul kadın ellerini elbisesinin arkasına sildi. «Kendisi, senin anlayacağın, sözlüm gibi bir şey.» Bilge'ye döndü: «Bilge, Nurhayat Hanıma gülümser misin?» Bilge gülümsedi. «Tamam albayım, artık ne istersem yapar.» Durdu.«Sonra da burnumdan getirir.» Dul kadın, «Biz onun tuhaflıklarına alıştık efendim,» diyerek, özür diler gibi ellerini oğuş-turdu. «Bilge de alışıktır ama, daha entellektüelce olanlarına.» Nurhayat Hanım, «Efendim?» dedi. «Bilge, başka bir ülkeden geldiği için, ben kendisiyle yabancı dil konuşurum Nurhayat Hanım. Kendisi aslen İngilizdir.» «Saçmalama,» diye gülümsedi Bilge. «Kızma canım, ben herkesle kendi diline göre konuşmasını bilirim. Bak şimdi.» Dul kadına döndü: «Eh, Nurhayat Hanım nasılsınız, iyi misiniz bakalım ha?» Kadının sırtına vurdu: «Çocuklar nasıl? Büyüyorlar mı?» Bilge'ye döndü: «İyi kadındır. Albayım!» Biraz tedirgin bir durumda oturan albay, «Ne var?» dedi. «Ben, fakir bir işçi ailesinden geldiğim için, aslında Bilge'nin sınıfına karşıyım. Bütün anlaşmazlığımız da bundan ileri geliyor.» Bilge, «Sersem,» dedi. «Beni küçümsüyor albayım; bir yandan da korkuyor. Tarihî bir çekişme.» «Senin proleterliğin de nereden geliyor?» diye sordu albay. «Bilge'ye inadımdan geliyor. Ayrıca, gecekonduda oturduğum için benden utanıyor. Ailesi de beni istemiyor: Çorba içerken çok gürültü çıkarıyormuşum.» Bilge, zayıf bir sesle, «Beni başkalarıyla karıştırıyorsun,» dedi. «Çok yalnız yaşadım da ondan,» diye hemen karşılık verdi Hikmet. «Birden bu kadar çok insanla karşılaşınca Şaşırdım. Hepsini birbirine karıştırmaya başladım.» 303

«Masanın üstündeki kâğıtlar nedir?» diye sordu Bilge. «Albayımla benim, gecekonduya ait tapu senetlerimiz. Mütercim Ariften miras kaldı. Bana sekizde üç düşüyor.» Durdu: «Sen böyle geri kalmış miraslarla ilgilenmediğin için, sana hiç bir şey düşmüyor. Bir de Austerlitz savaşında albayımla birlikte gösterdiğimiz yararlıklara karşı düzenlenen bir takdirname var. Avusturya çarı verdi. Ha-ha...» Bilge, gözlerini yere dikerek gülümsedi: «Kötü bir şey mi yaptım ha-ha diyorsun Hikmet?» «Senden de bir şey saklanmıyor. Ruhumu okuyor albayım. Yüz kırk ikinci sayfaya kadar geldi. Yalnız hafızası zayıf olduğu için, baş tarafını unuttu. Ha-ha...» Bu sırada Nurhayat Hanım kahveleri getirdi. «Ciddi değil albayım,» diye durumu açıkladı Hikmet. «Biz Bilge ile böyle oyunlar oynarız karşılıklı.» «Karşmdakini konuşturduğun yok ki,» dedi albay. «Bu da bir oyundur albayım. Sessiz oyunlara karşı oynanır. Allahtan bu 'oyun' sözünü icat ettiniz albayım; yoksa beni de Schlick ile birlikte kapatırlardı.» Nurhayat Hanım, kibar bir tavırla oturuyordu sandalyesinde. «Bizim Hidayetin oyununu da pek beğenmişler,» dedi birdenbire. Bütün korkusuna rağmen rahatsız görünmüyordu. Konuşulanları dinlemesine izin verildiği için seviniyordu. Bilge'ye bakarak gülümsüyordu. Hidayet'in de bu konuda sözü edilebileceğini düşünerek gurur duyuyordu. İşte komşusu Hikmet de, bütün konularda herkese laf yetiştiriyordu: Onunla kimse başa çıkamazdı. Fakat neden onunla uğraşıyorlardı? Ne kadar kuvvetli olursa olsun, bir insan tek başına ne yapabilirdi ki? Odada bulunanlar içinde Hikmet'e, bir bakıma acıyan tek insan Nurhayat Hanımdı. Onu seviyordu ve sesinden anlıyordu. Hikmet'in çok iyi bir durumda olmadığını. Ve ona bu yüzden hak veriyordu. Ötekiler de belki Hikmet'e hak vermeğe çalışıyorlardı; fakat önce, ellerini çenelerine dayayıp düşünüyorlar, ne olduğunu anlamak istiyorlardı. Kendi sesleriyle konuşuyorlardı. Olup bitenleri pek anladığı 30 4 ___„ „.___^.»uu, icwych, nuuiıei, du Kadar çırpındığına göre, haklı olmalıydı. Ötekiler, böyle bir telaş içinde değildi; daha çok, Hikmet'in sözünü ettiği 'Anayasa' gibi soğukkanlı davranıyorlardı. «Hidayet de sana çok teşekkür ediyor Hikmet,» dedi, sessizliği bozmak için. Herkes Hikmet'e teşekkür etmeliydi. Zavallı delikanlının, ne kazancı vardı yaptıklarından? Albay da neden bu kadar ağırdan alıyordu? Hikmet'in bütün derdinin Bilge'yi beğendirmek olduğunu görmüyor muydu? Bilge, terbiyeli bir sesle, «Hidayet, oğlunuz mu efendim?» diye sordu. «Herkesle böyle kibar konuşur albayım.» «Gene başlama Hikmet,» diye azarladı onu Hüsamettin Bey. «Söze bir yerden girmek istiyorum, ne yapayım? Düzenlediğim oyun iyi sonuç vermedi, ne yapayım? Susarak geçiştirmek istiyorsunuz bu kötü oyunu. Kahramanları birbirlerine yanlış tanıttığım için herkes beni suçluyor.» Bilge ellerini uzattı: «Sana karşı kimsenin kötü niyeti yok. Yalnız, bazen kafanın içindekileri izlemekte geç kalıyorum belki. Benden bir şey beklediğini seziyorum; fakat yanlış bir karşılık vermekten korkuyorum. Çünkü, beni de başkalarının yanma yerleştirmek için en küçük bir fırsatı kaçırmıyorsun.» Hikmet, başını ellerinin arasına aldı: «Bilge ile bir gösteri yapmağa gelmiştim buraya; onu bu niyetle getirmiştim.» Albaya baktı: «Sizlerden birşeyler beklediğim anlaşılmıyor mu? Neden susuyorsunuz?» Albay güldü: «Istırabına hürmeten susuyoruz oğlum,» dedi. «Gerçekten böyle,» diye atıldı Bilge.

«Herkes kendisini korumasını biliyor, benden başka,» diye yakındı Hikmet. Sonunda hep ben kalıyorum ortada. Bedelimi koymadan satılığa çıkarıyorum kendimi. Satın alanlar hiç bir şey ödemeğe yanaşmıyor bu yüzden. Bir panayırda, eski ve soluk bir çadırın içinde gösterilen, büyüklüğünden başka bir meziyeti olmayan garip bir deniz canavarıyım. Uzak ve soğuk denizlerde, her nasılsa yakalanarak bu fakir çadırın kötü havuzuna yerleştirilmişim. Panayıra gelenler, bütün hayvanlardan belirli marifetler bekliyorlar. Benim bütün marifetim balık yemek. Pos 305 Diyiüiarııum aiwi__ _____ masını becerebiliyorum ancak. Bu nedenle, çadıra giriş de ucuz aslında; kimsenin bütçesini sarsmayacak küçük bir ücret mukabilinde gösteriliyorum. «Çadırın önünde, acemice çizilmiş bir resim: Büyük gemileri deviren korkunç bir yaratık; sandalları iki dişinin arasında eziyor. Oysa, yirmi beş kuruşu vererek içeri girenler, kötü bir koku ve ziyaretçilere bakmadan yatan orta büyüklükte bir yığınla karşılaşıyorlar. Çadırın sahibi, canavarın günlük balığının parasını bile çıkaramadığı içins üzgün. «Bir çocuk yaklaşıyor birdenbire çadırın kapısına. Daha önce, motosikletle ölüm yarışı yapanları seyretmiş. Meşin ceketli, parlak çizmeli motosikletçileri görmüş çadırlarının kapısında; onların motosikletlerini şaha kaldırışlarından heyecanlanmış. Parası olsaymış ölüm numarasını bile sey-redecekmiş çadıra girip. Bu çadırın kapısında da böyle bir ön numara bekliyor. Ne var ki, kötü bir resimden başka bir şey yok dışarda. Çadırın içinde ne var? diyerek, göstericinin şaşkın bakışlarına aldırmadan giriyor içeri. Çocuğun annesi de, ona engel olamadığı için, gözleriyle özür diliyor çadırcıdan; ne diyeceğini bilemiyor. Çocuk hemen çıkıyor dışarı. 'İçeride bir şey yokmuş anne,' diyor. 'Ölü gibi yatan bir hayvan var yalnız.' Kadın gülüyor, çadırcı öfkeleniyor; giriş ücretinin yalnız hayvanı görmek için alındığını anlatmağa çalışıyor kadına. Kadın, ellerini iki yana açarak, çaresizlikle, 'Ben de istemedim girmesini,' diyor. 'Ne yapalım, almasaydm içeri.' Adam, ellerini sallayarak bir şeyler anlatmağa çalışıyor kadına; galiba, 'Hanım, neden sahip olmadın çocuğuna?' diye çıkışıyor. Kadın omuzlarını silkiyor, çocuğunu azarlayarak elinden tutuyor; uzaklaşıyorlar. Adam bağırarak yumruğunu sallıyor arkalarından. Fakat, onlarla yeteri kadar uğraşacak gücü hissetmiyor içinde; bu işten doğru dürüst para kazanamayacağını biliyor. «Kadın bir yandan çocuğunun kolunu çekiştirirken söyleniyor: 'Ne olmuş yani? Hayvanın bir tarafı eksilmedi 306 _, ec vu^UK ışıe, engel olamadım.' 'Bir şey yapmadım anneciğim,' diyor çocuk. 'Pek bir şey de göremedim. İçerisi çok karanlıktı.' «Sonra iki buçuk liraya piyango çekilen bir çadıra gidiyorlar. Her numaraya bir hediye, boş yok! diye bağırıyor kapıdaki adam. Bir silgi çıkıyor kadınla çocuğuna. 'İki buçuk liraya bir silgi aldırdın bana yezit!' diye azarlıyor kadın, çocuğunu. Sonra gülüyor: 'Nasıl girdin para vermeden çadıra, yaramaz?' 'Ama anne, bir şey yoktu ki içerde; inan bana.' Birlikte gülüyorlar. 'Çirkin bir hayvandı anne,' diyor çocuk. 'Bir şeye benzemiyordu.' 'Akşam babana anlatırız,' diyor annesi. 'Şimdi oturup birer gazoz içelim.'» Hikmet, kapıya doğru

yürüdü. «Nereye gidiyorsun gene oğlum?» dedi albay. «Getirecek kimse kaldı mı?» «Sembolik olsun diye, Bakkal Rıza'dan gazoz getirmeğe gidiyorum albayım. Merak etmeyin, ben de içeceğim sizinle birlikte. Ben, çadırın kapısındaki göstericiyim albayım.» Nurhayat Hanım, gaz yapıyor diye içmedi gazozu; onunkini küçük Salim'e gönderdiler. Bilge üzgün görünüyordu; anlaşılan, hikâye ona dokunmuştu. Hikmet'e, hikâyenin tam böyle mi olduğunu sordu. Acaba, küçük değişiklikler yapılamaz mıydı? Hikmet de, bunun yaşanmış bir hikâye olduğunu, ancak bazı eklemelerde bulunduğunu, belki piyango olayının ve hikâyenin evde babaya anlatılmasının başka olaylardan alınarak eklendiğini, motosiklet sahnesinin de gerçek olmakla birlikte aynı gün cereyan etmediğini, fakat hikâyeye kuvvet kazandırmak bakımından önemsiz görünen bu ayrıntılardan vazgeçilemeyeceğini belirtti; hikâyeyi anlatırken mümkün olduğu kadar yorum yapmamağa çalıştığını da açıkladı. Çadırın önünde deniz canavarının resmi olup olmadığını da pek hatırlamıyordu; ama, böyle çadırların önünde genellikle bu çeşit resimler bulunurdu. İnsan bir hikâyede, bazı genel bilgilerini kullanmakta serbestti. Bütün olayın, kelimesi kelimesine aynen nakledilmesi gerekmiyordu. Sonuç olarak, bu hikâyeden alınacak ders, son derece ahlakiydi. «Kıssadan hisse olarak,» dedi Hikmet, «Ava giden avlanır, ya da kendi kazdığın 307 kuyuya qushib, &ıux Uu o~~~— -----------Bey dayanamadı: «Kimseyi bu kadar yanlış yollara sürüklemeğe hakkın yok. Kendini kurtarmak için ortalığı toza dumana katmak hususunda eşin yok,» diye itiraz etti. Hikmet bu itirazı önemsemedi; herkesin kendine uygun bir sonuç çıkarmakta serbest olduğunu söyledi. Onun da yorumlarına, bu bakımdan saygı gösterilmeliydi. «Ben, bütün bunları, istediğim gibi yorum yapabilmek için anlattım, albayım. Yoksa, böyle acıklı kıssalara dayanacak sinir yok bende. Kendimi bu bakımdan düşünmek zorundayım. Kimse kimseyle ilgili değil albayım. Bilge bile, olayın kendisini ne kadar üzdüğünü düşünüyor sadece.» Bilge itiraz etti: «Senin ne kadar üzüleceğini bildiğim için endişeliyim. Kendi üzüntülerimi bu biçimde ortaya koymadığımı bilirsin. Ben, senin üzülmene dayanamıyorum.» «Kadın mantığı,» dedi Hikmet. «Üniversitede felsefe okudu da kendisi albayım. Çok nadir bir kuştur,» «Yoruldum,» dedi Bilge. «Sen nasıl dayanıyorsun anlamıyorum.» «Dayandığımı kim söylüyor?» Gözlerini Bilge'ye dikti: «Genç yaşımda ölmeyeceğim nereden belli?» «Aman öyle söyleme kardeş,» diye atıldı dul kadın. «Seni sevenleri düşün. Hem neden ölecekmişsin?» Hikmet güldü: «Çok düşmanım var da Nurhayat Hanım.» «Sen düşmanlarının hakkından gelirsin,» dedi Nurhayat Hanım güvenle; sonra başını salladı: «Sen inanmazsın ama, kem gözlere karşı bir kurşun döktürseydik, bir şeyciğin kalmazdı.» Hikmet ayağa kalktı: «Benim bildiğim kadınlar, ölüm meselesinde erkeklerle yarışırlar Nurhayat Hanım. 'Benim genç yaşta .ölmeyeceğim nereden belli?' gibi belirsiz bir söze hemen, 'Ben bu akşam öleceğim,' diye karşılık verirler.» Hüsamettin Beye döndü: «Benim oyunlarda ancak 'Ölüm,' sonunda biraz ilgi uyan-dırabiliyor seyircilerde albayım.» Bilge'ye baktı: «'Beni artık eve götür Hikmet,' zamanı geldi, değil mi canım?» fer 13 KORKU

«Köpek mi havlıyor, Asuman?» dedi birisi. Hayır, havlamıyor; havlasaydı, sesi duyulurdu. Kim dedi? Üstelik, Allah belasını versin bu hayvanın, dediler. Dediler mi? Naciye Teyze mi? İki tane Hikmet var, dedi. Peki, İskender'in generali ne oluyor burada? Sen de bağır! Köpek, pencerenin demirine boynundan bağlı; onun için havla-yamaz. Saçma! Böyle mantık mı olur? «Köpek mi havlıyor, Asuman?» diye ısrar etti ses. Şimdi üzerinize' atlayacak. Saçma! Pencereye bağlı. Pencereyle birlikte gelecek. Kaçalım Asuman! Pencereyle gelemez. Gene de kaçalım. «Köpek neden havlıyor, Asuman?» En çok bu sesten korkuyorum. Neden korkuyorsun? Hayır benim bir suçum yok, korkmuyorum. Ben buraya, başkalarını savunmak için geldim; elimde belgeler var. «Biraz daha reçel yiyelim,» dedi Asuman. Daha önce yedik mi? Neden hatırlamıyorum? Hafızamı mı kaybettim? Korkuyorum. Reçel yiyelim. Kavanozun boynu dar; elim içine girmiyor. Asuman yiyecek taşıyor; hepsini kâğıtlara sarmış. Ne olduklarını göremiyorum. İskender'in generali mi? Böyle sözler söylemeyin, korkuyorum. Hüsamettin Beyle konuşmuştunuz canım. Öyle mi? Kurtuldum mu? Köpek gelmeden hepsini yiyelim. Evet! Bu söz akla yakın. Kurtuldum. Hayır! Mutfağa girmeliyim, bir şeyler yemeliyim. Kalktı, mutfağa gitti, tel dolabı açtı. Burada da sucuk varmış. Ekmek yok. Biraz da su iç. Küpün kapağını kaldırdı. Sen, iki Hikmet'ten hangisisin? 308 309 gece lambasını yak. Söylenildiği gibi yaptı. Işık yanmıyor. Düğmeye kuvvetli bas. Bastım, yanmıyor. Demek olduğum yerde dönmemişim. Ne yapalım? Benim elimden bu kadarı geliyor. İstemiyorum. Köpek, ipini koparabilir. Lambayı yak. Gediz vadisi boyunca bu seferi izlemelisin, diyorlar... Lambayı bir yakabilsem. Böylece, bir gezide hem tarih öğreneceksin, hem coğrafya. Anladın mı? Bir yandan kıral yolundaki kalıntıları göreceksin; tarihi, eski heykellerin kıvrımlarında yaşayacaksın. Bir yandan da, ağaçların arasından ince bir su akıyor: Küpün kapağını kaldır, olduğun gibi suyun içine gir. Daha önce yıkan: Vücudun suyu kirletmesin. Temiz bir havluyla iyice kurulan. Tekrar banyoya gir. Sonra suya gir: Çırılçıplak. Temiz olduğun için mesele yok. Ağzını yavaşça daldır, istediğin kadar iç. Terlememeğe dikkat etmelisin. Sevgi kızmaz mı? Hayır. Bak gülümsüyor. Atını da ağaçlardan birine bağlarsın. İskender İngilizce biliyor mu? Senin görevin savaşı izlemek. Korkuyorum. Karanlıkta da mutfağa gidebilirsin. Daha önce denedim biliyorsun; olmadı. Hangi Hikmet olarak gittin? Biraz duralım; her şeyi yeniden gözden geçirelim.. Akla aykırı bir durum olmasın. Dikkat et: Başını kaldırırken masaya çarpma. Masanın ayakları arasına yatay tahtalar yerleştirmişler; aslında sağlamlaştırmak için. Yiyeceklerimizi oraya koyuyoruz; biraz yüksekte kalıyor. Bir kısmı da yerlerde. Çok acıkmış olacaksın. Evet Asuman. İnsanın eli masanın tahtalarına takılıyor. Saçmalama! Kötü bir şey yapmıyorum, anlamaya çalışıyorum. İskender ne oluyor? Benim işim kolaymış: Savaşı bir kilometre geriden izleyecekmişim. Aynı zamanda bölgenin özelliklerini, taşların cinsini, akarsuları, geçit yerlerini, ağaçların arasında ilk bakışta farkedilmeyen tapmakları filan incelemekle görevlendirildim. Uyandım mı? Böyle bir ' fotoğraf görmüştüm, diye düşündü, yân bilinçli: Bilge, katıldığı bir gezide çekmiş. Heykelin hepsi çıksın diye, geriden çekilmiş. Bilge pek seçilmiyor, İskender'in elleri görünüyor. Dikkat et: Gene kendini kaptırma. Uyanmalısın, bu işin içinden 310

L Olsun! Eski ilişkilerini bulabilirler. Ben, onları savunmak için bulunuyorum burada. Elbette bazı ilişkilerim olacak. Hakimi de tanıyorum ayrıca. İngilizce biliyor musun? Neden sordun? Bir toplantı yapılacak, senin konuşmanı istiyorlar da. Yabancılar da mı gelecek? Evet, onların şerefine düzenleniyor. Onlara her şeyi anlatırım ama, beni seçtiklerine pişman olurlar. Ha, ha. Dikkat et; sonra, savunma görevini elinden alırlar. Yabancılar durumumuzu bilmiyor mu sanki? Neden bu kadar kalabalık? İngilizler de var mı? «Çok sayın konuşmacıların düşüncelerine biz de katılıyoruz; biz de olsaydık, aynı şekilde davranırdık.» «Then, you deny the existence of such institutions in your own country?" Çok iyi bir etki bıraktı: Herkes alkışlıyor. Kısa etekli kız, yanmdakine beni işaret ediyor. Salon dalgalanıyor. İngiliz ne söyleyeceğini bilemiyor. Zoraki bir gülümsemeyle yerine oturmaya çalışıyor; gözlüklerini çıkarıyor, yüzüne biriken terleri siliyor. Öyle konuşmamalıydın. Bu fırsatı kaçıramazdım; onu yerine oturttum. Hem de İngilizce konuştum. Artık söylenecek bir şey kalmadı; herkes kapıya koşuyor. Birlikte yemeğe gidecektik; hakim öyle söylemişti. Bize buyurun, demişti. Babamın arkadaşıymış. Eyvah! Behçet bana yaklaşıyor, kalabalığı yarmaya çalışıyor. Beni tanıdığını belli etme diye o kadar söyledim. Hakim anladı işte. «Bu adam ne istiyor?» «Hikmet Beyi tanıdığını ileri sürüyor.» «Bir dakika. Elinizdeki tapu, sözü geçen arsaya mı ait?» Böyle pis kılıklı bir adamın benimle bir ilişkisi olamayacağını söylerim. Olmaz: Sonra bizim-Tciler kızar. «Bu tapu sizin mi?» Karşılık vermiyor. «Tapunun size ait olduğunu ileri sürüyorsanız o gün olay yerinde bulunduğunuzu da itiraf ediyorsunuz demektir.» Aptal Behçet! Gördün mü? Kapana kısıldın işte. «Ben buraya dinleyici olarak gelmiştim. Salona almadılar. Hikmet Bey beni içeri aldıracağına söz vermişti. Oysa, görevliler beni iterek dışarı çıkarmağa çalışıyorlar.» «Bu meseleyi yemekten sonra inceleriz. Arabaya buyurun Hikmet Bey.» Yemeğin sonuna kadar zaman kazandık demektir. 311 İ Eve geldiler. Hayır, daha arabadayız. Telefonla soruyor. Arabada telsiz telefon varmış. Siyah arabalarda bulunması normal. «Hanım, bizim için yiyecek bir şeyler var mı?» «Şimdi hazırlarım.» «Uzun sürer; sen ekmeğin içine biraz peynir koy. Arabada yeriz. Hemen dönmeliyiz.» Yemeğe-kalabilseydik, öğleden sonraki duruşmayı atlatabilirdim. Onların da yararına olurdu. Oysa onlar durumu anlamıyorlardı: Duruşma salonunun parmaklıklarına yığılmışlar, konuşmak için birbirlerini itiyorlardı. Hikmet'in siyah arabayla dönmesi iyi bir etki yapmamıştı. Bununla birlikte, hakimden çekindikleri için seslerini çıkarmıyorlardı. Behçet, bir kenarda duruyordu; esmer yüzü ve kemikli elleri, salonun loşluğunda daha iyi belli oluyordu. Açık renk bir elbise giymişti; hemen dikkati çekiyordu. Eve dönünce hepsi birden canıma okuyacak, diye düşündü Hikmet. Kerim, sallanarak kapıdan girdi: Sarhoştu. Bakalım merhaba diyecek mi? Neyse, elini uzattı. Burası apartmanın koridoruydu. İki Hikmet olması durumu kurtarıyordu: Kendini seyrediyordu böylece. Ayrıca, evde ve duruşmada, aynı anda bulunabiliyordu. İskender meselesinin ne durumda olduğu soruldu. Savcı, salonda arama yapılacağını bildirdi. Behçet, elindeki tapuyu cebine sokabilseydi hiç olmazsa. En büyük delil buydu çünkü. Savcı sordu: Arsa caddeye yakın mıydı? Hikmet, böyle bir arsanın varlığından haberi olmadığını söyledi. Onun sözlerine inanıyorlardı.

İskender'in generali çağrılsın, denildi. Herkes kapıya baktı: Uzun bir hayvan sürünerek içeri girdi. Hortum gibi bir şeydi. Parmaklıklara birikenler onu tekmelediler; hayvan ters döndü: Karnının içinden kısa bacaklar çıkıyordu. Bütün iğrençliğiyle yerde kıvranıyordu. Herkes birden ayağım kaldırdı. Hikmet de kaldırdı. Hep birlikte hayvanın üzerine bastılar. Kalın, siyah kabuklu karnını ezdiler. Bilge bağırıyordu: «Zararsız bir hayvandır-, öldürmeyin onu!» Hayvan yassılaştı, bir kemer gibi oldu: Boğumlu siyah bir kemer. Hikmet, ne iğrençlik diye düşündü. Bunu görmek istemiyorum. Hangi Hikmet istemiyor? diye 312 ununae Diriltenlerin dışarı çıkarılmasına karar verildi; rahat soruşturma yapılamıyordu< çünkü. Bunlar arkadaşlarınız mı? dediler; ya da buna benzer bir söz geçti. Belki de her soru ona sorulmuyordu. Korkuyordu. Çok kalabalık vardı. Elini lambaya uzattı-.-Düğmeyi yumrukladı. Eli acımadı. Tırnağını etine bastırdij, acı duymak istiyordu. Bağırmak istiyordu. Sevgi gülümseyerek yaklaştı. Hayır, onunla yaşamak istemiyorum artık. Biri bunu Sevgi'ye söylemeliydi. Paris'e gelmişlerdi: Onları Hikmet getirmişti. Başka kim vardı? Küçük bir çocuk vardı. Metroya binmek için kırmızı kurdele takmak gerekiyordu. Bu saçmalıklara engel olmalısın. Kırmızı kurdele nerede takılır? Bayram ziyaretlerinde. Hayır. Durun, bulacağım. Tabiî, bildim: Pazarı pazartesiye bağlayan gecelerde. Hayır. Hiç olmazsa kaç olduğunu yaz bakalım. Sekiz. Yazamadı. Kalemi bütün gücüyle bastırdı: B yazdı. Peki vazgeçtik, herhangi bir sayı olsun. En kolayını yaz. Yazamadı. Bu sefer harf de yazamadı. Sayıyı söyle, dediler. Sevgi; hayır, bir dakika! Hiç bir kelime bulamadı. Öteki Hikmet bir şey yapsın. Sevgi'yle evlenmek istemiyorum. Kurdele kaç? dediler. «De,» dedi. Masanın altına girdi; yemekleri yiyebileceğini, henüz bir şeyler yapabileceğini göstermek istedi. Birden, sayıyı buldu: «Köpek sekiz havlıyor!» diye bağırdı. Naciye Hanım dört istiyor. Yemekler mutfak. Dönüyor muyum? İki Hikmet, iki Hikmet. Masanın içinde döndü, havaya kalktı, düştü. Uyandı. İki Hikmet çok iyi bir buluş, diye düşündü. Başka ne olmuştu? İki Hikmet çok sembolik. Demek, akla yakın olaylardı. Çünkü, bir Hikmet rüyaları düşünürken, öteki de: yaşantıların sorumluluğunu üstüne almalı. Çok doğru. İngilizce de konuştum. Ne dedim'? Buldu. O halde, iki Hikmet iyi bir şey. Neden iyi? Başını sarstı: Kendine gel artık. Neden iyi? Ne iyi? Bulamadı. Yeniden uyuma. Mutfağa git, bir şeyler ye: Açılırsın. Evet, rüyada yemek gördüm; demek ki acıkmışım. Sayılar, evet sayılar? Beş, sekiz, üç: Sayabiliyorum. Saçmalama. Köpek havlıyor, tozlar yavaş yavaş dibe çöküyor. Böcek iğrençti. Böyle şeyler görmek: 313 SIS nq 'ipap uipBuip \dSua ¦BU'eq uapau 'ipaipies eueq 'ipj îauiJfiH 'a.^uiJUfj i^a zps aiq ıoAbıb 'npjnS :ja5qag uaui wapvLweiewe apuaAtpaaui 'ipiiîpû U83 ^ara^tH 'ipueA 5[i§i uapaiq 'njSnuiuos jji§i «pcais o rpıunö uiipBuip jaâua •buo 'uajuaui uapaaniaAipaaui ipBSjp nuo aoaS aiq 'ipaBA ztjj jiq uiîup 'e^bA BU^iuip^ iSipauiuaSaq 'npp UBtuSnp asay[ -aau_ 'npp uBuiânp ¦BÂtvÂ\nn 'npp ireuiSnp «u'Bq uapznA nq :a,j9ui3{TH ipsuiap uinaoAnuiniq ajAo izts uaq 'zni Jiq 5iq ^p Jig "iparaaiuip xuaq 'uiipBiuBp iaâua Bunq 'ipuajAa g w ipauiuajAa ap aji BAinH 'uinpjo^taaA tnzt auisaiuunSnp 'uiipeuip \a3ua tiaq 'npunSnp nunfnjgninq apaapa^ înıâaö bızdı 'npunSnp UBjunq unâ isajja 'umpp \aSua uaq 'bzıî{ Tpauiap uiii'BSninq uweA ';auiJ{TH T>pun§np ^ uıuböbA an uiesjnSnjnq Bizni unâ

tsajaa 'umpjoAV ap uaq 'npaoAjnq ap jauiîfiH nunq 'aj^auiîiiH npjoA" -rjst JiauiuaiAa BAinH 'tpap nnsjoXiıtd'B3t jpiqeo BaBnTesui npp pSna rap BAinH tqiS uiiuaq 'Janwa strep 'ranpp pSua uaq 'ipmuon 'auuazn zos nq ipAii i'BA'Bq ^auiînH 'ZTÎI ÎP8P uinjoAnuiinq a\/Lo uaq i uitpap uiruoA'ninq zistaiAas t^auniTH uaq 'npjoXiuafaq zi3{ 'uinpaoAiuiuafaq r^arasiiH US9 A 'i^ğiuiâT BJfjoA îauiîfTH 'npaoAnsuinjnâ apreq nfnpaoS -auiapa su«p 'ti[ npjo^raafaq nuo zııj inpjoAipasuBp aiq ifiîâiu'Bî iua^ 'apununânp •Bp 'apununânp ui^'Bii'Bza^i .ijaxuiix -npp vp 'auisaurçiS uan uinpp pSua uapznA ng uinp ypazn luuapa^aj'Bq unuo uag 'aaRauniTH 'zia aoug pA §aq zn^o 'zTa n ap -aui uuapauiî{tH uiipnfap Şni'Bîi jiq öıh ranpjoAiĞiiBö •'npunönp a^tp 'uapi^sa uinpaoAiu'BjSoq ¦unsjtunpugs japiS ¦^xaxve\ -nurçnun i^auianpuos tuiŞu^ap uifBj;np\[ jq -inq î^a§ J8H iunsnui aoAinq ap nunSnpagS uapau nq unjncı 'ibî^BT ¦zemfti uin§ -Anp aâtpua ut5t a\x \xtaı 'v\a\axe\\ •ziuiparaaaiiaS Q\a SıuıubA aue^ t^ı ¦bpuı'bAtu; uaq eoapes s aaans ue atq tuag lutsaasuinnıS auipueıı :uinaoA^5B nAn^njı a^âj uiipBuı t ng ¦uısauiA'B uapuuiqaiq lAta/i -tu e^auaao uisaiUBiananS aÂip ıpA" uiB5{i3i'Bp ^a^ uiif aoaA\ -aıuaaaA tuiq'Bsaxi 'zbuıi3iıt5 BaBq asuiiî[ ajuiiuag nunf nppp a^ajesaa jiq 5[nAnq uiöt îi'BUinıio u"BpA9ui .iaq 8A asadan iutsj'BAnp ^imeasj axq mas aAip unpAo^ •Bunsn^n^ ıuqiîi 'sas Jiq uapuTöt '¦bs^o iunA'ra jjBOBjnun xAaS aaq uapaig , ucuuu». ^uu.uuıUv. ~~___.. Tombalacı Arifin Pali Mall'lan bittiği için tombalaya son verildi. Şoför Tahsin'in zar atma teklifi oy birliğiyle reddedildi. Hikmet anlatıyordu: «İsa'ya kimse ihanet edemezdi. İhanet eden aslında kaybedecekti. Nitekim Yahuda da, bazılarına göre çevrenin baskısı, bazılarına göre de vicdan azabı yüzünden sonunda intihar etmek zorunda kalmıştı. İsa'ya ihanet etmek, kimsenin haddi değildi: Canım hiç öyle şey olur muydu? Mesela, buraya gelmeyen biri, nasıl bizim yargılarımızdan kurtulamazsa, Yahuda da son yemeğe gelmeseydi bile ihanet etmekten kurtaramazdı kendini. Bu, onun kaderiydi; ihanete uğramanın da İsa'nın kaderi oluşu gibi. Yahuda, üstesinden gelemeyeceği bir işe girişmişti yalnız. Bunu anladığı zaman, yani İsa'nın büyüklüğünün yükünü taşıyamayacağını sezince, kişiliğini ortaya koymak için tek yol kalıyordu: İhanet!» Dumrul, «Pas,» dedikten sonra Hikmet'e döndü: «Hepimiz burada seni korumak için toplanmış bulunuyoruz. Sen merak etme.» Herkes birbirine o kadar yakındı ki, sanki herkes birbiriyle konuşuyor, birbiriyle kâğıt oynuyor, birlikte içiyordu. «Yahuda ne yaptıysa kendine yaptı,» dedi Hikmet, «İsa

içini üzücü olan, Yahuda'nın ihaneti değildi: Neden yaşadığını hiç bilemeyen bu zavallı hain, neden intihar ettiğini de anlayamadan ölüp gitmişti. İsa, işte buna üzülüyordu. Yahuda, ölürken bir günahın kefaretini ödediğini sanıyordu. Aslında bir günah vardı ortada; fakat bu günah, Yahuda'nın düşündüğü gibi bir ihanet suçundan doğmuyordu. Aslında günah, İsa'nın zahmetli ve katlanılmaz yolundan dönmekti. Belki tam bu bile değildi. İsa, Yahuda'nın bu ağır yüke katlanamayacağını biliyordu. Fakat dünyada bir kişinin —hiç olmazsa bir kişinin— kaldıramayacağı bir yükün altına girmesi gerekiyordu, bunu insanlara göstermesi gerekiyordu, dayanamayacağı yolda yürümesi gerekiyordu. Ne İsa, ne de öteki havariler bu konuda insanlığa örnek olamazlardı. Çünkü onlar kuvvetliydi, çünkü onlar sorumluluklarını biliyorlardı, çünkü onların sonuna kadar dayanacağını herkes biliyordu. İnsanlığa bu konuda ancak 434 «h* ranuda gibi bir zavallı örnek olabilirdi. Bu yüzden bütün ümit, Yahuda'daydı. İşte Yahuda bunun için insanlığa ihanet etmişti ve önemli bir fırsat kaçırılmıştı. İşte benim de felsefem buydu.» Dumrul söze karıştı: «Eskiden yaşamış bir insan gibi bahsediyorsun kendinden. Sanki geçmişin malı gibi konuşuyorsun.» «Çünkü ben geçmiş, modası geçmiş biriyim. Burada kendimi temsilen bulunuyorum.» Tam bu sırada Kirkor ve yardımcıları — Mehmet Beyle Nurha-yat Hanım— ellerinde sıcak yemeklerle kapıda göründüler. «İşte geldik,» dedi Kirkor, gülümseyerek. «Öyle demeyeceksin!» diye bağırdı Hikmet. «Here 1 come diyeceksin here I come.» Kirkor güldü: «İngilizlere mi hizmet ediyoruz?» «Hem de en iyilerine. İngilizden daha İngilizlere.» «O halde here I come,» dedi Kirkor. «Here sıcak yemekler come.>-Hikmet ayağa kalktı, «O halde let there be light,» dedi. Er-gun'un karısı, «O ne demek?» diye sordu. Hikmet, «Adınızı söyleyerek konuşun hanımefendi,» dedi. Kadın öksürerek boğazını temizledi: «Ayşe.» «O halde ışık olsun demek, Ayşe Hanım.» Sıcak yemeklere de her nasılsa bir yer bulundu sofrada. Bütün bardaklara yeniden içkiler konuldu. Kirkor ve yardımcıları, bir kere daha mutfağa gittiler.- Yemeklerin kalan kısmını getirdiler. Kapıda son göründükleri zaman, bazıları tarafından ayakta alkışlandılar. Hikmet, tekrar ayağa kalktı ve bardağını kaldırdı. Bütün bardaklar kalktı. Masanın, büyük oda tarafındaki ucunda oturanlar karanlıkta kaldıkları için ışık yakıldı. Hikmet, «Böyle seçkin bir kalabalığı insan, hayatında bir kere bile toplayabi-lirse, ömrünün geri kalan kısmını bu toplantının hatırasıy-la idare edebilir,» dedi. Bardağı havada, öylece duruyordu. «Evet idare et!» diye bağırdı Behçet. Sarhoş olmuştu ve Nursel Hanımın yanına oturmayı başarmıştı. Kirkor ve yardımcıları, ellerinde yemeklerle heykel gibi duruyorlardı. «Böyle bir toplantıyı hayal bile edemezdim,» dedi Hikmet. «Bu benim son yemeğim bile olsa...» «Allah göstermesin,» dedi Nurhayat Hanım. «Bardağımı dostlarımın şerefine kaldırıyorum,» diye devam etti Hikmet, «Bütün dostlarımın.» «Bizim başka dostlarımız da var,» diye hatırlat435 ipil ti Hüsamettin Albay. «Teşekkür ederim albayım. Evet, burada olmayan ve aklımızda yaşayan dostlarımız da var, dostlarım! Oyunlardaki dostlarımız var. Önce, bu dostlarımızı akıllarında yaşatan dostlarım, yani emekli albay Hüsamettin Tambay ve genç istidat

Hidayet Kardeşin şerefine kaldırıyorum bardağımı.» İki yazar, kendilerine yapılan tezahürata, başlarını önlerine eğerek mukabele ettiler. «Kendisi de bir oyun kahramanı olan, yarı tanrısal ve tam düşünür Mütercim Arifi de anıyorum.» Bu müellife yapılan tezahürata da tombalacı Arif mukabele etti. «Onunla birlikte Sezar, Kleopatra ve özellikle Antonius'un hatıraları önünde eğilirim. Dostlarımız Heine, Schlick, Hroboviç, Dan-ton, Marat, De Gaulle, Rousseau ve adını sayamayacağım daha birçok kahraman ve Selim Bey, Rüstem Bey ve annem, babam ve Safiye Hanım ve adını sayamayacağım birçok kişi ve askerler, asiller, polisler, komiserler, bir yabancılar, bir genç adamlar ve adını sayamayacağım daha birçok figüran da, bize ancak şeref verirler.» İçkiler içildi ve sandalyelere oturuldu. Sermet Bey, «Bu Yahuda İskariyot hakkında Mütercim Arifte bir bölüm vardır; bilmem okudunuz mu?» diye sordu Hikmet'e. «Hayır,» dedi Hikmet ve hemen albayına seslendi: «Albayım! Mütercim Arif getirilsin.» Bir süre kimse konuşmadı, yemeklere verdi herkes kendini. Sadece eller ve tabaklar, çatallar, bardaklar konuştu. Bazen bardakların karıştığı oldu; önem vermediler, özür dilemediler. Sonra, yemeklerle ilgili küçük konuşmalar başladı: Tuzluğu uzatır mısın? Patlıcan kızartmasını bu tarafa geçirin, Kirkor da bu zeytinyağlı fasulyeyi doğrusu güzel yapmış, ben bir tarihte deniz kıyısına yakın kör bir meyhanecinin yaptığı bir pilaki yemiştim, çocuklar sıcak mezeleri daha önce yiyelim ki hem ötekilere yer açılır hem de soğumadan yemiş oluruz. Konuşmalar büyüdü, uzadı, sigaralar yakıldı her seferinde en az on sigara birden yakıldı, tabaklara her uzanışta en az on el birden hareket etti, her şey bu ölçüye göre oldu. Kalabalık içinde her işten bir anlayan çıktı. Hikmet, «Kendi cumhuriyetimizi kurduk artık,» diye sevincini belirtti. «Ben, gerçek demokrasiden bu436 çekilsin.» «Kırallık da olabilir,» dedi Sermet Bey. «Olabilir Yalnız, kimseyi küçümsemesinler, kimseye yukardan bakmasınlar; bir de, köleliği kaldırsınlar.» Sonra düşündü, «Olmaz» dedi. «İşi gücü olmayan kırallar, kötülük yapmadan duramazlar. Kötülük yapmasalar bile, başkalarına yukardan bakıyormuş gibi davranırlar. Demokrasiye aykırıdır bu.» Nazmi'ye yemeğin ağırlığı çökmeğe başlamıştı; yerinden kalktı Nazmi biraz hava almak için. Dumrul'la birlikte kapının önüne çıktılar. Albay, Mütercim Arifi getirmek için yukarı çıkarken ona katıldılar. «Albayım, sizin balkonunuz da varmış,» dediler. Mutfakta karınları doyurulan çocuklar da onların yanına geldi. Hüsamettin Bey, «Hep birlikte çıkmayın balkona,» dedi. «İhtiyar tahtalar, sizin gibi gençlerin ağırlığını çekemez.» Gülüştüler. «Kim bu Mütercim Arif?» diye sordu Dumrul. «İhtiyar karıncanın biridir herhalde,» diye mırıldandı, ayakta sallanan Nazmi. «Nazmi oğlum, bilmeden doğruyu söyledi. Hakikaten yorulmak bilmez bir karıncaydı. Bütün hayatı boyunca yuvasına kelimeleri bir hamal gibi taşıdı durdu. Bu kadar çok sözün içinde hakikaten güzel parçaların bulunması bir mucize değildi.» Kitabın sayfalarını karıştırdı albay. «Sonunda bu manasız koşuşmadan usandı zavallı Arif Bey,» dedi ve okudu.- «Türkçeye terceme ettiği eserlerin vüs'ati nazarı itibare alınarak kendisine «Mütercim» lakabı vasf olunan Arif Efendi, muhterem bir ailenin tek evladı idi. Hiç bir fedakârlıktan içtinap eyle-meyen Edip Bey (Arif Efendinin pederleri, vefatı 1285) merhumu Avrupa'nın en mümtaz payitahtlarında tahsil ettirmişti. Arif Efendi bu tahsili muazzamaya ilave olarak da, Medresetülâsârıilmiyeyitedkikibeşeriyeyiosmanî'ye de kayd olunarak bu irfan ocağında

dahi bir müddet tedkik ve tetebbuda bulunmuş idi. Osmanlı halkiyatının esasları üzerinde şerhler yazan Arif Efendi, insanı beşer üzerinde hassaten vukuf kesbetmiş idi. Rehavet bilmeyen bir şevk ile izhar ettiği Favust tercemesi, vezinli ve kafiyeli olduğu gibi, Garp lisanlarında dahi emsali görülmeyen bir sadakat 437 Mütercim Arifi, Verter'i de derin bir vecd içinde okumaya ve lisanımıza kazandırmaya sevk etti. «Heyhat bu gav-gaayı binihayet/âşıklardır eflâkte yek-heyet» mısraları bu tesirlerin muhasalasıdır. İki yüz kırk dokuz kadar muhtelif âsârı ecnebi terceme ettikten sonra, bîtap düşen Arif Efendi, bir müddet Cenubî Fransa'nın Kan eyaletinde istirahat buyurmuş ve inkıtayı müteakip mühim asarını telife başlamıştır. Mütercim lakabını almasına rağmen merhumun esas ehemmiyeti telifattadır. Yakin dostu edip Hüseyin Paşa bir gün merhuma, «Senin ismin Mütercim Arif değil, Müellif Arif olmalıydı,» diyerek bu hakikati veciz bir şekilde ifade etmiştir. «Fransız Ansiklopedisitle-rine Reddiye», «Devleti Mutlak Nazariyesine Reddiye», «Esareti Medeniyyeye Reddiye» gibi ki tablan ile edebî faaliyetine red ile başlayan Arif Efendi, bu âsârı müteakip bir müddet kitab telif edememiş ve yeniden faaliyete geçince müsbet bir raha müveccih olmuştur. «Edebi Alemimize Meçhul Olan Beşer» ve «Memleket Ehalisinin Kıymeti İptidaiyesi» isimli kitapları ile «Hayatı Hakikiyeden İbret Alalım Beyler» isimli risalesi bu arada zikr oluna bilir. Mütercim Arif Efendi istirahat maksadı ile Fransa'nın Ekslaşapel şehrinde ikamet etmekte iken, misafi-reten bulunduğu dairede, havagazı borusunu ağzına dercet-mek sureti ile hayatına kendi eli ile nihayet vermiştir. Allah rahmet eylesin.» «Aşağı inelim de Hikmet'i bekletmeyelim,» dedi Hüsamettin Bey. «Bekletilmekten hoşlanmaz.» Kapıdan girerlerken bir meyhane kokusu çarptı burunlarına. Nazmi derin bir nefes aidi: «Bu kokuya çoktandır hasret kalmıştım.» Odada hararetli konuşmalar oluyordu. Şoför Tahsin, «Adamın kaçışında bir gevşeklik vardı,» diye anlatıyordu. Muhsin Bey sordu: «Ne yaptığını anlayabildiniz mi?» «Vallahi ağabey, kaçtığına göre elbette bir şey yapmıştır diye düşündük. Ayrıca, peşinden kovalayanlar da vardı. Bizi şaşırtan, adamın yavaş kaçışı oldu. Kollarını, bacaklarını açarak, sanki yüzermiş gibi koşuyordu; sanki bir rüya adamıydı. Peşinden gelenler de 438 _ . u«jıo un suç ışıeyen adamın muhakkak hızlı koşacağını ve onu yakalayamayacaklarını ¦ ^ düşünerek acele etmiyorlardı. Ortalık çok kalabalıktı. Adam, bir duvara doğru koşuyordu. Sonunda muhakkak yakalanacaktı. Fakat, yavaş hareketleri, kendine güvenerek başını dik tutuşu, olayın çevresinde toplananları bir süre şaşırttı. Herhalde bir hesabı vardır diye önce çekindi herkes. Birden bir delikanlı, kaçanın bacaklarına doğru atıldı; yere yuvarlandılar. O zaman büyü bozuldu işte. Sekiz on kişi birden tuttu adamı. Fakat o, başını gene dik tutuyor ve herkese söyleniyordu. Ne dediğini duya-mıyorduk; ama, kendini haklı çıkarıyordu galiba. Fakat, sözlerinin ve hareketlerinin hiç önemi kalmamıştı artık: Yakalanmıştı. Bu arada kovalayanlar da yetiştiler ve adamı, tutanlardan devraldılar. Tuhaf iş yahu, hiç böyle kaçan adam görmemiştim. Hem de duvara doğru koşsun.» Muhsin Bey, «Deliydi belki de,» dedi. «Onlar, çoğu zaman böyle yavaş hareket ederler.» «Pek deliye benzemiyordu ağabey. Bakışlarından, kendisini kovalayanları suçladığı belli oluyordu.» Muhsin Bey ısrar etti: «Canım, akıllı bir adam böyle bir durumda kendini haklı görür mü?

Kafasına bir şey saplanmıştı herhalde.» Tombalacı Arif de adama karşı çıktı: «Peki, haklıydı da neden kaçıyordu?» Bakkal Rıza Bey, «Belki de haklı olduğunu ispat edebilecek durumda değildi,» dedi. Ergun, «Yapmayın Rıza Bey,» dedi. «İnsan, haklı olduğunu bile bile kaçar mı?» Sevgi, «Kaçabilir,» dedi, kendine güvenen bir sesle. «Evet,» dedi Hikmet de, «Bu kadar haklı olduğu halde, böylesine haksız görünmeğe dayanamamıştır. Kaçmakla, bir bakıma bütün dünyayı suçlamaktadır belki de. Böyle bir topluluğun içinde yaşayamayacağını anladığı için kaçmaktan başka çare bu- -lamamıştır.» «Benim dediğime geliyorsunuz gene,» diye atıldı Muhsin Bey. «Bu, deli aklı.» Hüsamettin Bey, «Meselenin esasını bilmiyorum ama,» dedi. «Bana kalırsa, bir deli böyle kaçmaz. Ne yaptığını, kimin haklı olduğunu, kimin hesabına davrandığını bilmeden adamın bacaklarına atlayan genç, bence daha saçma bir hareket yapıyordu.» 439 mek için kaçıyordu diyelim. Fakat neden peşinden koşanlar vardı? Neden arkasından, tutun, yakalayın diye bağırı-yorlardı?» Sermet Bey, «Bizim millet herkesi hemen suçlamaya bayılır,» dedi. «Öyle bir cemiyette yaşıyoruz ki, herkes birbirinden şüphe ediyor.» Hüsamettin Bey tamamladı-. «Hele bir kaçmaya başla bakalım: Hemen peşinden kovalayanlar bulursun. Tahsin Bey kardeşimiz bile ne dedi? Elbette bir suç işlemiş ki kaçıyordu, dedi,» Muhsin Bey ümitsizlikle başını salladı: «Bence bu tartışmayı burada keselim: Bir sonuç alamayacağız.» Muhsin Beyin geri çekilmesine, en çok Mehmet Bey sevinmişti: «Ba... km azizim,» dedi, «Siz bile, hak...lı olduğunuzu dü...şündüğünüz halde, bir bakıma kaç...tınız.» Bu söz üzerine gürültüler artrı, kimin ne dediği duyulmaz oldu. Behçet, bu karışıklıktan yararlanarak, Nursel Hanımı biraz daha sıkıştırmaya de vam etti; Nursel Hanım da, bu saldıralara gevşek bir tepki gösterdiği için, gözlerini Sevgi'den kaçırıyordu. Hikmet, onları seyrederek, toplantımızın hiç bir eksiği yok, diye düşünüyordu; insanlar bir araya gelince bütün ihtiyaçlarını giderebiliyorlar. Herkes durumundan memnundu: Kir-kor, bu kadar insana tabak çanak getirdiği ve ziyafeti düzenlediği için seviniyordu; meyhanesinde kalabalık bir topluluğu ağırlayan garsonların gururunu duyuyordu. Dumrul, «Size haber verdiğim ne iyi oldu çocuklar,» diyordu Behçet'le Nazmi'ye. «Başka türlü bir araya geleceğimiz yoktu.» Nurhayat Hanım, bulaşıkları sık sık mutfağa götürerek yıkıyor ve bu kadar kişiye yeter miydî hiç tabaklar, misafirlerine Hikmet Bey mahcup olmasın aman diye koşuyordu. Hüsamettin Bey, «Mütercim Arifi dinleyecektiniz,» diye hatırlattı. «Boş yere mi taşıdık kitabı yukardan? Susun bakalım.» Sermet Bey, «Kimse dinlemezse, sen de bana okursun Hüsamcığım,» diye teselli etti onu. Hüsamettin'i benden başka müdafaa edecek kalmadı mı yahu? diye düşündü. «Beyler dinleyelim! Birçok mesele aydınlığa kavuşacak.» Behçet, «Biz de dinleyelim, değil mi Nursel?» diyerek sandalyesini dul kadına biraz 440 __, „.„„„.!„**. Vc v i canıuö niç duş yer olmadığını bir an için unutmuştu. Hüsamettin Bey, «Yahü-da İskariyot üzerine bir mütalaa,» diye yüksek sesle okudu:"" «Hazreti İsa* mürai Yahuda'ya itimat etmekle son de-rece ;.. vahim bir hata işlemişti. Her ne kadar Hazretin -başka bir çareye müracaat imkânı kalmamışsa da, iüjtün esrarını böyle bir şahsa ifşa etmekle, beşeriyetin bir

fırsatını daha, heba etmiş oluyordu. Hazreti İsa, ikinci vahim hatasını, Yahuda beşerî zaaflarla mahmuldür ve bu sebeple fiilinde bir kusur yoktur, şeklinde düşünmek suretiyle işledi. O İsa ki, kendisinde en küçük bir tereddütü bile afvetmezdi; nasıl olmuştu da böyle bir fikri sabite duçar,, olmuştu? Kanaati acizaname göre, Hazreti İsa da burada beşerî bir zaaf göstermişti. Yahuda İskariyot'un büyük bir • te-hallük ile İsa'nın nazariyesine iştiyak göstermesi, onu bu hatalı tefsire maruz bırakmıştı. İsa da,, Allah ile, olan bütün yakinliğine rağmen, O'nun bedende bir tecellisi olduğu için, müddei hayatında asgari bir insan' tarafından takdir ve alâka görmek arzusuna mail olmuştu. İnsaniyetin tamarûı tarafından terkedilmek, onun dahi .tahammül edemeyeceği bir muamele idi. Filhakika, çarmıhta, .. «Allahım.-Allahım, beni hangi sebeb ile terk ittin?» diye feryad ederek, bîkesliğini veciz bir şekilde ifade eylemiş idi. Yahuda ise, vazifesinin cesametini idrak etmekten aciz bulunan .»bütün nev-i beşer gibi, Hazret'in nazariyesine, daha evvelki havariyunun izhar eylemediği bir heyecanla ram olmuştu. Hazreti İsa, daha iptidada, bu heyecanın ifrat biç mertebede oluşundan, muvakkat bir merbudiyet olduğunu fark etmeli idi. Filhakika, kısa bir müddet sonra, nazariyenin ağırlığından şikâyete başlayan ^Yahuda, «Muhterem muallim, zatı aliniz adeta bizleri meşakkat ve zahmetin ebedî olduğuna inanmaya ve tabiatın nimetlerini terke icbar ediyorsunuz,» demişti. İnsanların her .aksül amelinde bir hikmet bulunur. En küçük bir kelamı ihmal, gayrı kabili içtinap neticeler tevlid eder. İsa da, Yahuda İskariyot'un bu nevi sözlerine muhatap olduğu zaman, bunları kıymetlendireceği yerde, daha büyük bir şiddet, 441 HO ULCWjC*!. J. J müracaat etmekle neticeyi daha ağır bir mecraya dercet-miş oldu. Yahuda'nm mukabeleyi bilmisili müdhiş oldu ve İsa'yı mukadder akibetine sür'atle yaklaştırdı.» Hidayet, ilk defa konuştu: «Arada anlayabildiğim sözlere göre, Arif Beyefendi, yanlış adam seçtiği için İsa'yı suçluyor. Bu hükmü ben ağır buluyorum.» Dumrul, «Belki sen de, biraz önce anlatılan adam gibi, bu hükme dayanamayıp kaçıyorsun,» dedi. Hidayet, «İsa kaçmadı,» dedi ciddiyetle. «Onu tutuklamaya gelenleri soğukkanlılıkla karşıladı.» «Başka çaresi yoktu,» diye sabırsızlıkla karşılık verdi Dumrul. «Ne yapsa boştu. Bence akıllılık etti: Durumundan en büyük yararı sağladı. Yalnızlığının üstüne bir de korkaklık mı eklenseydi? Belki korkuyordu; fakat hiç olmazsa, yalnız ' olduğu için, onu kimse göremeyeceği için, karşısına ilk çıkana başvurup içini dökmekten kendini alıkoyabildiği için, belki de korkaklığını itiraf etmeyi çok istediği halde bunu kendine yakıştıramadığı için, kafasında böyle bir resmi güzel bulmadığı için, olduğu yerde kaldı ve bekledi. Bu karışık düzende yaşamayı bilemediği için ölmeyi bilmek istedi. Yapabileceği tek kahramanlık buydu.» «Hayır!» diye bağırdı Hikmet. Herkes ona baktı. «Mütercim Arif de Yahuda gibi, İsa'yı o kadar haklı buluyor ki, biraz önce bazılarınızın deli dediği adamın kaçışma benzer bir davranışın ağırlığı altında ezildiği için İsa'yı suçlamaya çalışıyor. Onu son derece haklı bulsaydı da durum değişmezdi. İsa hakkmda çok övücü ve çok yerici sözler etmenin bir farkı yoktu. Onu değerlendirmek, aslında ona ihanetti. Bütün mesele, onun yanında olabilmek, onunla birlikte nazariyesini savunabilmekti. Değerlendirmek! Ne kadar boş bir söz. Değerlendirmek, kaçmaktır; değerlendirmek, yalnız bırakmaktır; yaşantısının ağırlığına dayanamayan birini, yaşarken öldürmektir.» Nazmi, «Oradan buraya nasıl geldik,

anlamadım,» dedi. Hikmet bağırarak, «Her yerden her yere gidilir,» dedi. Behçet, «Ben tartışmalarda hiç heyecanlanmam,» diyerek Nursel Hanıma gülümsedi. «Yoksa bir yere varılmaz.» Hikmet'e döndü, «Senin üzüntülü 442 ___o-----^ı/ıım/, uınyuruz,» diye onu yatıştırmak istedi. Sevgi, «Biraz müzik dinleyelim,» diye atıldı ve Muhsin Beyin getirmiş olduğu çantaradyoyu açtı. «Canım İsa'dan bize ne?» diyerek meseleyi kapatmak istedi Nazmi. «Ben Yahuda İskariyot'tan yanayım,» diyen Behçet, masanın altından Nursel Hanımın elini tuttu. «Üzüntülü olduğun için her söz sana dokunuyor.» Bunlara da hiç güven olmaz diye öfkelendi Hikmet; insanı bir yerde bırakıverirler. Sesini yükseltti: «Üzüntülü olduğumu biliyordunuz da neden bugüne kadar beni aramadınız?» dedi. «Neden rastlantılarla bir araya geldiniz? Neden eğlenmeğe, kadınları sıkıştırmağa ve tombala çekmeğe başladınız hemen? Ortalığı yemeğe, içkiye ve düşüncesizliğe neden boğdunuz?» Tombalacı Arif itiraz etti: «Üç numara bir kart, iki buçuk lira. Bunun kimseye zararı yok.» Herkes güldü. Behçet, «Sinirli olduğun için seninle tartışmak istemiyorum,» dedi. «Canım, hepsi öldü,» dedi Ergun. «Yahuda gibi bir serseri için neden canını üzüyorsun?» Kahkahalar arttı. En çok bu gülüşmeler çileden çıkarıyor beni, diye hırslandı Hikmet; benimle alay ediyorlar sanki. «Mesele çıkmasın diye elinizden geleni yapıyorsunuz,» dedi bütün öfkesiyle. «Saçma sapan toplantılar için de hiç bir fırsatı kaçırmıyor-sunuz.» Bütün yüzlerde sahte gülümsemeler vardı. «İşte bu iki yüzlülüğünüze dayanamıyorum!» diye bütün gücüyle masaya vurdu yumruğunu; bardaklar devrildi. Kir-kor, hemen tabaklan toplamaya başlayarak Mehmet Beye uzattı. Herkes bir tabak aldı: Tabaklar bir anda mutfağa taşındı. Kendiliğinden hızlı bir iş bölümü gelişti: Çocuklar da sigara tablalarını topladılar. Herkes, tatlı bir gülümsemeyle geçiyordu Hikmet'in yanından; fakat Hikmet'i durdurmak zorlaşmıştı. «Kaçmayın alçaklar!» diye bağırıyordu. «Beni yalnız bırakmayın!» Ona aldırmıyormuş gibi yaparak masa örtülerini topluyorlardı. Beni hiçe sayıyorlar diye büsbütün öfkeleniyordu Hikmet, durmadan söyleniyordu. Fakat kalabalık onu görmüyordu; herkes, ortalığı toplamanın heyecanına kaptırmıştı kendini. Bu işi çabuk bitirmek için çareler aranıyordu. Nurhayat Hanım çamaşır 443 İ ^rrn m- ıflttf , ğını iple bağlayarak pencereden sarkıttılar. Aşağıda bekleyenler de bunları hemen yerlerine götürdüler. Alt ve üst katta ısıtılan sularla bulaşık bir çırpıda yıkandı. Sandalyeleri herkes başının üstünde taşıdı; örtüler pencereden silkelendi. Çöp tenekeleri dolduğu için bazı yemek artıklarını da pencereden döktüler. Bu arada sokaktan kimse geçmesin diye şoför Tahsin, kamyonetiyle yolu kapadı. Bir kişi de köşe başında her ihtimale karşı bekleyerek yarım saat kadar sokaktaki insan ve araba trafiğini başka bir yola verdi. Bu arada Mehmet Bey, sokak köpeklerini kovalayarak pencerenin altına getirdi ve yemek artıklarının temizlenmesini sağladı. Her şey büyük bir düzen içinde yürütüldü. Kadınlar, süpürgeleri ıslatarak, toz kaldırmadan yerleri süpürdüler. Sineklerin gelmemesi için çöp tenekelerinin üstüne ve mutfağa, Bakkal Rıza'nm getirdiği ilaç püskürtüldü. Nurhayat Hanım eski bir havluyu keserek elbezi yaptı ve sabunlayarak herkese dağıttı.

Bütün misafirler hemen ellerini ve ağızlarını sildiler. Albay Hüsamettin Tambay'ın kâğıt peçetelerine de kurulandılar. Sonra, hemen kaçmadıklarını, suçlamanın doğru olmadığını Hikmet'e göstermek için oturdular; kahveler pişirildi, kahveyle birlikte son sigaralar içildi. Bu arada dereden tepeden konuşuldu: Havanın serinliğinden ve yemeklerin güzelliğinden son defa bahsedildi. Adresler ve telefon numaraları alındı. Bir dahaki sefere kimde toplanılacağı konuşuldu. Bir daha hazırlıksız davranmamaya karar verildi. Yeni toplantının iş bölümü yapıldı. Kimlerin hangi yemekleri getireceği tespit edildi. Bütün bunlar, görünür bir telaş olmadan yapıldı. Bu sefer Kirkor'dan getirilecek kap kaçak için Şoför Tahsin'in kamyonetinin kullanılması kararlaştırıldı. Muhasebeci Rüştü Beyin de hesapları tutması ve ziyafetten sonra, adam başına kaç para düştüğünü bildirmesi uygun görüldü. Bu sefer, eşit bir masraf dağılımı sağlanamamıştı. Bununla birlikte, en çok Hikmet'in harcamada bulunduğu açık olduğundan ve kimsenin durumu kimseden iyi olmadığı için hemen aralarında 444 para topladılar ve Hikmet'e bıraktılar. Parayı Hikmet'e verme görevi oy birliğiyle Dumrul'a verildi. «Sakın itiraz etme, yoksa bir daha gelemeyiz,» sözü, bir sitem havasında, fakat gene de içten ve sevgi dolu bir ifadeyle aym kişiye söyletildi. Bir sonraki toplantının daha geniş bir yerde yapılması ve çocuklarla o gün gelemeyen kadınların da çağrılması teklif edildi ve teklif, iki çekimser bir muhalif oya karşı çoğunlukla kabul edildi. (Hikmet hiç bir oylamaya katılmadı.) Sonra, evi geniş olanlar arasında, kura çekildi ve kura, bir itiraz üzerine tekrarlandı. Ergun kurayı kazandı. Bazıları bu kazanç değil kayıptır diyerek ona takıldılar. Adam başına düşen paranın hesabında, yedi yaşma kadar olan çocukların dörtte bir, yedi yaşından büyüklerin yarım sayılması teklifi, görüşme açılmadan aynen kabul edildi. İçki içen erkeklerin 1,25, içki içmeyen kadınların da 0,90 katsayısı ile çarpılması da aynı dostane hava içinde kararlaştırıldı. Yanlış anlaşılmalara ve gereksiz tartışmalara yol açmamak için, dereden tepeden ve havadan sudan yapılacak konuşmaların dışında kalacak konuların bir gündemle tespiti istendi ve edinilen tecrübeler de göz önünde tutularak teklif, değişikliğe uğramadan kabul edildi. Gündemi herkes cep defterine kaydetti ve gündemdeki maddeler üzerinde konuşmak isteyenlerin, konuları inceleyerek hazırlıklı gelmeleri de bir karar niteliğinde olmasa bile bir temenni olarak belirtildi. Yapılacak başka bir iş kalmadığından oturuma son verildi. Önce, evi uzakta olanlar, sırayla yola çıktılar. Herkes, ayrılmadan önce Hikmet'in elini sıktığı gibi, sokağa çıkınca da birer ikişer, sırayla el salladı. Hikmet, «Yalan söylüyorsunuz, günlük işlerle oyalanıyorsunuz, gerçeklerden kaçıyorsunuz!» diye herkesin arkasından bağırıyordu. Onlar da, daha önce alınmış olan gizli bir karar uyarınca, bu sözleri duymamış gibi yaparak, aynı biçimde ve hep birlikte gülümsüyorlardı. «İşte hepiniz gittiniz!» diye bağırdı Hikmet sonunda. «Cehenneme kadar yolunuz var!» Hüsamettin Bey kapıdan başını uzattı. «Ne var Hik445 met, oğlum?» diye sordu. «Biriyle Kavga mı ediyorsun/» «Beni yalnız bıraktılar albayım,» diye dert yandı Hikmet. Albay, Hikmet'in başını okşadı: «Üzülme oğlum, ben varım. Bu yetmez mi sana?»

17 DÜŞÜŞ Gözlerini tavana dikmiş yatıyordu. Zaman her şeyi hallediyor, diye düşünüyordu. Beni hor görenler zamanla ayıklandı; benden üstün olduklarını düşündüğüm insanlar zamanla yere vuruldu. Nasıl olacak yarabbim? O gün gelince ne yapacağım? diye titredim ve böyle anlar da gelip geçti. Küçük zamanlar birikti, büyük şeyleri ezip geçti. Bu baskılara, bu sertliğe dayanamam, diyordum; zamanla her şey yumuşadı. Düşünceler insanın canını acıtmıyor; biraz sersemletiyor o kadar. Şiddet değil, süreklilik insanı yıkıyor. İnsanlarımız da sabretmesini bilemediler. Onlara o kadar söyledim, bırakın bu akıl dışı aceleciliği diye. Bu gidişle İngilizlere hiç benzeyemezsiniz, dedim insanlarımıza. Futbol maçlarındaki geçici başarılarımıza güvenmeyelim; göreceksiniz, zamanla gene onlar kazanacak. Temize çıkmak için çocukça didinmeyin; zaman her şeyi halleder. Yabancı amcalara kızmayın; kibar aile çocuklarına çamur atan mahalle çocukları gibi görüyorlar sizi bu yüzden. Buna da en çok ben dayanamıyorum, bize en çok gene ben kızıyorum. Bütün gevşeklik ve yumuşaklığın yanısıra insafsızca bir yalnız bırakma yüzünden birbirimizi yersiz hırpalamalarla zayıf düşürüyoruz; bırakın zaman her şeyi halletsin. Beni dinlemediler, muhalefet yapıyorum sandılar. Ben de zamanla, biraz hareket olsun istedim. Zamanla, istediğimden çok hareket oldu. Ben de çevremdeki gürültüyü seyrettim sadece: Demek hareket olmuş, demek 447 canltymışım, demek demek demek diye düşündüm durdum. Bu g-j-ada, -nisanları biraz harekete geçirmek istedim. Onları arîcak korkutabildim ve kendimden uzaklaştırdım. Bended"habersiz yaşadılar. Küçük trajedimi, alçak gönüllü faciamı okunmadılar. 'Hikmet'in Yükselişi ve Düşüşü'nü küçümsediler. Yaşantım, bana da sıkıcı geldi sonunda; fakat bir de ne göreyim: Büyük oyunlara uygun bir serüven çıkmış ortaya. Albayımın da üstün gücüyle, gerçekten görülmeğe değer bir oyun koyduk sahneye. Fakat beyefendiciğim, biraz geç kaldık: Artık herkes resimli roman okuyor. Eski moda harflerle kimse ilgilenmiyor. Oysa, düşünün bir kere beyefendiciğim: 'Hikmet' ve 'Sevgi'. İki ilahî isim. (Gerçekten de şimdiye kadar aklıma gelmemişti.) Sayın Bilge, 'Wisdom' ve 'Love' demek istiyorum senin anlayacağın. Sen de 'Bilge'sin, yani 'Sage'. (Yahu nasıl oldu bunları daha önce düşünemedim?) Fakat, sevinmeyelim beyefendiciğim; bizim ülkede anlamlı isimler o kadar çok ki. Evet, ben 'Hikmetim; senin 'Bilge' olduğun kadar. Bütün hayatımı kelimeler uğruna harcadım, içi boş kelimeler uğruna. Kelimelerin gerçek anlamlarını bilmeden, onlarla oynadım. Oyunları da kelimelerin içinde tutukladım. İşte bunun için Sevgili Bilge, beni bıraktılar, bıraktın. Soluk almak için güneşe çıktın. Biz, Sevgi ile başbaşa kaldık; 'Hikmetimiz bu kadarmış, ne yapalım? İşte gün durgun, hava ağır. Artık 'yeni bir şey olamaz. Olabilecekleri bile bitirdik. Biraz uyuyalım: Yattığımız yerde, bir durumdan başkasına geçelim. Gündüz uyuyorum, gündüz uyanıyorum, diye düşündü uyku sersemi. Şimdi de neden uyandım? Kapı çalmıyor: Sevgi gelmiştir. Yavaşça kalktı, kapıya doğru sürüklendi, kapıyı açtı. Önünde Bilge duruyordu, çok yakınında. Sersemledi, gözlerini açtı daha iyi görmek için. «Sen,» dedi. «Başka birini mi bekliyordun?» dedi Bilge, gülümsemeğe çalışarak. «Dur. Hayır. Şaşırdım tabii. Uykudan kalktım da.» Bilge çekinerek bir sandalyenin kenarına ilişti. «Rahat otursana.» «Belki rahatsız ediyorum seni,» dedi Bilge, «Belki 448

beni görmek istemiyordun, buna hazır değildim. İstersen gideyim.» «Dur,» dedi Hikmet, «Dur, homen başlama. Biraz Jcendime geleyim.» Bilge, tabii görünmeğe çalışarak, «Mektubunu aldım da,» dedi. «Burada yoktum, daha yeni geçti elime.» Mektup? Evet, mektup yazmıştım. Ne demiştim acaba? «Tabii, gelmeni ben istemiştim ama, pek beklemiyordum seni.» Bilge, «Hayır,» dedi. «Unuttun galiba ne yazdığını.» «Hayır canım, demek istedim ki, öyle acıklı bir mektuptan anlamışsmdır seni görmek istediğimi.» Bir defter tutmalıyım Allahım! Bilge biraz rahatladı. «Beni böyle karşılayacağını sanmıyordum,» diye sitem etti. «Fakat çok olmuştu ben yazalı; artık gelmez diyorum.» «Gene de gidebilirim istersen: Hiç gelmemişim gibi yaparız.» «Aman yarabbim! Ne ürkek kuştur: Uçmak için bahane arar.» İçinden bir ses, bırak gitsin şimdi aptal, dedi: Sevgi gelebilir bugüiı. «Eh, ne var ne yok bakalım Bilge ha?» «Sersem,» dedi Bilge, «Bu oyunu başka zaman da oynamıştın. Beni dul kadınla karıştırdın galiba.» Hikmet, elini alnına vurdu: «Artık her şeyi unutuyorum. Bazen çok kalabalık oluyor da bu oda. Dur yahu, sen ziyafete gelmemiş miydin?» «Ne ziyafeti?» dedi Bilge. Gördün mü? Şimdi ne yapacaksın? «Yok canım, oyun işte,» dedi. «Bugünlerde oyunla gerçek biraz karışıyor da.» Anlamaz, anlamaz; nereden anlayacak? «Beni oyunlarına da almıyorsun artık.» «Hayır, hiç de değil. Sen gelmeden bir oyun düşünüyordum. Sen orada şey oluyorsun...» Bilge suratını astı, «Gelmem iyi olmadı galiba,» dedi. «Bilge, ne olur 'insafsız kadm'ı oynama. Seni görmeyi ne kadar istediğimi biliyorsun.» «Bilmiyorum,» dedi Bilge. «Hiç bir şey bilmiyorum. Buraya da. zaten korkarak geldim.» Bilge'yi yerinden kaldırdı; divana, yanma oturttu. «Kötü bir oyuna benzemesin diye, şu anda neler hissettiğimi söylemiyorum sana,» dedi. Kadına sarıldı; Bilge hafifçe itti onu, «Konuşalım,» diye direndi. «Anlat bana, nasıldın?» «Çok kötü şeyler oldu,» dedi Hikmet. «Daha doğrusu karışık şeyler.» «Neler oldu, anlat.» «Hiç,» diye 449 istiyordum.» Bilge divandan kalktı: «İstemiyorsan anlatma.» Biraz kendime gelebilsem yarabbi! Biraz kendime gelebilsem. «Bana birden saldırılınca şaşırdığımı bilirsin.» Fena değil «Biliyorum,» dedi Bilge. «Seni olduğun gibi görmek istiyorum.» «Oysa ben, istediğim gibi görülmek isterim.» Biraz oluyor. Yavaş yavaş açılacağız albayım.. Biliyorsunuz zaman her şeyi... «Kötüsün,» dedi Bilge, «Beni üzüyorsun.» Hikmet telaşla, «Değil değil,» dedi. «Doktorum heyecanlamayı yasak etti de: Benim için iyi değilmiş.» Bilge şüpheyle baktı: «Doktorun mu? Kim doktorun?» «Emekli doktor albay Hüsamettin Tambay. Bana iyi gelecek şeyleri yalnız o biliyor. Sabahları da jimnastik yaptırıyor. Perşembelerin dışında. Her gün en az iki sayfa yazıyorum. Sağlığımı korumak için kesin tedbirler alıyorum.» «Benimle ciddi konuş,» dedi Bilge. «Peki olur,» dedi yumuşak bir sesle; sonra birden parladı: «Neredeydin şimdiye kadar? Bu süre içinde insan ölebilirdi. Öldüğü gün de gazeteye bakmamışsan, öğrenemezdin bile bu acıklı olayı. Aslında ölmüş olmalıydım. Benim durumumda bırakılan biri çoktan ölmüştü şimdi. Belki de alçağın biri olmasaydım, kendimi düşündüğüm gibi olsaydım bunu başarırdım. İşte sana ciddi konuşma.» Birden bağırdı: «İnşallah hemen ölürüm!» Bilge, korkuyla sıçradı. Hikmet, onun sesini taklit etti: «Hiç öyle şey olur mu canım?» Bilge'ye parmağını salladı: «Bütün hesaplarınız bu oyuna, dayanıyor.» «Nasıl bir oyun bu?» dedi Bilge korkarak. «Hiçöyleşeyolurmucanım oyunu. Şimdi de gelmiş benden hesap soruyor.» «Vazgeçtim,» dedi Bilge. «Sözlerimi geri aldım.» Hikmet kızdı:

«Ben bir aydır prova yapıyorum; gene de seni görünce ne yapacağımı şaşırdım. Sen, nasıl oluyor da hep aslına sadık kalabiliyorsun? Neden hiç şaşırmıyorsun? Sen her zaman Bilge gibi davranmayı biliyorsun. Bana aşağılık duygusu veriyorsun. Ne işin var benim yanımda?» «Gideyim mi?» diye çekinerek sordu Bilge ve Hikmet'in gözlerine baktı. «Hayır,» dedi Hikmet kesinlikle. Ben sahteyim, Bilge gerçek; onun her sözü yerini 450 buluyor. İnsan talim filan yaparak yürütemez kişiliğini. Ne acıklı. Bilge'ye sarıldı hırsla. Uzun uzun öpüştüler. Hikmet, Bilge'nin bacağını tuttu; «Biri gelebilir,» diye fısıldadı Bilge. «Onun için acele etmeliyiz,» dedi Hikmet ve Bilge'nin eteğinin düğmesini çözdü. Hemen soyundular, yorganın altına girdiler. Bilge, elini onun vücudunda gezdirerek, «Beni özledin mi?» diye sordu. «Evet, evet.» Acele etmeliyiz Bilge, ihtiyarlıyoruz. Sadece yapamadıklarımızdan pişmanlık duymalıyız ilerde, ha-ha. Terliyordu. «Sen iyi değilsin,» dedi Bilge. «İyiyim, iyiyim.» Kendimize yazık etmeyelim: Hiç olmazsa sevişmeyi bir oyun haline getirmeyelim. Son yemek, son sevişme canım Bilge, Oyunlar tehlikeli, dışardan görüldüğü gibi eğlenceli değil. Sevişmekten başka ümit kalmadı. Kadının memelerini sıktı aceleyle. «Canımı acıtıyorsun,» dedi Bilge. «Heyecandan,» dedi. «Seni çok özledim de, ne yapacağımı şaşırdım. Organlarını karıştırdım.» «Aptal,» dedi Bilge gülümseyerek. Şehvetle gülümsedi değil mi? Evet şehvetle. Canı istediği zaman böyle gülümser. Herkesin bir yolu vardır. Mesela ben, her zaman heyecanlı ve telaşlıyımdır. Bilge'nin kulağına müstehcen bir cümle söyledi. «Hayır, hayır, böyle konuşma,» dedi Bilge. «Beni istiyor musun?» diye sordu Bilge'ye. «Evet,» diye mırıldandı Bilge. Her zaman ne istediğini bilir o. Ben, sonrasını düşünmekten, ne istediğimi unuturum. Oysa zaman her şeyi halleder. Sonra gene şüpheler başlar. Bir ayindir bu. Çeşitli törenleri vardır. Bütün törenleri yapalım Bilge. Bir ayin-i cis-manî yapalım: Birlikte ölelim. Uzun uzun seviştiler. Bütün yolları birden deneyelim. Hayır, acele etmeyelim; biliyorsun canım Bilge, zaman her şeyi hallediyor. Düşüşü beklemeyelim. Elini, Bilge'nin bacaklarına uzattı, «Islak gecenin karanlığı,» dedi. «Terbiyesiz.» Yalancı, dedi albay; Sev-gi'yi nasıl unuttun? Yıllık izne çıktım albayım, kusura bakmayın. Bir kadında bütün kadınları yaşıyorum. Ayin dediğim de bu aslında. Hayır, değil. Neyse, bilmiyorum işte. Nerede kalmıştık Bilge? h. HALK KÜTÜFîî," ,••:—! Giyinirken Bilge, «Ben yokken hep yalnız mıyaınv» diye sordu. Sevgi vardı. «Kadınlar, demek istiyorsun. Yalnız seni düşündüm.» «Ben, ne düşündüğünü sormadım.» «Gerisinin ne önemi var canım? İsa da düşüncenin işlediği zinanın aleyhinde zaten.» Bilge, «İsa yalnız onu demek istemiyor,» diye öfkelendi. «Hep temiz kaldım,» dedi Hikmet, ellerini uzatarak. «Yalan söylüyorsun.» «Hizmetçi kadını saymazsak pek bir şey olmadı,» diye güldü Hikmet. «Saçmalama.» «Evet saçmaladım. Yalnızlığın çaresizliği içindeydim çünkü. Seçmesini bilemedim ve hizmetçinin siyah çoraplarına kapıldım. Ortalığı süpürmek için eğilince birden siyahlık bitti ve beyaz ten başladı. Sonra ortalık tekrar karardı.» «Sersem,» dedi Bilge. «Ona hemen sarıldım. Güçlük çıkarmadı.» «İsa haklı,» dedi Bilge. «Fakat aklımı temiz tuttum canım Bilge. Onu hiç kirletmedim. Sonra... Bir arkadaşın yazıhanesindeki sekreter vardı. Ne olduğunu biliyorsun tabii.» «Tabii,» dedi Bilge hırsla. Hikmet bir kahkaha attı: «Gerçekten kıskanıyor.» Sesini al-çaltti: «Bu sekreterler de başıma çok iş çıkardı söz aramızda. Kimsenin yazıhanesine gidemez oldum. Zaten hademeler beni görünce hemen

sekreterleri ortadan kaldırıyorlardı: Yaramaz bir çocuk gibiydim çünkü, bütün bibloları kırıyordum.» «Yaparsın,» dedi Bilge, «Senden her şey beklenir.» «Bütün fırsatlardan yararlanıyordum,» diye devam etti Hikmet; gözlerini boşluğa dikmişti. «Köşe başlarını tutmuştum. Erkekler sigara almak için tütüncülere girince hemen kadınların bacaklarına bakıyordum ve duruma göre hemen harekete geçiyordum. Bilge güldü: «Bu 'harekete geçmek' de nedir acaba?» Hikmet dinlemiyordu: «Köşebaşmda bekliyordum; kolumun altında yazdığım oyunlar, kafamda arzular vardı. Erkekler de suçluydu: Tütüncüden sigara alanlar da yoldan geçen başka kadınların bacaklarına bakıyorlardı. Durum karışıyordu. Ben de bu karışıklıktan yararlanarak kadınlara son yazdığım oyunları gösteriyordum.» «Hayır bunu yapamazsın,» dedi Bilge. «Neden yapamazmışım? Üstelik çok ilgi görüyordum: Beni, büyük oyun yazarlarına benzetenlere rastladım böy452 J ^----„„,-. ucu, uugB unmix. «ııayır, onları çok akıllı buluyordum ben. Kim beni büyük adamlara benzetirse o akıllıydı. Sen de isteseydin akıllı olabilirdin. Hem akıllı hem de heyecanlıydılar güzel bacaklı kadınlar: Boğuk bir sesle okuduğum oyunlarla kendilerinden geçiyorlardı.» Bilge ayağını yere vurdu: «Oyunlarından herhangi bir kadına bahsetmeğe hakkın yok!» «Ettim bile. Hele bir tanesi vardı, çok anlayışlıydı üstelik. Ah Hikmet Bey! diyordu. Nasıl yazabiliyorsunuz böyle? Ben bir türlü cesaret edemiyorum. Ben de onun elini tuttum ve ona Diraz cesaret verdim.» «Terbiyesiz,» dedi Bilge. «Ne yapabilirdim başka? Bütün cesaretimle birlikte tek başıma kalmıştım. Verdiğim cesaretten çok memnun kalmıştır herhalde.» «Onun sözlerine nasıl inanırsın hemen?» diye sızlandı Bilge. «Çok yalnızdım Bilge; yazmak istediklerimi birine anlatmalıydım. Beni dinleyenin bir önemi yoktu burada.» Bilge, gözlerini yere dikti: «Bütün bunları gerçekmiş gibi dinleyen ve üzülen birini bulamazsın ama,» «Buldum, buldum,» diye güldü Hikmet. «Tıpkı senin gibi dinliyor; üstelik yüzde yirmi beş fazlasıyla tepki gösteriyor: Hastalanıyor filan. Fakat sonra atlattı beni.» «Bütün bunları yapmamış olabilirsin,» dedi Bilge. «Düşünmüş olman yeter.» «Hayır yapıyorum,» diye direndi Hikmet. «Sen, yalnız düşünmemi istiyorsun; ilerlememe engel oluyorsun. Sana kalsa bütün gün sabahtan akşama kadar bu gecekondudan çıkmamalıyım, durmadan insanlığın yararına çalışmalıyım. Oysa insanlık beni dinlemiyor. Beni kimse dinlemiyor; kimse oyunlarıma aldırmıyor.» «Sen kimseye inanmıyorsun,» dedi Bilge, «Kimseye önem vermiyorsun; insanlarla, oyunlarının kahramanları oldukları için ilgilisin. Aslında yalnız kendini düşünüyorsun.» «Konuşma ciddileşiyor,» dedi Hikmet, «Bunun sonu kötüye varacak.» Bilge sustu. «Elbette kendimi düşünüyorum,» dedi Hikmet bir süre sonra. «İnsanlara başka türlü yararlı olmam: Kendimi düşünmeliyim, kendimi korumalıyım.» «Günün birinde iste453 ve durmadan hak verecek sana.» «Evet. Durmadan başını sallayacak bana. Hiç sormayacak. Biz senin gibi değiliz Bilge; biz doğuluyuz. Bizde sorgu sual yoktur. Bizde usta-çırak ilişkisi vardır. Ustanın gücü tartışılmaz. Usta önünde engel tanımaz; çünkü, başka türlü yaratamaz. Kırk yıl ağzını açmadan ustasına hizmet edenler vardır bizde. Bu arada kişiliğini kaybetmekten korkmayacaksın; işte o zaman gerçek kişiliğini bulacaksın.» «Hayır

ben bunu yapamam,» dedi Bilge, «Kimse yapamaz.» «Siz Batılılar anlayamazsınız bunu,» dedi Hikmet. «Ben neden Batılı oluyor-muşum?» diye direndi Bilge. «Nedeni yok. Ben öyle karar verdim. Ben ustayım. Sen de çırak oldun.» «Neden?» diye karşı çıktı Bilge. «Oyun öyle gerektiriyor. Sana verilen rol böyle.» «Göreceksin, bir gün bırakacağım seni,» dedi Bilge. «Hayır, yapamazsın: 'Terkeden kadın' rolü verilmedi sana oyunda.» «Bu oyunlardan usandım,» dedi Bilge. «Gerçek biri olmak istiyorum senin için. Yaşadığımı anlamana, odada dolaştığım sırada beni görmeni, bir takım dertlerim olabileceğini hissetmeni istiyorum. Bana bakmanı istiyorum. Oysa sen, yalnız kafandakilerle ilgilisin; beni görmüyorsun.» Gözleri dolmuştu: «Göreceksin, bir gün bırakacağım seni.» Hikmet düşündü. Bir süre sonra, «Evet,» dedi mırıldanır gibi. «Bilge, Bilge, neden beni yalnız bıraktın? Evet, olabilir.» Gözlerini yukarı kaldırdı. «Neden beni dinlemiyorsun?» dedi Bilge; gözlerinden yaşlar akıyordu. «Üzülüyor albayım,» dedi Hikmet çok yavaş bir sesle, «Beni bırakacağı için ağlıyor.» «Bu albaydan da usandım artık,» diyerek ağlamağa başladı Bilge, «Nerede olduğumu bilemiyorum artık.» «Sizi de elimden almak istiyor albayım, dul kadını da: Kutsal üçlemeyi bozmak istiyor. Bütün bunlara inanmıyor. Yaşamak istiyor albayım: Beni de dünya nimetlerinden biri gibi görüyor. Yaşantısına yeni bir heyecan katmak istiyor: Solup giden aşkımıza ağlıyor. Oyunun dışına çıkıyor, beni de çıkarmak istiyor. Sonra da 454 j gtm aıoayım. Kendi yerine bir şey bırakmadan gidecek. Bir kız varmış, albayım; Bilge gittikten sonra sahneye çıkarak beni anlayacakmış. Aslında böyle bir şeye inanmıyor albayım, oyunlara inanmıyor. Bu kızı hayal etmemi önlemek için, onu bana anlatıyor: Büyüyü bozmak istiyor. İstiyor ki, beni bırakıp gittikten sonra ne zaman gözlerimi kapasam Bilge'nin yüzünden başka bir hayal görmem mümkün olmasın. Bir daha da bana dönmeyecek albayım ve ben artık nereye baksam Bilge'nin yüzünü göreceğim, bana imkânsızlıkları tanıtan yüzünü.» «Bana korkunç şeyler söylüyorsun,» dedi Bilge ağlayarak. «Ona korkunç şeyler söylediğimi hatırlayacak albayım. Neden beni bu kadar üzmüştü? diyecek. Fakat oyunları unutacak albayım, yaşamak istiyorsa unutacak. Sadece ağladığını ve bir zamanlar çok mutsuz olduğunu hatırlayacak. Bir zamanlar uzak bir gecekonduda tehlikeli oyunlar oynanmıştı, bile demeyecek. Neresi tehlikeli? diyecek. Hatırımda yanlış kalmamışsa, diyecek; aslında şöyle olmuştu, diyecek: Bir zamanlar bir Hikmet vardı. Bu Hikmet, Dumrul gibi değildi, Fikret gibi hiç değildi. Üç katlı ahşap bir evde yaşardı. Bu eve kendisi şey derdi, ne derdi? gecegeldi, geceoldu gibi bir şey işte. Bu gecegeldide Hik-met'ten başka galiba iki şey daha vardı, roman kahramanı gibi iki şey. Bunların yaşayıp yaşamadıkları tam belli değildi. Sanıyorum biri emekli yarbaydı, öteki de boşanmış bir kadın. Büyük romanların kahramanları gibi insanın aklından çıkmayan varlıklar da değildi bunlar. Belki sadece, Hikmet'in çıkardığı gürültü sayesinde ayakta duruyorlardı. Hikmet'in dışında bir kişilikleri yoktu. Ne yaparlardı? Nasıl yaşarlardı? Nereden geliyorlardı? Nereye gidiyorlardı? Kimse bilmiyordu. İşte böyle bir masaldı. Bilge'nin aklından bu masaldan geriye, sadece kendi ağlaması kalmıştı albayım. Oysa Hikmet ağlayamıyordu. Oysa, Bilge gibi ağlayabilseydi, açılırdı. Ağlayamadığı için kapanmıştı, içine kapanmıştı, gecekonduya kapanmıştı. Aşkın göz yaşları onu bırakmıştı. Aklın göz yaşları onu bırakmıştı. Bununla birlikte sonuç çok acıklı oldu; fakat

455 yerli yerine oturtulamadı, çevre iyi verilemedi, birçok güzellik anlatılamadı, olaylar sonuna kadar götürülemedi. Bu yüzden oyunların güzelliği de anlaşılamadı. Satıldı, fakat ücreti ödenmedi. Son dakikada bir aksilik çıktı; dava esastan bozuldu. Bir yanlış anlaşılma olmuştu. Affedersiniz yanlışlık olmuştu: Hikmet değil Fikret'ti. Mesela böyle bir şeydi. Affedersinizdi.» Bilge ağlıyordu, Hikmet susuyordu. Bilinmeyen bir süre geçtikten sonra birden kapı vuruldu. Hikmet, dalgın gözlerle kapıya yürüdü. Ne yaptığını düşünmeden kapıyı açtı. Sevgi içeri girdi. Sevgi? Dalgınlığından kurtulamadı. İşte bir olay, diye düşündü. Başım ağrıyor. Sevgi, Büge'yi görünce bir an gözlerini kapar gibi oldu. Başını çevir, bakma. Kulağımın dibinde konuşuyor, beni beklemiyordun galiba, diyor. Sevgi odaya şiddetle bakıyor, bu bakışlar gözümü kamaştırıyor. Bozulmuş yatağı ve Bilge'nin ıslak gözlerini gördü. Olduğu yerde bekliyor. Benden bir şeyler bekliyor. Kımıldamalıyım ve mucizeler yaratmalıyım. Bugün yaptıklarım yeter albayım. Ben soyut üzüntülerden yanayım. Kolunu kaldır, bir işaret yer de Sevgi otursun Oturdu; demek bir şeyler yaptım. Bilge'ye nasılsın diyor, ne yapıyorsun diye soruyor. Biraz önce yatıyorduk. Kim dedi bunu? Hayır, kimse söylemedi. Bilge hiç cevap vermedi; yaman kadındır, içgüdüleri kuvvetlidir. Ben olsam hesap vermeğe kalkardım: Şey, Sevgi, ben istemedim ama Hikmet'le aramızda anlamsız bir tartışma başlamıştı, yatmaktan başka çare kalmamıştı. Fakat gene kavga ettik işte, ben ağladım, ayrıca senin geleceğini bilmiyordum, Hikmet söylememişti, yatağı düzeltecek vakit olmadı, çok söz girdi araya, çok oyun oynandı. Sevgi sana bakıyor, hayır ikimize bakıyor, başımızı önümüze eğiyoruz, suçlu muyuz? suçluyuz, neden kızıyorsun Sevgi? Sayfalar karıştı, sen daha önce gelseydin şimdi sen başını eğecektin, zaman her şeyi hallediyor, insafsız olma, ayrıcalık isteme, onu unutamadım, bize öfkeyle bakma, Bilge'ye öfkeyle bakma. 456 çıksam? Sizi başbaşa bıraksam. Yaparsın. Senden her şey beklenir. Çoktandır birbirlerini görmediler de. Belki özle- mislerdir. Ha-ha. Kimse gülmüyor. O halde sonum geldi. İsterseniz ben gideyim, diyor Sevgi. Sana bakıyor, Bilge'yi kov demek istiyor. Bilge hoşt. Ha-ha. Gene kimse gülmedi mi? Bilge benden ne bekliyor? İnsan gibi davranmamı bekliyor. Hikmet gibi davranmamı bekliyor. Hangi Hikmet gibi? Hikmet VI gibi mi. VII gibi mi? Yapamam. Şaşırırım. Benden bir şey bekleniyor. İşte bir olay. İşte artık davranmalısın. Kusura bakmayın, kendi başınızın çaresine bakın. Bana acıyın. Kimseye bir şey olmaz. Bana olur. Bir şey söylemeyecek misin Hikmet? diyorlar sana. Kim diyor? Gerçekten duymuyorum. Ölüyorum. Sevgi konuşuyor. Bir şey yapmalıyım. Bir oyun. bulmalıyım. Sevgi ayağa kalktı, gidiyor. Hayır gitmiyor: Ben gidiyorum, diyor. Bilge de kalkıyor. Beni savunmadın diyor, ya da demek istiyor. Beni yalnız bıraktın, beni savunmadın. Gidin bakalım! Sizi ben mi çağırdım? Evet, sen çağırdın; yalanların bir araya geldi. Seni kimse kurtaramaz. Bütün yakınmaların sahte. Bilge gideceğini söylüyor. Onu daha önce düşünmeliymiş, buraya gelmemeliymiş. Sevgi böyle diyor. Siz konuşun, ben bir sigara alıp geliyorum. Zaten ben çağırmamıştım Bilge'yi, kendiliğinden geldi- Mektup da yazdığımı hatırlamıyorum Bilge'ye. Alçak! Evet alçağım. Konuşacak durumda değilim. Alçaklar yorgun olur. Siz konuşun işte, beni ele vermeyin de ne yaparsanız yapın, Sevgi'ye cevap ver Bilge; senden akıl alacak değilim filan de. Kim gidecek diye tartışıyorlar, ya da onu demek

istiyorlar. Bilge benim karar vermemi istiyor. Böylece en kötü sözü söylemiş oluyor. Ona daha önce öğretmeliydim. Prova yapmalıydık. Ben karar veremem. Ben, sadece şaşırırım. Hikmet, kendini küçük düşürecek bir hareket yapmaz, diyor Sevgi. Yaparım. Her zaman yaparım. Bunu sormuyorlar senden. Tartışıyorlar. Küçük düştüğünü görmüyor musun? Görüyorum. Bir şey yapamıyorum, işte Bilge kapıya doğru yürüyor. Gidecek mi yani? Benimle 457 mazsın. Sen kim olduğunu biliyor musun Bilge'nin? Biliyor-, Böyle yukardan konuşacak durumda değilsin, diyor Bil ge'ye. İkisi de bana kızıyor. Birini savunmalıyım, değil mi albayım? Birini tutmalıyım. Çok gülünç duruma düştüm, değil mi? Bu olayı artık unutamam. Ölünceye kadar unutamam. Ne kadar önce ölsem o kadar iyi. İşte Bilge kapıda, Bilge, Bilge, neden beni yalnız bıraktın? Bırak gitsin, diyor Sevgi. Sevgi kazandı. Hayır, olamaz. Buraya gel Bilge. Beni yalnız bırakma. Hayır gidecek, diyor Sevgi. Kimse rolünü ezberlememiş. Bu ne biçim tiyatro? Sevgi ayağını yere vuruyor, burada kalmaya hakkı yokmuş Bilge'nin. Bunu kim öğretti sana? Kimse bir şey bilmiyor. Bağırma. Bağırdım mı? Duymadım da. Hayır, konuşmadım; sustuğum için oyunu bozdum. Bazen de susmak bilmem. Bilge, Sevgi'nin davranışını çok çirkin buluyormuş. İkinizden de nefret ediyorum. Bilge gidiyor. Bilge, Bilge, neden yalnız bıraktın beni? Kimseyi görmek istemiyorum. Artık ölmek istiyorum. Her şey çok karıştı albayım. İstediğim gibi olmadı albayım. Yanlış zamanda sahneye çıktılar. Artık aklıma bile hükmedemiyorum. Beni dinleyen kalmadı albayım. Artık dayanamıyorum. Bir şey söyleyin, öyle susmayın albayım. Bilge'ye, geri dönmesini söyleyin. Bilge gitti albayım. Biliyorum, bir daha dönmez. Her şey benim yüzümden albayım. Alçaklar gibi davrandım. Bilge gitme, diyebilirdim. İşte benim de ne olduğum meydana çıktı. Hiç bir Hikmet gibi davranamadım. Alçak Hikmet VII! Geber! İşte balkondan kendimi atıyorum albayım, onu öldürüyorum. Ne dediniz? Biraz hava mı alayım dışarı çıkıp? Peki albayım. Belki Bilge'ye de rastlarım bu arada. Tam gitmiş olamaz, değil mi? Hiç bir şey böyle bir anda kaybolamaz, değil mi? Bilge, Bilge, neden beni yalnız bıraktın? Fakat bizim sokakta göremiyorum onu albayım. Belki hızlı koşarsam yetişirim ama, değil mi? Bilge! Bilge! Köşeyi dönmüş galiba. Başım dönüyor, biraz dinleneyim. Beni neden bıraktın Bilge? Şimdi hiç dönmeyecek misin yani? Seni artık hiç göremeyecek 458 ________------j"ü, aı oayım du oyun çok ciddi; bakın ben bile ağlıyorum albayım. İmkânsızlık duvarının , önünde ağlıyorum. Bu duvar beni çıldırtıyor albayım. Başımı, bu duvara vurup parçalamak istiyorum. Başım ağrıyor albayım; biraz yürümek, biraz kendime gelmek istiyorum. Şimdi ne olacak albayım? Bilge beni istemiyor diye onu göremeyecek miyim artık? Böyle şey olur mu? Biraz önce birlikteydim onunla. Nereye gitmiş olabilir hemen? Onu sokaklarda bulamayacak mıyım? Aslında kötü bir oyun oynamıştım, kötü bir niyetim yoktu. Sizinle de oyunları düzeltmiyor muyduk birlikte? Bilge d© anlamıştır canım. Birazdan gelir herhalde, değil mi? Yoksa eve dönüp beklesem mi onu? Ben de kötü davrandım ama albayım. Böyle oyun da olur muydu? Utanıyorum kendimden albayım. Üstelik utanmadan bu kalabalık caddenin köşesinde duruyorum. Belki de artık herkes öğrenmiştir. Herkes birbirine anlatıyor. Beni görünce de belli etmeden gülüm-

seyecekler. Ben dünyayı kirletiyorum albayım. Hiç olmazsa kimseye belli etmeden bekleyebilsem burada. Kendimi giz-leyebilsem. Yakamı kaldırayım da beni tanımasınlar. Acaba ölürsem çok üzülür mü albayım? O zaman koşup bana gelir mi dersiniz? Siz çok ağlarsınız biliyorum, albayım. Fakat sizi hiç ağlarken görmedim, biliyor musunuz? Ben öldükten sonra sizi ağlarken görmeyi doğrusu çok isterdim. Sadece bir kere, Mütercim Arifi okurken gözlerinizin dolduğunu görmüştüm. Biraz ölseydim, biraz da sizin bana ağlamanızı seyretseydim. Tabii Bilge pişman olacak, ama iş işten geçecek. Beni çok arayacak. Size çok önemli bir şey söyleyeyim mi albayım: Bu Bilge akıllı değil albayım. Burası çok önemli. Ben ondan akıllıyım, birçok insandan akıllıyım. Mesela Bilge, benim gibi sözler bulup söyleyemez duruma göre. Bnni sevseydi, onun çok yararına olurdu. Onu adam edebilirdim albayım. Tabii akıllı olduğum için bana dayanamadı. Belki de akıllı insanlar yalnız kalırsa daha iyi olur. Kim bilir? Bilge de bunu çok söylerdi. Yalnız kalırsam daha iyi olurmuş. Üşüyorum albayım, aceleden ceketimi giymeyi unutmu459 kağa nasıl çıkılacağını bilmem mesela. Bende hayat bilgisi zayıf albayım. Bilge bunları bilir, bu bakımdan akıllıdır; birlikte olabilseydik, insanlık çok yararlanacaktı bundan. Yazık oldu. Şimdi yanımda olsaydı, böyle üşümezdim albayım; beni bir arabaya bindirirdi hemen. Ben bunlara çabuk karar veremem albayım: Kararsızlığımla yanımdakilerin canını sıkarım. Hava da çok soğudu albayım, eve dönmek istiyorum. Biliyor musunuz, Bilge beni evde bekliyormuş gibi geliyor bana. Yoksa eve dönmek istemiyorum. Beni bekleyen yalnızlığı ve karanlığı istemiyorum. Bilge'den akıllı olduğum halde neden bu duruma düştüm acaba? Neden herkes benden kaçıyor albayım? Yaşamasını bilmiyorum .da ondan mı? Bir dakika albayım, karşıdan birileri geçiyor: Kadını Bilge'ye benzettim; peki erkek kim? Değilmiş. Bu köşede de fazla bekledim galiba: Gelip geçenlerin dikkatini çekiyorum. Başka bir köşeye gitmeli. Biliyor musunuz albayım, bugün Bilge'ye ne diyordum? Diyordum ki köşe başlarında bekliyorum kadınlara bakmak için. Beni kıskandı albayım. Demek ki seviyordu. Ha-ha. Ona öyle şeyler bulup söylüyordum ki, bana hayran oluyordu. Onun için diyorum ki, odama dönmüş beni bekliyordur şimdi. Eve dönmek istemiyorum albayım. Ya gelmemişse. Ne dediniz? Yazacak oyunlarımız mı var? Onlarla mı uğraşırız? Nedense bugün içimden gelmiyor. Ben artık biraz çöktüm albayım: Aklıma yeni bir şey gelmiyor. Oyunlar beni de yordu galiba. Tabii Bilge'ye belli etmedim, ama ben herhalde bu oyunlara artık devam edemeyeceğim. Hava soğudu, biraz yürümeliyim albayım, ısınırım. Evet, zor oluyor gecekonduda artık, diyordum. Bilge'ye belli etmedim ama, ben galiba artık sizinle ve dul kadınla birlikte yürütemeyeceğini bu hayatı. Ben Bilge'yi istiyorum albayım. Belki kızacaksınız ama, onunla her şey başka türlü oluyordu. Siz şimdi ağladığıma bakmayın, aslında böyle hissediyorum. Bilge'ye de bunu söyledim mi yoksa? Galiba, biraz başka türlü anlattım ona. Dedim ki: Bilge, aklını başına topla, beni yalnız bırakma. Bilge, Bilge, neden 460 %kr beni yalnız bıraktın? dedim sonra. Bilge bana dön. Bir daha seni üzmeyeceğim. Bir gölge gibi dolaşacağım çevrende. İnsan değişemezmiş. Benim yalnız kalmam gerekiyormuş. Oyunlarıma dönmeliymişim. Ben güzel oyunlar isti yorum. Eski ve karanlık odamda

korkuyorum Bilge. Sizlerle yapamıyorum albayım. İşte sokağıma geldim. Odama çıkamam albayım. Bilge'nin orada beni beklememesine dayanamam. Biraz daha dolaşsam mı acaba? Daha erken. Fa kat yoruldum albayım. Artık hiç bir şey yapmak istemiyorum. Gerçekten hiç bir şey yapmak istemiyorum. Hiç bir şey yapmak istemiyorum. Korkuyorum. Hiç bir şey yapmak istemediğim için kötü bir şey yapmak istemiyorum. Yavaşça yukarı çıkmalıyım. Albaya belli etmemeliyim. Korkuyorum albayım. Beni tutacak mısınız acaba? Hayır, albayıma belli etmemeliyim. Acaba ağlar mı? Yazık, ben göremeyeceğim. Bu oyunu kendi başınıza oynayacaksınız albayım. İsterseniz ben daha önce yazarım size bütün ayrıntılarıyla. Hikmet'in yükselişi ve düşüşünün son kısmı olur bu. Yorgun da olsam yazarım. Bir dakika dursam. Düşünsem. Düşünemiyorum. Düşünemediğimi belli etmemeliyim. Sonra şüphelenirler. Beni götürürler. Nereye? Biliyorsun. Hayır. Bilmiyorum işte. Dinlemiyorum. İşte, oturmuş kitap okuyor albay. Ne var ne yok albayım? Oyun sanmalı. Kimseye belli etme, olur mu? Ben gidiyorum albayım. Albayım işte geldim. Sesini çıkarma. Hayır, belli etmem. Son bir hak tanıyamazlar mıydı bana? Bırak şimdi bunları. Albayım korkuyorum. Aşağıda olanları duydu mu acaba? Bilge boş bir eve dönmedi ki. Ben döndüm. Bilge, Bilge, neden beni yalnız bıraktın? Ağlarsan, her şey anlaşılır şimdi. Albayım, kusura bakmayın, balkona kadar yürümek zorundayım. Benim durumum Bilge'ninkinden farklı. Bu parmaklıklar da çok zayıf, albayım. Neden sözlerime karşılık vermiyor? Albayım, beni tutmayacak mısınız? Parmaklığa dayandım albayım. Belki de bu parmaklıklar zayıftır, ne dersiniz? İnsanın ağırlığına dayanmaz sonra. Bana bakmıyor. Sesimi duymuyor. Artık çok geç, geriye bakamam. Bütün hazırlık bozulur. Neden ge461 rive dönemiyorum? Aşağı da bakamıyorum. Gözlerim kapa Buraya taküdım kaldim. Beni duymuyor musunuz? Bir Şey yapamaz mısınız? Düşünüyorum. 462 18 ALBAY GİRER Sokakta ve evin içinde bir takım adamlar toplanmış-, ti: Hüsamettin Beyin daha önce görmediği bir takım adam-, lar. Çeşitli yorumlar yapılıyor, parmaklar çeşitli yerleri gösteriyor, başlar hep birlikte oralara çevriliyordu. Herkes, sanki olayı daha önce haber almış gibi, birden evin her yanını doldurmuştu. Kimse olayı görmediği halde, olanlar üzerinde çeşitli fikirler yürütülüyordu. Nurhayat Hanım, çocukları bir odaya kapatmış, Hikmet'in yatağının, üstünde sessizce ağlıyordu. Hüsamettin Bey, ümitsiz bir çabayla, insanları oradan oraya sürüyor, dağıtmaya çalışıyordu. Kalabalık, sessiz bir direnme gösteriyordu. Bazıları, itişmenin içinde, kendini kapının dışında buluyordu. Mahalle bekçisi Bekir Efendi kalabalığı yararak püskürtmeğe çalışıyordu. Bekçinin önünden kaçan kalabalık, evin başka köşelerine yayılıyordu; başka odaların, koridorların kalıbına giriyordu. Cıva gibi oradan oraya kayıyor, taneleri bazen büyüyor, bazen küçülüyordu. Onu yakalamak, yerden toplayıp avuca almak imkânsızdı. Sokak-, ta bekleyen polis memurunun çevresinde de tembel sinekler gibi dolaşıyorlardı; polis onları kolunun geniş bir hareketiyle dağıtıyor, onlar da yoğunluklarını bir an için, kaybettikten sonra tekrar aynı yerlere konuyorlardı. Sokakta ve evde meydana gelen küçük topluluklar, yavaş,, yavaş düzene giriyordu; her topluluğun bir önderi vardı. Bu önder kendisini izleyenlere durumu, kendi görüş açı--

463 'lHll «nidan açıklıyordu. Bazen de önderler arasında küçük tartışmalar çıkıyor ve kazananın çevresindekiler hemen ka-labalıklaşıyordu. Evdeki bazı eşya devrilmişti: Bunun olay sırasında ya da sonradan kalabalığın dalgalanması sonucu meydana geldiği sanılıyordu. Kesin durum belli değildi. Kalabalık da yapmış olabilirdi; çünkü eller çevredeki bütün eşyayı yokluyor, yerinden alıp inceliyordu. Bu eşya hakkında, olayla ilgisiz yorumlar yapıldığı da oluyordu; eşyaya değer biçenler de vardı, özellikle albayın kitaplarının sayısı çok bulunuyordu. Hikmet'in evindeki eşya, 'fakir' olarak nitelendiriliyordu. Hüsamettin Bey ve Bekir Efendi, muhtemel bir yağmayı önlemek için çok dikkat 'ediyorlardı: Bekir Efendi, bütün kalabalığı .gözleyemediği için, çırak Süleyman'ı kapıya koymuş ve «çıkanların üstünü arama görevini ona vermişti. Bu nedenle bazı tatsız tartışmalar da oluyordu. Genellikle kalabalıkta henüz bir fikir birliği yoktu: Gelenlerin arasında olayı bilmeyenler bile vardı. Bazılarının eşyayı incelediğini görenler, bir açık artırma yapılacağını sanıyordu. Memurun ne zaman geleceğini soranlar vardı. Nurhayat Hanımın ağladığını görenler de, onun oğlunun öldüğünü •düşünerek, «Allah öteki oğullarına ömür versin, üzülme; sonra Allahı gücendirirsin,» diye dul kadını teselli etmeye çalışıyorlardı. Hidayet'i tanıyanlar, dul kadının büyük oğlunun askerde bir cip kazasına kurban gittiğini anlatıyorlardı. Kimseye söz geçiremeyeceğini gören Nurhayat Hanım divandan kalktı, merdivenin sahanlığına gitti; açık artırmaya geldiklerini düşünenlerden bir ikisi, dul kadının -ev sahibi olduğunu sandılar, çok hararet bastığını ileri sürerek ondan su istediler. Helanın ne tarafta olduğunu soranlar da çıktı. Kalabalığın içinde bulunan inşaat işçileri, binanın temelinde bir kayma olduğunu ve mühendisin beklendiğini, çevrelerindekilere hararetle anlatıyorlardı. Üst katta balkonun yanında olanlar da birden, kırılmış ve çar-, pılmış parmaklıkları farkettiler; kalabalıkta küçük bir panik oldu. Herkes kapıya koştu. Hep birden kapıya yüklendikleri için hepsinin üstünü aramak mümkün olmadı. Evin 464 ------------—. «wiuijl iumx içici 1 UlIIlctyfcin ve her gün önlerine çıkan küçük işlerle geçinen gençlerdi. Evden bir taşınma olduğunu düşünerek birkaç kuruş kazanmayı umuyorlardı. Aralarından bir kâhya seçerek Hüsamettin Beyle pazarlığa gönderdiler. «Gerekirse kamyon da buluruz bey amca,» dedi kâhya. Hüsamettin Bey, Bekir Efendinin de yardımıyla hepsini kovdu. Müstakbel hamallar, «Böyle uydurma evden eşya çıkar mı?» diye söylenerek sokaktaki kalabalığa katıldılar. Nurhayat Hanım, sandığından, sandığın dibindeki çarşaflardan beyaz bir tanesini çıkararak Hikmet'in üstüne örtmüştü. Bu işi daha yeni yapmıştı. Daha önce gelerek ilk sırayı alanlar, «Hiç bir tarafına bir şey olmamış kardeş,» diye arka sıralardaki meraklılara anlatıyorlardı. «Bir tarafında bir sıyrık bile yoktu: Sanki rahatça uzanmış uyuyordu:» Bekçi Bekir Efendi, Hüsamettin Albaya itiraz ediyordu: «Sayın albayım, insan düz balkonun üstünden nasıl kayıp düşer? Belli ki bir teammüt var işin içinde.» «Ben nasıl söylüyorsam öyle oldu,» diye homurdandı emekli albay. «Olayı ben gördüm yalnız. Sen de aklın sıra polis hafiyeliği mi yapıyorsun?» «Estağfurullah albayım,» dedi Bekir Efendi. «Bazı gürültüler duyanlar olmuş da.» Albay yüzünü buruşturdu: «Bu cahil kalabalığa inanıyorsun demek. Kulağınla duymadın mi; burada filim mi çevriliyor ahi? diye yaklaşanları;

biz de görünelim de yevmiyemizi doğrultalım reji amca, diyenleri. Sen okumuş adamsın Bekir Efendi; nasıl olur da bu cahillerin sözüne uyarsın?» Bekçi Bekir Efendi cahillerin cahilliğini, ya da kendi okumuşluğunun üstünlüğünü, ya da herikisini birden düşünerek gülümsedi. Albay bir koltuğa çöktü, «Şu balkona bir de sen çık bakalım,» dedi. «Yerdeki çinkolar yüzünden insanın ayağı öyle bir kayıyor ki.» Bekir Efendi balkon kapısının yanından uzaklaştı: «Ben bir şey demedim albayım,» diye savundu kendini. «Meselenin aslını bilen yok,» diyerek herkesi azarlamış oldu albay, «Herkes kendine göre 465 ir*.-i ! OIF Xi&Ull UUlUyui. Xi.cvx4u.1x uuııv^ **** >^v*.u~. -----------------, dedi Bekir Efendi; bir sandalyenin kenarına ilişti. «Hikmet Beyi nasıl bilirdin?» Bekir Efendi, uzatılan paketten bir sigara aldı: «Kendi halinde münevver bir efendiydi; kimseye zararı olmayan bir beydi.» Albay, bekçinin sigarasını yaktı: «Kimseye zararı dokunmayanın kendine de zararı dokunmaz aslında. Sen münevver bir adamsın, öyle değil mi?» «Öyle,» dedi Bekir Efendi. Hüsamettin Bey, içini çekti: «Kimin gidici, kimin kalıcı olduğu belli değil Bekir Efendi. Mukadderat. Düşmeden birkaç dakika evvel benimle konuşuyordu, şu senin oturduğun yerde.» Bekir Efendi, sigarasının külünü silkmek için ayağa kalktı ve sehpanın yanına gitti; oradaki koltuğa oturdu. «Biraz sıkıntısı vardı. Bir sıkıntısı olunca hemen bana koşardı.» Bekir Efendi başını salladı. «Bir sıkıntı var içimde albayım,» dedi. «Malum olmuş kendisine demek. Geçen gün hoca da vaazında buna benzer bir şey anlatmıştı.» «Muhterem bir arkadaştı,» dedi Hüsamettin Bey, gözlerini balkona dikerek. «Bu muhitte oturmayı kendi istemişti: Bu insanlara derin bir muhabbeti vardı. Onların derdini kendi derdi gibi bilirdi. Onlarla kaynaşmıştı.» «Haklısın albayım: Bakkal Rıza, onun sohbetlerini anlatırdı. Çok alçakgönüllüymüş. Her şeyi usanmadan tekrar tekrar anlatırmış. Âlim adamdı diye sözünü ederdi Rıza Bey. Ben sohbetinde bulunamadım merhumun.» «Gelseydin Bekir Efendi: Kapısı herkese açıktı.» «Kısmet olmadı işte.» «Evet,» dedi albay, «Bir sıkıntı düşmüştü yüreğine. İnsanların bu hâline çok üzülürdü zaten; başkaları dertliyken mesut olamazdı. Onu teselli ettim. Son zamanlarda bir eser üzerinde çok çalışıyordu; yorulmuştu. Durup dinlenmek bilmezdi. Herkese o kadar acıdığı halde kendine acımazdı. Büyük adamlar hep böyle değil midir? Göreceksin Bekir Efendi, bir gün, onun bu mahallede yaşamış olmasıyla hepimiz iftihar edeceğiz. Belki de bu sokağa onun adını verirler; sağ kalırsak, hepimiz bu münasebetle yapılan törende bulunuruz. Onun hatırasına bir iki söz söylemek fırsatını bile buluruz. Gazetelerde resmimiz çıkar. O böyle şeyleri sevmezdi ama, gene de 466 senin resmini gazetede görseydi çok sevinirdi. Bu sabah nedense biraz huzursuzdu, yerinde duramıyordu. Önce sandalyeden kalktı, senin şimdi oturduğun koltuğa çöktü. Bitkin görünüyordu.» Bekir Efendi kalktı, balkon kapısını kapadı; kapının yanında ayakta durdu. «İyi ettin kapadığına; aşağıdan gelen gürültülere dayanamıyorum. Ne yapalım Bekir Efendi, ölüm hepimize mukadder. Bana bir sigara verin albayım, dedi. Son sözü bu oldu. Sonra balkona çıktı.» Bekir Efendi çekinerek, «Karşı evdeki kadın, sizin sigara almak için bakkala gittiğiniz sırada düştüğünü söylüyor; sözüne bakılırsa oğlu görmüş.» «Kimse ne

dediğini bilmiyor artık Bekir Efendi. Herkes, olayı görmekle, kendine bir şeref payı çıkarıyor sanki.» Aşağıdan gelen gürültüler birden arttı. Hüsamettin Bey pencereye yaklaşarak bir süre aşağısını seyretti. «Ne oluyor albayım?» Emekli albay güldü: «İnsanı zorla güldürüyorlar. Hikmet'in pencere önüne koymuş olduğu çiçek saksılarından biri düşmüş, bir münasebetsizin kafası yarılmış. Zavallı Hikmet! İnsanların bu durumda onunla nasıl ilgileneceğini bilseydi... Bekir Efendi, oğlum. Şu münasebetsizleri uzaklaştır lütfen.» Bekir Efendi şapkasını giydi, kararlı adımlarla kapıya yürüdü. «Haydi bakalım, dağılın artık!» diye bağırdı bekçi. «Burada oyun oynanmıyor. Ayıp!» Orta yaşlı, kılıksız bir adamı omzundan itti. Adam direndi: «Neden beni buldun? Herkes duruyor işte.» Bekir efendi, polis memuruyla birlikte kalabalığı dağıttı. Onlar da kötü kötü bakarak uzaklaştılar isteksiz adımlarla. Bazıları biraz uzakta durdu; Salim onlara doğru iri bir taş attı. Biri, Salim'e yumruğunu salladı. «Olayı gördük.» diye homurdandı birisi, «Bizim de anlatacağımız vardı.» Bir sarhoş, «Kimse doğru dürüst anlatmıyor ki,» diye yakındı. Polis memuru, onların üstüne doğru koşuyormuş gibi yaptı: Acele adımlarla uzaklaştılar. Biri bakkala girdi: Rıza Bey adamı dışarı attı. «Şikâyetçiyim memur bey, bana vurdu.» Bekir Efendinin gözleriyle karşılaşınca hemen köşeyi döndü. Biraz sonra, bir beyaz, 467 İKİ fcUO.ua gumnviw. --»----------------tılar, şapkalarını çıkardılar, durdular. Biri eğildi, çarşafı açtı. Sokak boşalmıştı. Hüsamettin Bey pencereden çekildi, divanın üstüne oturdu, biraz ağladı. Sonra, masanın başına geçerek Hikmet'in çekmecesini çekti, bir iki kâğıt çıkardı. Muhterem gazetenize, Bugün, oturduğum evde elim bir hadise cereyan etti: Kendisinden çok şeyler beklediğim ve yakınım olan bir genç, bir kaza eseri vefat etti. Hadisenin teferruatını gazeteler verecektir. Bu hususta bir maruzatım yoktur. Sadece, hadisenin vuku bulduğu evin resminin çekilmemesini ve üzerine de balkondan düşen beyaz bir adam resmi yapılmamasını, gazetenizin şimdiye kadar ciddiyetiyle takdirimi kazanan muhterem mensuplarından bilhassa rica ederim. Veya gene, beyaz ok resimleriyle işte buradan düştü, kaza mı cinayet mi intihar mı şeklinde gayrı ciddi beyanların da gazetenizin ağırbaşlılığı ile kabili telif olmayacağı kanaatindeyim. Merhum, bu kabil neşriyattan nefret ederdi; okuyucusu olduğu ve dikkatle takip ettiği muhterem gazetenizden böyle bir muameleyi kafiyen beklemezdi. Şimdi artık aramızda bulunmayan aziz bir insanın hatırasına hürmet etmek, vatandaşın muhtelif ihtiyaçlarına cevap vermeyi kendine gaye edinen gazetenizin umumi politikasına da çok uygun olur, diye düşünüyorum. Bilmem yanılıyor muyum? Benim burada esas olarak ifade etmek istediğim husus, umumi bir yaraya çare bulmak üzere muhterem gazetenizin harekete geçmesidir. Şimdiye kadar, suların kesilmesi, nakil vasıtalarının izdihamı, bu vasıtalardaki sürücülerin yolcu ve yayalara bazı kaba hitapları, sinemalarda lüzumsuz kuyrukların teşkili, sokağımızdaki lambanın sık sık arıza yapması, çöp kamyonlarının seyrek uğraması, sigaralardan süpürge çöplerinin çıkması, istidamın resmî dairelerde sürüncemede kalması, umumi, mahallerde ahlaka 468 mugayir hareketler, sokak köpeklerinin itlafı, tekaüt maaşlarımızın tediyesindeki teehhür, ihtiyar bir vatandaşa otobüste yer verilmemesi, turistlere gösterilmesi icap eden

kolaylıklar, radyolarda bazı eski kelimelerin yanlış telaffuzu, mukaddeme mi yoksa mukaddime mi yazılmasının daha sahih olacağı hususunda bir münazara, seyyar esnafın bir intizama sokularak gıda maddelerinin keyfî satışına mani olunması, ruhsatsız bir inşaatı ihbar, bazı kanunların tefsirinde karşılaşılan müşkilat, pazar günleri vatandaşın denize girecek yer bulamaması, yeni kelimelerin icadıyla lisanımızın duçar olduğu keşmekeş, bazı fıkra muharrirlerini takdir, veya onlarla hemfikir olmadığımız hususlar, bir gazinoda muhatap olduğumuz kötü muamele ve fahiş hesap pusulası, ecnebi memleketlerde hakkımızda yapılan muhalif neşriyat ve propaganda, tatil günleri umumi nakil vasıtalarının tarifelerine yapılması icap eden ilave seferler, sırt hamallığının ilgası, muhterem hayırsever adamlarımızın yeni iş sahaları açarak kahvelerde vakit öldüren işsizleri bu sahalara aktarması, vatandaşı bazı gıda maddelerinde tasarrufa davet ile millî hasılanın tezyidinin temini, âsârı atikanm muhafazası için yazılan bir okuyucu mektubu üzerine naçizane bir teklif, ücra kasabalarımızla muhaberatın temini ile buralara medeniyetin nakli, seyrüsefer kazalarının asgari hadde indirilmesi için riayet edilmesi lazım gelen kaideler, daha kanalizasyonu yapılmadan asfaltlanan bazı sokakların vaziyeti, yoksul bir gencin tahsiline devam için çaresizliğini ifade eden bir okuyucu mektubu üzerine hayırseverlere davet, sigaranın kanser tev-lid edip etmediğinin tespiti için tıp âlimleri arasında yapılması icap eden bir anket hususunda doktorlarımızı ikaz, yirmi üçüncü fıkranın taarruzu esnasında meydana gelen bir vaziyet sebebiyle hâdiseyi mahallinde müşahade etmiş olan bir zattan naklen bir tavzih, kabristanda hayvan otlatılmasını tenkid, umumi nakil vasıtalarında müşahade ettiğim bozuk para sıkıntısı, kendi kendimizi teftiş ile bazı aksaklıkların düzelip düzelemeyeceği, sokaklarda her yaştan insanın oynadığı bazı tehlikeli oyunlara mani olun469 ması para cezalarının tezyidi ile temin eaneceK geıırın sokak çocuklarının İslahına tahsisi, müstehcen neşriyatla mücadele, yollara miktar-ı kâfi meyil verilmemesi sebebiyle suların bazı çukurlarda toplanması ve geçen vasıtalar tarafından yayalara sıçratılması, kâğıt israfının önlenmesi ve muhterem gazetenizde okuyucu mektuplarına daha geniş yer verilmesi gibi mevzularda daha evvel sütunlarınızı işgale cesaret edememiştim. Fakat beni ziyadesiyle müteessir eden ve yukarıda bahsettiğim hadise münasebetiyle artık daha fazla sükût edemeyeceğimi anlayarak bu satırları yazmak cüretinde bulunduğum için affınızı istirham ederim. Hadisenin tesiri ile hissiyatımı belki biraz vazıh ifade edemeyeceğim. Bu satırları kısmen göz yaşları içinde kaleme aldığımdan bilhassa emin olmanızı rica ederim. Merhum, kollarımda vefat ettiği için, henüz hadisenin dehşetinden içtinap edemiyorum. Bu mektubu yazmanın asıl sebebi, merhum namına cemiyetten merhamet ianesi talep etmek değildir. Böyle bir teşebbüs, merhumun aziz hatırasına bariz bir hürmetsizlik olacaktır. Benim tebarüz ettirmek istediğim husus, merhumun tamamlamaya imkân bulamadığı çalışmalarıyla alakalıdır. Merhum Hikmet Bey kardeşimiz, benim kanaatimce emsalsiz bir piyes muharriri olmak için fevkalade gayret sarfeden mümtaz bir kalemdi. Benim bu vesileyle efkârı umumiyenin dikkatine ar-zettiğim nokta, eğer bundan sonra böyle elim hâdisatla karşılaşmayı arzu etmiyorsak, alınması icap eden tedbirlerin artık mecburi olduğunu idrak etme zamanının gelip de geçmekte olduğu hususunda lüzumlu bir ikazdan

ibarettir. Muhayyelesindeki büyük piyeslerin tamamını kaleme alamadan bu fani dünyadan şu veya bu sebeple ayrılmak zorunda kalan Hikmet Beyin akibeti bizlere bir ibret dersi vermelidir. Bendenize göre artık resmî makamların bu meseleye müdahale zamanı gelmiştir. Selahiyetli mercilerin lakayıtlığı sebebiyle bu memleketin artık başka Hikmetler kaybetmeye tahammülü kalmamıştır. Alakalıların 470 • dikkatini çekerim. Hikmet Bey, sanat dünyamızın hakiki bir kaybıdır. Cemiyet, bu aziz şahsiyeti yalnız bırakmakla büyük bir facia külliyatından mahrum kalmıştır. Sizi temin ederim ki, eğer gene aynı alakasızlık devam ederse kafiyen muasır medeniyet seviyesine çıkamayız. Ben acizane gayretimle Hikmet Beyin açtığı yolda yürümeyi ve aramızdaki yaş farkına rağmen, onun bir muakkibi olmayı şeref sayarım. Zaten, bu satırların teşkil tarzına dikkat edilirse, oyunların temadisi için gayret-i azamîyi sarfettiğim ve bu elemli günümde dahi, onu memnun edecek bir üslubu devam ettirdiğim müşahade olunabilir. Mesele, yalnız bu gibi piyes muharrirlerine maddi yardımda bulunmaktan ibaret değildir. Eğer resmî makamlar bu hususta teşebbüse geçmezlerse, ben mütevazi bütçemden mümkün olan miktarı bu gaye için ayırmağa zaten hazırım. Hiç şüphem yoktur ki birçok insan da benim gibi hareket ede-. çektir. Asıl mesele, bu gibi piyes muharrirlerinin ihtiyaç duyduğu geniş ve samimi bir muhitin teşkilidir; böyle ender nebatat, ancak münbit bir arazi üzerinde neşvünema bulabilir. Bizim mütevazi muhitimizde Hikmet dostumuzu tutmak için sarfettiğim gayret maalesef müspet bir netice tevlid etmemiştir. Hikmet Bey kardeşimiz bir yıldız gibi kayıp düşmüştür. Ey aziz Hikmet! Nedendir bu elîm sukut? Facia-yı gayrı kabil-i müdahale-yi bîhudut Beşeriyetin vefatını hayal ederdin Sukutun ile meçhule dercoldu derdin Bu gibi hâdiselere artık seyirci kalamayız beyler! Bendeniz, bütün gayretimle, yarım kalmış eserlerini —birçok kısmını müştereken tanzim ettiğimiz için— oldukça iyi bildiğim oyun parçalarını tetkik ve neşretmeğe hazırım. Bir insan bu kadar yalnız bırakılırsa, elbette sonunda eserlerini bitirmekten ve her eserin yaratılması sonunda içine düşülen büyük boşluktan çekinir. Eserini tamamlamayı, 471 hayatını tamamlamak addeder. Sonra, sorarım sizlere, hangi dimağ, kaleme almayı tahayyül ettiği faciaları derunun-da bütün hayatmca aynı tahammülle taşımağa devam edebilir? Şöhret ve itibar temini gayesiyle bazı sahneleri zihninde tertib ederek, insanları bazı kafi hükümlü nazariyatını teşhir için kullanan kimselerin yanında, asıl fikriyat ve hissiyatından mustarip ruhların da beslenerek bizce meçhul insanımızı ifade etmesini arzu etmek, fazla ve lüzumsuz bir talep değildir zannederim. Şu andaki hissiyatımla, daha vazıh ifadeden âcizim. Mesele, icap eden akisleri uyandırırsa, bu mevzuda başka nokta-i nazarları da öğrenmekten memnun olurum. Muhterem gazetenizin sabrını daha fazla suistimal etmemek için, hali hazırda bu kadarla iktifa ediyorum. Mesele acildir, dikkat nazarlarınıza arzeder, mektubumun neşrini rica ederim. Bilvesile hürmetlerimle Emekli albay Hüsamettin Tambay Hamiş: Sizden, ayrıca Hikmet dostumuzun vefat ilanını aşağıdaki şekilde yayımlamanızı da rica ederim:

ELİM BİR ZİYA Merhum Süreyya Hanımın ve muhasebeyi hususiye memurlarından merhum Ha-mit Beyin oğulları, Ticaret Geliştirme Şirketinin bir zamanlar, muhasebe yardımcısı, mahallemiz sakinlerinden, eşsiz dost, iyi insan, örnek arkadaş, müşfik kardeş, mütevazi komşu v.b. mümtaz insan, HİKMET BENOL elim bir kazayı müteakip derhal vefat et^ 472 *C mistir. Kederli arkadaşlarına başsağlığı dileriz. , KOMŞULARI Hüsamettin Tambay ve Nurhayat Hanım Not : Bu ilan için, iki güne kadar bizzat matbaanıza gelerek size elli lira takdim edebileceğim. Mütabakisini d& ay başında üç aylık maaşımı tahsil edince hemen ödemeyi taahhüt ederim. H.T. «Anlamıyorum,» diye mırıldandı Hüsamettin Bey. «Neler olduğunu hakikaten hatırlamıyorum Hikmet. Sen bana müsait bir zamanında anlatırsın olmaz mı?» Kâğıtları topladı.- «İfade edemediğim bir eksiklik hissi var içimde, Hikmet oğlum. Sanki her şey başka türlü olabilirdi, başka türlü oynanabilirdi.» Odadan çıktı, kapıyı yavaşça kapadı. «Hikmet amcayı götürdüler,» dedi Salim, kardeşine. Nurhayat Hanım sedirde oturuyordu. «Pencerenin önünden çekilin bakalım,» dedi çocuklarına. «Anne,» dedi Salim, «Öğretmen ödev vermişti: Serbest konu. Sizi beklerken ben de bir oyun yazdım, Hikmet amca ve Hidayet ağabeyim gibi. Bu oyunda Hikmet amca...» «Sus bakalım,» diye payladı onu Nurhayat Hanım. «Boyundan büyük işlere karışma. Haydi, kardeşini al da biraz çıkın. Başımı dinlemek istiyorum.» Salim, kardeşinin elinden tuttu; koşarak çıktılar. «Bilye oynayalım mı?» «Oynayalım.» «İstersen çatapata da alalım.» «Alalım.» Bakkala girdiler. Hava kararıyordu. Köşeden bir genç kızla bir genç adam göründü kolkola. Delikanlı bir şeyler anlatıyordu, genç kız da başını sallıyordu. «Bana kalırsa filim biraz karışıktı,» dedi genç adam. «Bazı yerini anlamadım.» «Canım,» 473 dedi kız «Sonunda çocuk ölüyor işte.» «Aptal,» dedi delikanlı "Ö kadarım biz de anladık.» 26 Mart 1973 TEHLİKELİ OYUNLAR ÜSTÜNE OĞUZ ATAY'I DEĞERLENDİRMEK YOLUNDA OĞUZ DEMİRALP (Oluşum, Sayı 12, Ekim 1978) (...) Selim*'in ilk yanlışı: «Hayatın acemisi». Yaşama yoksulluğumu okuma zenginliğiyle denkleştirmeğe çabalaması boşuna. Ne mühendisliği, ne yazarlığı, giderek ne de sevgi/li/si bir tutamak olabiliyor. «Tutunamayanlar», böylelerinin ardından çok, giderek fazla uzun bir yazıklama. Turgut Özben* ise yanlış dala asılmış, tş yaşantısında başarı sağlamak, onu gününün saçma yaşamına katmaktan başka neye yarıyor ki? Dur, doğruya sap, kendine yönel, herşeyi bırakıp gitmek pahasına! Ama, varacağı yeri biliyor mu ki?

Hikmet Benol aynı yolun yolcusu. Adından belli. Oğuz Atay'a «Tu-tunsamayanlar»ı uzatıyor Hikmet'in «Tehlikeli Oyunlar»ını anlatarak, îsa simgeseli billurlaşıyor. Hikmet Benol — Hüsamettin Tambay — Nur-hayat Hanım: İşte kutsal üçgen. Hepsi birer ... cık: Isacık, Meryemlik, Tanncık. Hikmet Benol, imgelemini bir cehennem tiyatrosuna çeviriyor. Adının anlamının tersine doğru kayıyor, hızla. Sevgi'yle yaşarken sevgisiz, Bilge'yle bilgisiz. Paıça parça olan bir benlik; toparlanamıyor. Yorgun ve yılgın ruh. Pencereyi açıyor son bir kez. ölümün kucağına atlıyor. Her iki başkişi de birer küçük kentsoylu aydın. Oğuz hâlâ evrensel insanı anlatmak savında mı? Çeşitli kişilerin ortak paydası olan tip belirli bir zaman _ mekân tamlamasının ürünü; batılı değil herşeyden önce. İsa, batı uygarlığının özünü simgelerken, Türkiye'de son iki yüzyıllık yaşamımızın simgesi oluyor. Değişik bir açıdan bakalım Atay'm rormmna. Üstü kapalı bir karşı koyuş vardır Cumhuriyet'in üst-yapı devrimciliğine, göstermelik batılılığa. Tepkisi, birtakım şovenistlerinki gibi Batı'ya değil, öykünmeeileredir. Başkişileri Batı usuyle Doğu duyarlığını bireştirmeyi deneyerek çözüm ararlar, başaramazlar. Tarihin attığı kördüğüm boğar onları. Tüık aydını Batıyı özümleyememiştir, çünkü tanımamıştır. Kendi geçmişine de yabancıdır büyük ölçüde. Köklü bir köksüzlüğü vardır. Tam anlamıyle ortada kalmıştır. Selim'in, 474 475 Hikmet'in durumu da bu değil midir? Hem kendilerini hem de çev-dedi relerini kurtarmak isterler; bir Alfred de Vigny tavrıyla, yani tam kanlı çoşumcular gibi ortaya çıkarlar. Bunu yaparken bile Batının 19. yüzyıl (idamına öykünürler. Ne etseler yetersizdirler, en başta kendilerini aşmayı beceremezler. Oğuz Atay, açık ki, kişinin kendi kendisiyle savaşmasını ve yenmesini öneriyor herşeyden önce. Yenilgi süreci içsel bir serüven olarak-anlatılmış, toplumsal durum ve konum ise bir veri olarak alınmış. Dışsal - içsel çatışmasında dışsaldan çok içsel etmenlere ağırlık veriliyor, bireyin içinde bulunduğu koşullara karşı tavrı irdeleniyor. Olumsuz. dışsal belirlenimlere karşı salt kendinden kalkarak savaşıyor başkişi, ilkin kendini dönüştürmeyi amaçlıyor. Bundandır Oğuz Atay'm bire-| yin yazan oluşu. Toplumsal devinimlere pek bel bağlamıyor o. İnsanın değiştirilmesini, dünyanın, yani yalnızca özdeksel koşulların değiştirilmesinden daha önemli bir sorun olarak görüyor gibi. Bu noktada: Kendi içinde yapayalnızdır insan. Hele Türkiyeli aydın. Bu aydın belirsizliğin, bilgisizliğin içine doğmuşsa, tek kaynakça olarak Batı kültürü; o da bilmemkaçmcı elden sunulmuşsa, insan konusunda kalkıştığı kai*~ ramanlık tsa müsveddesi olmaktan öteye gidebilir mi? «Dragomanl^ğr cumhuriyet»inde her aydın biraz «Mütercim Arif»tir.

-SON-