Nakakamiss ang maging bata. Wala kang ibang iisipin o aalalahanin kundi ang mga bagong palabas sa TV o kung anong oras maguumpisa ang paborito mong programa; lalo na kapag cartoons! Nako! Wala mong sawang aantabayanan ang lahat, magagalit ka pa kapag nagkataong kailangan mong matulog sa hapon at hindi puwedeng buksan ang TV. Masaya maging bata, lalo na kapag summer! Nandyan yung magtatakbuhan kayo sa kalye na parang walang bukas. Sari-saring laro ang gusto mong malaro sa buong araw! Taguan-pung, patintero, teks, jolens, mataya-taya, syato, dampa, sipa at madami pang iba! Hindi ka magpapahuli sa mga bagong laro o kung ano man ang mauuso. Ipinanganak ako noong 1987, katatapos lang ng kaguluhan noon dahil sa Martial Law. Ang kasalukuyang presidente ay babae. Madami pa din kaguluhan sa kanyang rehimen pero noong kabataan ko sa panahong iyon hindi ko napapansin iyon. Bakit? Dahil masarap maging bata! Noong kabataan ko, ang uso lang ay black and white TV, walang flat screen, LED, LCD, Plasma. Ang meron lang, mga TV na kuba! Mayaman ang tingin ng mga kalaro mo kapag ang TV ninyo ay colored na. Mas madaming dudungaw sa bahay ninyo para makinuod ng kung ano man ang pinapanood ninyo. Kung minsan pa, sila pa ang nasusunod sa channel ng gusto nilang palabas, at iyong iba nakukuha pang pumasok na lang bigla na parang inari na ang bahay ninyo. Siyempre kapag nakakita sila ng pumasok na kumportable sa pagkakaupo sa sahig o sa upuan niyo, sunod-sunod na iyan! Censored lahat ng palabas noon. Bawal ang magmura, ang mga salitang puwet, suso, tumbong, tae, tubol, titi, puke at madami pang iba. Kanya-kanya sila ng paraan para maiba ang salitang gusto nilang tumbukin. Halimbawa, ang tae gagawin nilang dumi, suso magiging dibdib. “Bold yan! ‘Wag mong panoorin ‘yan!” sigaw palagi ng aking ina kapag may mga kababaihang nagpapakita ng mga legs nila sa TV, agad-agad niyang ililipat ang pihitan ng TV namin noon sa ibang channel. Malaswa ng maituturing ang mga palabas na nakikitaan ng legs at dibdib o cleavage ng kababaihan. Ang mga palabas na may halong ganito ay sa sinehan lang ipinapalabas kung saan ang tanging makakapanood lang ay ang mga matatanda, at ang tawag dito noon ay BOLD. Wala din masyadong karahasan sa TV noon, ang mga aksyon na palabas ay ipinapalabas lang sa gabi sa oras kung saan ang mga kabataan ay tulog na.
Sari-sari kami ng trip noon, may maglalaro sa kalye, mayroon naman sa lilim lang, iyong iba ayaw magpaitim kaya kuntento na sa pagbabasa ng librong nobela o pocket book habang nakadungaw sa bintana ng kanilang bahay. Hindi ko nahiligan ang magbasa noon, pero sagana kami sa libro.
Pocket book – ang kadalasang tangan ng mga kababaihan noon o kahit na ang ilan sa mga tambay na lalake sa kalye ay nakikibasa na din. Ito ung mga maninipis na nobela na gawa ng mga kapwa nating Pinoy, karaniwang tagalong at mabibili lang sa murang halaga.Ang mga kadalasang kwento nito ay: 1. Mahirap na naging mayaman, maghihiganti sa mga umapi sa kanilang pamilya o sa kanya noong mahirap pa sila. 2. Katulong na nagmahal sa kanyang amo na may ari ng napakalaking hasyenda sa probinsya na tututulan naman ng ina ng lalaki ngunit sa bandang huli ay matatanggap din. 3. Babaing mabubuntis, iiwan ng nakabuntis, sasaluhin ng best friend o ng palihim na nagmamahal sa kanya.
Paulit-ulit pero makikita mong lumuluha ang mga mata ng mga taong nagbabasa nito sa bawat lipat ng pahina. Malalaman mong nadadala sila ng kwentong hatid ng mga kathang isip na kuwento.
Asensado at sikat na sikat noon ang mga tugtugang Pinoy! Hotdog, VST & Company, Wolfgang, Razorback, Juan dela Cruz at madaming madami pang iba na talagang maipagmamalaki mong Pinoy ka! Makikita mong mapupuno ng mga posters ng mga sikat na rock bands na Pinoy ang bawat kwarto ng mga kapitbahay. Palaging puno din ang mga concert grounds kapag nagkakaroon ng mga concert gigs ang mga banda. Hindi pa ganoon kabulgar ang mga salitang nagagamit sa kanta kumbaga hindi pa masyadong nabababoy ang mga lirikong Pinoy. Sa bawat saliw ng tugtog at awit ng mga letra mararamdaman mo din ang kani-kanilang mga gustong sabihin o ipahiwatig sa pamamagitan ng kanilang ginawang kanta. Mapatungkol sa bayan, pagkakaibigan o kahit sa pag-ibig. Simple pero malalalim na mga pagpaparamdam ng mga nasasaisip.
Noon, ang kapistahan ng bawat lugar sa bansa ay pinasisinayaan ng mga tao. Masaya nilang ipinagdiriwang ang kapistahan ng bawat patron na sumisimbolo sa kanilang lugar.Kahit na sila ay salat sa kayamanan pilit na ipinangungutang makapag-handa lang! Nagmumukhang pasko o bagong taon ang isang buong araw o isang buong linggong pagsasaya, madaming mga palamuti ang makikita sa bawat sulok na madaraanan mo. Bawat bahay ay bukas para sa lahat ng namimista, kilala ka man o hindi malaya kang pumasok at makikain. Naalala ko noong minsan na magpista sa aming lugar, bawat bahay ay nagbigay ng lutong ulam na kanilang handa, hindi pa doon natapos iyon dahil iniimbitahan pa kami pumasok para makikain. Hindi ko alam kung sadyang ipinapaubos nila ang kanilang mga pagkain para walang masisirang niluto. At syempre! Sa mga batang tulad ko dati, hindi puwedeng mawala ang mga palaro! Palosebo, pabitin, agawan buko, hanapan ng piso, saluhan ng itlog, basagan ng palayok at madaming madami pang iba! Ang kaso lang,hindi ako madalas manalo sa mga ganitong palaro palagi akong nauwi ng madumi at talunan pero masaya pa din!
Kay sarap malaman na ang ating pinagyamang kultura ay nag-uugat sa ating tahanan,ngunit nakalulungkot ring malaman na sa paglipas ng panahon, sunod-sunod at unti-unting nawawala ang mga dating nakasanayan. Habang tumatagal nawawala na ang mga aral at kulturang nanggaling pa sa mga ninuno natin. Unti-unti ng natatabunan ng mga makabagong panahon ang mga bagay na dapat nating pinagyayaman.Siguro’y iba nga nga yata talaga ang panahon ngayon kumpara sa nakaraan.
Kahit saan pumunta at tumingin; araw man o gabi, aking nakikita ang unti-unting “Kamatayan ng mga kabataan.” Hawak-hawak ang sigarilyo’t bote ng alak, nakakalat sa lansangan, lumulobo ang mga tiyan, nahuhumaling sa makamundong sistema at dinudungisan ang imahe ng kabataan. Minsan nga ay natanong ang aking sarili, kung kabataan parin nga ba ang pag-asa ng ating bayan o ang kamatayan nito. Ang hirap tanggapin na ang kabataang syang dapat tumulak sa ating bayan patungong kaunlaran ay pawang wala na, sila’y nasa paligid ngunit sila’y hindi maramdaman. Ang dating nagkakaisa, makulay at naglalagablab na tinig sa puso ng kabataan ay wala na. Hindi malaman kung saan napunta ang mga aral na nagmula sa kanilang tahanan, hindi ba naipasa ng nakaraang henerasyon?

“Bakit nga ba ito nangyayari?”

Sa ating bansa mayroong mahigit 10 milyong kabataan ang hindi nag-aaral, na sinasabing bunga raw ng kahirapan. Dahil dito’y marami sa kanila ang hindi nahuhubog at nagagabayan upang harapinang kinabukasan. Ang madalas na dahilan para dito ay kawalan ng maayos na trabaho at kakayahang pangpinansyal;ngunit kung ating susuriing mabuti,ang kawalan ng isang maayos na trabaho ay nag-uugat sa kawalan ng isang maayos na edukasyon.Sa ating panahon ngayon,ang pagkakaroon ng trabaho at isang magandang kinabukasan ay nakasalalay sa kaalaman at kakayahan ng isang indibidwal.Sa madaling salita,ang kawalan ng isang maayos na edukasyon angsyang nagiging sanhi ng kawalan ng trabaho,na sya namang nagdudulot ng kahirapan.
Kung ang mga ito’ymagpapatuloy, unti-unting lulubog ang mga kabataan sa sarili nilang hukay at kawalan.Marami sa kanila ang magiging “mamang at alipin sa sariling bayan.” Sa bawat pitik ng kamay ng panahon aking iniisip kung ano ang maaring maging solusyon at maitutulong para rito.Sa pag-iisip kong ito aking naalala ang isang dakilang Ginoo, dakila sapagkat ipinaglaban nya ang tama at binigyang halaga ang Edukasyon.
“Edukasyon ang susi sa kalayaan” Ito ay mga matatalinhagang salita ng ideolohiyang ipinaglaban ng ating pambansang bayaning si Dr.Jose Rizal hanggang sa kanyang kamatayan.
Mula sa pagkabinata,nasaksihan niya ang ibat-ibang imoralidad at pangaabuso ng rehimeng Espanya,lalo na ng sektang ecclesia sa ating Inang Bayan.Isa rito ang pagpapapatay sa tatlong paring GOMBURZA na kung saan ay naging daan upang mamulat ang mga mata ng binata sa katotohanan.
Sa paglipas ng mga taon lalong nadama at nakaapekto sa kanya ang mga pangaabusong ito nang kamkamin ng mga prayleng espanyol ang mga lupain sa kanilang bayan,na kung saan nadamay ang kanyang pamilya habang siya ay namamalagi sa Europa. Sa kabila ng mga pangyayaring ito,siya ay tumindig parin at tinahak ang tamang landas.Siya ay hindi lumaban sa pamamagitan ng dahas kundi lumaban sa mapayapang pamamaraan,sa pamamagitan ng paglikha ng mga propaganda,na kung saan ay kabilang ang paniniwalang “Edukasyon ang susi sa kalayaan.”
Si Rizal ay lubusang naniniwala na ang pagbibigay halaga sa edukasyon ang syang susi sa pag-unlad ng lahing Pilipino at kalayaan ng ating Bansa.Nakita nya,na ang pagiging isang Ilustrado ay isang paraan upang mapatunayan sa mga Espanyol na tayong mga Pilipino ay may karapatang magkamit ng respeto’t kalayaan tulad nila.Hindi katakataka na ang ideolohiyang ito ay ipinaglaban ni Rizal hanggang kamatayan,sapagkat siya mismo ay isang ilustrado bunga ng turo ng kanyang pamilya at ng kanyang pagtatapos ng pag-aaral sa kinuhang propesyon na optolmiya,na naging dahilan ng kanyang sariling kaunlaran.