Giriş:

Sovyetler birliğinin 1991 yılında dağılması sonucu Orta Asya’da ki cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını ilan etmesini takip eden süreçte Çin Halk Cumhuriyeti bölgede oluşan siyasi boşluğu fırsat bilerek bağımsızlıklarını kazanan cumhuriyetlerle ilişki kurarak bölgedeki etkisini artırma arayışı içine girmiştir. Orta Asya Çin açısından Çin’in ekonomik, siyasi, güvenlik ve güvenlik yani çinin geleceğini doğrudan ilgilendiren çıkarları nedeniyle bağımsızlığına kavuşan Orta Asya devletlerini tanımış ve bölge ülkeleriyle ikili ve çok taraflı diplomasisini etkinleştirmek istemiştir.

Çin ile 1,533 kilometrelik sınırı, geniş yüz ölçümü jeo-enerjik ve jeo-stratejik konumu itibari ile Kazakistan Çin’in Orta Asya devletleriyle olan ilişkilerinde diğer devletlere nazaran daha öncelikli bir konuma sahip olmuştur.

Çin’in bölgedeki, özellikle Kazakistan’daki öncelikleri; Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesine bölgeden sıçrayacak olası bir milliyetçi hareketin yarattığı endişe, nüfusu her geçen gün artan Çin’in ihtiyacı olduğu enerji kaynaklarının karşılanması için bölgenin sahip olduğu muazzam doğal kaynakların önemi, bölgesel ve bölge dışı güçlerin bölgedeki rekabet mücadelelerinin Çin’in ulusal çıkarlarına yönelik oluşturabileceği tehditler olarak belirlenmiştir.

Orta Asya’da çıkarları olan Rusya, ABD, AB ve Türkiye, İran, Hindistan hatta Japonya ile Güney Kore gibi diğer güçlerin bölgedeki etkisine karşı bölge ülkelerle ikili ve çok taraflı diplomasisini etkinleştirmektedir. Güvenlik açısından Orta Asya bölgesi, Çin’in Doğu Türkistan bölgesi ile hemhudut olduğu için bir dizi sınır güvenliği müzakereleri başlamış ve bu gelişmeler Şanghay Beşlisi örgütünün doğuşuna sebep olmuştur. Söz konusu örgüt Haziran 2001′de Orta Asya’da bölgesel ekonomi ile güvenlik işbirliğini amaçlanan Şanghay İşbirliği Örgütü’ne dönüşmüştür. Terörle mücadelesi ve ortak askerî tatbikatlar Çin’in Orta Asya güvenlik politikasının araçları olmuştur.
.
Güvenlik

Çin ve Kazakistan’ın Orta Asya’da ki güvenlik çıkarları sınır güvenliği ve bölgesel güvenlik çerçevesinde şekillenmektedir. 1992 yılında diplomatik ilişkilerin başlamasından sonra Çin ve Kazakistan’ın üzerinde durduğu ilk konu iki ülke arasındaki sınır problemini çözmek olmuştur. 23 Kasım 1999 ortak bildirisinde, 10 Mayıs 2002’de sınırları belirleme konusunda karşılıklı protokolde ve 26 Aralık 2006’da imzalanan kapsamlı sınır anlaşması ile kademeli olarak Çin ve Kazakistan aralarındaki sınır anlaşmazlıklarını büyük ölçüde çözmüşlerdir . Ayrıca 2002 yılında Kazakistan ve Çin devlet başkanları tarafından dostluk, iyi komşuluk, iş birliği antlaşması , terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılığa karşı antlaşma, tehlikeli askeri eylemleri engelleme anlaşmaları imzalanmıştır.

Hem Batı sınırlarının güvenliği hem de Sincan-Uygur Özerk Bölgesi’nin (Doğu Türkistan) güvenliği açısından Çin’in Orta Asya ülkeleriyle iyi ilişkiler kurması büyük önem taşımaktadır. Pekin ayrıca komşu bölgede kendisini de etkileyebilecek istikrarsızlık istememesi dolayısıyla Orta Asya ile yakından ilgilenmektedir. Doğu Türkistan yer altı kaynakları ile ülke ekonomisinin kalkınmasında büyük bir paya sahip olmakla ve Çin’in Orta Asya ya açılan en önemli kapısı olması dolayısıyla bu bölgenin her anlamda istikrarı Çin’in hem Orta Asya da ki hem de kendi iç politikasının güvenliği açısından büyük önem arz etmektedir.

Çin’in başta Doğu Türkistan, Tibet, İç Moğolistan gibi azınlık bölgeleri Çin’in yumuşak karnını oluşturmaktadır. Çin, Bu bölgelerde meydana gelebilecek ayrılıkçı hareketlerin domino etkisi yaratarak diğer sorun yaratma potansiyeli olan bölgelere sıçraması endişesi içerisindedir. Doğu Türkistan ayrılıkçı hareketlerinin ilham kaynağı Orta Asya devletlerinin bağımsızlığına kavuşması olmuştur. Dolayısıyla Çin, Orta Asya devletleriyle iyi ilişkiler kurarak bu devletlerin Doğu Türkistan konusunda desteklerini almak istemektedir. Bu devletler arasında Kazakistan’ın farklı etnik ve dini grupların buluşma noktası olma özelliği, Kazakistan da yaklaşık 180, 000 Doğu Türkistanlı’nın ikamet etmesi, bir milyona yakın Kazakistanlının da Çinin Doğu Türkistan bölgesinde ikamet etmesi ve Kazakistan’ın Doğu Türkistan’la en büyük sınıra sahip olması Çin açısından Kazakistan’ın Doğu Türkistan ayrılıkçı hareketleri karşı Çin’e desteği hayati önem taşımaktadır. Bu kapsamda Çin Halk Cumhuriyeti ve Kazakistan hem ikili olarak hem de Şanghay İşbirliği Örgütü( SCO) çerçevesinde bölgedeki terör, aşırılıkçılık ve ayrılıkçılık(three evils) hareketlerine karşı iş birliğini geliştirmiş ve Çin Doğu Türkistan konusunda gerekli desteği kısmen almıştır. Kazakistan’da özellikle yükselen ekonomisinin istikrarını korumak ve Çin’den aldığı güvenlik tehdit ile birlikte Çin’in “three evils” ile olan endişelerini paylaşmıştır . Çin Doğu Türkistan sorunun bölgedeki en büyük rakibi olan ABD tarafından kullanılmaması ve çıkarlarını korumak amacıyla bir takım stratejiler izlemiştir. Çin Doğu Türkistan’da ki ayrılıkçı hareketlerin El-kaide gibi uluslararası terörist örgütler tarafından desteklendiği ve eğitildiği iddiasını ortaya atmıştır. Böylece ABD’nin 11 eylül sonrası başlattığı operasyonların meşru sebebi olarak adlandırdığı “teröre karşı mücadele” Çin tarafından da Doğu Türkistan meselesinde kullanılmıştır. Dolayısıyla Çin Doğu Türkistan da ki ayrılıkçı hareketleri terör ve bölücülük kapsamında değerlendirilmesini ve uluslararası toplumun bu konuda desteğini almak istemiştir.

11 Eylül sonrası terörle mücadele kapsamında ABD’nin Orta Asya devletlerinden üs temin etme girişimleriyle başlayan ilişkiler ve bölge ülkelerini etki altına alma girişimleri Çin açısından olduğu kadar bölgede ki diğer büyük güç olan Rusya’nın da Orta Asya’da çıkarlarını tehdit etmektedir. Çin’in yükselişi beraberinde yeni süper güç söylemlerini de beraberinde getirmiştir ve Çin açısından bu yükselişin istikrarının sürdürülebilmesinde Orta Asya devletleriyle iyi ilişkiler kurmak Çin açısından hayati önem taşımaktadır. Orta Asya’da süper güç olarak konuşlanan ABD kendisine rakip olarak görebileceği Çin’in Orta Asya da ki çıkarlarına tehdit edebilecektir. Her ne kadar Çin’in bölgedeki en büyük rakibi Rusya da olsa söz konusu ABD’nin Orta Asya politikaları olunca çıkarları birbirleriyle örtüşmektedir. Bu kapsamda her iki devlet Rusya ve Çin Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesinde izlenilen politikalar aracılığı ile ABD’nin bölgedeki etkinliğini kırmak istemektedirler.

Kazakistan Sovyetler Birliği dağıldıktan ve bağımsızlığını ilan ettikten günümüze kadar gelinen süreçte ne Rusya’nın ne de bölgede ki her hangi bir gücün etkisi altına girmemek ve bağımsız iç ve dış politika izleyebilmek için bölgede “Denge politikası” izlemiştir. Yer altı kaynaklarının kullanımında Rusya’ya olan ekonomik bağımlılığını giderebilmek için Çin ve diğer devletlerle ilişi kurarak satış yelpazesini genişletmek istemiştir. Diğer yandan ABD’nin 11 Eylül sonrası Terörle mücadelesine destek vererek bölgede Rusya ve Çini dengelemek istemiştir.