TRÀNG GIANG Trên dòng sông văn chương rộng lớn của nền văn học dân tộc bao đời nay, ta bắt gặp những cánh buồm kéo gió của luồng thơ văn hiện đại hay cổ xưa và còn bắt gặp cả những con thuyền chở nét tinh hoa đan xen giữa văn học hiện đại và cổ điển. Một trong số đó có lẽ là chiếc thuyền “Tràng Giang” của Huy Cận_người chèo thuyền, chèo những dòng thơ với tâm hồn nhảy cảm trước thiên nhiên và cuộc đời. Nét cổ điển kết tinh trong hồn thơ Huy Cận đã mang đến những âm hưởng sâu sắc và đậm chất thơ cho “Tràng Giang”. Màu sắc cổ điển ấy thấm đượm trong thi đề, thi tứ, thi liệu và thi pháp của bài thơ. Nhan đề của bài thơ chất chứa nét tinh hoa của một tâm hồn nghệ sĩ. Trước đây, bài thơ có tên “Chiều trên song”_một tên gọi gắn liền với lối ta chân, miêu tả chân thật cảm xúc, sự việc. Tên gọi “Tràng Giang” bây giờ mang nhiều ý nghĩa sâu xa từ thực đến ảo, gợi nhiều cảm xúc và sự suy tư. “Tràng Giang” là một từ ghép Hán – Việt mang âm hưởng cổ xưa. Nhan đề bài thơ đồng nghĩa với từ “ Trường Giang”, nghĩa là con sông dài nhưng hiệp vần “ang” trong “Tràng Giang” còn gợi lên nét mênh mang, rộng lớn cho con sông dài đó. Bức tranh “Tràng Giang” hiện lên qua cái nhìn và cách cảm nhận riêng của nhà thơ khi một mình đứng trước dòng sông rộng lớn bao la suy ngẫm về cuộc đời. Hình ảnh đó gợi trong ta bao nỗi niềm xúc động về sự cô đơn của nhà thơ. Tứ thơ này đã nhiều lần xuất hiện trong những bài thơ cổ : con người đứng trước thiên nhiên, trước vẻ đẹp của đất trời và từ đó dâng trào những cảm xúc về cuộc sống. Huy Cận đã vận dụng tinh tế tứ thơ cổ trong bài thơ của mình cũng như xây dựng thành công nền móng cho dòng cảm xúc chủ đạo của bài thơ : nỗi buồn và sự cô đơn. Mùi hương cổ điển còn lan tỏa trong bài thơ qua những thi liệu cổ được Huy Cận sử dụng vô cùng tinh tế. Từ “ đìu hiu” xuất hiện trong câu thơ đầu tiên của khổ hai được tác giả mượn trong tứ thơ cổ _ “ Chinh phụ ngâm” : “Non Kỳ quạnh quẽ trăng treo Bến Phì gió thổi đìu hiu mấy gò”
Thổi luồng gió đìu hiu ở nơi chiến trường đẫm máu vào tứ thơ của mình, Huy Cận đã khắc họa rõ nét vẻ hoang vắng, tàn tạ trên dòng sông với những “cồn nhỏ” thưa thớt, lơ thơ. Những chi tiết đó đã vẽ nên một bức tranh cảnh vật nhỏ bé bị nhấn chìm trong không gian rộng lớn, bao la, đượm buồn. Từ “đùn” trong “Lớp lớp mây cao đùn núi bạc” cũng là một chi tiết thơ được tác giả mượn trong thơ của Đỗ Phủ : “Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng Tái thượng phong vân tiếp địa âm” ( Lưng trời sóng gợn lòng sông thẳm Mặt đất mây đùn cửa ải xa )
Lớp lớp mây trắng “đùn” lên nhau đã tạo thành những núi mây bạc lấp lánh dưới ánh sáng hoàng hôn. Hình ảnh đó đã tạo nên vẻ đẹp hung vĩ nhưng vẫn chất chứa nỗi buồn. Ở khổ thơ cuối cùng của bài thơ, ta còn bắt gặp một thi liệu cổ trong thơ của Thôi Hiệu : “ Nhật mộ hương quan hà xứ thị Yên ba giang thượng sử nhân sầu” ( Hoàng hôn về đó quê đâu tá? Khói sóng trên sông não dạ người )
Dường như cả Thôi Hiệu và Huy Cận cùng mang một nỗi nhớ quê da diết khi đứng trước con sông vắng lặng trong buổi chiều tà. Đưa chi tiết “ khói hoàng hôn ” vào thơ của mình, Huy Cận đã tạo nên nét cổ kính, sâu lắng, tràn ngập tình thơ cho “Tràng Giang”. Nét cổ kính toát lên từ thi pháp đã mang đến một vẻ đẹp riêng cho bức tranh “ Tràng Giang”. Nghệ thuật đối ý, đối câu và tiểu đối đã được nhà thơ khai thác một cách hiệu quả. “ Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp Con thuyền xuôi mái nước song song”
Sóng hay con thuyền đều mang những nỗi niềm riêng. Nếu sóng “gợn” ra xa, gối nhau đến tận chân trời, “điệp điệp” chồng chất lên nhau tầng tầng lớp lớp, thì con thuyền lại “xuôi mái” hờ hững giữa dòng nước “song song”, phân ly, đượm buồn. Đến câu thơ tiếp theo, cặp hình ảnh đối nhau “thuyền về nước lại” đã nhấn mạnh sự chia lìa, xa cách. Giữa dòng sông rộng lớn bao la ấy bỗng xuất hiện “củi một cành khô”. Nó quá nhỏ bé, lạc lõng khi trôi nổi vô định, mất phương hướng trên dòng chảy của sông nước, của cuộc đời. Hai câu thơ sau vừa sử dụng nghệ thuật tiểu đối, vừa vận dụng tinh tế nghệ thuật đối câu : “Nắng xuống, trời lên sâu chót vót; Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.”
Giữa không gian “Nắng xuống, trời lên” chia lìa, xa cách mở ra theo chiều cao và chiều sâu thì con sông và bầu trời ở câu thơ tiếp theo lại mở ra theo chiều dài, chiều rộng. Ngòi bút thơ của Huy Cận thật tinh tế! Hình ảnh “bèo” cũng thật nhỏ bé giữa dòng sông mênh mông. Sự đối lập giữa cái nhỏ bé và rộng lớn đã mang đến cho hồn thơ một nỗi buồn sâu sắc, một nỗi buồn của cả một thế hệ, đâu phải chỉ riêng “củi một cành khô”. Hình ảnh “chim nghiêng cánh nhỏ” cũng đối với “bóng chiều sa”. Cánh chim ấy quá mong manh, yếu đuối, nhỏ bé trong cái bao la của đất trời vào buổi chiều sa. “củi”, “bèo” và “cánh chim” đều là những hình ảnh ước lệ tượng trưng vô cùng đặc sắc nhưng cũng rất gần gũi, thân quen. Nếu như “Củi” gợi lên nỗi lòng và cuộc đời của tác giả, thì “bèo” tượng trưng nỗi buồn của cả một thế hệ. Còn “cánh chim” gợi lên không gian và thời gian lúc buổi chiều tà. Nét hiện đại đầu tiên trong hồn thơ Huy Cận đó là mượn thi tứ của người xưa để lột tả nỗi buồn nhân thế, nhân sinh của người nay. Nhà thơ đã sử dụng những thi liệu trong thơ đường để biến thành cái riêng cho thơ mình.Hình ảnh “khói hoàng hôn” là một thi liệu cổ đã được Huy Cận đưa vào bài thơ.Thế nhưng, sự tinh tế của tác giả chính là tạo nên nét khác biệt đặc sắc riêng cho “Tràng Giang” : không có “khói hoàng hôn” trên sông thì nỗi nhớ quê nhà vẫn da diết, tha thiết vô cùng. Nỗi buồn thương nhớ về quê hương ấy luôn thường trực trong tác giả, bất kể không gian lẫn thời gian. Qua đó, ta cảm nhận được sâu sắc một tình yêu nước thầm kín mà sâu nặng của nhà thơ. “Thuyền về nước lại” và “Nắng xuống trời lên” là những hình ảnh thơ thể hiện tư duy phân đôi của Huy Cận. Thuyền và nước, nắng và trời không cùng đường, mỗi bên một ngã chia lìa, xa cách. Những hình ảnh thơ đơn lẻ và mang tính chất thực tế “con thuyền”, “củi”, “bèo”, “cánh chim” đã trở thành nét riêng và là điểm nhấn cho bài thơ. Việc sử dụng tư duy phân đôi và những hình ảnh thơ đơn lẻ, hiện thực đã nhấn mạnh nỗi buồn chất chứa trong toàn bộ bài thơ và tâm hồn của tác giả. Ngôn ngữ hiện đại được Huy Cận dử dụng trong thơ của mình cũng tạo nên nét đặc sắc cho bài thơ. Ở khổ thơ thứ hai, nhà thơ đã dung cụm từ “sâu chót vót” để gợi lên trong lòng ta một không gian “nắng xuống trời lên”. Bằng nghệ thuật lạ hóa ngôn từ, Huy Cận đã thành công trong việc mở ra một không gian rộng lớn vừa sâu, vừa cao nhưng thấm đượm nỗi buồn. Nỗi buồn nhân sinh, nhân thế vì thế mà lan tỏa khắp hồn thơ Huy Cận. Nghệ thuật đảo ngữ đặc trưng cho phong cách thơ hiện đại cũng đã được nhà thơ vận dụng trong câu thơ “Củi một cành khô lạc mấy dòng”. Không phải là một cành củi khô mà là củi một cành khô. Cách nói này đã nhấn mạnh sự bé nhỏ, gầy guộc của một cành củi, từ đó nhấn mạnh nỗi buồn về cuộc đời của nhà thơ. Đọc bài thơ “Tràng Giang”, ta bắt gặp không ít những từ láy vần cũng như láy nguyên. Ở khổ thơ đầu tiên, từ “điệp điệp” gợi tả những con sóng gợn chồng chất lên nhau. Từ “song song” gợi lên sự phân ly giữa dòng chảy của con sông rộng lớn bao la. Sang khổ thơ thứ hai, những từ láy “lơ thơ”, “đìu hiu”, “chót vót” khiến cho bức tranh “Tràng giang” có thêm sức sống nhưng lại trở nên hiu quạnh, mênh mang, đượm buồn. Từ láy “lặng lẽ” trong khổ thơ tiếp theo giúp ta cảm nhận được sự cô đơn, vắng vẻ, hiu quạnh của cảnh sông. Cuối cùng, sự xuất hiện của từ “lớp lớp” đã khắc họa thành công hình ảnh những núi mây bạc lấp lánh dưới ánh nắng hoàng hôn. Tất cả những từ láy nêu trên đồng thời đã làm tăng nhạc tính cho bài thơ. Bài thơ “Tràng Giang” của Huy Cận là sự kết tinh đan xen độc đáo và đầy nghệ thuật giữa cái mới và cái cũ, giữa hiện đại và cổ kính, tạo nên sự đồng cảm giữa người xưa và người này. Giá trị biểu cảm của bài thơ qua đó mà được bộc lộ một cách sâu sắc : nỗi buồn thương đau đớn mênh mang của Huy Cận, của một thế hệ về cuộc đời, kiếp người và hòa quyện trong đó là tình yêu quê hương, thiên nhiên, đất nước thầm kín. Hanh nguyen