Inleiding
Zaterdag 8 maart 2014. Ik word wakker en ga naar beneden. Tijdens het ontbijt lees ik de krant en valt mijn oog op een artikel over loonongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Dit is een groot maatschappelijk probleem dat de afgelopen jaren steeds meer in de actualiteit komt. Per uur verdienen Nederlandse vrouwen gemiddeld 18,5 procent minder dan mannen. Vrouwen blijken zo’n 3 tot 7 procent minder loon te ontvangen dan mannen. Het gaat hier om een beloningsverschil. Hoe erg het is gesteld met de beloning en financiële situatie van vrouwen is deze tijd onderwerp van gesprek. Bijna de helft van de vrouwen in Nederland is niet economisch zelfstandig. Maar waarom verdienen mannen eigenlijk veel meer dan vrouwen?
Wet Gelijk loon
De wet Gelijk loon bestaat al meer dan een kwart eeuw, maar nog steeds verdienen vrouwen een stuk minder dan mannen. Waar ligt dat aan? En zal het ooit veranderen? In de jaren zestig was het de gewoonte dat vrouwenlonen in CAO's werden uitgedrukt als een percentage van mannenlonen. Werkgevers en werknemers stelden gezamenlijk vast wat een geschoolde ervaren werknemer in een bepaalde sector moest verdienen. Vervolgens bepaalden ze dat vrouwelijke collega's die hetzelfde werk deden recht hadden op 60 of 70 procent van dat loon. Sinds de invoering van de wet Gelijk loon voor vrouwen en mannen in 1975 en de wet Gelijke behandeling in 1980 is zo'n onderscheid tussen mannen en vrouwen verboden.
Deeltijd
Driekwart van de werkende vrouwen heeft een deeltijdbaan, terwijl mannen vooral fulltime werken. Ook als ze vader worden, passen ze hun arbeidspatroon nauwelijks aan: 95 procent blijft evenveel werken of doet er zelfs uren bij. Vaders gaan dus niet korter werken. Daardoor is er zo’n grote kloof. Dat is een belangrijke verklaring voor het salarisverschil.
In Nederland hebben vrouwen nog steeds een dubbel toekomstperspectief: de carrière op kantoor en de zorgtaak thuis. Vrouwen zoeken naar mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren door in deeltijd te gaan werken of ze staken het werk voor een paar jaar. Dat deeltijders relatief minder verdienen, valt daarom wel te verklaren. Verreweg de meeste deeltijders zijn vrouwen. Zij zijn vaak heringetreden en hebben dus minder werkervaringsjaren opgebouwd.
De belangrijkste reden dat vrouwen minder verdienen dan mannen is dus dat zij vaker in deeltijd werken en daardoor ook vaker in lagere functies. Kortom, de beslissing minder te gaan werken als er kinderen komen, heeft enorme gevolgen voor de rest van hun loopbaan. Dit blijkt niet alleen uit het bedroevend lage aantal vrouwen dat in Nederland de top haalt, maar ook uit het feit dat slechts 52 procent van de Nederlandse vrouwen financieel op eigen benen kan staan.
Inkomensverschil
Wat ook niet helpt, is dat vrouwen voor studies en banen kiezen die minder opleveren. Zowel mannen als vrouwen in vrouwenberoepen, zoals de zorg en het onderwijs, verdienen gemiddeld minder dan in mannenberoepen, zoals de bouw en de financiële sector. Het is zelfs zo dat hoe meer vrouwen er in een bedrijf werken, hoe lager het uurloon is.
De beloningsverschillen zijn het grootst in de bank- en verzekeringsbranche en in de industrie: het kleinst in de horeca en bij de overheid. Het inkomensverschil is deels te verklaren. Veel vrouwen zeggen hun baan op zodra ze kinderen krijgen. Hierdoor zijn werkende vrouwen gemiddeld tien jaar jonger dan werkende mannen. Omdat leeftijd een belangrijke factor is voor de hoogte van het loon, verdienen vrouwen gemiddeld minder. Leeftijd hangt samen met ervaring en ook dat is een belangrijke indicatie voor de hoogte van het loon. Daarnaast hebben mannen vaker leidinggevende functies, waardoor hun loon hoger is. Tenslotte speelt het opleidingsniveau een grote rol. De jongere generaties vrouwen hebben hun opleidingsachterstand ten opzichte van mannen allang weggewerkt, maar voor werkende oudere vrouwen geldt dat veel minder.
In bijna alle beroepen krijgen mannen meer betaald dan vrouwen. Behalve onder managers is het loonverschil ook bij productiemedewerkers groot. Er zijn echter ook vakgebieden waar vrouwen iets meer krijgen dan mannen: vrouwelijke managers in toerisme en vrouwelijke administratief medewerkers in de marketing worden beter beloond dan mannen.
Vrouwen die veel mannelijke collega's hebben, zijn beter af dan vrouwen die werken in typische vrouwenberoepen. Het inkomensverschil tussen mannen en vrouwen is gemiddeld 30 procent. De leeftijd van mannen en vrouwen blijkt ook een grote rol te spelen.
Discriminatie
Is er sprake van discriminatie? Dat is een lastige vraag. Een interessant onderzoek naar mogelijke discriminatie deed de Commissie Gelijke Behandeling in 2011 bij achttien algemene ziekenhuizen. Het salaris van de vrouwen lag in alle onderzochte functiegroepen lager dan dat van de mannen. Zelfs het mooiste functiewaarderingssysteem biedt geen garanties voor gelijke beloning, stelt de commissie, want ook in de ziekenhuizen werd gebruikgemaakt van niet-neutrale maatstaven, zoals onderhandelingen en die veroorzaakten voor een belangrijk deel de beloningsverschillen. Mannen wilden een hoger loon, vroegen erom en kregen daarom meer. Dat mannen hechten aan een goed salaris is al vaker aangetoond. Vrouwen vinden geld minder belangrijk dan mannen en vragen er ook minder vaak om. Het loonverschil is niet wenselijk volgens velen, want vrouwelijk talent blijft onbenut en bij scheiding of overlijden kunnen zij niet voor zichzelf zorgen, maar gezien het feit dat vrouwen over het algemeen een topfunctie niet zo belangrijk vinden, net zomin als een goed salaris en ze er bovendien nauwelijks over onderhandelen, is de loonkloof ook niet vreemd.
In onze grondwet staat dat discriminatie op basis van geslacht niet is toegestaan. Toch ontvangen vrouwen in Nederland, bij zowel de overheid als het bedrijfsleven, gemiddeld minder loon voor precies hetzelfde werk. D66 wil dat vrouwen nu eindelijk hetzelfde gaan verdienen als mannen. Daarom stellen zij voor dat bedrijven verplicht worden in hun jaarverslag een diversiteitsparagraaf op te nemen met onder meer de verschillen in loon en vertegenwoordiging van het management. Dat biedt de ondernemingsraad een handvat om het gesprek aan te gaan over beloningsverschillen. Daarnaast wil D66 dat het wegnemen van het loonverschil tussen mannen en vrouwen bij gelijke arbeid een vast onderwerp van gesprek wordt bij de onderhandelingen tussen de sociale partners. In 2011 heeft het College voor de Rechten van de Mens onderzoek gedaan naar gelijke beloning in de ziekenhuissector en daarbij een advies uitgebracht over de wijze waarop beloningsverschillen verminderd kunnen worden. D66 wil dit soort onderzoeken voor meer bedrijven beschikbaar maken.
Waardering
Waarom verdient de één een hoger salaris dan de ander bij gelijkwaardig werk? Mannen en vrouwen waarderen hun functies verschillend. Mannen profileren zich door alles wat zij presteren in hun werk precies te benoemen. Zelfs de kleinste karweitjes vinden zij de moeite waard om te vermelden. Vrouwen hechten meestal meer waarde aan de sfeer op de werkvloer en steken veel energie in goede relaties tussen collega's. Dat scoort niet hoog in het functiewaarderingssysteem, want, na gevraagde opleiding, is het geven van leiding, het nemen van verantwoordelijkheid en het zelfstandig doen van werk het allerbelangrijkste. Onderaan het lijstje staat de kwaliteit van relationele eigenschappen.
Stoppen met werken om voor kinderen te zorgen, blijkt jaren later nog steeds een nadelige invloed te hebben op de hoogte van het loon. De groeiende groep herintreedsters van 45 jaar en ouder verdient minder dan de groep die altijd doorgewerkt heeft. Ook het feit dat veel vrouwen in deeltijd werken, is een aspect dat meespeelt. Deeltijders komen doorgaans minder snel voor promotie in aanmerking dan fulltimers. Maar veel belangrijker dan deeltijdwerk is de lagere financiële waardering voor typische vrouwenberoepen. Overigens zitten er niet alleen nadelen aan typische vrouwenberoepen. Voor sommige groepen vrouwen kan een traditioneel vrouwenberoep juist gunstig zijn, want vaak wordt er in die sectoren in de arbeidsvoorwaarden rekening gehouden met de specifieke wensen van werknemers die hun werk willen combineren met de zorg voor kinderen.
Overheid
De overheid blijkt als werkgever geëmancipeerder. Ook als het gaat om kinderopvang en werktijden is de overheid flexibeler. Dat geeft vrouwen die thuis zorgtaken hebben betere carrièreperspectieven. Bepaalde functies bij de overheid kunnen ook nadelen hebben. Een leraar bijvoorbeeld heeft flink geïnvesteerd in zijn opleiding en zal zijn specifieke beroep graag willen uitoefenen. Dat kan alleen op scholen. Die hebben geen concurrentie bij een voldoende aanbod van leraren. In dat geval bepaalt de overheid zijn salaris, maar als er een tekort ontstaat, kan dat leiden tot hogere lerarensalarissen. Door veranderingen in vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in de collectieve sector kunnen er dus ook loonverschillen ontstaan.
Politiek
Regeringspartij PvdA voert de druk op bedrijven op om het verschil in beloning tussen mannen en vrouwen op te heffen. De sociaaldemocraten komen binnenkort met een wetsvoorstel dat bedrijven verplicht cijfers over ongelijkheid tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers te publiceren. Ondernemingsraden krijgen volgens het plan meer invloed op het beloningsbeleid. Hoewel uit de nieuwste cijfers blijkt dat er verbetering is, noemt de PvdA de kloof nog altijd onacceptabel.
Op internationale vrouwendag, 8 maart, kondigde het PvdA-Tweede Kamerlid Keklik Yücel daarom een wetsvoorstel aan dat het beloningsbeleid minder vrijblijvend moet maken. Met de wet wil de PvdA bedrijven dwingen eerlijkere keuzes te maken. In het wetsvoorstel staat dat ondernemingsraden instemmingsrecht krijgen over gelijke beloning. Dat wil zeggen dat maatregelen van een bedrijf voor gelijke beloning eerst moeten worden goedgekeurd door de ondernemingsraad. Bovendien krijgt de ondernemingsraad bevoegdheid onderzoek in te stellen naar de beloning van mannen en vrouwen. Cijfers over beloningsongelijkheid moeten openbaar worden gemaakt in het jaarverslag. Het is nog onduidelijk op welke bedrijven het wetsvoorstel precies betrekking heeft.
Volgens de PvdA is het verschil in loon dus niet langer acceptabel en moeten bedrijven onder druk worden gezet de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op te heffen. Het sympathieke idee van PvdA-Kamerlid Keklik Yücel kan een stimulans vormen voor bedrijven ongelijkheid in beloning te herstellen als deze onterecht blijkt. Werknemers zullen eerder geneigd zijn naar hun werkgever te stappen als zij zich gesteund voelen door een ondernemingsraad die het bedrijf ter verantwoording kan roepen. De vraag is echter hoeveel onrecht hiermee hersteld kan worden.
Europese Commissie
De Europese Commissie heeft in 2010 een vijfjarenplan gepresenteerd om gelijke behandeling te bewerkstelligen. De ongelijke beloning van mannen en vrouwen staat centraal in het vijfjarenplan van de Europese Commissie. De commissie wil werkgevers bewust maken van de verschillen en initiatieven ondersteunen die de gelijkheid van man en vrouw bevorderen.
In de hele Europese Unie verdienen vrouwen gemiddeld 18 procent minder dan mannen. In Nederland is dit percentage zelfs hoger. Daarmee staat ons land samen met Tsjechië, Cyprus, Oostenrijk en Estland in de top wat betreft inkomensongelijkheid.
Conclusie
Op basis van bovenstaande bespreking luidt mijn conclusie dat mannen en vrouwen in Nederland nog te vaak ongelijk worden beloond. Het verschil is in het bedrijfsleven zo’n 7 procent, maar ook bij de overheid verdienen vrouwen minder dan mannen. Bovendien krijgen mannen vaker salarisverhoging.
Heel veel vrouwen werken in deeltijd en vinden andere dingen belangrijker dan geld. Ze onderhandelen ook liever niet. Daarnaast is verschil in prestatie lang niet altijd de oorzaak. Belangrijk blijkt hoe handig de werknemer zijn positie op kantoor weet uit te buiten. Tenslotte liggen in typische vrouwenberoepen de lonen een stuk lager dan in zogenaamde mannenberoepen. Vrouwen die rijk willen worden, kunnen het beste architect of accountant worden.
Ik pleit ervoor dat vrouwen hetzelfde moeten verdienen als mannen. Dit is in de samenleving een breed gekoesterde wens. Gemiddeld verdienen vrouwen minder dan mannen en dat is beslist niet alleen omdat ze op lagere niveaus werken. Van bedrijven en de overheid mag worden verwacht dat zij hun personeel gelijk belonen en gelijke carrièrekansen bieden. Hiertoe moeten zij hun vrouwelijke werknemers die kinderen krijgen aanmoedigen om niet te lang uit het arbeidsproces te stappen en hun ambities niet te temperen. Echter, uiteindelijk is het aan de vrouw zelf of zij de lat hoger wil leggen. Bij gelijke inspanning is gelijk loon gerechtvaardigd.
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft onlangs nieuwe cijfers gepubliceerd waaruit blijkt dat bijna een op de vijf Nederlandse vrouwen meer verdient dan haar partner. De voornaamste oorzaak is het onderwijssucces van vrouwen. De afgelopen twintig jaar is het aantal vrouwen dat havo of vwo doet en daarna een hogere beroepsopleiding of wetenschappelijke studie volgt explosief toegenomen. De jonge generatie vrouwen is gemiddeld hoger opgeleid dan haar mannelijke leeftijdgenoten. Het is een trend die zich in heel Europa voordoet. De economische opmars van vrouwen lijkt daarmee definitief.
