[pic] УНИВЕРЗИТЕТ “Св.КИРИЛ И МЕТОДИЈ”

ЕКОНОМСКИ ИНСТИТУТ - СКОПЈЕ

ПОСТДИПЛОМСКИ СТУДИИ ОД ОБЛАСТА НА

ФИНАНСИСКИ МЕНАЏМЕНТ

СЕМИНАРСКА РАБОТА

Предмет: Менаџерско сметководство

Значењето на политиките за сметководствено контролирање кај банките во Република Македонија

Студент: Билјана Ивановска

Досие бр. 1594

Наставници:

Проф.д-р Билјана Ангелова

Проф.д-р Татјана Петковска

Скопје, 2014 година

СОДРЖИНА

Вовед..................................................................................................................................3

1. Сметководствени политики кај банките.............................................................4

2. Сметководствено контролирање кај банките………………………………..... 6 1. Определување на сметководствен контролен систем………………….….6 2. Начела на сметководствено контролирање………………………………...7 3. Идентификација на најважни ризици……………………………………….8

3. Типови на сметководствено контролирање……………………………………10 1. Примарно сметководствено контролирањe……………………………….10 2. Секундарно сметководствено контролирање……………………………..13

Заклучок………………………………………………………………………………….14
Summary………………………………………………………………………………….15

Користена литературa…………………………………………………………………...16

Вовед

Сметководството во банкарскиот сектор во Македонија се води врз основа на широкиот спектар на законска регулатива и тоа :Законот за трговски друштва, Законот за девизно работење, Законот за банки, Законот за Народната банка на Македонија, Законот за хартии од вредност, Супервизорски стандарди, Одлука за методологија за евидентирање и вреднување на сметководствените ставки за подготовка на финансиски извештаи, Одлука за сметковниот план на банките,Одлука за видовите и содржината на финансиските извештаи кај банките и многу други подзаконски регулативи со кои детално се објаснува начинот на водење на сметководствените политики кај банките кои имаат статус на голем трговец. Сметководството кај банкарскиот сектор има за задача да обезбеди навремени и ажурни податоци на корисниците (акционерите, менаџерите, управниот одбор) за донесување на понатамошни одлуки.

Оттука, за секоја банка е значајно да има солидно поставен систем на сметководственото контролирање кој ќе претставува основен и најважен дел од целиот контролен систем кој опфаќа и внатрешно и надворешно ревидирање на сметководството како и надгледување на сметководствената функција. Сметководственото контролирање кое се разгледува во овој семинарски труд е еден дел од сметководствените политики кои секоја банка има обврска да ги усвои во рамките на своите интерни акти. Врз основа на овие политики банките го водат сметководството и ги изготвуваат финансиските извештаи.

Во овој семинарски труд детално се објаснети сметководствените контролни функции кај банките, пред се кај банките кои се дел од поголеми банкарски групации. Значајно е да се напомене дека кај овие банкарски групации, најчесто сметководственото контролирање е на некој начин и наметнато од страна на членката водич на групацијата. Во моментот на изработка на овој труд, во Македонија постојат 15 банки[1] лиценцирани од страна на Народната банка на Македонија од кои 9 се дел од странска групација.

1. Сметководствени политики кај банките

Сметководствените политики кај банките се основа за водење на сметководството како и изработка на финансиски извештаи. Тие претставуваат специфични принципи, основи, конвенции, правила и практики усвоени од страна на секоја банка одделно. Финансиските извештаи се структурирани финансиски презентирања на финансиската состојба и на трансакциите извршени од страна на банките. Секогаш при подготовка на овие извештаи банките ги имаат во предвид основните начела а тоа се: вистинито, навремено и фер презентирање на имотот, обврските, главнината, приходите, расходите и финанскискиот резултат од работењето.

Банките утврдуваат сметководствени политики со чија примена се обезбедуваат веродостојни и релевантни информации за донесување на правилни одлуки од страна на менаџерите и акционерите. Целта на сметководствените политики е да обезбеди: - Верно претставување на трансакциите, резултатот и финансиската состојба на банките - Реален и објективен приказ на финансиската сотојба и финанскиот резултат - Одразување на економската суштина на настаните и трансакциите - Неутралност и непостоење на пристасност - Сеопфатност

Банките при избор и примена на сметководствените политики се водат од следните принципи: - Принцип на континуитет во работењето[2] - Принцип на пресметковна основа [3]

Сметководствените политики се менуваат само ако тоа го бара законската регулатива, Меѓународните стандарди за финансиски извештаи и останати подзаконски регулативи или тела кои оценуваат дека има потреба од промена со цел посоодветно и поверодостојно презентирање на настаните.
Правилата за сметководствени политики кои секоја банка ги донесува како интерен акт, се применуваат континуирано додека да се донесе друг акт кој би ги регулирал овие прашања.

Сметководствените политики се особено значајни при изработка на годишните извештаи кои банките имаат обврска да ги состават веднаш по истекот на деловната година. Овие годишни извештаи ги вклучуваат следниве извештаи: 1. Биланс на состојба 2. Биланс на успех 3. Објаснувачки белешки

Годишната сметка се доставува до Регистарот на годишни сметки при Централниот регистар и рокот не може да биде подолг од 2 месец по истекот на деловната година. Но најважно кај овие извештаи е тоа што тие се изработени за потребите на акционерите, менаџментот, клиентите, вработените во банките, Народната банка и други институции и целокупната јавност. Банките изготвуваат и доставуваат до Народна банка квартални, полугодишни и годишни извештаи, додека за состојбите и прометот на сите сметки од сметковниот план доставуваат извештаи на декадно и месечно ниво.

Банките прифаќаат одредени сметководствени политики кои целосно одговараат на природата на деловното работење и најсоодветно ја прикажуваат финансиската состојба.

2. Сметководствено контролирање кај банките

Политиките за сметководствено контролирање кај банките, кои се дефинираат од страна на самите банки интерно во своите акти и документи, се алатка за дејствување на севкупната сметководствена функција. Целта на политиките е да обезбеди квалитетни и сигурни сметководствени информации, а со тоа и правилно и навремено финансиско известување.

Политиките за сметководствено контролирање ги вклучува следниве пет елементи на внатрешни контроли: 1. Сметководствен контролен систем кој е внатрешна околина и која ги определува интерните акти( правилници, политик, упаства), основите за успешно контролирање и начелата на сметководственото контролирање; 2. Идентификација на најважните ризици; 3. Определување на сметководствени контролни активности кои се потребни за контролирање на ризиците; 4. Информирање и комуницирање кои се од големо значење за добро функционирање на системот на внатрешни контроли; 5. Надзорот кој го означува постојаното оценување на внатрешните контроли и функционирањето на сите елементи со цел подобрување односно отстранување на последиците.

1. Определување на сметководствен контролен систем

Системот на сметководствени контроли кај банките опфаќа контролни активности во : - Организациските единици каде се водат аналитичките сметководствени евиденции; - Организациските единици каде се изготвуваат изворните документи; - Сметководства на членки на групации доколку станува збор за банки кои се дел од поголема банкарска групација .

Сметководственото контролирање е напоредно проверување на правилноста на сметководствените податоци и отстранување на неправилностите утврдени при тоа. Сметководствените контролни активности имаат за цел спречување, како и откривање и корегирање. Сметководствените контроли се постапки за обезбедување на сигурност на сметководствените информации, одржување на веродостојни деловни книги и заштита на средствата.

При определување на сметководствениот контролен систем, банките се базираат на следните основни цели кои обезбедуваат: - Сигурен систем за поддршка на работењето; - Правилни, целосни и навремени сметководствени податоци; - Усогласеност со законските и другите барања.

Притоа од големо значење претставуваат интерните акти кои секоја банка ги донесува за внатрешна контролна околина. Тие акти се прирачници, правилници, упатства за работа итн.

2. Начела на сметководствено контролирање

При вршењето на внатрешни контроли кои се поврзани со сметководствениот систем кај банките, треба да се задоволени следниве начела: - Начелото на комплетност значи дека со контролите се обезбедува комплетност на податоците; - Начелото на вистиност значи дека сметководствените документи без разлика дали се во хартиена форма или електронски записи мора да ги прикажуваат деловните настани веродостојно и реално; - Начелото на поделба на задачите бара организирање на работата кое на поединецот не му допушта самиот да ја изврши работата од почетокот до крајот; - Начелото на контролирање на извршување на трансакциите бара контролирање на извршувањето на трансакциите на секое ниво од работење за да може евентуалните грешки побрзо да се откријат и со тоа да се намалат штетните последици; - Начелото на напоредност, односно ажурност на сметководствените евиденции зачи дека сите податоци за одобрените трансакции напоредно се внесуваат во соодветните евиденции; - Начелото на усогласеност на состојбата значи дека треба најмалку еднаш годишно да се провери дали состојбата на одделните активни и пасивни ставки во деловните книги се совпаѓа со фактичката состојба; - Начелото на одделеност на сметководството од извршување на трансакциите наложува дека податоците за трансакциите не смее да ги обработува исклучиво лицето кои ги извршува тие трансакции; - Начелото на стручност кое наложува дека сметководството може да му се довери само на едно лице кое е соодветно стручно обучено зависно од сложеноста на активноста; - Начелото на ограничување на пристапот кон средствата и евиденцијата со кое се спречува неодобрено менување на податоците и се обезбедува доверливост на податоците како и заштита на средствата.

3. Идентификација на најважни ризици

Сметководствениот процес кај банките се одвива во соодветни технички апликации во кои ажурно и навремено се водат аналитиката и синтетиката на средствата на банките. Оттука произлегуваат и низа на ризици кои може да настанат. Секако при идентификација на ризиците не се изземени и човечките грешки и нестручноста на вработените.

Во делот на сметководствената функција се идентификуваат следниве најважни ризици: - Ризикот од несоодветно сметководствено решение во аналитичката апликација; - Ризикот од погрешно или нецелосно внесување на податоците; - Ризикот од неправилно и ненавремено надворешно известување, а како последица на тоа и ризик од добивање на одредби од регулаторите (опомени, казни, глоби).
За таа цел, банките определуваат основни правила за надминување на ризиците поврзани со сметководствените функции. Тие најчесто се : - Систем на овластувања – банките се компании со многу вработени во различни организациони единици и извршувајќи најразлични задачи. За таа цел пристапот на секој вработен во банкарските софтверски апликации мора да биде внимателно надгледуван и ограничен со цел неовластени лица да немаат пристап кон сметководствениот систем, поведувајќи се од потребата за заштита на податоците. Овој систем на овластувања може да биде на повеќе нивоа на одобрувања со што се зголемува свеста за значењето и обемот на трансакциите. - Разграничување на должности – соодветното разграничување на должностите и одделувањето на задачите е начин на спречување на измами. - Почитување на сметководствени правила – секое сметководствено евидентирање во софтверските апликации се врши согласно одредбите на сметководствените стандарди и извештаи. - Документирање на сите деловни настани – сите деловни настани да се документираат соодветно по зависност од нивното настанување и содржинско расчленување. - Систем на старателство- се определува која организациона единица е одговорна за одделни сметководствени конта. Таа организациона единица обезбедува правилност на книжење, усогласеност на книжењата од аналитика и синтетика. - Архивирање – архивирањето на сметководствените документи е пропишано и законски со што се определува време и начин на чување на документите на банките.

3. Типови на сметководствено контролирање

Кај процесот на сметководствено контролирање разликуваме два типа : - Примарно сметководствено контролирање и - Секундарно сметководствено контролирање

1. Примарно сметководствено контролирање
Примарното сметководствено контролирање на податоците се врши во аналитичките сметководства и во други организациски единици каде се доставуваат изворните документи.

Зависно од одделната фаза на деловниот процес, овој тип на сметководствено контролирање го делиме на : - Влезни контроли - Процесни контроли - Излезни контроли

Квалитетот на излезните податоци, односно основата за подготвување на извештаите во голема мера зависи од влезните податоци. Токму затоа влезните податоци треба да се внесуваат во системот точно, правилно, целосно и навремено. Влезните контроли кои се однесуваат на влезот на податоците мора да обезбедат: - Внесените податоци да бидат правилни и преконтролирани ; - Внесените податоци да бидат во системот правилно обработени и лесно да се идентификуваат; - Внесените податоци да не се губат, дополнуваат, дуплираат или неправилно да се менуваат.
Основните контроли при влезот се : - Контроли на изворни документи, односно сметководствени документи-за секое книжење мора да постои веродостоен документ кој одговорните лица со потпис и верификација потврдуваат дека приказот на деловниот настан е правилен, вистинит и веродостоен и дека документот смее да се искористи при сметководственото евидентирање. - Формални, содржински и логично контроли на ниво на податок, запис, датотека (поставување на рачни и автоматски постапки) – при внес на податок софтверската апликација мора да обезбедува известување за грешката и неправилните податоци да се одбијат и повторно да се внесат. Контролите при внесувањето на влезните документи мора да обезбедуваат да се внесуваат само комплетни податоци. Најчесто се вршат следниве автоматски и рачни контроли: логични контроли кои ја проверуваат можноста за настанување на грешки, како на пример правилен внес на одделен параметар, книжење само на одредени сметководствени конта итн, формални контроли кои на корисникот му ги јавуваат грешките од типот на датум, број на сметка, даночни броеви и останати форми кои се стандардно пропишани и содржински контроли кои при автоматско книжење во софтверските апликации се контролира почетниот внес на податоци како на пример износи, кодови, шифри, конта итн. Кај компјутерско изработените сметководствени документи како што е на пример пресметката на камата, пресметката на провизиите и други, треба да се преконтролира дали правилно се внесени параметрите пред да настанат самите активности кои влијаат на правилноста и веродостојноста на така формираниот сметководствен документ. - Влезни контроли при одделно книжење на деловните настани во синтетиката на банките –неправилните сметководствени евидентирања се последница на недоволни влезни контроли и недоволна одговорност за евентуалните грешки во содржината и на правилноста и точноста на влезните податоци. А бидејќи потребите од сметководствените податоции и информации од година во година стануваат се пообемни и посложени,се поголема е потребата од автоматизација на подготвувањето на податоците, од поголем сметководствен надзор и рационализација на деловните процеси. Од тоа произлегува дека рачните евидентирања мора колку што е можно повеќе да се ограничат и да се обезбеди надзор над нив.

Кај процесните контроли мора да се обезбеди: - Комплетност, точност и логичност на обработката на податоците; - Контрола на датотеките и обезбедување на конзистентност; - Сигурност на податоците кои се чуваат во компјутерските датотеки; - Ревизорска трага.

Минималните контроли на процесите кои банките треба да ги вршат се следниве: - Контрола која оневозможува вршење на книжења на непостојни конта и трошковни места; - Контрола на правилноста на книжењето зависно од секторизацијата; - Котрола на контата на расходите да не покажуваат кредитни состојби, а контата на приходите дебитни состојби; - Заклучокот мора да биде израмнет (промет на товар да е еднакво со промет во полза) според датумите на валутата; - Датумот на обработка да не биде помал од дозволеното; - Книжењата во странска валута да имаат противвредност во домашна валута; - Контрола на шифрарникот на валути; - Контрола на книжењето на високи износи; - Контрола на двојно и веќе книжени податоци; - Контрола на aлфанумерички податоци во нумеричките полиња.

Кај банките од особено значење е да софтверските апликации се флексибилни во случај на нови законски барања, за известувања, промени на контниот план и сметководствените шеми или во случај на нов вид на трансакции.

Излезните контроли се контроли кои аналитичките сметководства мора да ги вршат по книжењето на деловните настани. Аналитичките сметководства мора да вршат и да обезбедат: - Формална контрола на правилноста на книжењето на деловните настани; - Содржинска контрола на правилноста на книжењето на деловните настани во согласност со сметковoдствените упатства и контен план; - Усогласеност на аналитичката сметководствена евиденција со сметководствените евиденции во синтетиката (главната книга); - Одделни аналитички конта, како и оддделни трансакции не смее да прикажуваат погрешни состојби; - Контролирано и тековно расчистување на одделните сметководствени ставки на преодните конта; - Обезбедување на усогласеност на вонбилансните состојби; - Содржинско следење на правилноста на книжењето на контата; - Усогласеност на интерните односи кај банкарските групации.

2. Секундарно сметководствено контролирање

Целта на секундарното сметководствено контролирање кое најчесто кај банките се врши во финансиското сметководство е проверување на ефикасноста на вршењето на примарnите сметководствени контроли.

Секундарното сметководствено контролирање опфаќа: - Контроли на податоците во синтетиката (главната книга); - Контроли при изработка на извештаи ; - Анализи; - Годишен попис на средства , побарувања и обврски.

Најчесто секундарните сметководствени контроли се определени во интерните акти на банките.

Заклучок

Банките во Република Македонија согласно Законот за трговски друштва имаат статус на голем трговец. Оттука, работењето на банките е строго регулирано и надгледувано од секој можен аспект. Најјасна слика за работењето на банките дава сметководството кое е клучна активност во банкарскиот сектор а од друга страна и специфично во однос на останатите компании кои функционираат во разни индустриски области. За таа цел банките се должни да постават сметководствени правила и прописи со кои ќе го водат своето сметководствено евидентирање.

Сепак најзначајно се политиките на сметководственото контролирање кои се интерни акти донесени во форма на правилници, упатства, прописи по кои цврсто се раководат банките во своето работење.

Првата работа по која тие се значајни е фактот што банките објавуваат различни видови на извештаи преку кои го обелоденуваат своето работење. Политиките на сметководствено контролирање овозможуваат овие извештаи да се навремени,ажурни и точни. Иако исправки се возможни, сепак ниту една банка не смее да си дозволи да постои грешка поради сметководствено евидентирање при приказот на овие извештаи. Тоа од една страна може да биде и регулаторен но и репутациски ризик.

Следно, политиките на сметководственото контролирање го прикажуваат и процесот на функционирање кај банките, начинот на кој е поставена организационата структура и начинот на кој се врши контрола над сите процеси. Доколку структурата на банките е јасно дефинирана и соодветно аплицирана, сметководствените политики ќе бидат јасно дефинирани и сметководственото контролирање ќе биде на највисок можен степен.
Сметководствената контрола ги штити и банките од измами и несакани злоупотреби од една страна, а од друга страна ги штити и интересите на своите вработени преку фактот што контролата сама по себе значи дека во секој процес постојат минимум две организациски единици низ кои поминуваат податоците, информациите и датотеките.

Билјана Ивановска

THE IMPORTANCE OF THE ACCOUNTING CONTROLLING SYSTEM WITHING THE BANKING INDUSTRY IN REPUBLIC OF MACEDONIA

Summary

This article describes the accounting process within the banking industry in the Republic of Macedonia. More precisely this article elaborates the accounting controlling system that exists among the 15 banks present in Macedonia.
The accounting system and its controlling aspects are strongly regulated in order to create a positive and safe surrounding, where clients, investors, stakeholders will have its confidence. The aim of the accounting within the banks is to provide on time, clear and right information to all stakeholders that need those information for decision making in the future.
The controlling process is described in detail in the internal documents that each bank is obliged to have.
The controlling process has the following activities: - Organizational units where all analytical accounting transactions are presented - Organizational units where the documents that are recognized for the first time are being safe kept - Accounting department within the banking groups if there are banks that are part of a foreign group holding.
There are many principles that are used among the banks as guidelines when controlling procedures are put into force. The aim of all those principles is to position the bank among the best companies organized and controlled on the Macedonian market.
Finally the aim of the whole accounting process in the banks is to ensure that its clients will be protected and best services and products will be offered.

Користена литература

1. Закон за трговски друштва (“Службен весник 28/04, 84/05, 25/07, 87/08,42/10, 47/10, 24/11, 166/12, 70/13, 37/14, 41,14 ”)

2. Закон за банки (“Службен весник 67/07, 90/09, 67/10, 26/13 и 135/11”)

3. Закон за Народната банка на Република Македонија (“Службен весник 158/10 и 123/12”)

4. Одлука за методологија за евидентирање и вреднување на сметкоодствените ставки и подготовка на финансиски извештаи ( “Службен весник 169/10, 165/12, 50/2013 и 110/13”)

5. Одлука за сметководствениот план на банките ( “Службен весник 118/07, 163/08, 31/09, 66/09, 118/09, 81/11, 151/11 и 110/13”)

6. Одлуката за видовите и содржината на финансиските извештаи на банките (“Службен весник 169/10, 152/11, 54/12 и 166/13”)

7. Народна банка на Република Македонија, www.nbrm.mk (Декември 2014)

8. НЛБ Тутунска банка ад Скопје , www.nlbtb.com.mk (Декември 2014)

-----------------------
[1] Банкарски систем на РМ, http://www.nbrm.mk/default.asp?ItemID=E3F83B943F87754FAA3890756D192B23

[2] Под поимот континуитет во работењето се подразбира дека банките ќе продолжат со работа во догледна иднина и нема намера ниту потреба да го ликвидира или материјално да го ограничи опсегот на работењето

[3] Под поимот пресметковна основа се подразбира признавање на ефектите од трансакциите и другите настани кога ќе настанат и се прикажуваат во финансиските извештаи за периодот за кој се однесуваат.