DETYRË
KURSI
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Punoi: Alma Taku Hoxha
1
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Përmbajtja
Hyrje
1. Çfarë kuptojmë me termin kulturë ?
2. Si ndikon kultura në sjelljen konsumatore ?
3. Problematika të divergjencave kulturore
4. Unikaliteti kulturor & Turizmi
5. Konkluzione
2
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Hyrje
Në përfundim të lëndës “Sjellja Konsumatore”,leksionet e së cilës patëm nderin ti ndiqnim nga profesoresha e nderuar Vjollca Bakiu,ne u munduam të shprehim pikëpamjet tona modeste në lidhje me konceptet kryesore të lëndës.Natyrisht që të njohësh mirë perceptimet dhe reagimet konsumatore duhet një punë e gjatë dhe një përvojë e madhe ,por megjithatë ne shpresojmë të kemi mundur të paraqesim një punim i cili do të lërë sadopak
gjurmë në kalvarin e gjatë të punimeve studentore të ciklit universitar Master.
3
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
1. Çfarë kuptojmë me termin kulturë ?
Kultura eshte trashëgimia e nje grupi social.Kjo trashëgimi ka nje ndikim shumë të madh mbi blerjet dhe përdorimin e produkteve.Menaxherët e marketingut duhet të mbykqyrin variablat kulturore, sepse influencat e tyre janë mjaft të fshehta brenda shoqërisë.Ajo që i shqetëson menaxherët eshte natyra normative.Normat e kulturës krijojne një sjellje të pranueshme që ndikon ndaj konsumatorëve me ate cka do blejnë ata.Kultura ndryshon.Ajo i përshtatet ngadalë situatave te reja.Megjithatë ajo mund te funksionojë si një strategji marketing sot,por mund të mos funksionojë si e tillë mbas disa vitesh.Kultura e kufizuar nga variabla te tillë si mosha ,feja,preferencat,orientimi etnik apo vendosja gjeografike quhet analiza nënkulturore.Edhe ne kete rast modelet etnike të sjelljes dhe te marrëdhënieve sociale i shqetësojnë menaxherët e marketingut.Kultura ka një efekt të dukshëm ne stilin e vendimmarrjes së familjes. Besimi dhe kombësia shpesh ndikojnë në mënyrën sesi merren vendimet.
Kultura dhe mjedisi shoqëror:
Kultura është e rëndësishme kur bëhet fjalë për të kuptuar nevojat dhe sjelljet e një individi.Gjatë gjithë ekzistencës së tij, një individ do të ndikohet nga familja e tij, miqtë e tij, mjedisin e tij kulturor apo shoqërinë që do të "mësojnë" atij vlerat, preferencat si dhe sjelljet e përbashkëta të kulturës së tyre.
Për një kompani, është e rëndësishme për të kuptuar dhe për të marrë në konsideratë faktorët kulturorë për çdo treg ose në çdo situatë në mënyrë që të përshtatë produktin e saj dhe strategjinë e saj të marketingut. Si këto do të luajnë një rol në perceptimin, zakonet, sjellje apo pritjet e konsumatorëve.
McDonalds është një shembull i shkëlqyer i përshtatjes me specifikat e secilës kulturë dhe të secilit treg. Të vetëdijshëm për rëndësinë që të ka një ofertë me produkte specifike për të përmbushur nevojat dhe shijet e konsumatorëve të kulturave të ndryshme, gjigandi fastushqimore ka për shembull: një mustardë McBaguette në Francë , një Chicken Maharaja Mac
4
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
dhe një Masala Grill Chicken në Indi (me erëza indiane), si dhe një Mega teriyaki Burger (me salcë teriyaki) ose Gurakoro (salce makaronash) në Japoni.Ndërsa të gjithë përbërësit e përdorur nga McDonald-së në vendet arabe dhe myslimane janë të certifikuar hallall. Zinxhiri i shpejtë ushqimor nuk ofron ndonjë produkt me proshutë ose mish derri.
Nën-kultura:
Një shoqëri është i përbërë nga disa nën-kultura në të cilat njerëzit mund të identifikohen.
Nënkultura janë grupe njerëzish që ndajnë të njëjtat vlera të bazuar në një përvojë të përbashkët apo një mënyrë jetese të ngjashme në përgjithësi.
Nënkultura janë kombësitë, fetë, grupet etnike, grupet moshore, gjinia e individit, etj ..
Tek nënkultura janë fokusuar shpesh kompanitë për segmentimin e tregut në mënyrë që të përshtatin një produkt apo një strategji komunikimi për vlerat apo nevojat specifike të një segmenti të caktuar.
Kompanitë shpesh komunikojnë në mënyra të ndryshme, ndonjëherë edhe për të krijuar produkte të veçanta (ndonjëherë pa dallim të rëndësishëme të brendshme) për të njëjtin lloj të produktit, në mënyrë për të synuar në mënyrë specifike një grup moshe, një gjini ose nënkulturë të veçantë.
Konsumatorët janë zakonisht më të hapur për produktet dhe strategjitë e marketingut që në mënyrë specifike kanë synuar ata.
5
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
2. Si ndikon kultura në sjelljen konsumatore ?
Klasa sociale:
Klasat sociale përkufizohen si grupe pak a shumë homogjene dhe renditen kundër njëri-tjetrit në bazë të një formë të hierarkisë shoqërore. Edhe në qoftë se kemi të bëjmë me grupe shumë të mëdha, ne zakonisht gjejnë vlera të ngjashme të jeteses, interesat dhe sjelljet në individët që i përkasin të njëjtës klasë shoqërore.
Ne shpesh supozojmë tri kategori të përgjithshme në mesin e klasave shoqërore: klasa e ulët, klasa e mesme dhe klasa e lartë.Njerëzit nga klasa të ndryshme sociale priren të kenë dëshira të ndryshme dhe modele të ndryeshme të konsumit. Pabarazi që rezulton nga ndryshimi në fuqinë e tyre blerëse, por jo vetëm. Sipas disa studiuesve, sjellja dhe zakonet e blerjes do të jenë gjithashtu një mënyrë e identifikimit dhe përkatësisë në klasën sociale.
Përtej një bazë të përbashkët të të gjithë popullsisë dhe duke marrë parasysh sesa shumë grupe të ndryeshme konsumatorësh ekzistojnë, ata zakonisht nuk blejnë gjithmonë produkte të njëjta, nuk e zgjedhin të njëjtin lloj pushimesh, jo gjithmonë shikojnë të njëjtat shfaqje televizive, nuk e lexojnë gjithmonë të njëjtat revista, nuk kanë të njëjtat hobi dhe nuk shkojnë gjithmonë në të njëjtat lloje dyqanesh.
Për shembull, konsumatorët nga klasa e mesme dhe klasa e sipërme në përgjithësi konsumojnë produkte më të balancuara dhe të shëndetshme ushqimore se ata nga klasa e ulët.
Nga presioni social, dëshira për pajtim ose që ti përkasin një grupi, dëshira për të
"ndjekur trendet e modës" ose thjesht për shkak të shikimit të lartë të dhënë nga media, konsumatorët ndikohen,me apo pa vetëdije, nga këto trende.
Për shembull, Facebook është bërë një tendencë kulturore. Rrjeti social ka rritur gjerësisht në pikën për t'u bërë domosdoshmëri, sidomos në mesin e të rinjve. Tableta të
6
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
tilla si iPad apo Galaxy Tab janë bërë një prirje kulturore globale duke çuar shumë konsumatorë për të blerë një të tillë. Edhe në qoftë se ata kurrë nuk e kishte ndjerë posaçërisht nevojën më parë.Kjo është e njëjtë me rritjen e tregut tabletë.
Faktorët socialë
Faktorët socialë janë ndër faktorët që ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme sjelljen e konsumatorëve. Ata bien në tri kategori: grupe referimi, familja dhe rolet sociale dhe statusin.
Grupet e referencës dhe grupet e anëtarësimit:
Grupet e anëtarësimit të një individi janë grupe shoqërore të cilat ai i takon dhe të cilat do të ndikojë në atë. Grupet e anëtarësimit janë zakonisht të lidhura me origjinën shoqërore, moshën, vendbanimin, punën, hobet, pushimet, etj ..Niveli ndikimit mund të ndryshojnë në varësi të individëve dhe grupeve. Por është vërejtur në përgjithësi trendet e përbashkëta të konsumit midis anëtarëve të një grupi të njëjtë.Të kuptuarit nga veçoritë specifike (mendimit, vlerave, jetesës, etj ..) të secilit grup lejojnë marketerët për të synuar më mirë mesazhin e tyre tek reklamat.Më në përgjithësi, grupet e referencës janë përcaktuar si ato që ofrojnë tek individi disa pika të krahasimit më shumë ose më pak të drejtpërdrejtë në lidhje me sjelljet e tij, mënyrën e jetesës, dëshiron ose zakonet e konsumit. Ato ndikojnë në imazhin që individi ka për veten e tij, si dhe sjelljen e tij. Nëse është në një grup anëtarësimi ose një grup joanëtarësimit.Sepse individi gjithashtu mund të ndikohet nga një grup për të cilin ai nuk i përket ende, por dëshiron të jetë pjesë e tij. Brenda një grupi reference që ndikojnë në sjelljen blerëse të konsumatorit, janë identifikuar disa role:
Iniciator: personi i cili sugjeron blerjen e një produkt apo shërbim
Influencues: personi këshilla e të cilit do të ndikojë në vendimin e blerjes. Ai mund të jetë një person jashtë grupit (këngëtar, atlet, aktor, etj ..), por në të cilën anëtarët e grupit mbështeten në.
Vendim-bërësi: personi i cili do të zgjedhë se cili produkt është për tu blerë. Në përgjithësi, ky është konsumatori, por në disa raste mund të jetë një person tjetër. Për shembull, "lider" i një grupi mbështetësve të futbollit '(grupi anëtarësimit), që do të përcaktojë, për të gjithë grupin, cilin shall të mbështetjes për të blerë dhe të mbajnë gjatë ndeshjes së ardhshme.
7
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Blerësi: personi i cili do të blejë produktin. Në përgjithësi, ky do të jetë konsumatori final.
Shumë kompani synojnë liderët e opinionit (iniciator ose ndikues) për të përhapur përdorimin dhe blerjen e produkteve të tyre në një grup shoqëror. Ose nëpërmjet një personi të brendshëm të grupit kur bëhet fjalë për një grup të vogël social,ose nëpërmjet një sponsorizimi ose një partneriteti me një udhëheqës të referencës (celebrity, aktor, muzikant, atlet, etj ..) për grupe më të mëdha.
Familja:
Familja është ndoshta faktori më ndikues për një individ. Ajo formon një mjedis të socializimit në të cilën një individ do të zhvillohet, formon personalitetin e tij,individi fiton vlerat,por edhe zhvillon qëndrime dhe opinione mbi tema të ndryshme të tilla si politika, shoqëria, marrëdhëniet shoqërore ose veten e tij dhe dëshirat e tij.
Familja është faktor kyç edhe në zakonet e tij të konsumit, perceptimin e tij e markave dhe produkteve që ai blen.
Perceptimet dhe zakonet familjare në përgjithësi kanë një ndikim të fortë në sjelljen e konsumatorit. Njerëzit priren për të blerë të njëjta produkte si ato të blera nga familjet e tyre. Për shembull, në qoftë se ju kurrë nuk keni pirë Coke gjatë fëmijërisë suaj dhe prindërit tuaj e kanë përshkruar atë si një produkt "plot me sheqer dhe jo i mirë për shëndetin",atëherë ka shumë pak mundësi që ju të jeni konsumator i Coke në të ardhmen tuaj.
Veçanërisht për kategorinë e mallrave të konsumit familja "integrohet"me sukses edhe është një sfidë e vërtetë dhe një mundësi për të zhvilluar një besnikëri të fortë të konsumatorit në mesin e të gjithë anëtarëve të familjes për produkte të tilla.
Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme për markat të shihen si një markë e familjes në mënyrë që të bëhet një zakon i konsumit për prindërit dhe fëmijët të cilët të vazhdojnë të jenë konsumatorë të markës kur ata do të jenë të rritur.
8
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Rolet sociale dhe statusi:
Pozita e një individi brenda familjes së tij, punës së tij, klubit të tij, grupin e tij të miqve, etj ..
- E gjithë kjo mund të përkufizohet në termat e Rolit dhe Statusit Social.
Statusi social pasqyron gradën dhe rëndësinë e këtij roli në shoqëri apo në grupe shoqërore.
Disa janë më të vlerësuar se sa të tjerët.
Roli shoqëror dhe statusi ndikon thellësisht në sjelljen e konsumatorëve dhe vendimet e tij blerëse. Sidomos për produkte "të dukshme" nga të gjithë njerëzit e tjerë.
Për shembull, një konsumator mund të blej një Ferrari apo një Porsche për cilësinë e makinave, por edhe për shenjat e jashtme të suksesit shoqëror që ky lloj i makinave përfaqëson. Për më tepër, është e mundshme që një CEO që nget një makinë të vogël si një
Fiesta Ford ose një Golf Volkswagen do të merret më pak seriozisht nga klientët dhe partnerët e biznesit se nëse ai do ngiste një makinë luksoze gjermane.Dhe ky lloj i sjelljeve dhe ndikimeve mund të gjendet në çdo nivel dhe për çdo rol dhe status social.
Shumë kompani e kanë kuptuar atë, duke krijuar një imazh lidhur me prodhimet e tyre duke reflektuar një rol të rëndësishëm shoqëror apo status.
Faktorët personale:
Vendimet dhe sjelljet në blerje janë padyshim ndikuar edhe nga karakteristikat e secilit konsumator.
Mosha dhe mënyra e jetës:
Një konsumator nuk do të blejë produkte apo shërbime të njëjta si në 20 ose 70 vjetët e tij të jetës. Vlerat, mjedisi, aktivitetet, hobi dhe zakonet e konsumit zhvillohen gjatë gjithë jetës së tij. Për shembull, gjatë jetës së tij, një konsumator mund të ndryshojë dietën e tij nga produktet e sëmurë (fast food, ushqimet e gatshme, etj ..) për një dietë të shëndetshme, për të ndjekur pak më vonë një dietë për të ulur kolesterolin në mënyrë që të shmangë problemet shëndetësore.
9
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Faktorët që ndikojnë në procesin e vendim blerjes gjithashtu mund të ndryshojnë. Për shembull, "vlera shoqërore" e një marke në përgjithësi luan një rol më të rëndësishëm në vendimin për një konsumator më tepër në 25 se në 65 vjet.
Cikli i jetës familjare të individit do të ketë gjithashtu një ndikim në vlerat e tij, stilit te jetes dhe sjelljes në blerje varësisht nëse ai është i vetëm, në një marrëdhënie, në një marrëdhënie me fëmijët, etj .. si dhe rajonin e vendit dhe llojin e qyteti ku ai jeton (qytet i madh, qytet i vogël, fshat, etj ..).Për një markë apo një shitës me pakicë, mund të jetë interesante për të identifikuar, të kuptojnë,pë të matur dhe analizuar se cilat janë kriteret dhe faktorët personale që ndikojnë sjelljen e klientëve të tyre në mënyrë që të përshtaten.
Fuqia blerëse dhe të ardhurat:
Fuqia blerëse e një individi do të ketë, sigurisht, një ndikim vendimtar në sjelljen dhe vendimblerjen e tij bazuar në të ardhurat e tij dhe kapitalin e tij.Kjo padyshim ndikon në atë që ai mund të përballojë, perspektivën e tij në të holla dhe nivelin e rëndësisë së çmimit në vendimet e tij blerëse. Por ajo gjithashtu luan një rol në llojin e shitësit, ku ai shkon apo llojin e produkteve që ai blen.
Sa për statusin shoqëror, disa konsumatorë mund të shikojnë për "vlerën sociale" të produkteve që ata blejnë për të treguar "shenja të jashtme" të të ardhurave të tyre dhe nivelin e tyre të fuqisë blerëse ..
Lifestyle:
Stili i Jetës së një individi përfshin të gjitha aktivitetet së tij, interesat, vlerat dhe mendimet. Stili i jetës së një konsumatori do të ndikojë në sjelljen dhe vendimet e tij në blerje. Për shembull, një konsumator me një mënyrë jetese të shëndetshme dhe të ekuilibruar do të preferojë të hajë produkte organike dhedo të shkojë në dyqane të veçanta ushqimore.
10
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Personaliteti dhe koncepti i Unit:
Personaliteti është tërësia e veçorive dhe karakteristikave të veçanta të secilit individ. Ai është produkt i ndërveprimit të karakteristikave psikologjike dhe fiziologjike të individit dhe rezulton në sjellje të vazhdueshme.
Ai materializohet në disa tipare të tilla si besimi, të qenët i shoqërueshëm, autonomisë, karizëm, ambicie, hapjen ndaj të tjerëve, drojë, kuriozitet, përshtatshmëria, etj ..
Ndërsa koncepti i Unit është imazhi që individi ka - ose do të donte që të ketë për veten e tij dhe ai e përcjell me shoqëruesit e tij.
Në mënyrë për të tërhequr më shumë konsumatorë, shumë marka janë duke u përpjekur për të zhvilluar një imazh dhe një personalitet që përcjell tipare dhe vlerat - reale ose të dëshiruaratë konsumatorëve të cilët janë tregu i synuar për ta.
Për shembull, që nisjen e saj, Apple kultivon një imazh të inovacionit, kreativiteti, guximit dhe veçantinë e cila është në gjendje për të tërhequr konsumatorët të cilët identifikojnë me këto vlera dhe të cilët ndjehen të vlerësuar - në konceptin e Unit- duke blerë një produkt nga
Apple.
Sepse konsumatorët nuk duan vetëm të blejnë produkte bazuar në nevojat e tyre ose për karakteristikat e tyre të brendshme, por ato janë edhe në kërkim të produkteve që janë në përputhje dhe përforcojnë imazhin që ata kanë për veten e tyre, ose ata do të dëshironin të kishin. Sa më shumë një produkt apo markë mund të përcjellë një vetë-imazh pozitiv dhe të favorshëm të konsumatorit, aq më shumë do të jenë të vlerësuar dhe do të blihen rregullisht. 11
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
3.
Problematika të divergjencave kulturore
Divergjencat kulturore përveç përfitimeve sjellin edhe probleme në mirëfunksionimine e marrëdhënieve ndërmjet konsumatorëve dhe industrive të ndryshme operuese në tregjet ndërkombëtare. Kanë qenë jo pak të pakta rastet kur një produkt i hedhur në treg ka dështuar për shkak të mos njohjes të tipareve kulturore dhe shoqërore të konsumatorëve të cilët kanë qenë dhe tregu i synuar për produketet në fjalë.Shpesh një mesazh i dhënë apo dhe një produkt i cili është në kundërshtim me ideologjinë dhe traditën e një populli ka sjellë për rrjedhojë falimentimin e markave të ndryshme.
Keqkuptimet që lindin nga reagime të ndryshme konsumatore në rajone të ndryshme të botës kanë sjellë si rezultat që kompanitë të punësojnë pranë tyre ekspertë të fushës në sjelljen ikonsumatore,në mënyrë që të parandalojnë dështime në hedhjen e produkteve të reja në treg.
4. Unikaliteti kulturor & Turizmi
Rast studimor “Thethi”
Historia e Thethit si pike turistike fillon qe ne vitin e larget 1890 me grupet e ndryshme te organizuara nga prifterijte Franceskane qe vizitonin Thethin ne brendesi te misionit te tyre baritor. Qe prej vizitave te para ne Theth te gjithe ata qe vinin dhe vizitonin Thethin mahniteshin me bukurite e pashoqe qe iu shfaqeshin para syve sapo shikonin Thethin. Nga viti ne vit fjala mori dhene dhe vizitoret u shtuan. Ne vitin 1905 Edit’h Durham e portretizon
12
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
si fshatin me te bukur qe kishte pare deri ate moment. Kjo prej bukurive natyrore qe kishte
Thethi dhe fisnikerise se banoreve qe e priten dhe e percollen deri ne Vuthaj te Malit te Zi ne largimin e saj.
Rreth vitit 1905 pra nisen vizitoret e pare te vinin ne Theth si turista aventurier te cilet akomodoheshin prane Kishes se fshatit. Vit pas viti turistet shtoheshin, dhe keta vinin kryesisht nga Qyteti i Shkodres, te cileve ju sygjerohej te vinin ne Theth nga mjeket specialist si kure per shendetin e tyre.
Ne kete menyre nisi te zhvidhohet turizmi ne Theth, ku shume familje te zones ndertuan miqesi familjare me familje nga qyteti i Shkodres, kryesisht nga familje te lagjeve Gjeçaj dhe
Okol, ku disa familje qe kishin dhoma te lira ne ate kohe e lironin gjate veres per miqte nga qyteti. Shtepite e para qe kane pritur mysafire nga Shkodra kane qene familja e Vat Nikes dhe
Dede Ndrethit ne Gjeçaj dhe e Sadri Lukes ne Okol. Kjo marredhenie u nderpre me vendosjen e regjimit Komunist qe nuk e lejoi me organizimin e lire te turizmit.
Gjate viteve te komunizmit turizmi organizohej nga vet shteti dhe per kete ne Theth u ndertua nje shtepi pushimi qe i sherbente familjeve puntore qe vinin ne Theth te organizuara nga shteti Komunist. Gjate kesaj kohe banoret e Thethit punonin ne bujqesi dhe ata qe punonin ne turizem perzgjedheshin nga shteti dhe per kete duhet te kishin ‘biografi’ te mire.
Pas viteve 1990 ish kampi i puntorve u mbyll dhe turistet u larguan fare nga Thethi. Shenjat e para te rikthimit te turizmit ne Theth ishin ne vitin 1996 ku pati nje nxitje te turizmit nga nje shoqate Holandeze. Ky rifillim u shkeput perseri nga revulucioni i 1997 ku Shqiperia u mbulua nga lufta civile dhe kjo situate vazhdoj deri ne vitin 2001, kur Antonia Young ndertoi nje projekt te quajtur Balkan Peace Park ku lidheshin Thethi, Valbona, Plave e Guci deri ne
Rugove dhe me kete rast nisi rikthimi i turisteve perseri. Rreth vitit 2005 Zyra per Kooperim e Zhvillim e Qeverise Gjermane (GIZ) implementoi nje projekt per te mbeshtetur rregullimin e disa shtepive te fshatit per t’u pershtatur si shtepi pritese per turista, bujtina, per te pritur turistet e pare dhe ne kete menyre nisi nje rruge e bukur dhe e gjate per permiresimin e kushteve ne Theth dhe pershtatjen e tij si nje fshat turistik.
Nga viti 2005 e ne vazhdim ka nisur ristrukturimi i shtepive pritese ne Theth dhe deri me sot, ne nje hark kohore prej rreth dhjete vitesh, ka patur nje ndryshim rrenjesore. Ne kete menyre sot ne Theth ka me shum se 400 shtreter kapacitet akomodues ne nje nate ne te tre zonat ku akomodohen turistet, ne Kaprre, ne Nderlyse dhe ne Theth ku mbetet destinacioni me i preferuar. Sot ne Theth ka me shum se 20 shtepi qe presin turiste, shumica te perqendruara
13
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
kryesisht ne qender te fshatit. Ne Theth nuk ka hotel me kushtet te standartit te larte por vetem bujtina me kapacitet maksimal 5 deri ne 10 dhoma. Secili prejt tyre investon vit pas viti ne permiresimin e kushte duke rritur keshtu standartin e tyre pak e nga pak. Jo te pakte kane qene dashamiret e Thethit qe kane dashur te kalojne Krishtlindjet apo edhe nderrimin e vitit ne Theth por rreziku i bllokimit te rruges nga debora e ka bere qe ata te nderrojne destinacion. Edhe kete vit duke filluar prej dates 27 Dhjetor rruga lidhese Boge – Theth u bllokua nga debora. Kjo ben te pamundur arritjen e fshatit turistik te Thethit nga turistet apo edhe nga vet banoret e asaj zone. Kete vite jane rreth 25 familje te Thethit qe kane zgjedhur te dimerojne ne zone. Kjo pa llogaritur shtepite e fshatrave te tjera rrethues si Okol, Nderlysa,
Kaprre, Breglumi. Thethi si Park Kombetar nuk ka nje zyre te informacionit turistik te licensuar nga Drejtoria e Zhvillimit Rajonal per te informuar turistet apo te mbroj floren dhe faunen e Thethit.
Kete sezon turistik Thethit iu shtua edhe nje ndalese tjeter, nje sipermarrje private e vetquajtur zyre e informacionit turistik, e palicensuar nga Komuna, qe ka si qellim dhenien e informacioneve apo disinformacionit turisteve qe ndalojne prane saj duke ju devijuar keshtu vendmberritjen tuaj. Qellimi i vetem eshte te terheqi sa me shume turiste qe kane prenotuar diku tjeter per ti akomoduar prane bujtines se tij personale ose ndonje bujtine qe i merr 10% per c’do person te akomoduar ne bujtina.
Kjo ka ndodhur vazhdimisht kete sezon, e deshmuar kjo nga vet mysafiret qe nuk i binden, te cilet jane tentuar te ndryshojne vendmberritjen e tyre me informacione false mbi vendndodhjen, drejtimin apo kohezgjatjen qe duhet per te mberritur ne qender. Qendra e fshatit eshte 3.5 km nga kjo agjensi turistike qe ju zen prite ne hyrje te eshte. Ky disinformacion i perseritur pervec demit ekonomik shkaktuar bujtinave pritese ne lugine perben edhe nje krim e keqdashje duke dhene informacione false dhe nje marketing jo te drejt e konkurent.
PROGRAMI GJERMAN I ASISTENCES TEKNIKE NE THETH (GTZ)
Qё nga viti 1988 ka pasur njё zhvillim pozitiv nё bashkёpunimin midis Gjermanisё dhe
Shqipёrisё duke lёvizur drejt integrimit nё BE. Fokusi i veprimit tё qeverisё gjermane ёshtё nё zhvillimin e qёndrueshёm tё ekonomisё dhe furnizimin me ujё. Projekti i GTZ ka tё bёjё me pёrmirёsimin e kushteve pёr njё furnizim me ujё tё pijshem dhe largimin e ujёrave tё zeza. Mbёshtetja e GTZ-sё ёshtё bёrё nёpёrmjet projekteve tё saj pёr tё forcuar sektorin
14
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
privat nё Shqipёri. GTZ ka mbёshtetur sektorin privat tё turizmit nё tё gjithё Shqipёrinё pёr tё organizuar nje shoqatё kombёtare. Shoqata shqiptare e turizmit ka vepruar nё Shqipёri qё nё 2008-ёn duke u fokusuar nё tre sektorё kryesorё: hotelet, agjensitё e udhёtimit dhe restorantet, tё cilёt jane bazat e biznesit tё turizmit.
Nё Theth, GTZ ka siguruar fonde pёr shtёpitё e para qё tё mund tё presin turistё familjarё.
Me ndihmёn e GTZ, shtёpitё private janё ndёrtuar pёr strehim turistik. Nё 2010 ishin 230 shtretёr nё dhomat private ne dispozicion-100 mё shumё se nё 2007-ёn. Gjithashtu, janё zhvilluar dhe janё vendosur shenjat e shёtitjeve, jane botuar harta orientimi dhe janё ngritur guida. Natyra dhe uji nё kёtё zonё janё tё njohura pёr aftёsitё e tyre kuruese tё shendetit qё nё 1915-ёn me anё tё analizave tё bera nga austriakёt. GTZ nё bashkёpunim me UNDP, ka mbёshtetur zhvillimin e turizmit si njё burim i i ri tё ardhurash nё fshat, duke u dhёne disa familjeve njё shumё tё konsiderueshme parash pёr rikonstruksionin e ndёrtesave tradicionale nё bujtina qё nё 2000. Nё dy vitet e para: 9 familjet e para u mbёshtetёn nga ana materiale me
2000 euro. Familjet gjithashtu u mbeshtetёn me pajisje kuzhine dhe pajisje hidrosanitare, shtretёr dhe mobilje. Gjatё vitit 2010, fshatarёt e Thethit operuan me 20 bujtina, me mё tepёr se 230 shtretёr qё ofronin akomodim nё shtёpitё e tyre tipike prej guri. Oferta e akomodimit nё shtёpitё private lokale ishte rritur duke krijuar objekte me njё standart tё thjeshtё por tё mirё pёr tё kёnaqur pritjet e mysafireve kombёtare dhe ndёrkombёtare. Cmimi pёr njё natё ёshtё rreth 20 euro (2000-3000 lekё) pёr person. Janё mundёsuar gjithashtu website-et e kampingjeve. Gjithashtu ka edhe 4-5 barё nё fshat. Hartat dhe njё liste e objekteve akomoduese nё internet japin njё skicё nё pamje tё parё dhe ndihmojnё vizitorёt tё zgjedhin njё akomodim tё pёrshtatshёm pёr qёndrimin e tyre nё Teth.
PROJEKTI BALLKANIK I PARKUT TE PAQES (The Balkan Peace Park Project)
Njё Projekt i Parkut tё Paqes nё Ballkan ёshtё duke punuar nё drejtim tё krijimit tё njё parku tё zgjeruar pёrtej kufijve tё Shqipёrisё, Malit tё Zi dhe Kosovёs dhe ka ndikuar nё vitet e fundit nё inkurajimin e turizmit tё qёndrueshem dhe ekologjikisht tё ndjeshёm nё Theth dhe pёrreth tij. Projekti Ballkanik i Paqes ёshtё njё organizatё bamirёsie ndёrkombetare e cila synon tё lidhё zonat fqinjё tё Kosovёs, Malit tё Zi dhe Shqipёrisё qё shtrihen tё gjithё nё njё varg malor tё vetёm, Bjeshkёt e Nёmuna.
15
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Projekti i Parkut tё Paqes nё Ballkan punon me popullsinё lokale pёr tё rigjallёruar jetёn e fshatit nё Luginёn e Shalёs duke favorizuar ruajtjen e mjedisit dhe biodiversitetit, duke stimuluar punёsimin lokal dhe mbёshtetjen e aktiviteteve tё qёndrueshme tё vizitorёve.
Ecja mund tё fillojё nё cdo vend : Theth(Shqipёri), Plavё (Mali i Zi), ose Pejё (Kosove). 10 fazat e udhёtimit mund tё realizohen nё 10-13 ditё nё varёsi tё motivimit dhe kushteve tё pjesёmarrёsve. Projekti ёshtё njё bazё e fortё pёr vizionin dhe energjinё e qeverive bashkёpunuese, komunave dhe organizatave lokale tё turizmit. Policia kufitare ka punuar pёr tё formalizuar kalimet kufitare pёr akses mё tё lehtё. Shoqatat alpiniste dhe klubet hiking lokale kanё trajnuar guida profesionale pёr tё siguruar qё alpinistёt tё jenё tё sigurtё dhe qё tё mund tё marrin mё tё mirёn nga udhёtimi i tyre. Duke mbshtetur zhvillimin e e njё parku tё vёrtetё ndёrkombёtar nё kufijtё e Shqipёrise, Kosovёs dhe Malit tё Zi, GTZ-ja shpreson se
Parku i Paqes nё Ballkan do tё veprojё si njё simbol i paqes dhe i bashkёpunimit, do tё promovoje ruajtjen e mjedisit, do tё stimuloje zhvillimin e qёndrueshёm, do tё promovojё eko-turizmin. BPPP ka si qёllim promovimin e zonës si një destinacion turistik, duke krijuar një markë dhe duke e futur atё në tregun ndërkombëtar. Thethi ёshtё bёrё tashmё njё magnet pёr turistёt europiane. GTZ ёshtё duke marrё parasysh se si tё zhvillojё aventuren malore shqiptare, duke financuar riparimin e shtёpive dhe ndёrtimin e infrastruktures turistike nё Valbone, nё pjesёn tjetёr tё Alpeve, duke u bёrё tё mundur turistёve tё udhёtojnё pёrgjatё Alpeve nё detin
Adriatik ose nё Kukёs dhe nё Kosovё. Por qёllimi duket mё tepёr tё mbulojё zhvillimin e sporteve dimёrore. Zona mund tё kthehet nё njё destinacion turistik pёr tё bёrё ski, dhe pёr sporte tё tjera, por njё plan i tille duhet tё presё pёr njё kohё mё tё gjatё pёr shkak tё kostove qё kёrkon.
Pjesëmarrja e popullsisë lokale në menaxhim. Megjithëse në kushte social-ekonomike jo të mira, popullsia vendase mban një qëndrim kritik ndaj çdo ndërhyrjeje apo veprimi, i cili dëmton parkun dhe ka raporte të mira bashkëpunimi me personelin pyjor të zonës. Kjo është rezultat edhe i veprimtarive ndërgjegjësuese të zhvilluar nga shoqata mjedisore vendase dhe të huaja, të cilat vitet e fundit kanë qënë aktive në zonë. Ka prirje për levizje të popullsisë vendase për në zonat fushore, por gjatë verës ata rikthehen për pushime, si dhe kanë filluar të ofrojnë kushte për zhvillimin e turizmit familjar. Në përgjithësi kushtet e jetës në familjet vendase janë të favorshme për një turizëm të rehatshëm dhe të qetë.
16
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Thethi eshte tashme i arritshem edhe me makina te vogla !
Duke filluar nga 5 gusht 2014, rruga eshte bere e kalueshme edhe per makina te vogla
“normale”, rruga qe deri tani ka qene e pamundur per ta kaluar pa nje fuoristrade 4×4 ose me furgonat e linjes.
Nga tani e deri sa shirat e vjeshtes ta demtojne, aksesi do te jete i mundur me çdo mjet. Ky perben nje lajm te mire per shume njerez dhe turiste qe duan te vizitojne Thethin gjate kesaj vere. Vendet turistike qe mund te vizitosh ne Theth
Kanioni i Grunasit Theth
Në pjesën jugore të parkut te Thethit është Kanioni i Grunasit i njohur si monument natyre.
Kanioni i Grunasit ka formacione karbonike masive. Kanioni është rreth 2 km i gjatë dhe 60 metra i thellë, dhe varion nga 2-3 metra i gjerë deri në 30-40 m. Ka një bukuri të pakrahasueshme ku gjatë gjithë kohës ka ujë të mjaftueshëm për të apasionuarit e lundrimit me kanoe. Uji i lumit të Thethit është i kristaltë në cdo kohë dhe mjaft i ftohtë. Nuk këshillohet të vizitohet kanioni i pashoqeruar nga banore të zonës dhe vizita është e këshillueshme të bëhet në grupe. Kanioni i Grunasit ka qënë dhe është një sfidë për të gjithë turistet e huaj dhe ata shqiptarë të apasionuar pas kanioneve.
Syrit Kalter
Për të shkuar tek Syri i Kaltër duhet të kalosh një nga bukuritë e rralla të Thethit që është
Kanioni i Grunasit, një nga perlat e kanioneve në të gjithë Shqipërinë.. Nëse je me makinë, duhet të ndalosh dhe të parkosh aty, pasi nga Ndërlysa tek Syri i Kaltër nuk ka rrugë automobilistike. Sapo kalon urën dhe merr rrugën për në Kaprre të del përpara një nga pamjet më të mrekullueshme e formuar nga gërryerja e shkëmbit nga lumi, ku janë krijuar diska vaska dhe ujvara, që janë pamjet më të bukura në Shqipëri.
Nga vendi ku parkohet mjeti, deri tek Syri i Kaltër është rrugë këmbësore dhe zgjat rreth 40 minuta për personin që ecën me ecje normale. Syri i kaltër është një nga bukuritë më të rralla në të gjithë Shqipërinë. Ai formohet nga Lumi i Zi, i cili buron në Majen e zezë. Syri i Kaltër është i formuar nga gërryerja e shkëmbit nga uji që zbret nga mali.
Vaskat e gurit ne Theth
17
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Vaskat e gurit ne Nderlyse, jane formacione shkembore te krijuara nga prurjet e bollshme te ujit te lumit te zi qe zbret nga fshati Kaprre. Ne fshatin Kaprre ky uje krijon Syrin e Kalter, nje bukuri e natyres qe mahnit cdo vizitor. Pamja e tyre eshte mjaft interesante dhe e bukur pasi ka forma shume te ndryshme e te vecanta. Ne pjesen me te madhe jane te lemuara dhe te rrumbullaketa dhe ngjasojne si vaska te punuara nga nje artist me shije perfekte. Gjate periudhes se sezonit veror ato shfrytezohen edhe per t’u freskuar vizitoret e shumte te tyre.
Keto masive shkembore me bukuri perrallore shoqerohen edhe me nje pishine natyrore me uje te kristalte ku ju mund te beni edhe plazh nen uren me te bukur qe bashkon dy shkembinjte e malit mbi pishinen ku aventurieret mund te hidhen per t’u lare.
Ujevara e Gjecajve ne Theth
Thethi me ujvara dhe bukuri mahnites si ne asnje vende tjeter !Thethi është fshati që ka më shum ujra dhe ujvara në Shqiperi sepse ngado që të ecesh nëper Theth do te gjeni nje burim uji. Gjate rrugës tuaj për në qender të fshatit, perveç bukurive mahnites qe do te shikoni, kuroren me majat e maleve, do te takoni edhe ujvaren e Gjeçajve e cila eshte rreth 25 metër e lartë. Liqenet akullnajore të qafës së Pejës
Për të vizituar liqenin e qafës së Pejës dhe gropën e bukur duhet të nisesh herët dhe të përshkosh një rrugë këmbësore që të shfaq bukuri të pakrahasueshme. Gjatë kësaj dite që do të ngjiteni në majën e Harapi, në lartësinë 2217 metër mbi nivelin e detit dhe do keni mundësi të shikoni të gjitha majat me të bukura të Ballkanit.
Speleologji dhe ngjitje shkëmbore
Vitet e fundit Thethi është kthyer në destinacion për grupe alpinistësh Europian për të parë shpella te ndryshme dhe për të gjetur të reja të paeksploruara ende në këtë zonë te virgjer.
Udhërrëfyesit mund t’ju çojnë në shpellën që gjëndet në Majën e Harapit, Majen e Shtegut qe ndodhet nje shpelle e paeksploruar me pare . Tunelet brenda në shpellë(Maja e Harapit) do t’u çojnë në tre liqene të brendshme.Për këto ekspedita duhet të jeni të pajisur me të gjitha mjetet që nevojiten për eksplorimin në shpella . Në majën e Harapit gjithashtu gjëndet edhe një faqe vertikale shkëmbore prej 900 metrash të lartë e cila është shumë sfiduese për
18
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
alpinistët qe kryejne ngjitje shkembore. PS: Paisjet për ngjitjen nëpër shkëmbinj, të interesuarit duhet t’i kenë me vete, pasi në Theth nuk gjenden mjete të tilla.
Thethi ka edhe monumente të tjera natyrore siç janë shpellat. Speleologu mund të shohë disa shpella të vogla dhe me bukuri të jashtëzakonshme në Theth: Shpellën e Qyqes, shpellën e lugut të Shakujve, shpellën e Kuqe”, shpellën e ndërgurëve në fushë të Thethit “mbi Ulaj”, shpellën e Pepes ne Okol dhe birën e Ujit në qafë të Pejës. Bira e Ujit në qafë të Pejës në kohë shirash nxjerr ujë, që furrnizohet nga liqene akullanjore nëntoksore: liqenet e Vuthajve dhe të Jezercës. Por ato që kanë tërhequr vëmendjen e shumë specialistëve alpinistë, speleologë, gjeografë dhe gjeologë, janë shpellat vigane të Harapit mbi Okol dhe shpella e
Rrathëve mbi Ulaj. Përmasat e mëdha dhe dukuritë interesante të këtyre shpellave si liqene nëntokësore, sifone, galeri stalaktitesh e stalagmitesh etj., kanë qenë shkaku i krijimit të legjendave nga banorët në shekuj.
LIGJET ZAKONORE, MITET DHE LEGJENDAT
Deri ne kohёt e fundit, rajonet malore tё Shqipёrisё veriore ishin tё izoluar jo vetёm nё aspektet e gjeografisё dhe tё komunikimit. Nё cёshtjet ligjore, gjithashtu, rajoni ishte njё ligj nё vetevete. Legjislacioni osman nuk mbizotёroi asnjёherё nё kёtё zonё. Ndёrkohё, Kodi i
Lekё Dukagjinit ishte pёrgjithёsisht nё pёrdorim, njё grup ligjesh tradicionale,tё shkruara dhe tё shtypura qё nё vitin 1933 dhe qё kodifikohen nga brezi ne brez. Ligjet e Kanunit tё maleve jane ende tё perceptuara dhe pjesёrisht tё ruajtura sot nga popullsia lokale. 12 kapitujt e kёtij kodi mbulojnё tё gjitha pjesёt kyce tё jetёs duke pёrfshirё martesёn, transferimin e pronave, nderin dhe tё drejtёn penale. Kuadri ligjor bazohet nё konceptet e nderit tё familjes dhe tё carat e tij. Struktura patriarkale e shoqёrisё i jep kryefamiljarit njё fuqi dhe autoritet tё gjerё qё pёrfshin imponimin e dёnimeve. Kanuni reflekton realitetin e zymtё etnik tё banorёve tё malёsisё, aspektet e tё cilit ende sot janё tё dukshme herё pas herё pёr vizitorёt. Mendohet se disa zakone i kanё rrёnjёt nё periudhёn para krishtit, duke treguar origjinёn e lashtё tё disa elementeve tё Kanunit.
Mitet dhe legjendat kanё qenё dikur pjesё e njё tradite gojore, realizuar nga kёngёtarё tё ndryshme me lahutё, njё instrument me njё tel muzikor dhe e pershtatur pёr raste tё
19
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
ndryshme. Edhe pse shumica nuk ishin tё aftё tё lexonin apo tё shkruanin, kёngёtarёt mund tё recitonin qindra vjersha. Mё i njohuri ёshtё Cikli i Kreshnikёve, i cili tregon veprat heroike tё
Gjeto Basho Mujit dhe vёllain e tij tё vogёl Halili nё tokat kufitare tё zёna nga AustroHungaria, nga sllavёt e jugut dhe Perandoria Osmane. E ngjashme me poemёn epike tё
Homerit , tregimet janё tё bazuara nё ngjarje historike (shek XVII-XVIII), qё me kalimin e kohёs kanё qenё subjekt i njё zbukurimi tё cuditshёm. Kjo duket, pёr shembull, nё kёngёt mё tё fundit ku Mujo shfaqet si njё lloj gjysmё-zoti me fuqitё pёr tё thirrur nё ndihmё tё tij tre orёt (qё rrjedhin nga “Horai” greke, qё do tё thotё “orё”). Zanat janё akoma tё pranishme nё folklorin verior shqiptar, duke u paraqitur nё guida tё ndryshme tё zonёs. Hёna gjithashtu luante njё rol tё rёndёsishёm nё jetёn e pёrditshme. Hёna e plotё ishte koha e duhur pёr martesёn duke qenё se ishte si njё fillim i mbarё pёr familjen e re.
5. Konkluzione
Zgjodhëm Thethin për ta paraqitur si rast studimor për veçantitë e kësaj zone jo vetëm nga bukuritë e jashtëzakonshme,por edhe për traditat e veçanta kulturore.
Arkitektura unike prej guri e kullave të lashta të duket sikur të mundësojnë një udhëtim në të shkuarën.Zona është e pasur me një kulturë unike :mite dhe legjenda që janë trashëguar brez pas brezi,valle dhe muzikë me lahutë tëcilat janë të pakrahasueshme dhe janë vlerësuar si perla të pasurisë sonë kombëtare.
Kjo kulturë e veçantë dhe unike ka qenë çelësi i përthithjes së turistëve perendimorë.Fat për thethin i cili ka pasur mudësinë të jetë i vizituar nga njerëz me botë të pasur shpirtërore në kërkim të vlerave kulturore dhe natyrore të veçanta.
Janë pikërisht këta turistë të ardhur nga perendimi i Europës të cilët kanë diktuar dhe orientimin turistik të zonës,e mbështetur në traditën ,kulturën dhe mikpritjen veriore.
20
Ndikimet e kulturës në sjelljet konsumatore
Kërkesat e turistëve për tu njohur me kulturën vendase kanë shërbyer si katalizatorë për banorët e zonës që të fokusohen në kërkim të vlerave të humbura dhe servirjen e tyre si produkt turistik.
Përfitimet kanë qenë jo vetëm monetare por edhe shpirtërore:
Turistët kanë përjetuar një eksperiencë të veçantë dhe pushime në nje destinacion të paprekur nga dora shkatërrimtare e njeriut.
Banorët si rezultat i të ardhurave kanë pasur mundësi të rikonstruktojnë kullat e tyre dhe të ruajnë estetikën e tyre,por kanë ndjerënjëkohësisht dhe kënaqësinë e të qënit të
vlerësuar për atë përfaqësojnë dhe në të cilën bëjnë pjesë.
