| |
|Konsepto ni Rizal ng "Tao" at ng "Lipunan" | |
|ni Ronda Chu Casaclang | |
| | |
| Ayon pag-aaral ni Cesar Majul, ang pangunahing pananaw ni Rizal sa "tao" ay bilang isang nilalang na moral at ang | |
|"lipunan" bilang sistema ng ugnayang moral. Ang teorya ni Rizal sa tao at lipunan ay may dalawang mithiin. Una, nais niyang | |
|ikintal at palaguin sa isipan ng kanyang mga kababayan ang pagkakaroon ng moral na dignidad. Pangalawa, ninais niyang mgahain | |
|ng apela sa Espanya upang bigyan ng pagkilala ang mga karapatan ng mga Pilipino. Kanyang pinanindigan na ang pag-unlad ng moral| |
|na dignidad ng mga Pilipino ay ang paangunahing sangkap sa pagtaguyod ng ilang pangunahing reporma at sa pagkilala ng kanilang | |
|karapatan, ito'y paawang hinihiling sa pamahalaan ng Espanya. Ang konsepto ni Rizal ng "tao" at "lipunan" ay ginagabayan ng | |
|tatlong pangkabuuang prinsipyo. Una, ang tao by nature ay nagtataglay ng natatanging intelektwal at moral na kakayahan. | |
|Ikalawa, ang mga kakayahang ito ay may natural na agos tungo sa pag-unlad, pag-unlad na sa pagkakahulugan ay kabuuang pag-unlad| |
|o perpeksyon ng intelektwal at moral na bahagi ng tao. Ikatlo, anumang pagsubok na pigilin ang kakayahan ng tao o ng natural na| |
|pag-unlad ay ikakasirang moral ng tao. Dito, naniniwala si Rizal na mayroong malalim na halaga ang tao na dapat pabayaang hindi| |
|mapagsamantalahan at hayaang umunlad. | |
| Ayon di kay Coates/Ocampo, kalapit na kalapit ng buhay pulitika ni Rizal si Gandhi sa paglalapat nito ng moralidad sa | |
|pulitika at sa malalim na pagkaunawa sa kapangyarihan. | |
| Ipinapakitang malaki ang bahagi ng moralidad ng tao at ng lipunan para kay Rizal sa pasusulong ng mga mithiin tungo sa | |
|kalayaan ng bansa. Ang pagsusulong ng "kasarinlan" ng bansa ay matatamo at mararamdaman lamang kung ang mga taong bumubuo ng | |
|lipunan at bansa ay may moral at mapapanatili ito. | |
| |
|SI RIZAL AT ANG PAMAHALAANG KASTILA |
| ni Walter dela Cruz |
| Ang bahaging ito ay tumatalakay sa mga saloobin ni Jose Rizal ukol sa paraan ng pamamahala ng Espanya sa Pilipinas. Inilimbag |
|ang artikulong pinamagatang “How the Philippines Is Governed� sa pahayagang La Solidaridadnoong ika-15 ng Disyembre 1890 at |
|naglalaman ng mga kasawian ng mga Pilipino sa kamay ng mga mapang-abusong dayuhan. |
| |
|Nag-umpisa si Rizal sa pagtalakay ng kondisyon ng Pilipinas sa panahon ng Kastila. Inihambing niya ang Pilipinas sa primitibong |
|panahon kung kalian sadyang mahina ang medisina. Sa tuwing magkakasakit ang mga tao noong sinaunang panahon, hindi nila ito |
|sinusubukang hanapan ng lunas sapagkat naniniwala sila na bahagi ito ng buhay ng tao. Ganoon din naman ang mga Pilipino noong |
|panahon ng Kastila, ang mga problema, kasawian at pang-aabuso ay mga “necessary evils� ng lipunan. |
| |
|I. Ang mga Aktor ng Lipunan at ang Pasahan ng Sisi |
| |
| Sinabi ni Rizal na ang lahat ay nagkakaisa sa ideyang hindi mainam ang kundisyon ng bansa, ngunit ang atribusyon sa mabagal o |
|kawalan ng pag-unlad ng Pilipinas ay nag-iiba depende sa mga taong tumitingin. Iba’t-iba ang inihahain na kuru-kuro ng mga aktor |
|sa lipunan na tila maaring tignan bilang pagpapasahan ng sisi sa kinahinatnan ng Inang Bayan. |
| |
|A. Ang mga Prayle |
| |
|Para sa mga prayle, ang sisi ay dapat ipukol sa mga Indio dahil sa kanilang katamaran. Kinondena naman ito ni Rizal sa pagsasabing |
|duwag at mapanlinlang ang mga prayle sa pagtatago sa likod ng mga paratang na ito. Hayagan ang pag-aakusa ng mga prayle sa |
|mga Indio upang makamit ang atensyon ng publiko at maitago ang sariling baho. |
| |
|Ayon pa sa kanila, ang mga liberal ay dapat ding sisihin sa mga kaguluhan sa lipunan dahil sa kanilang pagiging “ignorante�. Sa |
|kabilang dako, inaako nila ang kakarampot na kabutihan na naganap sa Pilipinas |
| |
|B. Ang mga Liberal |
| |
| Sa kabilang banda, nagakusa naman ng mga liberal sa Pilipinas na ang mga prayle ang maysala sa masalimuot na kalagayan ng |
|bansa. |
| |
| Ayon kay Rizal, ang pagtuturuan ay nagdulot ng pagkalimot ng mga liberal sa kanilang papel sa kaguluhan. Sinambit ni Rizal na |
|lubos ang pagpapagamit at pagpapadikta ng mga liberal sa mga pinuno ng simbahan sa takot na mawalan ng hanapbuhay. Tumutulong ang |
|mga liberal sa pagpapalakas ng kapangyarihan at impluwensya ng mga prayle sa pagpayag nila sa pagtapak at pagyurak sa kanilang mga |
|hangarin at ideya. Pinili ng mga liberal ang pang-sariling kapakanan kaysa pagpapasok ng mga makabagong ideya sa Pilipinas na |
|lubos sana ang maitutulong sa pag-unlad ng bansa. |
| |
|C. Ang mga Pilipino |
| |
| Sa kabuuan, iginagawad ng mga Pilipino sa mga prayle, liberal at sa iba pang nilalang na mahina ang loob sa pagtutulak ng |
|reporma at kakarampot ang pagmamahal sa bansa ang lahat ng sisi. |
| |
| Tulad ng mga liberal, nalimot din ng mga Pilipino ang responsibilidad nila sa mga nangyayari sa lipunan. Kinutya ni Rizal ang |
|mababaw na nasyonalismo ng mga Pilipino. Sinabi niya na matibay ang pundasyon at nagkakaisa ang mga damdamin sa loob ng pamilya at |
|tribo ngunit bihira ito sa pambansang lebel. Mababaw ang pagmamalasakit ng mga Pilipino sa mga taong nasa labas ng kanilang pamilya |
|at ganito mag-isip: “hayaan ang mga taong kumilos at magdesisyon para sa kanyang sarili; hindi ako tutulong sapagkat mayroon din |
|akong sariling problemang kinakaharap; panoorin na lamang natin siyang mag-saing at makikain na lamang tayo pag nainin na�. |
| |
|Ayon pa kay Rizal, hindi lubos na nauunawaan ng mga Pilipino na ang tagumpay ay bunga ng paghihirap at maraming sakripisyo. |
|Nananatiling nakakatunganga ang mga Pilipino sa paniniwalang wala silang magagawa. Kikilos lamang ang mga ito kung direkta nang |
|naapektuhan ang kanilang mga sarili o kasapi ng pamilya. |
| |
|D. Ang mga Dayuhan |
| |
| Inilagay ni Rizal ang mga Tsino sa unang hanay ng mga dayuhan na naninirahan sa Pilipinas. Ayon sa kanya, sila ang pinakamasaya|
|sa lahat sapagakat tinatawanan lamang niya ang kasawian ng Pilipinas at pinagsasamantalahan ang lahat para sa ikabubuti ng sarili. |
|Inihambing ni Rizal ang mga dayuhan sa mga balang na pumepeste sa mga taniman at walang pakialam kahit mapinsala ang ikinabubuhay ng|
|magsasaka. Dagdag pa niya, sa kasawiang-palad ay mayroon ding mga Pilipino at Kastila na tulad ng mga balang sa kanilang pag-iisip |
|at gawain. |
| |
|II. Ang Ministry of Overseas Colonies |
| |
| Ang Ministerio de Ultramar ang opisinang namamahala sa Pilipinas bilang kolonya ng Espanya. Sinuri ni Rizal ang tanggapang ito |
|bilang barbaro, mahina at mantsado ng kabuktutan. |
| |
| Ayon kay Rizal, isang napakalaking pagkakamali ang ibigay sa kamay ng mga walang karanasan ang kapalaran ng siyam na milyong |
|Pilipino. Aniya, libu-libong milya ang layo ng opisina sa Pilipinas at hindi man lamang alam ng mga tauhan dito ang kultura at |
|kalagayan o kahit ang lokasyon sa globo ng bansang kanilang hinahawakan. Itinuring ni Rizal ang mga tauhan na nagpapatakbo |
|sa tanggapan bilang mga bagito sa larangan ng pamumuno. Pakutya pa niyang dinagdag na mas mahusay pa nilang makokontrol ang buwan o|
|Saturn sapagkat kahit paano ay mas nakikita pa nila ito kumpara sa Pilipinas. |
| |
| Ang pinakamadalas na maluklok sa tanggapan ay yaong mga opisyal na mayroon nang nabuong paniniwala at desisyon ukol sa |
|kanyang plano sa Pilipinas. Sa kasawiang-palad nga lang ay ito ay ang desisyong walang gawin o baguhin habang nakaupo sa puwesto. |
|Marami kasi ang natatakot kumilos dulot ng kanilang kawalan ng kaalaman at tinanggap lamang ang puwesto upang hindi kutyaing |
|inosente o duwag. Bukod pa dito, naiilang silang maghain ng mga programang magdudulot ng pagbabago sa takot na mapagbalingan ng |
|sisi kung sakaling magkagulo sa Pilipinas. |
| |
| Inusal ni Rizal na hindi dapat sisihin ang mga ministro bagkus ang krimen ay dapat iparatang sa mga opisyal na naglagay sa |
|kanila sa puwesto. Ang pinakamagandang gawin ng mga ministro habang nakaupo ay manahimik na lamang at walang gawin upang hindi na |
|lalong mapasama ang Pilipinas. Mabuti din ito para sa mga ministro sapagkat mananatiling malinis ang kanilang mga konsyensya sa |
|panahong lisanin nila ang puwesto. |
| |
| Mayroon din namang mga bagitong ministro na nagtataglay ng konsensya at matinong pag-iisip at nagtatankang pag-aralan ang |
|sitwasyon sa Pilipinas. Ngunit, ang pag-aaral na ito ay nangangailangan ng mahabang panahon at ang milyung-milyong Pilipino ay |
|nagiging mga guinea pigs sa mga eksperimento ng ministro. Dagdag pa ni Rizal, walang ideya ang ministro sa mga epekto ng |
|kanyang adventureesm sa Pilipinas kung kaya’t hindi ito tiyak sa mga susunod na gagawin. |
| |
| Nagbigay-puri din si Rizal sa artikulong ito sa tatlong natatanging ministro na sa kabila ng kanilang kawalan ng karanasan ay |
|nagresolba ng ilang mga problema at intriga gamit ang kanilang matuwid na karakter. Nagbigay din ang mga ito ng panahon upang |
|malaman ang mga kasamaan sa Pilipinas at sinubukang supilin ang mga ito. Ang mga mararangal na taong tinutukoy ay sina Sagasta, |
|Becerra at Maura. |
| |
|III. Ang Kapitan Heneral ng Pilipinas |
| |
| Ang Kapitan heneral ang tumatayong viceroy ng hari ng Espanya sa Pilipnas. Bukod sa hari, siya ang natatanging Espanyol na |
|nagtataglay ng pinakamalakas na kapangyarihan at pinaka-kaunting responsibilidad sa lahat. Siya ay may kakayahang diktahan ang mga |
|buhay, pag-aari at maging dangal ng siyam na miilyong Pilipino. May abilidad din siyang makuha ang kahit anong naisin mapa-ginto man|
|ito o ibang luho ng buhay. |
| |
| Bilang pinakamataas na pinuno ng bansa, inaasahan na ang Kapitan Heneral ang pinakamahusay at pinakadakila sa lahat. Siya ay |
|maaring ituring na banal sapgkat inuuna niya ang kapakanan ng iba at kagustuhan ng Diyos bago ang sarili. Siya ay may lubos na |
|karanasan upang makapag-desisyon ng tuwid at matapat sa katarungan at kabutihan. Nunit sa kasawiang-palad, isa lamang itong ilusyon |
|o mala-anghel na awiting kahit kailan ay hindi naulingan ng mga Pilipino. |
| |
| Iginiit ni Rizal na ang tanging kwalipikasyon upang matanggap sa puwestong ito ay ang kaalamang pang-militar. Itinuring ni |
|Rizal ang Kapitan Heneral bilang masamang bunga ng bulok na sistemang Kastila. Tinignan din niya ang Kapitan Heneral sa ganitong |
|paraan: ang kanyang ulo ay nagpapalit tuwing ikatlong buwan at ang pag-iisip at pagdedesisyon ay wala sa kanyang sariling katawan. |
| |
| |
|DEPENSA NI RIZAL SA MGA PARATANG NG ESPANYA |
|ni Jacqueline Bueno |
|I. Ang Depensa Ni Rizal laban sa akusasyon ng Rebelyon |
| |
| Sinasabi ni Rizal sa kanyang sanaysay na wala siyang kinalaman ukol sa pinaplanong pag-aalsa. Minsan lamang sila nagkita|
|ni Pio Valenzuela at ito ay noong ika-1 o ika-2 ng Hulyo taong 1896. |
| |
| Una niyang nalaman ang tungkol sa pag-aalsa noong araw na iyon at pinagsabihan ni Rizal si Valenzuela na magpasensya na |
|lamang at isipin ang kapakanan ng bansa. Sinagot siya ni Valenzuela sa pagsasabi na ang dahilan ng pagbibigay ng impormasyon niya |
|kay Rizal ay upang makaiwas ito sa mga bintang na siya ang pasimuno ng rebelyong magaganap at inaalala lamang nila ang kanyang buhay|
|at kapakanan. Ipinagwalang-bahala ni Rizal ang babalang ito. Aniya, hindi dapat siya ang |
|alalahanin kundi ang bayan na maghihikahos sa isasagwang Rebolusyon. Matapos ang kanilang usapin, inulit ni Rizal ang paniniwalang |
|walang mabuting idudulot ang mga plano at sinang-ayunan naman ito ni Pio. Bukod pa dito, ipinahatid ni Pio ang hindi paggamit ng |
|pangalan ni Rizal bilang lider ng mga Rebelde. |
| |
| Pinagtanggol niRizal ang sarili laban sa mga akusasyon ng mga Espanyol na siya ang pinuno ng Rebelyon. Matapang niyang |
|inusal na paano siya magiging lider ng samahan kung saan kailan lamang niya nabatid ang pagkakaroon ng ganoong grupo. Bukod pa dito,|
|nang humingi ang mga ito ng payo mula sa kanya ay hindi naman ito sinunod. |
| |
| Sa salaysay, binabanggit ni Rizal na simula pa noong ika-1 ng Hulyo taong 1892 ay sinuko na niya ang Pulitika at |
|pinaratangan lamang siya upang mapabaril at mapatahimik. |
| |
| Nang naganap ang pag-aalsa ay lulan siya ng barkong Castilla at sa halip na magbigay suporta sa mga pangyayari ay |
|inialay pa niya ang sarili sa Kataas-Taasan upang mapigilan ang Rebelyon. Bagamat ito ay sa anyong liham lamang ay nasaksihan naman |
|ito ni Kolonel Santalo. |
| |
| Salungat si Rizal sa pag-aalsa dahil sa paniniwalang bibigyang kalayaan ng Espanya ang Pilipinas sa hinaharap at |
|kailangan lamang ng pasensya sa paghihintay. Sa kasalukuyan, ang kailangan lamang ay manatili ang mabuting relasyon sa pagitan ng |
|Espanya at Pilipinas upang maisulong ang kaunlaran. |
| |
| Sinabi din sa akda na hindi totoo na may naganap na tunggalian sa pagitan ng mga Rebolusyonaryo at Rizal. Walang liham o|
|anumang ebidensya ang magpapatunay ng ideyang ito at kung mayroon man ay tiyak na mapapasakamay ito sa mga Kastila sapagkat dadaan |
|ang sulat sa “Provincial Military Commander.� |
| |
|II. Ang Depensa Ni Rizal ukol sa Liga |
| |
| Inaamin ni Rizal na sinulat niya ang “by-laws� ng La Liga at mga layunin nito na magpapaunlad sa komersiyo, |
|industriya, sining, atbp. Parakay Rizal, kailangan ng pagkakaisa sa pagitan ng mga Kastila at Pilipino upang maisakatuparan ang mga|
|ito. Naniniwala siyang ang kalayaan ng Pilipinas ay ipagkakaloob ng Espanya sa tamang panahon kung kailan batid na nilang hamda ang|
|mga Pilipino para dito. |
| |
| Ang La Liga Filipina na pinamunuan ni Ginoong Ambrosio Salvador ay hindi nagtagal. Matapos ang unang pulong ay hindi na|
|muli ito nasundan at unti-unti na ito nagkawatak-watak. Ito ay sa kadahilanang ipinatapon na si Rizal ng pamahalaang Espanya sa |
|Dapitan. |
| |
| Inusal ni Rizal na wala na siyang kinalaman sa pagbubuhay muli ng La Liga matapos ang siyam na buwan. Ipinagtanggol ni |
|Rizal ang La Liga sa pagsasabing walang masamang hangarin ang organisasyon at ang tanging kagustuhan lamang nito ay ang magsulong ng|
|katarungan at pagkakapantay-pantay. Kinailangan panglumisan at gumawa ng sariling grupo ang pangkat ni Bonifacio na magtataguyod ng |
|radikal na pagbabago gamit ang rebolusyon. Ang Katipunan ang naging daan upang maisakatuparan ang mga layunin na hindi |
|napagtagumpayan ng Liga |
| |
|III. Ang Depensa Ni Rizal ukol sa Masonry |
| |
| Kinondena ni Rizal ang akusasyong siya ang nag-utos kay Pedro Serrano na magdala ng “Masonry� sa Pilipinas. Si |
|Serrano ang may higit na mataas na posisyon sa pagkamason na nasa tatlumpu’t tatlong antas na kumpara kay Rizal na nakaabot lamang|
|sa ika-3 lebel. |
| |
| Imposibleng mautusan ng isang nakabababang mason ang nakatataas na awtoridad. Dagdag pa dito, hindi maganda ang |
|paghihiwalay ni Serrano at Rizal sa Europa. |
| |
|IV. Ang Depensa Ni Rizal ukol sa Circulo Hispano-Filipino at La Solidaridad |
| |
| Ukol naman sa Circulo Hispano-Filipino, lubos ang kanyang pagtanggi sa pagiging pasimuno ng organisasyong ito. Matagal |
|na ang pagkilos ng asosasyon bago pa man siya nakarating sa Madrid. |
| |
| Kapareho din nito ang kanyang depensa ukol sa La Solidaridad. Ayon kay Rizal, ang grupong Propaganda ay inorganisa at |
|pinamunuan ni Marcelo H. Del Pilar. |
| |
|Tunggalian ni Rizal at del Pilar |
| |
| ni Irina Kristi Guillen |
| |
| Si Marcelo del Pilar ang kasalukuyang namamahala sa pahayagang La Solidaridad at siya rin ang opisyal na delegado ng Comite de |
|Propaganda sa Espanya nang bumalik si Jose Rizal sa Madrid. Si Jose Rizal ang isa sa mga nagpasimula ng Propaganda at gusto niyang |
|baguhin ang pag-uugali ng mga Pilipinong nasa Madrid. |
| Nakita ni Rizal na hindi nila natututukan ang kanilang pag-aaral o ang pangangampanya ng nasyonalismo at nauuubos ang kanilang |
|oras sa pambababae at pagsusugal. Habang siya'y nasa Madrid, gusto niyang matuto ang mga Pilipinong nandoon sa kanyang halimbawa. |
|Ngunit dahil siya'y nasa Madrid, nagkaroon ng argumento tungkol sa pagkapinuno. Dahil sa kagustuhang lumayo ni Rizal sa gulo, |
|pinigilan niya ang kanyang sarili na makialam sa pamumuno ni del Pilar. Tinigilan niya muna ang pagsusulat para sa La Solidaridad |
|upang hayaang mamuno ng malaya si del Pilar. |
| |
| Ngunit gusto ng samahan na magkaroon ng pagkakaisa sa mga kasapi dito kaya't nagkaroon ng halalan para sa |
|posisyong Responsable. Isa sa mga tungkulin ng Responsable ang pagbibigay-direksyon sa La Solidaridad upang magkaroon ng isang |
|pag-iisip ang Comite de Propaganda at ang La Solidaridad. Naglaban sina Rizal at del Pilar sa posisyon ng Responsable at dahil dito,|
|lumaki ang hidwaan nila del Pilar at Rizal dahil dito. Nahati ang samahan sa dalawang paksyon: ang mga Pilarista at ang mga |
|Rizalista. |
| |
| Si del Pilar at ang mga Pilarista ay naniniwala na makakabuti na sila'y mangampanya para sa Pilipinas sa labas ng bansa. Dito, |
|makakakuha sila ng tulong sa mga Kastilang naniniwala sa kanilang kampanya. Si Rizal naman at ang mga Rizalista ay naniniwala na |
|dapat nilang ipagpatuloy ang laban sa pamahalaang Kastila sa Pilipinas. Magiging mas makabuluhan ang nasyonalismo kapag sa Pilipinas|
|ito isinagawa. Kapag pinakita nila na sila'y matapang at walang takot na lumaban sa pamumunong Kastila, magkakaroon ng lakas ng loob|
|ang mga Pilipino na lumaban at makibahagi sa kampanya laban sa mga Kastila. |
| |
| |
| Nanalo si Rizal sa halalan ng Responsable ngunit hindi niya tinanggap ang posisyon dahil ayaw niyang mamuno sa isang samahang |
|hiwa-hiwalay. Lumisan si Rizal sa Madrid at ipinagpatuloy ang laban sa Pilipinas. Ang posisyong Responsable ay napunta kay del Pilar|
|ngunit mabubuwag din ang samahang ito. |
| |
| |
| |
| Sa pagbalik ni Rizal sa Pilipinas, siya, kasama ng ibang mga Pilipino, ay nagtatag ng panibagong samahan, ang La Liga Filipina. |
|Ang La Liga Filipina ang magpapatuloy ng laban sa pamahalaang Kastila. Naglalayon ang samahang ito na magkaroon ng pagsasama-sama ng|
|mga lalawigan sa Pilipinas upang maging isang buong bansa, ang proteksyon laban sa kasamaan at ang hindi pagbigay ng hustisya sa mga|
|Pilipino, ang pagsulong ng agrikultura, edukasyon at kalakalan, at ang pag-aaral at pagsasagawa ng mga reporma sa pamamalakad ng |
|pamahalaang Kastila. Naging mas matagumpay ang paraan ni Rizal dahil naimulat niya ang mga Pilipino na pwede silang lumaban sa mga |
|Kastila. Ang pagmumulat na ito ay ang nagbigay-buhay sa samahang Katipunan ni Andres Bonifacio. |
| |
| |
| |
| Sa pag-aaway na ito, makikita natin ang politikal na pag-iisip ni Rizal. Si Rizal ay isang pinuno na namumuno |
|sa kanyang halimbawa. Dahil sa alam niya na hindi pakikinggan ng Espanya ang hinaing ng mga Pilipino, inuwi na lang niya sa |
|Pilipinas ang laban at naging matagumpay siya dito. Kahit na alam niyang matagal pa bago maging malaya ang Pilipinas, itinuloy pa |
|rin niya ang laban para sa ating bayan. |
| |
| |
| |
| |
| |
|DALAWANG SANAYSAY NI RIZAL SA LA SOLIDARIDAD |
| ni Marilou Cosejo |
| |
| |
|Programang politikal ng La Solidaridad ang igiit ang (1) sekularisasyon ng mga parokya at pagpapatanggal sa mga prayle, (2) |
|pangangatawanan ng Pilipinas sa Cortes ng Espanya, (3) pakikilahok sa mga gawain ng pamahalaan, (4) pagkapantay-pantay sa harap ng |
|batas, (5) kalayaan sa pagtitipon, pamamahayag, pananalita, (6) malawakang kalayaang panlipunan at indibidwal, at (7) asimilasyon. |
| Sa layuning asimilasyon sa Espanya ay handang makipagtalo si Rizal, dahil ang kahit anong progresibong argumento sa |
|Espanya ay may silbi sa kanyang bansa. Ngunit sa loob-loob niya ay wala na siyang tiwala sa asimilasyon. |
| Ang mga layuning politikal ng La Solidaridad ay matuturing na talunan sa mga adhikaing ito. Ngunit makikita rin na |
|pinakapraktikal na landas iyong bukas agad sa mga Pilipino. At naniniwala si Rizal na ang landas na iyon ang dapat subuking |
|sulungin hanggang dulo. |
|I. The Philippines a Century Hence (Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon) |
| Ang unang bahagi ng sanaysay na ito ay tungkol sa pagsulyap sa nakaraan ng Pilipinas. Dito, ipinakita ni Rizal ang mga|
|pagbabago na naidulot ng pagkasakop ng Pilipinas sa Espanya. Kung saan, ang dating pinuno sa Pilipinas ay napasailalim sa mga |
|dayuhan dahil na rin sa pag-asang pag-unlad mula sa mga mananakop. Unti-unting naisantabi at nalimutan ng mga Pilipino ang kanilang|
|mga katutubong tradisyon, mga awitin, tula at mga paniniwala nang sa gayon ay mayakap ang mga bago at dayuhang doktrina, na sa |
|totoo'y hindi naman nila naiintindihan. Ikinahiya at tinanggihan ng mga Pilipino ang sarili nilang kultura. Hinangaan at pinuri ng|
|mga Pilipino ang anumang bagay na banyaga hanggang sa nagapi ng dayuhan ang kanilang puso at diwa. Lumipas ang mga taon, ang |
|relihiyon ay nagpakitang gilas din kung saan ginamit ang pagsamba sa Diyos upang akitin at sa huli'y pasunurin at mapasailalim ang |
|mga Pilipino sa kagustuhan ng mga dayuhan. Nang makuha ang loob ng mga Pilipino ay itinuring na parang hayop, inalisan ng kaisipan |
|at damdamin at ginawang mga alipin upang pagsilbihan ang mga dayuhan sa ikauunlad ng Espanya. Muling nabuhay ang natutulog na |
|damdamin ng mga Pilipino dahil sa mga pasakit at panghihiya na kanilang naranasan. May ilang damdaming nagising sa katotohanan sa |
|mga kahayupan at paniniil ng mga dayuhan dahil na rin sa patuloy na pag-alipusta at pagsasamantala na unti-unti ay gigising sa |
|lahat. |
| Sa bahaging ito makikita ang obserbasyon ni Rizal sa pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas. Ipinakita niya ang naging |
|epekto nito sa mamamayan at sa mga pinunong Pilipino. Ipinakita ang hindi pantay na pagtrato sa mga Pilipino simula ng mamuno ang |
|mga Kastila. At umaasa si Rizal na magigising at mamumulat ang mga Pilipino sa katotohanan at kasamaan ng mga dayuhan. |
| Ang ikalawang bahagi ay tungkol sa kabiguan ng mga kolonyal na patakaran ng Espanya sa pagpapaunlad sa |
|Pilipinas. Sinabi dito ang kalagayan ng Pilipinas sa tatlong-daang taon na nakalipas simula ng panahong iyon (1889). Para sa mga |
|nagnanais ng kalayaan ng kanyang bansa, ang bayan ay may tiyak na kalayaan noon. Para sa mga nakasaksi naman ng kaguluhan at di |
|pagkakaunawaan, nararapat lamang na tanggapin ng buong pagsang-ayon ang anumang magaganap sa hinaharap. Ayon sa mga liberal na |
|Kastila, ang kalagayan ng Pilipinas sa kasalukuyan (1889) ay katulad pa rin ng dati, walang pinagbago subalit para sa mga prayle ay |
|nagkaroon ng pag-unlad. Ang pamamahala ng mga kastila sa Pilipinas noong una ay hindi madali ngunit nagpatuloy pa rin sila upang |
|mapamahalaan ito. Mayroong pwersang-militar, mabagal na komunikasyon sa pagitan ng Mexico at Espanya at ang paglalakbay ay delikado|
|dahil ang dagat ay pinamumugaran ng mga pirata at mga kaaway ng Espanya. |
| Binanggit din na sa panahong 1889,ang sitwasyon ay mas maigi. Nagkaroon ng mas mainam na organisasyon sa pamunuang |
|sibil at military. Ang komunikasyon ay naging mas madali, mabilis at sigurado. Ang Espanya ay wala nang mga kaaway-panlabas. Ang |
|kanyang pagkasakop sa Pilipinas ay permanente na at humina ang kagustuhan ng mga Pilipino na magsarili. Sinabi ni Rizal na ang |
|Pilipinas ay nanatiling panatag sa simula ng dominasyong Kastila. Ang mga Pilipino at nagiging opisyal ng militar. Ang isang indio|
|ay maaaring maging encomendero at maging isang heneral ng isang hukbo. Wala pang masyadong nagaganap na paninirang-puri at |
|pang-iinsulto sa mga tao. Ang mga prayle at ang residencia ay napanatili ang katapatan ng mga Pilipino sa pamahalaang |
|Kastila. Umusbong din ang isang bagong paninindigan ng mga Pilipino sa pamunuan ng Kastila. Lahat ng mabubuting bagay ukol sa |
|pagpapaunlad ng bayan ay nawala. Ang pamahalaan ay napalitan ng pananakot, pagsasamantala at pang-aalipin. |
| Tulad ng unang bahagi, makikita pa rin sa ikalawang bahagi ang pagtingin at pagsusuri ni Rizal sa mga ginagawa ng mga |
|Kastila. Ipinaliwanag dito kung paano ang pamamahala ng mga Kastila sa Pilipinas simula noong una hanggang sa kasalukuyang (1889) |
|panahon nito. Makikita dito ang kalagayan ng mga Pilipino. Masasabing tiningnan din ni Rizal ang magagandang ginawa ng mga Kastila|
|pati na rin ang kasamaan nito. |
| Ang ikatlong bahagi naman ay nagsasaad ng mga radikal at pulitikal na reporma kung mananatiling kolonya ng Espanya ang |
|Pilipinas. Magtatagumpay ang mga reporma sa Pilipinas, kung ang mga pagbabago ay magiging marahas at madugo kung ito ay magmumula |
|sa hanay ng mga karaniwang tao. Kailangang baguhin ang patakarang pulitikal ayon sa pangangailangan ng mga tao. Ang pagreporma ay |
|magiging mapayapa at mabunga kung ito ay manggagaling sa pagkilos ng mga nakatataas. Ang mga pangunahing reporma na kailangang |
|ipatupad ay ang pagkakaroon ng kalayaaan sa pamamahayag upang maipaalam sa pamahalaang Kastila at maging sa buong bansa kung ang mga|
|utos ay naipatutupad ng mga epktibo at mahusay, nakatutulong o hindi sa ikauunlad ng bayan. Kailangan ito ng bansa na ang |
|pamamahala ay nagmumula pa sa isang malayong lugar sapagkat ito ang magsisilbing mata, tenga at boses ng bayan. Ang mga hinaing ng |
|mga Pilipino ay bihirang makarating sa Espanya at kung maiparating man ay patago pa. Ang kalayaan sa pamamahayag ay maaaring maging|
|panganib sa gobyernong Kastila. Ang "freedom of the press" ay kailangan ng isang pamamahalang nagnanais na magandang reputasyon at |
|karangalan. Kailangan din na magkaroon ng mga Pilipinong kinatawan sa Cortes ng Espanya. Ngunit ito ay maaaring magbigay panganib |
|sa pamahalaang Kastila. Ang mga kinatawang Pilipino ay magiging mapaghimagsik sa Cortes. Maaaring maging "political trimmers" ang |
|mga representante ng bansa. Maaari rin namang maging kagalang-galang, mahalaga at tapat sa kanilang mga tungkulin ang mga |
|kinatawan. Ang mga Pilipinong kinatawan ay sinasabing may amoy "Igorot", kayumanggi ang kulay at pango ang ilong. Bilang ganti |
|naman sa pagkakaroon ng Pilipinas ng kinatawan sa Cortes, ang mga Pilipino ay mananatiling tapat sa gobyernong Espanyol. |
| Ang ilang pangunahing reporma na kailangan pang ipatupad ay ang katarungan ang pangunahing pangangailangan ng isang |
|sibilisado ng bayan. Kung ang mga Pilipino ay nagbabayad ng buwis, nararapat din naman silang bigyan ng karapatan. Ang mga |
|posisyon sa gobyerno ay kailangang punuan sa pamamagitan ng isang "competitive examination" at ang resulta ay nararapat na ihayag sa|
|publiko. Kailangan din ng reporma sa komersiyo, agrikultura, seguridad ng isang indibidwal at ng kanyang mga ari-arian, edukasyon at|
|iba pa. Ang Pilipinas ay mananatili sa Espanya kung ang pagpapatakbo dito ay matuwid at sibilisado subalit kung mananatiling walang|
|pagbabago ay hindi mapipigilan ang mga Pilipino sa pagtamo ng kanyang kasarinlan. |
| Tulad ng pangunahing layuning politikal ng La Solidaridad, ang bahaging ito ang nagpapakita iba't ibang pananaw ni Rizal|
|sa repormang radikal at politikal kung mananatiling kolonya ng Espanya ang Pilipinas. Makikita ang pagiging repormista ni Rizal sa |
|bahaging ito ng sanaysay. Inihain niya ang iba't ibang pagbabago na nais ng mamamayang baguhin at iparating sa pamahalaan ng |
|Espanya. Nagbigay din siya ng mga kadahilanan kung bakit nais nilang magkaroon ng mga ganitong reporma sa Pilipinas. |
| At ang huling bahagi naman ng sanaysay ang nagpapakita ng mga prediksiyon at pananaw sa hinaharap. Sinasabi ang |
|pagkakaroon ng dominasyon ng isang bansa sa isa pang lahi ay hindi pangmatagalan. Ang isa ay maaaring pumayag at sumuko o maaari |
|rin naman bumagsak at magdusa. Isang halimbawa ay ang naganap sa Espanya kung saan ang mga mananakop ay napatalsik din sa huli |
|matapos ang madugo at paulit-ulit na labanan. Ayon sa siyensiya, ang pamamalagi ng isang panlabas na bagay sa isa pa ay maaaring |
|magbunga ng pagkatuto at pagkaunawa, magdulot ng pagkawasak ng isa o pagkakulong sa kapangyarihan ng isa. Gayundin naman ang |
|Pilipinas ay idedeklara ang kanyang sarili bilang isang malaya at nagsasariling bansa sa mga darating na araw kung patuloy na |
|aalipustahin at mamaltratuhin ang kanyang lahi. Kung ang edukasyon at kalayaan ay patuloy na ipagkakait ng Espanya sa Pilipinas, |
|hahanapin ng kanyang lahi ang mga paraan ng pagsasarili sa ibang bayan. Magkakaroon ng matinding banggaan at labanan sa pagitan ng |
|mga mananakop at mga Pilipino kung saan ito'y magdudulot ng matinding pinsala sa dalawa. Ang mga kahilingan ng Pilipino ay |
|nararapat lamang na ikonsidera ng Espanya kung ayaw niyang isubo sa panganib ang kanyang mga kayamanan maging ang kanyang hinaharap |
|sa Aprika at ang kalayaan sa Europa. Sa panahong nakamit na ng Pilipinas ang kanyang kalayaan isang panibagiong dayuhan ang |
|maaaring magpatuloy sa iniwan ng mga Espanyol. |
| Sinabi rin dito na may isang panibagong dayuhan at pamamahala ang magpapatuloy sa iniwan ng mga Espanyol. Ang Inglatera|
|ay may sapat nang kolonya sa Silangan at hindi nya isasakripisyo ang kanyang imperyo sa India para lamang makuha ang Pilipinas. Ang|
|Alemanya ay hindi isusubo sa panagnib na ikalat ang kanyang mga hukbo sapagkat kapag nagkaroon ng digmaan ay maaari pang maging |
|dahilan ng kanyang pagbagsak. Ang Pransiya ay mas maganda ang hinaharap sa Tonking at Tsina. Ang Olandiya ay kontento na sa |
|Moluccas at Java at mas maigi ang kanyang hinaharap sa Sumatra. Ang Tsina ay magiging maswerte na kung mapapanatili niya ang |
|kanyang kalagayan. Ang Hapon ay nasa sitwasyong delikado sapagkat ang Rusya at Inglatera ay may nasa kanya at sapagkat mas maigi |
|pang ang Korea na lang pagtuunan niya ng pansin. Ang Amerika ay mayroong pagkabahala lalo na sa Pasipiko. |
| Sa huling bahagi, inilahad ni Rizal ang mga pananaw niya sa darating pang mga panahon. Ang ilan dito ay masasabing |
|nagkatotoo at natupad. Makikita ang mahusay na pag-analisa ni Rizal sa mga nangyayari sa bansa. Masasabi natin na sadyang |
|makabayan si Rizal. Hinahangad niya ang pagkakaroon ng kalayaan at pagkakapantay-pantay ng Pilipino sa mga Kastila. |
|II. The Indolence of the Filipinos (Ang Katamaran ng mga Pilipino) |
| Ang katamaran ay ang kauntian ng pag-ibig sa paggawa at kakulangan ng sipag ng isang tao. Inihalintulad ito ni Rizal sa isang |
|kanser. Tulad ng kanser, ang katamaran ay unti-unting kumakalat sa buong katawan. Ito ay unti-unting nakakaapekto sa lahat ng |
|parte o aspeto ng ating katauhan. Halos imposible nang magamot ng lubusan at pabalik-balik ito. |
| Dati naman ay hindi ganito katamad ang mga Pilipino. Bago dumating ang mga taga-Europa, mayroon ng pangangalakal na |
|masigla, kahit pati sa mga bansang kalapit ng Pilipinas. Ang mga mandirigma ng Luzon ay nakilahok sa labanan sa Sumatra. Ayon kay |
|Pigafette, noong sinaunang panahon, ang mga katutubo ay nagbubungkal pa ng sariling bukirin upang may ipang-kain. Gumagawa pa ng |
|maraming kasangkapang pandigma at pinag-aralan nila ang wikang Kastila. |
| Maraming mga bagay ang nagiging sanhi ng katamaran ng mga Pilipino. Una, Dahil sa natural na kapaligiran kung saan |
|mainit ang klima. Pangalawa, pangkaisipang kadahilanan. Kulang na pagbibigay-sigla sa paggawa. At ayon sa mga prayle, higit na |
|pinagpala ang mga mahihirap. Pangatlo, pangkabuhayang kapaligiran bunga ng digmaan, pag-aalsa at pagdarambong. Kung saan, |
|sapilitang pinapagsundalo ang mga Pilipino, naiiwang tiwangwang ang bukid at labis na nakalulunos ang bunga ng mga |
|pangyayari. Pang-apat, ang pamahalaan mismo. Kulang ang paglilingkod sa taong bayan. Tiwali ang mga Pilipino. Walang tulong na |
|ibinibigay sa pagpapaunlad ng kabuhayan. Talamak ang tinatawag ng "padrino" sa paglakad ng papeles o mga pangangailangan. Kulang |
|ang pagbibigay-sigla sa gawaing manwal tula ng sapilitang paggawa, mataas na buwis, walang pangangalaga sa ari-arian, at katwiran at|
|intriga ng mga namumuno. Hindi rin isinasaayos ang pagpapabilis ng pamamaraan ng transportasyon. Panglima, ang kapaligirang |
|panlipunan. Ang mga Kastila ay maluho sa pamumuhay, maraming katulong ngunit mababa ang pasahod, mababang pagtingin sa manwal na |
|gawain at malahari ang pagkilos. Samantalang ang mga Plipino naman ay nalululong sa sugal, maraming pistahan at pag-aambag ng |
|malaki sa simbahan dahil sa maling paniniwala sa relihiyon at pagigng panatiko. Pang-anim, pang-edukasyong pangkapaligiran. Hindi |
|angkop sa pag-aaral ang kapaligiran. Nagkakaroon din ng hindi makataong pagtrato ng nagtuturo at karamihan sa mga paaralan ay nasa |
|kumbento. Ang mga prayle ay walang pagsasanay bilang guro lalo na ang mga nagtuturo. Sadyang nais ng mga prayleng maging mangmang |
|ang mga Pilipino. Kulang ang pagtuturo ng mga magulang sa mga anak. Pagsasaulo ng mga pinag-aralan. At ang pangpito, kamalayang |
|pambansa. Mababa ang moral ng taong-bayan. Mali ang pagpapahalaga. Kulang ng pagtangkilik sa sariling gawa. Kulang ng |
|katangiang-pamumuno sa takot sa mananakop. Walang pagkakaisa. At walang kamalayang pambansa. |
| Pinatunayan ni Rizal sa sanaysay na ito ang pagbibintang ng mga Kastila sa mga Pilipino sa pagiging tamad. Ipinakita ni|
|Rizal na ang mga Kastila ang sanhi ng ganoong kaasalan sapagkat higit pa silang tamad kaysa sa kanilang pinagbibintangan. Hindi |
|sapat na rason para sa katamaran ang pagbabago ng panahon o di kaya'y ang pagbago ng lugar na kinalakihan. Ang katamaran sa |
|Pilipinas ay isang katamarang pinasagwa, lalong lumala habang tumatagal ang panahon. Ang kasamaan ay wala sa pagkakaroon ng |
|katamaran ngunit sa walang-tigil na paghikayat ng ganitong ugali. Ang katamaran ay bunga, at hindi sahi, ng kasamaan. Habang tayo |
|ay nabubuhay, hindi tayo dapat nawawalan ng pag-asa para sa pagbabago. Hindi dapat ibuntong lahat ng sisi sa mga Pilipino. Ito ang|
|nais na ipakita ni Rizal sa sanaysay na ito. |
| |
|EL FILIBUSTERISMO: BUTIL NG KAISIPAN ALAY SA LIPUNAN |
| ni Zaide Arzadon |
| |
| |
|"Walang mang-aalipin kung walang papaalipin" "Walang magbibigay, kung walang hihingi" "Walang kabuluhan ang buhay kung hindi ito |
|inuukol sa dakilang layunin". Ito ang mga mabibigat na salitang nakapaloob sa nobelang El Filibusterismo ni Dr. Jose P. Rizal. Kung |
|ang Noli Me Tangere ay nobelang naglalarawan sa buhay ng mga Pilipino at Kastila noong panahong kolonya pa tayo ng Espanya, ang El |
|Filibusterismo naman ang eksplorasyon ng rebolusyon bilang solusyon sa kanser sa Lipunan�ang pagmamalabis at |
|pang-aapi ng mga kastila sa mga Pilipino. Tinapos ni Rizal ang fili noong Hulyo 1891 sa Brussels, Belgium at unang nalimbag noong |
|Setyembre 1891 Ghent. |
| |
| |
|Ang pagkamatay ng tatlong paring sina Don Marciano Gomez (85 taong gulang), Don Jose Burgos (30 taong gulang), at Don Jacinto Zamora|
|(35 taong gulang) ang nagbigay inspirasyon kay Rizal sa pagsusulat ng fili. Kaya naman inihahandog niya ito sa kanila. |
| |
|Ang pangunahing tauhan ng fili ay si Simoun, isang mayamang alahero na nanggaling sa Cuba. Siya si Crisostomo Ibarra sa noli na |
|tinulungan nagpasimuno ng planong pag-aalsa sa Cavite laban sa pamahalaang Espanya. Sila kase ang kilalang nang-uusig sa ilang mga |
|patakaran sa simbahan. Sila ang tagapagtaguyod ng mg usaping patungkol sa hustisya at kalayaan ng mga Pilipino. Sila ang |
|tagapagtanggol din ng mga karapatan ng mga indio. Saksi sila sa mga pagmamalabis ng mga prayle. Isang araw, bigla nalang silang |
|pinadakip at dinala sa Bagumbayan. Doon, binatay sila noong Pebrero 28, 1872. Hindi man malinaw ang rason ng kanilang pagkamatay, |
|kinikilala parin ng mga Pilipino ang kanilang kadakilaan. Sila’y kinikilalang mga martyr-- mga martyr na namatay |
|dahil sa pagtatanggol ng mga naaping Pilipino, at ito ang adhikaing nais ipagpatuloy ni Rizal.ni Elias sa pagtakas sa mga sundalong |
|humahabol sa kanya, naghukay ng butas para doon itago ang kanyang kayamanan, at naglakbay sa Cuba kung saan siya’y |
|yumaman at nakipagkaibigan sa maraming Kastilang opisyal. Makalipas ang maraming taon, bumalik siya sa Pilipinas nang hindi nakilala|
|ng mga tao. Naging makapangyarihan siya dahil siya ang naging tagapagpayo ng gobernador-heneral. Sa panlabas, si Simoun ay kaibigan |
|ng mga Espanya. Pero sa totoo lang, siya ay may lihim na planong mag-alsa laban sa Espanya. Ang kanyang adhikain ay buklodin ang mga|
|Pilipino para magsagawa ng rebolusyon laban sa pamahalaang Espanya at iligtas si Maria Clara sa Sta. Clara convent. |
| |
|Ang nobela ay nagsimula sa setting sa loob ng bapor Tabo, dumadaan sa ilog Pasig, na naggaling sa Maynila papunta sa lawa ng Laguna.|
|Si Simoun, mayaman at misteryoso, ay kaibigang matalik ng gobernador heneral ng Espanya. Siya ay tinawag na “Brown |
|Cardinal� at “Black Eminence� dahil sa kanyang impluwensiya sa pamahalaan. Sa pamamagitan|
|ng kanyang impluwensiya sa gobyerno, kinumbisi niya ang corruption sa pamahalaan para mapabilis ang pagbaba ng moral ng bansa at |
|magbigay daan sa pag-aalsa ng mga Pilipino. Kinokontrata niyang magsmuggle ng mga armas ang isang tsinong negosyante, si Quiroga, na|
|gustong maging konsul ng Intsik sa Maynila. Ngunit ang layunin ni Simoun na pag-aalsa ay hindi natuloy dahil nabalitaan niyang |
|namatay si Maria Clara sa kumbento. Sa mga panahong nagluluksa siya, hindi niya muna inisip ang pag-atake sa kastila. Pagkatapos ng |
|kanyang paghihinagpis sa pagkamatay ni Maria Clara, muli niyang binuhay ang planong pag-aalsa sa gobyerno. Sa kasalan nina Paulita |
|Gomez at Juanito Pelaez, nagbigay siya ng kaaya-ayang lampara bilang regalo. Siya at si Basilio lamang ang nakakaalam na sasabog ang|
|lampara kapag bumaba na ang buga ng kanyang apoy dahil may nitroglycerine na nakatago sa kompartment nito. Gayunman, mamatay ang |
|lahat ng mga panauhin sa gabing iyon, kasali ang gobernador-heneral, mga prayle, at mga opisyal ng gobyerno. At kapag nangyari yun, |
|lulusob na ang mga tagapasunod o mga kasama ni Simoun sa mga gobyernong gusali sa Maynila. Habang sinisimulan ang pagdiriwang, si |
|Isagani, na ni-reject ni Paulita dahil sa kanyang mga kaisipang liberal, ay nakatayo sa labas ng bahay at malungkot na |
|pinagmamasadan ang kasiyahan sa loob. Nang nakita ni Basilio si Isagani, pinagsabihan niya itong umalis na dahil ang lampara ay |
|malapit nang sumabog. At nung nalaman naman ito ni Isagani, naisip niyang malalagay sa panganib ang buhay ng kanyang mahal na si |
|Paulita. Nagmadali siyang pumasok sa bahay para iligtas si Paulita. Ninakaw niya ang lampara at itinapon niya sa ilog kung saan |
|sumabog. At dun natuklasan ang planong rebolusyonaryo. Ito ang kwento ng El Filibusterismo. |
| |
|Makikita dito na mahilig gumamit si Rizal ng simbolismo. At ang pinakaobyus sa lahat ay ang lampara. Kung ating sususriin, ang |
|lampara ay isang bagay na nagbigay liwanag para makita ng mga tao ang tamang daan. Gayundin sa kaso ni Rizal, ang kanyang mga |
|sulatin o akda ang nagsilbing lampara sa mga Pilipino, nagbibigay liwanag sa isip ng mga tao� at ang liwanag na ito|
|ay ang kamalayan. Iyon naman talaga ang gustong mangyari ni Rizal. Ang kamalayan kase ang magbibigay daan upang gawin ng mga |
|Pilipino kung ano ang nararapat at hindi na lamang mga sunud-sunuran. Ang mga impormasyong nakasaad sa mga sulatin niya ay parang sa|
|bibliya na magiging gabay ng mga Pilipino sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Hindi man ito direktang sinasabi kung ano ang dapat |
|gawin, ito nama’y nakakapagbigay resulta sa pagkakaroon ng damdaming makabayan. |
| |
|Sa katunayan, ang El Filibusterismo ang pinakagusto kong nabasa sa lahat na ginawa ni Rizal. Ang fili kase ay sadyang nakakaantig ng|
|puso at parang kaharap mo lang ang mga nag-uusap. Ang mga linyang ginamit ay may madamdaming impak sa mambabasa. Sadyang |
|mararamdaman mo ang hirap, ang galit at ang tuwa ng mga tauhan sa nobela. Kaya naman, mapapaisip ka tuloy kung ano ang mga susunod |
|na pangyayari, magkakaroon ka din ng mga opinyon na ‘sana’y mas maganda kung ganito o |
|ganyan’, at may mga pagkakataong din mag-eebalwasyon ka sa sarili mong buhay, “Sapat na ba ang |
|nagawa ko sa bayan ko?� o kaya nama’y mga komentong “Ang gago ko pala!�.|
|Ang galing ni Rizal. Naibabahagi niya ang kanyang mga ideyang pampulitika sa mga Pilipino sa pamamaraang nakakaaliw at papupulutan |
|ng aral. Isang bagay na gumigising sa mga batong isipan. Isang paghahatol sa damdaming makabayan. |
| |
|Si Rizal ay naging biktima na ng pang-aabuso ng mga Kastila sa bayan niya sa Calamba, Laguna nung siya ay bata pa lamang. Kaya hindi|
|maalis sa kanya ang mangarap ng mas magandang buhay para sa kanyang bayan. Sa loob ng klase lagi siyang nakikipag-argumento sa mga |
|guro niya dahil sa hindi pagkakapantay-pantay na pagtrato sa mga estudyantng Pilipino at Kastila. Hindi niya inisip kahit |
|siya’y mapagalitan pa. Ang hangad lang niya ay iparating ang mga saloobin naman ng mga Pilipino sa harap ng walang |
|hustisyang sistema. |
| |
|Habang tumatanda si Rizal, nakita niya na mas lalong lumalala ang sakit ng lipunan. Dumadami ang namamatay na dulot ng pang-aapi at |
|kawalan ng hustisya, tumataas ang pressure ng mga nagtutunggali, walang pakialam, at ang pinakamasakit sa lahat, marami na ang |
|nagretrakng kanilang pananaw sa buhay�may mga Pilipinong naging dayuhan na sa sariling bayan, nakiisa sa layuning |
|pang-Espanyol at kinamumuhian ang kapwa Pilipino�gaya ng persona ni Doña Victorina sa fili. Unti-unti nang |
|nawawala ang tatak Pilipino. Sumasabay na sa hangin ang boses makabansa dahil puro tinig na lamang ng isang pagpuri sa Espanya ang |
|naririnig. Magiging sunod-sunuran nalang ba tayo habambuhay? |
| |
|Si Rizal ay isang relihiyosong tao, isang edukado at nadamitan nang husto ng maka-Diyos na pag-uugali at damdaming makabansa. Sa |
|kabila ng lahat, hindi lahat nang sinasabi ng mga prayle ay kanyang sinusunod at pinaniniwalaan. Hindi nakumbisi ng mga prayle si |
|Rizal na ang mga taong hindi Kristiyano ay maituturing na masasamang tao. Ito’y isang patunay na si Rizal ay may |
|malawak na kamalayan. E bakit sila? Mga abusado at makasarili. Si Padre Camorra nga gustong-gusto ang mga lugar na may maraming |
|babae para kaniya silang maamoy at mahawakan. Maging si Padre Damaso ng noli sinubukang I-abort ang sariling anak ngunit |
|siya’y nabigo (salamat naman!). Ganyan ba ang Kristiyanong dapat igalang, sundin, at katakutan? Nakakahiya. Sugo pa|
|man din sila ng Diyos kung tinuringan. |
| |
|Integral na bahagi ng buhay political ni Rizal ang kanyang mga sulatin. Isa siyang manunulat na nagpahayag sa pamamagitan ng mga |
|likhang sining ng katotohanan bilang isang anyo ng propaganda. |
|Marami pa rin marahil ang nagdadalawang-isip kung makatarungan nga ba ang paggawad kay Rizal ng titulong Pambansang Bayani. Ang |
|akdang ito ay isang patunay. Kung ayaw mang tanggapin ng lahat na siya ang ating Pambansang Bayani, sana’y maisip |
|nalang natin na siya ang susi, tagapagligtas, vehikulong nagdala sa atin sa kamalayang pambansa, isang bagay na nagbigay daan sa |
|ating kalayaan, sa ating Pagkapilipino. Hindi naman ito tungkol kay Rizal bilang bayani, kung hindi tungkol sa isang tao, isang |
|indibidwal, isang romantiko. Oo, sa dulo ng babasahin na ito ay napagtanto ko na ang depinisyon na nais ihayag ng akdang ito. Si |
|Rizal ay isang tunay na romantiko, sapagkat ang lahat ng mga nangyari sa kanyang buhay ay ang lohikal na bunga lamang ng kanyang |
|taos, tunay, at masidhing pag-ibig. Pag-ibig na walang-alinlangan niyang inihayag sa mundo na walang takot kanino man. Ang nagtapos |
|sa kanyang buhay at nakaapekto ng malaki sa ating bayan ay dahil lamang sa isang simpleng pag-ibig. Ang pag-ibig na ito sa kanyang |
|bansang mahal na Pilipinas. |