Inleiding Elk jaar brengt de non-gouvernementele organisatie Reporters Without Borders een World Press Freedom Index uit die weergeeft hoe het met de bewegingsvrijheid van journalisten over de hele wereld is gesteld. In de index van 2014 staat Vladimir Poetin, de Russische president, tussen de veertig grootste tegenstanders van de persvrijheid. (Reporters Without Borders, 2014). Poetin werd in 2000 president van Rusland. Hij is momenteel in zijn derde termijn van presidentschap. Poetin wordt veelal bekritiseerd vanwege zijn harde optreden tegen opstanden tegen het regeringsbeleid en vanwege zijn onderdrukking van de persvrijheid. In Rusland zijn sinds Poetin president is geworden negenentwintig journalisten om het leven gebracht, in directe connectie tot hun werk. (Reporters Without Borders, z.d.) Een van de meest bekende voorvallen is de moord op Anna Politkovskaya.
Bovendien stelt Kimmage dat het Kremlin, de citadel van Moscow waar zich onder andere de Russische regering bevindt, direct of indirect controle heeft over alle vormen van massa media binnen Rusland. (2009) Mainstream massamedia, van nationale televisiezenders tot grote kranten, staan onder directe controle van de staat of staan onder het bestuur van Kremlin-friendly zakelijke magnaten. (Kimmage, 2009)
In deze paper staat de volgende vraag centraal: hoe is het gesteld met de persvrijheid in Rusland en hoe verschilt deze situatie met die in Nederland? Om de situatie van de persvrijheid in Rusland te schetsen komt als eerst de manier waarop de grote, nationale vormen van massamedia worden bestuurd aan bod. Daarna wordt besproken hoe de kleinere, regionale vormen van massamedia worden bestuurd. Vervolgens komen de nieuwe media aan bod. Tot slot zal gekeken worden naar de persvrijheid in Nederland.
Middenstuk
Sinds Poetin president van Rusland is, is het gat tussen het volk en de staat groter geworden. Poetin heeft meerdere regels en wetten opgesteld die zijn positie verbeteren. (De Jong, 2009) Alle grote, nationale televisiestations, uitgeverijen, radiostations en kranten, ofwel alle vormen van nationale massamedia, worden direct of indirect bestuurd door de staat. Dit betekend ofwel dat het bedrijf van de staat is, ofwel dat het bedrijf een Kremlin-friendly bestuur heeft. Dit heeft tot gevolg dat het Russische volk via de nationale media slechts boodschappen te horen krijgt die door de staat goedgekeurd zijn. (Shlapentokh, 2007). In 2000 is de laatste Russische mediagigant, Media-Most, overgenomen door Gazprom, een staatsbedrijf. De eigenaar, Vladimir Gusinky, heeft aangegeven dat hij min of meer gedwongen is om akkoord te gaan met de verkoop. Hij was even voor de deal namelijk gearresteerd en het verkopen van zijn bedrijf was zijn enige mogelijkheid om vrij te komen. (Expropriation In Russia, 2000)
Poetin laat onafhankelijke, regionale media echter wel hun eigen content bepalen zonder dat de staat zich hierin mengt. Hij doet dit omdat hij ervan overtuigd is dat de invloed die de kleine, regionale media op het Russische volk hebben verwaarloosbaar is. (Kimmage, 2009). Deze regionale media kunnen in theorie dus ook boodschappen verspreiden die in strijd zijn met de staat, ware het niet dat het journalisten erg lastig wordt gemaakt in Rusland. Zo worden regelmatig Russische, maar ook buitenlandse journalisten in Rusland opgepakt. (The Post Online, 2013). Het is zelfs zo erg dat sommige journalisten vermoord worden (El, 2009). Geen van deze moorden is echter ooit direct gelinkt aan de staat. Dit komt onder meer doordat deze moorden niet voldoende onderzocht zijn. Desalniettemin heeft het Committee to Protect Journalists een lijst met journalisten opgesteld waarvan verdacht wordt dat de moord is aangestuurd door mensen van de staat. (De Jong, 2011) Een ander recentelijk voorbeeld van hoe het Poetinregime met tegenstanders omgaat, is de arrestatie van de band Pussy Riot. Zij hadden een anti-Poetinlied geschreven en speelde die live in een kerk, waarvoor zij werden opgepakt. De positieve kant van dit verhaal is dat de wereldmedia groots aandacht hebben besteed aan dit voorval, waardoor Poetin in de rest van de wereld in kwaad daglicht werd gezet. Een ander recent voorbeeld van de controle die de Russische staat uitoefent op de media is het volgende: tijdens de opening van de spelen was het de bedoeling dat vijf grote sneeuwvlokken zouden veranderen in de Olympische ringen. Één van de vlokken bleef echter onveranderd. Ook het vuurwerk, wat als slot van de openingsceremonie zou dienen, bleef uit. Op de Russische televisie waren beide errors gecorrigeerd met bestaand materiaal van oefeningen die vooraf plaats hadden gevonden. (NOS, 2014).
Nieuwe media, zoals sociale media en internet, hebben in Rusland ook last van het Poetinregime. Het is erg lastig om volledige controle te hebben over het internet. Poetin heeft echter regels en wetten opgesteld om alles zo veel mogelijk in Kremlin-friendly banen te leiden. Zo heeft hij het programma roskomnadzor laten ontwikkelen, dat het web afspeurt naar extremistische content (Reporters Without Borders, 2014). Dit programma bevindt zich echter nog in een testfase. Mocht het programma in de toekomst volledig ingezet worden, zou dit betekenen dat de Russische staat het volledige Russische internet kan monitoren.
Niet alleen met regels en wetten probeert Poetin het internet te reguleren, maar ook door middel van door de staat opgestelde websites die positieve content over de staat weergeven. Tevens heeft de staat eind 2011 een groot aantal Twitter accounts gehackt, waarmee vervolgens vele pro-staat berichten werden verspreid. (Reporters Without Borders, 2014). Daarnaast heeft president Poetin ervoor gezorgd dat bepaalde hosting websites onder het bestuur staan van Kremlin- friendly bestuurders. Dit doet hij zodat hij heel gemakkelijk een website uit de lucht kan laten halen als er iets negatiefs op staat tegen het Kremlin Tot slot geeft de grote controle die Poetin heeft over de traditionele media hem ook macht. Zolang de massamedia niet meegaan met de beweringen die online worden gedaan, hebben de massamedia een matigend effect op de gevolgen van de nieuwe media. (Kimmage, 2009).
In Nederland is het constitutioneel geregeld dat journalisten vrij zijn om te zeggen wat ze willen, zolang ze maar niemand discrimineren en niet aanzetten tot discriminatie of geweld. (Nederlandse grondwet, art. 137C en 137D). In Nederland mogen journalisten zeggen wat ze willen zonder vervolg te worden.
Er is wel een zekere controle op de media vanuit de staat en er zijn bepaalde regels opgesteld om alles in goede banen te leiden. Alle regels die door de staat zijn opgesteld zijn opgenomen in de mediawet, hier staat bijvoorbeeld in hoeveel reclame commerciële zenders mogen maken. De staat controleert of de deze regels nageleefd worden. Daarnaast zorgt de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) ervoor dat er diversiteit is op de radio en televisie. (mediawet, 2008). Dit doet de NPO niet door de content van de programma’s te maken, maar door een budget te geven aan omroepen die op de NPO te zien zijn zodat deze hun eigen programma’s kunnen maken. De NPO beslist tevens over de programmering, dus wat er uiteindelijk te zien is (NRC, 2013). De commerciële omroepen worden niet betaald door de rijksoverheid en staan dus los van de staat. Wel moeten ze zich aan de wet houden. (Muziek en Film, 2012).
Conclusie
Vladimir Poetin heeft sinds zijn presidentschap allerlei maatregelen genomen die ervoor hebben gezorgd dat zijn macht over de media in Rusland groot is. Zo bestuurd hij, direct of indirect, alle grote, nationale televisiestations, uitgeverijen, radiostations en kranten in Rusland. Op deze manier kan Poetin bepalen welke boodschappen hij uit wil zenden naar het volk. Alle content die via deze kanalen wordt uitgezonden, wordt direct of indirect bepaald door de staat. De kleinere, onafhankelijke, regionale media mogen echter wel hun eigen content bepalen. Poetin is van mening dat de impact die deze media op het volk hebben klein en insignificant is.
De reden dat deze regionale media zich toch koest houden is omdat journalisten om allerlei redenen door de staat kunnen worden opgepakt en veroordeeld. Sinds Poetin de president van Rusland is, zijn er bovendien negentwintig journalisten om het leven gebracht, in directe connectie tot hun werk.
Ondanks dat het erg lastig is om controle te verkrijgen over het internet, worden de nieuwe vormen van media, zoals het internet en sociale media, ook gecontroleerd door de staat. Het programma roskomnadzor speurt het web af naar extremistische content. Hoewel dit programma zich nu nog in een testfase bevindt, moet het in de toekomst gaan zorgen voor volledige controle van de staat over het internet in Rusland. Bovendien maakt de controle die de staat heeft over de nationale vormen van massamedia het makkelijker om de impact die de nieuwe media te verkleinen. De staat zorgt er namelijk voor dat boodschappen die op het internet de staat zwart maken, niet beaamd worden in de traditionele vormen van nationale massamedia.
In tegenstelling tot Rusland, is de persvrijheid in Nederland groot. Op de World Press Freedom Index van 2014 staat Nederland op nummer twee van de 180 landen. In Nederland is wettelijk bepaald dat de media vrij zijn om te zeggen wat ze willen, zolang ze maar niemand discrimineren en niet aanzetten tot discriminatie of geweld. Om alles in goed banen te leiden zijn er wel enkele wetten opgesteld, die zijn opgenomen in de mediawet. Daarnaast zorgt de Nederlandse Publieke Omroep voor diversiteit op de publieke radio- en televisiezenders. Naast de publieke omroep zijn in Nederland geen andere omroepen in het bezit van de staat.
Er is dus een wezenlijk verschil in bewegingsvrijheid van journalisten in Nederland en in Rusland. Momenteel laat de persvrijheid in Rusland een hoop te wensen over. Het Russische volk en de Russische journalisten kijken uit naar de dag dat zij vrij hun mening kunnen vertegenwoordigen in de nationale media. Want een leugen die vaak genoeg verteld wordt, wordt uiteindelijk de waarheid.
Bronnen
De commerciële omroepen. Geraadpleegd op 17 februari 2014 van http://muziek-en-film.infonu.nl/televisie/92447-de-commerciele-omroepen.html
De Jong, B.M. (2009). De leugen regeert weer in Moskou. Internationale Spectator, 2009. (Volume 63, afgifte 2) pagina 87-90. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://dare.uva.nl/document/161731
De Jong, B.M. (2011). Politieke moorden in Rusland. Internationale Spectator, 2011. (volume 65, afgifte 3), pagina 75-78. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://dare.uva.nl/document/225381
El, E. (2009). Aantal vermoorde Russische journalisten en activisten loopt snel op [persbericht]. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://sargasso.nl/aantal-vermoorde-russische-journalisten-en-activisten-loopt-snel-op/
Expropriation in Russia (2000). Media-Most. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://expropriationnewsrussia.com/en/prominent-russian-expropriation-cases/media-most/
Giles, B. (2002). Threats to press freedom in Russia: at a first-of-it's-kind conference in Moscow, problems are exposed. Nieman Reports, 2002. (volume 56, afgifte 1), pagina 3. Geraadpleegd op 19 februari 2014 van http://web.b.ebscohost.com.proxy.uba.uva.nl:2048/ehost/pdfviewer/pdfviewer?sid=ee3c4efb-3618-41e3-b585-79ec9c092643%40sessionmgr112&vid=2&hid=118
Porter, A. (2011). A war on words: it's dangerous being a journalist and writer in Putin's Russia--even more so if you happen to be Chechen. Maclean’s, 2011. (volume 124, afgifte 19), pagina 39. Geraadpleegd op 19 februari 2014 van http://web.b.ebscohost.com.proxy.uba.uva.nl:2048/ehost/detail?sid=001f3122-0c0b-4967-90ec 97f36080be89%40sessionmgr198&vid=2&hid=118&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#db=buh&AN=60805076
Grondwet artikel 137C en 137D. Geraadpleegd op 17 februari 2014 van https://mensenrechten.nl/mensenrechten-voor-u/vrijheid-van-meningsuiting
Kimmage, D. (2009). Russia: selective capitalism and kleptocracy. Geraadpleegd op 19 februari van http://www.freedomhouse.org/sites/default/files/russia.pdf
NOS (2014). Russische tv censureert opening [persbericht]. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://nos.nl/os2014/artikel/607804-russische-tv-censureert-opening.html
NRC (2013). Publieke omroep krijgt voortaan budget op basis van originaliteit [persbericht]. Geraadpleegd op 17 februari 2014 van http://www.nrc.nl/nieuws/2012/12/06/publieke-omroep-krijgt-voortaan-budget-op-basis-van-kwaliteit-en-originaliteit/
Reporters without borders. (2014). World Press Freedom Index 2014. Geraadpleegd op 19 februari van http://rsf.org/index2014/en-eu.php
Reporters without borders. (z.d.) Propaganda: Vladimir Putin. Geraadpleegd op 19 februari van http://en.rsf.org/predator-vladimir-putin,44517.html
Rijksoverheid (2014). Mediawet. Geraadpleegd op 17 februari 2014 van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/media-en-publieke-omroep/mediawet
Shlapentokh, V. (2007) The Hatred of Others: The Kremlin’s Powerful but Risky Weapon. World Affairs, 2007. (Volume 169, afgifte 3) pagina 134-142. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://www.jstor.org/discover/10.2307/20672765?uid=3738736&uid=2&uid=4&sid=21103579668073
The post online (2013). Nederlandse journalisten gearresteerd om Sotsji [persbericht]. Geraadpleegd op 16 februari 2014 van http://nieuws.thepostonline.nl/2013/04/03/nederlandse-journalisten-gearresteerd-om-sotsji/
