Πολιτιστικός τουρισμός: εννοιολογικός προσδιορισμός και επιδράσεις
Στις βασικές προτεραιότητες της σύγχρονης κρατικής πολιτικής για τον τουρισμό, σε διεθνές επίπεδο, συγκαταλέγεται και ο εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος με νέες εναλλακτικές μορφές τουριστικής δραστηριότητας, εκτός του κυρίαρχου μοντέλου του μαζικού τουρισμού. Όλες οι χώρες, που αποτελούν σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς, προκειμένου να αυξήσουν την ελκυστικότητά τους χρησιμοποιούν κάθε διαθέσιμο μέσο που συμβάλλει στο σκοπό αυτό. Αναμφισβήτητα, ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ιδιαίτερης σημασίας και αποτελεσματικότητας μέσο, στο πλαίσιο του ραγδαία αναπτυσσόμενου διεθνούς ανταγωνισμού. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ορισμών έχει δοθεί για τον πολιτιστικό τουρισμό χωρίς να υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός.
Γνωστός είναι εκείνος του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO 1985), ο οποίος έχει μεγάλη ευρύτητα και ορίζει ως πολιτιστικό τουρισμό «τη μετακίνηση ατόμων κυρίως για πολιτιστικούς σκοπούς», μετακινήσεις στις οποίες περιλαμβάνει
«εκπαιδευτικές περιηγήσεις, επισκέψεις σε φεστιβάλ και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις, επισκέψεις σε ιστορικούς χώρους και μνημεία, ταξίδια για τη μελέτη της φύσης, της τέχνης και του λαϊκού πολιτισμού, καθώς και θρησκευτικά προσκυνήματα». Αρκετά ευρύς είναι και ο ορισμός που δίνει το Διεθνές Συμβούλιο
Χώρων και Μνημείων (ICOMOS 1999), που χαρακτηρίζει ως πολιτιστικό τουρισμό
«οποιαδήποτε δραστηριότητα επιτρέπει στους επισκέπτες να έχουν την εμπειρία της ανακάλυψης τρόπων ζωής άλλων ανθρώπων, επιτρέποντάς τους να γνωρίσουν τα έθιμα, τις παραδόσεις, το φυσικό περιβάλλον και τις ιδέες τους και να έχουν πρόσβαση σε χώρους με αρχιτεκτονικό, ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον ή άλλου τύπου πολιτιστικά αξία».
Ένας απλούστερος ορισμός, που χρησιμοποιείται σήμερα συχνότερα, είναι εκείνος που έχει δώσει η γνωστή Οργάνωση για την Εκπαίδευση στον Τουρισμό και την Αναψυχή ATLAS, ο οποίος περιλαμβάνει στον πολιτιστικό τουρισμό «όλες τις μετακινήσεις ανθρώπων μακριά από τον συνήθη τόπο διαμονής τους σε συγκεκριμένα πολιτιστικά αξιοθέατα, όπως είναι οι χώροι της πολιτιστικής κληρονομιάς, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, τέχνες και θέατρο».
Πάντως ανεξάρτητα από τον ορισμό που υιοθετεί κανείς, γεγονός είναι ότι ο πολιτιστικός τουρισμός συνδέεται κυρίως με τις έννοιες της πολιτιστικής κληρονομιάς και γενικότερα των πολιτιστικών πόρων στους οποίους συγκαταλέγονται οι αρχαιολογικοί και ιστορικοί χώροι και τα μνημεία, τα παντός είδους μουσεία, το δομημένο περιβάλλον (κτήρια αρχιτεκτονικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος,
3
παραδοσιακοί οικισμοί κ.ά.), και στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού των κοινωνιών που ζουν στους τουριστικούς προορισμούς (φεστιβάλ, εικαστικές και παραστατικές τέχνες, λαϊκός πολιτισμός).
Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί τμήμα ενός συγκροτημένου πλέγματος τουριστικών υπηρεσιών μαζί με άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο θρησκευτικός, ο γαστριμαργικός, ο εκπαιδευτικός, ο συνεδριακός, ο τουρισμός πόλης, ο οικοτουρισμός κ.ά.
Τα κυριότερα πλεονεκτήματα του πολιτιστικού τουρισμού είναι
• Προστατεύει, αναδεικνύει και αξιοποιεί τους πολιτιστικούς πόρους και γενικότερα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής στην οποία αναπτύσσεται. • Είναι ανεξάρτητος από την εποχικότητα, καθώς δεν επηρεάζεται σχεδόν καθόλου από τις κλιματολογικές συνθήκες. Επομένως, συμβάλλει στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, εκτός της περιόδου αιχμής.
• Διαχέει ευρύτερα το τουριστικό ρεύμα με την ανάδειξη νέων προορισμών σε λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές.
• Προσελκύει τουρίστες υψηλότερου εισοδήματος και μορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι συνήθως παρατείνουν τη διαμονή τους σε ένα συγκεκριμένο μέρος και συμμετέχουν σε περισσότερες δραστηριότητες.
• Είναι φιλικός προς το φυσικό περιβάλλον, σε αντίθεση προς τον μαζικό τουρισμό, ο οποίος προκαλεί υποβάθμιση και αλλοίωση του περιβάλλοντος. • Δημιουργεί νέες προοπτικές απασχόλησης για ειδικευμένο προσωπικό.
• Αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα της σύγχρονης στρατηγικής για την αναζωογόνηση των αστικών κέντρων μέσω του πολιτισμού
(culture-led urban regeneration).