I. Hyrje II. Bashkëjetesa-një altertanivë e martesës apo testim i marrëdhënies. III. Pse bashkëjetesa ka më pak benefite se martesa. IV. Përfitimet psikologjike që të siguron martesa. V. Po fëmijët?

Abstrakt
Pyetja persistente që i mundon vazhdimisht të rinjtë dhe të rriturit sot, është nëse duhet ti besojnë martesës apo bashkëjetesës si mënyrë për të konsoliduar një raport. Martesa si institucion që ofron stabilitet dhe si mënyrë efektive për të ndërtuar celulën bazë të shoqërisë-familjen, po humbet popullaritet. Ndërsa martesa po “vjetërsohet” dhe bashkëjetesat po shtohen në numër, a përqafohet suksesi në një marrëdhënie me formën ligjore të saj? Test-out i marrëdhënies për t’iu drejtuar më pas martesës dhe uzufruktimi i bashkëjetesës si alternativë ndaj kësaj të fundit, ndoshta rezultojnë me “leverdi” por rezultojnë shpeshherë në zhgënjim dhe në pasiguri të mëtejshme në lidhje me rindërtimin e një raporti. Efektet psikologjike, stabiliteti socio-ekonomik, efektet protektive, jetëgjatësia e raportit dhe hezitimi për tu divorcuar, janë avantazhe të pamohueshme të martesës dhe dy persona që kanë preferuar martesën përpara një marrëdhënieje de facto, jo rrallëherë kanë rezultuar psiko-fizikisht më të shëndetshëm dhe me gradient lumturie më të lartë. Ndërsa gjejmë mjaftueshëm arsye për ta vlerësuar martesën si superior ndaj bashkëjetesës, vëmendjes sonë nuk duhet ti shpëtojë një figurë shumë ë rëndësishme; fëmija.

Për disa bashkëjetesa është një prelud për martesën, për disa të tjerë një alternativë ndaj martesës e për disa thjesht një alternativë e të jetuarit vetëm. Cilado qoftë arsyeja numri i individëve që bashkëjetojnë po rritet dita-ditës, gjithnjë e më shumë. Kjo duhet të jetë një shqetësim i madh kombëtar, jo vetëm për atë që rritja e bashkëjetesës është duke bërë në institucionin e martesës, por për atë që është duke bërë ose nuk ka bërë, për pjesëmarrësit e përfshirë. Në përgjithësi, bashkëjetesa ka tendencë të jetë më pak e kënaqshme se martesa. Ciftet që bashkëjetojnë raportojnë nivele më të ulëta të lumturisë, nivele të ulëta të ekskluzivitetit seksual dhe marrëdhenieve seksuale dhe lidhje të varfra me prindërit. Sociologët thonë që një arsye për këtë është sepse bashkëjetesa ka një nivel më të ulët të sigurisë sesa martesa.
Është e lehtë pra për të kuptuar pse bashkëjetesa është më pak e qëndrueshme sesa martesa dhe ndarjet e atyre që bashkëjetojnë janë shum më të larta sesa të individëve të martuar; kjo dhe për lehtësirat e ndarjes kur je në bashkëjetese dhe të vështirësive ligjore kur je në martesë. Ajo që ende nuk dihet gjërësisht nga publiku është fakti se ciftet e martuar kanë përfitime të konsiderueshme ndaj atyre që bashkëjetojnë në aspektin e produktivitetit të fuqisë punëtore, të shëndetit fizik dhe mendor, lumturi të përgjithshme, dhe jetëgjatësi. Ka dëshmi se këto përfitime janë më të pakta për çiftet të cilët nuk janë të martuar. Ndër arsyet e mundshme për të mirat e martesës te nxjerra nga Universiteti I Cikagos nga demografja Linda Ëaite jane: 1) kontrata afatgjatë e nënkuptuar në martesë. Kjo lehtëson investimet emocionale në marrëdhënie, duke përfshirë monitorim të afërt të sjelljes së njëri-tjetrit. Në një horizont më të gjërë kjo mundëson që individët të zhvillojnë aftësitë në të cilat ata shkëlqejnë, duke plotësuar kështu njëri-tjetrin. 2) ndarjen më të madhe të burimeve ekonomike dhe sociale nga çiftet e martuara. Kjo mundëson që çiftet të veprojnë si një pishinë e vogël e sigurimit kundër pasigurive të jetës, duke reduktuar nevojën e çdo personi për të mbrojtur veten nga ngjarjet e papritura. 3)lidhjen më të mirë të çifteve të martuara me komunitetet më të mëdha. Kjo përfshin individët e tjerë dhe grupet e institucionet sociale të tilla si kishat apo grupe të tjera. Këto mund të jenë burime të rëndësishme të mbështetjes sociale dhe emocionale si dhe të përfitimeve materiale.
Përvec humbjes së shumë të mirave martesore, bashkëjetuesit mund të përballen me vështirësi me serioze. Ka disa të dhëna tronditëse për bashkëjetesën. Normat vjetore të depresionit në mesin e çifteve që bashkëjetojnë jane 3 herë më shumë në krahasim me çiftet e martuar. Gjithashtu gratë që bashkëjetojnë kanë më shumë mundësi të bëhen viktima të abuzimit fizik dhe seksual. Disa studime kanë treguar se agresioni është të paktën dy herë më I zakonshëm te ato që bashkëjetojnë në krahasim me individët e martuar. Megjithatë duhet thene se faktori :”zgjedhje” eshte padyshim I forte ne rezultate si keto.
Kush bashkëjeton dhe pse!
Pse bashkëjetesa është bërë një praktikë kaq e përhapur në të gjithë botën moderne në një periudhe kaq të shkurtër kohe? Faktorët demografikë janë të përfshirë me siguri.Puberteti fillon në një moshë më të hershme, siç ndodh edhe me fillimin e aktivitetit seksual, dhe martesat ndodhin në moshat më të vjetra, kryesisht për shkak të periudhës më të gjatë te kaluar duke u arsimuar dhe me krijimin e karrierës. Pra ka një periudhë të gjatë seksualisht aktive deri në martesën e parë.
Gjithashtu pasuria e pavarësia ekonomike si dhe ndihma sociale që ofrohet për individët që jetojnë vetëm, I ben shumë të rinj të jetojnë larg prindërve të tyre. Gjatë këtyre viteve të moshës së rritur të hershme, bashkëjetesa mund të bëhet një varkë shpëtimi, një burim shoqërie dhe një siguri e përmbushjes së sigurt të nevojave seksuale.
Më gjërësisht, rritja e bashkëjetesës në vëndet e përparuara I atribuohet revolucionit seksual, I cili ka hequr paraprakisht stigmat ndaj bashkejeteses. Në tridhjetë vitet e fundit, me ardhjen e teknologjive efektive kontraceptive dhe lejimin e përhapur te marredhenieve seksuale të nxitura nga reklamat dhe industrinë argëtuese të organizuar, seksi paramartesor është pranuar gjërësisht. Në grupe të mëdha të popullsisë bashkëjetesa nuk lidhet më me mëkatin apo papërshtatshmërinë sociale apo patologjitë sic konsiderohej dikur dhe çiftet qe bashkëjetojnë nuk janë më subjekt I disaprovimeve.Një tjetër arsye e rëndësishme për rritjen e bashkëjetesës është se institucioni i martesës ka ndryshuar në mënyrë dramatike, duke cuar në një erozion të besimit në stabilitetin e tij. Nga nje tradite e forte qe mbeshtetej fuqimisht nga ekonomia, feja dhe ligji, martesa eshte kthyer ne nje marredhenie me te personalizuar, ate qe nje shakaxhi e ka quajtur si nje “date te noterizuar”. Njerëzit martohshin jo vetëm për dashuri por gjithashtu për familjen dhe për konsideratat familjare, dhe nqs dashuria humbiste gjatë kësaj rrjedhe, kjo nuk është konsideruar si një arsye e mjaftueshme për të prishur një bashkim martesor. Divorci ishte ligjërisht I vështirë për tu marrë në mos I pamundur, dhe njerëzit që divorcoheshin përballeshin me vula të rënda sociale.Në martesat e sotme dashuria është gjithçka dhe kjo është një dashuri e lidhur me vetëpërmbushjen. Divorci është në dispozicion për të gjithë, me pak turp bashkangjitur. Nëse dashuria apo ndjenja e vetëpermbushjes do largohen atëhere martesa nuk ka më kuptim dhe divorci është rrjedhë logjike e kësaj. Plotësisht dakord për këtë brishtësi të re të martesës, njerëzit janë duke marrë veprime paralajmëruese kjo do të thotë që njerëzit preferojnë rtë bashkëjetojnë e nëse ndarja do të vijë atëhere sdo të ketë kaq shumë problem apo turpe mbrapa. Rritja e bashkëjetesës është e lidhur edhe me rritjen e feminizmit.Martesa tradicionale, si në ligj dhe në praktikë, vë burrin në krye të familjes. Për disa gra bashkëjetesa duket se shmang trashëgiminë e patriarkalizmit dhe në të njëjtën kohë jep më shumë autonomi personale dhe barazi në marrëdhënie. Për më tepër, ndryshimi dhe rritja e rolit të grave në forcën e punës dhe pavarësia e tyre ekonomike e bën një martesë më pak të nevojshme dhe për disa të tjerë më pak të dëshirueshme. Në përgjithësi, bashkëjetesa është një fenomen që filloi në mesin e të rinjve në klasat më të ulëta dhe më pas u ngjit në klasat e mesme. Bashkëjetesa në Amerikë, sidomos bashkëjetesa si alternativë ndaj martesës është më e spikatur në mesin e të zinjve dhe grave të bardha të pafovarizuara. Një arsye për këtë është se të ardhurat e meshkujve dhe puna janë më të ulëta te minoritetet dhe klasat e ulëta. Gjithashtu statusi ekonomik I mashkullit është nje faktor percaktues në bindjen e mashkullit për t’u martuar dhe që një grua të dojë të martohet me të. Njerëzit që bashkëjetojnë kanë më shumë gjasa që të vijnë nga familje të thyera. Në mesin e të rinjve, personat që kanë përjetuar ndarjen e prindërve apo mosmarrëveshje të theksuara martesore të prindërve të tyre, kanë më shumë gjasa për të bashkëjetuar, gjithashtu këto persona përfshihen më herët sesa të tjerët në bashkëjetesë. Për të rinjtë që kanë vuajtur tashmë humbje të lidhura me divorcin e prindërve, bashkëjetesa mund të sigurojë një largim te parakohshëm nga trazirat e familjes, edhe pse për fat të keq kjo rrit mundësinë e humbjeve dhe trazirave të reja, gjithashtu bashkëjetesa është një lidhje që ndodh te personat që e kanë përjetuar një herë divorcin.
Pse bashkëjetesa ka më pak benefite se martesa.
Shumë çifte konfirmojnë faktin se bashkëjetojnë nxitur nga “leverdia” (p.sh vetëm një apartament për të pastruar, vetëm një shtëpi për të administruar) ose për të ulur koston e jetesës së tyre (një apartament kushton më pak se dy), ndërkohë që shumë prej tyre mbrojnë tezën se ka shumë arsye pse ata preferojnë të bashkëjetojnë: (1) për të jetuar një raport emocional dhe seksual pa u “ngarkuar” me detyrimet që mbart martesa, (2) për të testuar kompatibilitetin mes tyre, (3) për të praktikuar të jetuarit bashkë duke e konsideruar këtë fazë si pre-martesore, (4) për të njohur a priori aspektet karakteriale, për të vënë në provë besnikërinë dhe veset e mundshme. Por,pyetja është : A është apo jo bashkëjetesa një vendim i mirë? Në shumë aspekte,nga ana shkencore ,gjykimi përfundimtar nuk është dhënë ende. Pasi në Shqipëri kjo dukuri është ende e re për t’u studiuar . Do të duhen vite për të parë rezultatet e marëdhënieve të atyre që kanë zgjedhur të jetojnë së bashku. Në Amerikë ku kohët e fundit janë bërë shumë studime , nuk kishte pothuajse asnjë bashkëjetesë para viteve ’60. Dalëngadalë , gjatë viteve ’70 standardet filluan të ndryshonin. Ndodhi “revolucioni seksual” dhe njerëzit u lëshuan për të kërkuar dashuri pa përkushtim. Ato që erdhën si rezultat ishin shumë shtatëzani të padëshiruara,martesa të paplanifikuara dhe,me kalimin e kohës , një numër i madh divorcesh. Brezi i sotëm i të rriturve në Perëndim janë fëmijët që erdhën nga këto familje të shkatërruara. Ata jetuan me dhimbjen emocionale të divorcit të prindërve të tyre dhe shpesh herë u rritën me zemërim dhe frikë ndaj martesës,duke mos dashur të përjetonin dhimbjen e një tjetër familjeje të shkatërruar. Përvec kësaj dhimbjeje ,perëndimi u mësua me idenë e divorcit dhe,si rezulatat ,martesa e humbi “domosdoshmërinë ” dhe “domethënien” e saj. Me gjithë këta faktorë,ideja e bashkëjetesës bëhet gjithnjë e më e pranueshme nga ana sociale dhe më tërheqëse nga ana emocionale. Shumë njerëzve iu duket ide e mirë ta “provojnë” më parë një marëdhënie ,në vend që të përjetojnë dhimbjen e një martese që nuk zgjat.
Është e qartë se situata shoqërore në Shqipëri është shumë e ndrysme nga ajo në Perëndim. Sigurisht që bashkëjetesa në Shqipëri nuk zë një vend aq të dukshëm,sa në Perëndim dhe arsyet e bashkëjetesës nuk janë të njëjta. Së pari,shumica e çifteve që bashkëjetojnë në Shqipëri bashkëjetojnë me synimin e qartë se do të martohen më vonë. Gjithashtu,ka edhe një faktor ekonomik për shumë cifte që duan të martohen ,por nga ana ekonomike nuk kanë mundësi dhe jetojnë bashkë deri sa të kenë mundësi të martohen. Të tjerët që i tërheq shumë Perëndimi dhe janë rritur me filma e programe televizive perëndimore,mund ta shohin bashkëjetesën si një status simbol i të qënit ‘modern’ apo ‘në modë’. Në shumë aspekte,Shqipëria është ende në pozicionin e privilegjuar ku mund të mësojë nga gabimet e Perëndimit në këtë fushë. Shqipëria,duke patur tradicionalisht një përkushtim të fortë ndaj martesës,nuk ka ecur ende në këtë rrugë dhe prandaj ka akoma mundësi të zgjedhë nëse është një rrugë e mirë për të ecur apo jo.
Studimet e drejtuara nga William Doherty, drejtor i Programit të Terapisë për Familjen në Universitetin e Minesotës dolën në përfundimin se:
Çiftet që bashkëjetojnë kanë më shumë konflikt dhe më pak kënaqësi me marrëdhënien e tyre,sesa të martuarit. Bashkëjetuesit e vlerësojnë pavarësinë më tepër, ndërkohë që martesa vendos kufij më të ngushtë për indipendencën e partnerëve. Një sasi e konsiderueshme të dhënash tregon se ata që jetojnë së bashku para se të martohen kanë më shumë mundësi të ndahen pas martesës. Të dhënat tregojnë se njerëzit që bashkëjetojnë para martesës kanë më tepër gjasa të përjetojnë konflikt martesor , palumturi martesore dhe më në fund divorc,sesa njerëzit që nuk bashkëjetojnë para martese.
Vetë drejtori pohon se : Ka qenë shumë syçelës për mua dhe për të tjerë në këtë fushë. Pesëmbëdhjetë vjet më parë mund të kisha thënë: Është ide e mirë! Pesë vjet më parë do të kisha thënë : S’dua t’ia di! Por tani po shpresoj që fëmijët e mi të mos bashkëjetojnë. Pse ndodh që afërsisht 40% e çifteve që bashkëjetojnë nuk martohen kurrë? Çështja që i bën shumë njerëz të bashkëjetojnë e të mos martohen është tamam çështja që e bën të shëndetshme një martesë : përkushtimi. Në qoftë se bashkëjetesa është thjesht një “provë” për të parë nëse dy njerëz janë apo jo të përputhshëm ,në momentin që marrëdhënia ka vështirësi (dhe të gjitha marëdhëniet kanë )ata janë gati ta braktisin dhe të kërkojnë një person tjetër me të cilin ndihen “më të përputhshëm”.Disa njerëz e kanë krahasuar jetesën se bashku me “ngarjen për provë” të një makine që po mendon ta blesh . Ka një problem me analogjinë e makinës : makina nuk lëndohet në ndjenja ,nëse shoferi e kthen mbrapsht në parkim dhe nuk e blen. Eksperiencat e mëparshme të zgjidhjes së raporteve pas sjellin tek individët prirjen për të zgjidhur edhe raporte në të ardhmen, përfshirë martesën. Individë të tillë kanë një nivel të ulët tolerance ndaj një marrëdhënieje jo të lumtur .
Për të patur një ide më të mirë rreth opinionit të njërëzve për format e krijimit të familjes janë organizuar dy anketime, me njerëz të moshave, profesioneve, gjinive, kulturave dhe formimit arsimor të ndryshëm. Në këtë sudim morën pjesë 182 veta nga Lezha dhe 100 veta nga Tirana. Pyetjeve: A do të preferoni martesën apo bashkëjetesën dhe çfarë argumentash sillin për formën e zgjedhur, qytetarët u përgjigjën në këtë mënyrë:
1. Në Lezhë për martesën ishin 77% e numrit të të anketuarve, ndërsa 23% e tyre mbronin variantin e bashkëjetesës. Kjo shifër ndryshon tek të anketuarit në Tiranë, nga 100 veta, afro gjysma e tyre , 48% ishin për bashkëjetesë dhe 52% për martesë.
2. Ata që perferorin martesën e lidhnin këtë fakt me atë që martesa është më e qendrueshme, ka edhe më shumë pengesa për tu ndar çifti, nuk të vret opinioni etj. Në shumicën e rasteve personat që mbështesnin martesën ishin njerëz të moshave të mesme. Ndërsa grupi që mbështeste bashkëjetesën e argumentonte me faktin se si martesa , si bashkëjetesa është pothuajse e njëjta gjë. Sipas tyre kur dy veta dashurohen, nuk ka rëndësi nëse e bën zyrtare ose fetare lidhjen. Mjafton që ata t'ia ndjejnë nevojën njëri-tjetrit. Në shumicën e rasteve përkrahësit e bashkëjetesës ishin gjimnazistët.
Numri më i pakët i të rinjve në Lezhë , në krahasim me ata të Tiranës, që përkrahin bashkëjetesën siç duket lidhet edhe me ndikimin më të madh tek ata të kodeve të vjetra familjare , të traditës dhe mentaliteteve të kahershme.

3. Përfitimet psikologjike që të siguron martesa.
Shumë njerëz kërkojnë një marrëdhënie të kënaqshme e të shëndetshme.
Ekzistojnë disa faktorë që janë përgjegjës për të siguruar jetëgjatësinë dhe cilësinë e raportit, sic është komunikimi i mirë. Kërkimet kanë treguar se lloji i marrëdhënies në çift ndikon në shëndetin emocional dhe mirëqënien psikologjike të njerëzve.
Kërkimet kanë patur edhe një rezultante tjetër të përbashkët, ato kanë arritur në përfundimin që çiftet e martuara kanë nivele më të larta të mirëqënies psikologjike dhe emocionale se sa personat single, të divorcuar apo që bashkëjetojnë me dikë.
Kjo është vërtet e rëndësishme sepse nivelet e depresionit dhe mirëqenies emocionale kanë një influencë të rëndësishme në jetën familjare, jo vetëm në cilësinë dhe jetëgjatësinë e saj por edhe për shkak të implikimit të mirëqenies së fëmijëve. Nje vëzhgim substancial i realizuar nga Stack dhe Eshelman, të cilët matën nivelin e lumturisë tek 18000 të rrituri nga 17 vendeve të ndryshme, arritën në përfundimin që ciftet e martuara raportonin lumturinë më shumë se ata që bashkëjetonin. Ky rezultat pati qendrueshmëri edhe pasi u morën në konsideratë burimet financiare, shëndeti fizik, dinamikat socio-demografike dhe kriteri i kombësisë. Autorët e këtij studimi gjithashtu nënvizuan faktin se niveli i mbrojtjes nga depresioni dhe niveli i mirëqenies psikologjike tek çiftet bashkëjetuese ishte bindshëm më i ulët.

Martesa asociohej me nivelin e lumturisë dhe mirëqenies, tre herë më shumë seç ndodhte me bashkëjetesën. Pas analizimit të rezultateve dhe pyetjes pse martesa është e lidhur me nivele më të ulëta depresioni, autorët e studimit arritën në konkluzionin se faktorët bazë mbi të cilët ndërtohet ky postulat janë qendrueshmëria financiare dhe shëndeti i mirë, që gëzohen vetëm në një martesë të mirëqenë. Natyrshëm lind pyetja nëse është martesa si institucion që passjell këto benefite apo njerëzit e lumtur kanë zgjedhur të jetojnë në martesë, përgjigja e autorëve ishte se nuk ishte selektimi por lidhja shkakësore mes martesës dhe lumturisë ajo që ishte vendimtare për rezultatin.
Ka patur variabla të ndryshëm me anë të së cilëve është shpjeguar kjo lidhje implicative mes martesës dhe lumturisë, dhe një prej tyre është shëndeti i mirë fizik, njerëzit e martuar gëzojnë shëndet më të mirë dhe njerëzit e shëndetshëm kanë më shumë probabilitet për të qenë të lumtur. A është kjo një aksiomë? Jo gjithmonë, por ka shpjegime të tjera më të bindshme.
Lidhja e fortë që ekziston mes partnerëve në një martesë, ndikon në perceptimet e individëve se martesa do të zgjasë. Kjo lidhet drejtpërdrejt me nivelet e ulëta të stresit dhe nivelet e larta të sigurisë mes partnerëve të martuar; mungesa e stresit normalisht kontribuon ndjeshëm në rritjen e mirëqenies psikologjike.
Një shpjegim shtesë është ai që lidhet me stabilitetin ekonomik dhe sigurinë financiare, e lidhur kjo me të ardhurat më të larta dhe gatishmërisë për të ofruar më shumë të bashkëshortëve në raport me burrat që bashkëjetojnë në një marrëdhënie. Siguria financiare ul nivelet e stresit dhe rrit cilësinë e marrëdhënies duke rritur kështu edhe nivelin e mirëqenies psikologjike.
Edhe pse disa mund të çuditen nga fakti që çiftet e martuara kanë një jetë seksuale më të kënaqshme, kjo duhet besuar. Pavarësisht se çiftet që bashkëjetojnë kanë një raport të mirëqenë seksual, ky i fundit nuk është plotësisht i kënaqshëm, pasi mungon ingredienti esencial i lidhjes së qëndrueshme, sigurisë dhe perceptimi i seksit si i lidhur ngushtësisht me konceptin e dashurisë, që vetëm martesa mund të ofrojë. Raporti i qëndrueshëm dhe i kënaqshëm seksual ndikon gjithashtu drejtpërdrejt në mirëqenien psikologjike të partnerëve- bashkëshortëve.
Ka disa shpjegime të tjera që gjithashtu ndihmojnë në qartësimin e bindjeve pse mes martesës dhe lumturisë ekziston lidhja për të cilën folëm më lart. Dy teza që konkurrojnë janë ‘seleksionimi social’ dhe ‘shkakësia sociale’. Seleksionimi social nënkupton faktin që njerëzit që martohen janë më të prirur ta bëjnë këtë sepse kanë a priori nivele të larta mirëqenieje; në esencë kjo do të thotë se njerëzit që jetojnë të lumtur në një martesë janë të tillë sepse kanë patur paraprakisht stabilitet dhe mirëqenie. Shkakësia sociale ka të bëjë me faktin se është martesa që i shkakton këto avantazhe në jetën e dikujt. Nëse operon shkakësia sociale atëherë themi se ekziston një lidhje mes martesës si institucion dhe mirëqenies së bashkëshortëve që vjen si rezultat i lidhjes së kësaj martese. Nëse do të themi se personat me mirëqenie ishin të determinuar paraprakisht dhe prandaj lidhën një martesë atëherë bie poshtë teza se është prezenca e lidhjes martesore ajo që ofron avantazhe për bashkëshortët. Kërkimet tregojnë se seleksionimi social nuk vlen për të gjitha avantazhet që ofron martesa në raport me bashkëjetesën, pra nuk mund të shpjegojë në terma praktikë diferencat që ekzistojnë mes të dyjave. Ekziston gjithashtu mundësia që të operojnë në të njëjtën kohë seleksionimi social dhe shkakësia sociale, çka mundëson më pas që vërtet martesa të rezultojë positive për mirëqenien shumëplanëshe të individëve.
Lidhjet afatgjata që krijon martesa në raport me ato që krijon një marrëdhënie de facto, janë përgjegjëse për nivelet e ulëta të stresit që kanë bashkëshortët. Kjo pasi perceptimet e personave në lidhje me intensitetin e raportit mes tyre, jetëgjatësisë e qendrueshmërisë së këtij të fundit, ndikojnë në nivelet e stresit gjatë të jetuarit në cift. Në përgjithësi mungesa e stabilitetit është më e pranishme në një cift që bashkëjeton, prandaj dhe niveli i stresit është më i lartë.
Prezenca e fëmijëve të njërit prej partnerëve në çiftet bashkëjetuese është parë gjithashtu si burim i niveleve më të larta të stresit, kjo lidhet me vëmendjen, suportin emotive dhe financiar që njëri prej partnerëve ofron ndaj fëmijës së tij, duke krijuar kështu xhelozi dhe perceptime negative tek partneri tjetër. Por bashkëjetesa prek në mënyrë të drejtpërdrejtë fëmijët eventualë të bashkëjetuesve. Në përgjithësi, zhvillimi emocional i fëmijës është më i varfër nëse një prind bashkëjeton, se sa kur një prind jeton një martesë. Ky zhvillim i varfër është në vecanti i lidhur me rrezikun e ndarjes së ciftit. Nëse cifti ndahet fëmija paguan një cmim ekonomikisht pasi mbetet pa suportin e duhur financiar nëse partneri nuk është babai biologjik i fëmijës. Ata paguajnë edhe një cmim emocional, nëse humbasin dikë që për shumë kohë ka përfaqësuar figurën paternale. Pra, prezenca e situatave të stresit tek fëmija, prek edhe balancat psikologjike të bashkëjetuesve, ndërkohë që të jetuarit në një familje të formuar nga një martesë, premton më pak stress tek fëmija dhe rrjedhimisht më pak stres tek anëtarët e tjerë të bashkësisë.
Efekti i bashkëjetesës në nivelin e depresionit është parë edhe në lidhje me pyetjen nëse protektiviteti që ofron bashkëjetesa është i ngjashëm me atë që ofron martesa. Kërkime të ndryshme kanë treguar se nëse merren parasysh burimet ekonomike, suporti social, shëndeti fizik dhe efekti protektiv më i lartë që gjendet në martesa, bën që në çiftet de facto, niveli i ulët i këtyre ingredientëve të një marrëdhënieje të shëndetshme bën që të rritet niveli i stresit.
Nuk duhet lënë pa përmendur fakti që bashkëjetesa ndikon negativisht në psikologjinë e një cifti de facto pasi jo rrallëherë gjenden përpara mungesës së aprovimit nga prindërit dhe kështu bashkëjetesa mund të prekë e kërcënojë raportin e bashkëjetuesve me prindërit. Në shumë familje, bashkëjetesa gjen mungesën e mbështetjes, dhe mosapovimin prindëror pasi ende konsiderohet si e pamoralshme dhe e sikletshme për prindërit. Kështu rrezikohet dëmtimi i raporteve me prindërit dhe gjithashtu, natyra tranzitore e raporteve të bashkëjetesës limiton aksesin e gjyshërve në jetën e fëmijëve që lindin nga bashkëjetesat. Dëmtimi i këtyre raporteve inkurajon rritjen e niveleve të stresit tek partnerët.
Së fundi, duhet theksuar se realiteti evidencion ekzistencën e një lidhjeje shkakësore mes lumturisë së çiftit dhe shumë proceseve. Shëndeti mendor i njerëzve të martuar është përgjithësisht më i mirë se ai i personave single, të divorcuar, apo që bashkëjetojnë me dikë. Martesa gjithashtu duket se ka një lidhje shkakësore me lumturinë e çiftit, kjo me ndërmjetësinë e shumë faktorëve si: avantazhet ekonomike, nivelet e larta të shëndetit psikologjik, stabilitetit të marrëdhënies dhe niveleve të larta të suportit dhe protektivitetit që ofron.

4. Po fëmijët?
Disa njerëz besojnë se nëse një çift që bashkëjeton dhe ka fëmijë bashkë duhet që të jenë të përshkushtuar dhe të qëndrueshëm. Sot, më shumë se 20% e fëmijëve të lindur kanë prindër që bashkëjetojnë. Megjithatë, vetëm një e treta e këtyre fëmijëve do të mbeten me të dy prindërit e tyre gjatë gjithë fëmijërisë. Kjo është për shkak se çiftet që bashkëjetojnë dhe kanë fëmijë, kanë më shumë gjasa për tu ndarë se sa çiftet pa fëmijë. Kështu fëmijët e lindur nga prindër që bashkëjetojnë kanë më shumë mundësi të kenë probleme në jetën e tyre familjare të cilat çojnë në pasoja negative në zhvillimin e tyre emocional dhe edukativ. Këta fëmijë janë më pak të mirë në shkollë dhe kanë probleme emocionale më shumë se sa fëmijët e çifteve të martuara. Si dhe financiarisht fëmijët me prindër të martuar janë më mirë se sa fëmijët me prinder që bashkëjetojnë. Baballarët e martur kanë më shumë gjasa që t'i mbështesin fëmijët e tyre se sa baballarët që bashkëjetojne. Edhe pas ndarjes , fëmijët e prindërve të divorcuar kanë më shumë mundësi të marrin mbështetje nga baballarët, se sa fëmijët me prindërit që kanë bashkëjetuar. Pasi baballarët që bashkëjetojnë me nënën e fëmijëve te tyre pas ndarjes nuk kanë të njëjtat të drejta prindërore siç kanë ata që kanë qenë të martuar.
Pse bashkëjetesa është e dëmshme për fëmijët?
Të gjitha llojet e bashkëjetesës që përfshijnë edhe fëmijët janë deri tani më problematiket. Plot 3/4 e fëmijëve të lindur nga prindër që bashkëjetojnë do ti shohin prindërit e tyre të ndarë para moshës gjashtëmbëdhjet vjecare, kur vetem 1/4 e fëmijëve të lindur nga prindër të martuar përballen me të njëjtin fat të ngjashëm. Në dekadën e fundit përqindja e nënave që bashkëjetojnë dhe në fund martohen me babain e fëmijës ka rënë nga 57% në 44%.
Abuzimi i fëmijëve është bërë një problem mjaft madhor dhe është rritur në mënyrë dramatike gjatë viteve të fundit, me më shumë se 10% në vit, sipas studiuesve kjo rritje është e lidhur ngushtë me ndryshimin e formave të familjes. Një studim në Britaninë e Madhe që studioi marrëdhëniet mes abuzimit të fëmijëve dhe strukturës së familjes solli në rezultate mjaft shqetësuese. U pa që fëmijët që jetojnë me prindër që bashkjetojnë janë 20herë më shumë subjekt i abuzimeve se sa ata që jetojnë me një nënë. Të dhënat tegojnë se mjedisi familjar më i pasigurt për fëmijët është ai në të cilin fëmija është duke jetuar me nënën dhe me dikë tjetër që nuk është babai i tij biologjik.

Konkluzione
Në një analizë përfundimtare, kërkimet kanë demonstruar qartë se përsa i përket përfitimeve për burrat, gratë dhe fëmijët e tyre, martesa është superiore ndaj bashkëjetesës. Bashkëjetesa nuk mund të parashikojë apo konkurrojë benefitet që ofron një martesë e qendrueshme dhe afatgjatë. Bashkëjetesa nuk është efektivisht një “provë para-martesore” sic kemi dëgjuar të thonë dhe nuk të siguron që divorci s’do të përbëjë asnjëherë kërcënim. Në matjen e gradientëve të lumturisë, suksesit, shëndetit psiko-fizik të partnerëve, do të arrihen rezultate më të kënaqshme në ciftet që jetojnë në një marrëdhënie martesore. Bashkëjetesa pavarësisht popullaritetit, ka më shumë kosto se sa përfitime, dhe nuk u sjell cifteve lumturinë dhe stabilitetin e dëshiruar sepse që në momentin që vendoset të ndërtohet, mendohet që është një provë, sa e qendrueshme mund të jetë një “provë”? Gjenerata aktuale, frikësohet nga detyrimet financiare dhe emocionale të një martese por kjo frikë do të mund të qetësohej vetëm përmes edukimit paramartesor dhe këshillimit. Alternativat e martesës, nuk do të ndihmojnë personat të zgjidhin problemet e pashmangshme që lindin në një martesë, për këtë duhet vetëm përkushtim dhe dëshirë e mirë për të bashkëpunuar në zgjidhjen e problemeve në cift.
Institucioni i martesës, është pranuar universalisht si mënyra për të siguaruar vazhdimësinë e jetës përmes lindjes së fëmijëve, dhe për të realizuar ëndrrat e të rriturve, gjithashtu është afirmuar nga kërkimet se martesa është gjithashtu mënyrë efektive për të përmirësuar shëndetin, lumturinë dhe sigurinë financiare. Pavarësisht se rritja e numrit të bashkëjetesave dhe implikimi i tyre me martesat, është ende duke u studiuar, statistikat nuk tregojnë historinë e plotë. Por ajo që vlen të theksohet është se pavarësisht se ciftet e martuara nuk jetojnë “përgjithmonë të lumtur e të gëzuar”, personat që zgjedhin martesën dhe jo bashkëjetesën, kanë zgjedhur mënyrën më të mirë për të nisur jetën e fëmijëve të tyre dhe mundësinë më të mirë për lumturi afatgjatë.

Universiteti i Tiranës
Fakulteti i shkencave sociale
Dega: Psikologji
Grupi: A

Të martohesh apo jo....... Kjo është çështja!!!!

Martesa Vs. Bashkëjetesa

Punoi: Ada Mehmeti Albana Kapllanaj Alba Sala Elsa Imeraj

Referenca:
1. RESEARCH NOTE: The psychological benefi ts of marriage, Daniel Lees, 2007, avaible from: www.maxim.org.nz

2. S. Brown, “Relationship Quality Dynamics of Cohabiting Unions”, Journal of Family Issues 24, no. 5 (2003)

3. Jeffry H. Larson, Should We Stay Together? A Scientifically Proven Method for Evaluating Your Relationship and Improving its Chances for LongTerm Success (San Francisco: Jossey-Bass, 2000

4. The facts behind cohabitation.Civitas: The Institute for the Study of Civil Society avaible from http://www.civitas.org.uk/hwu/cohabitation.pdf

5. Report: Cohabiting has little effect on marriage success, National Center for Health Statistics, is based on the National Survey of Family Growth

6. SHOULD WE LIVE TOGETHER? What Young Adults Need to Know about Cohabitation before Marriage .A Comprehensive Review of Recent Research. David Popenoe and Barbara Dafoe Whitehead