2001 TÜRKİYE FİNANSAL KRİZİ
GRUP VONİSİME
EMBA 545- Finansal Yönetimin Temelleri
26.03.2016

Nilay Sır, Volkan Iravul, Sinan Güven, Metin Söylemez
1

Gündem
Kavramsal Çerçeve
Kriz Tanımı
Tarihsel Gelişim
2000 yılı öncesi önemli krizler
2000&2001 krizi
Sonuçlar & Öneriler
2

Kavramsal Çerçeve
Eternal Triangle – Paul Kraugman

Hükümetlerin İstekleri
Hükümetlerin uymak durumunda oldukları para politikaları
3

Kavramsal Çerçeve
• Confidence (Güven) : Mevcut kur sistemini döviz krizlerine neden olacak spekülasyonlardan koruma isteği
• Adjustment (Ayarlama) : Makroekonomik istikrar politikasını sürdürme isteği

• Liquidity (Likidite) : Kısa dönemli sermaye hareketleri

4

Kavramsal Çerçeve
• Altın Standardı Kur Sistemi
• İngilterenin öncülüğünde kabul görüldü.
• Tüm ülkeler paralarının değerini altına göre belirler.
• 1914 yılında terk ediliyor.
• 1893’de Amerika’daki bir bankada yaşanan kriz
• Savaş yılları bozulan ekonomiler
• Altın rezervelerinin düşmesi

5

Kavramsal Çerçeve
• BWS (Bretton Woods Sistemi)
• 1946 da Amerika öncülüğünde 44 ülke
• USD referans para birimi
• 35USD = 1 ons (31.10 gr saf altın)
• %+1 veya %-1 band aralığında oynama. SABİT KUR

• USA hem altın rezervi çok yüksek hem de dolar basıyor
•
•
•
•
•
•

Avrupanın yeniden inşası
USD bolluğu, artan spekülasyonlar,
Diğer ülkelerdeki bütçe açıkları ve buna bağlı kur dalgalanmaları
Dolardan kaçış ve Altın kıtlığı
1971 USD develüasyon ve 1973 petrol kıtlığı --- 2.develüasyon
1973 yılında BWS terk ediliyor ve dalgalı kura geçiş

6

Kavramsal Çerçeve
• BWS (Bretton Woods Sistemi) sonrası
• Enflasyon-faiz-kur çıkmazı
• Yüksek faiz---sermaye girişi artışı fakat yatırımda düşüş. Kur da düşüş fakat enflasyonda artış
• Düşük faiz --- yatırımda artış, kısa süreli sermaye hareketleri ve kurda artış

• 1980’lerden önce kur sepetine bağlı sabit kur sonra esnek kur :
•
•
•
•

Gelişmekte olan ülkelerin en büyük sorunu enflasyon
Dolarda dalgalanmalar
Enflasyona bağlı dış borç ve kamu finansmanı artışı
İşsizlik ve mali politikalardaki istikrarsızlık

7

Kavramsal Çerçeve
ENFLASYON
60
53.1
50

40

29.4

30

20

9.1

10

9.4

4.1

3.9
0
1963-1972

1973-1982
Gelişmiş Ülkeler

1983-1990

Gelişmekte olan Ülkeler

8

Kavramsal Çerçeve

9

Kavramsal Çerçeve
Döviz Kuru Sistemleri

Tam Sabit Kur
• Tam Dolarizasyon
• Para Kurulu

Yarı Sabit Kur
•
•
•
•

Ayarlanabilir Sabit Kur
Yatay Bant İçindeki Sabit Kur
Sürünen Pariteler
Sürünen Bant

Esnek Kur
• Yönetimli Dalgalanma
• Serbest Dalgalanma

10

Tam Sabit Kur
• Tam Dolarizasyon : Başka bir ülkenin veya birliğin parası kullanılır
• Panama, Ekvador USD kullanıyor
• EU Euro kullanıyor
• MB tamamen devre dışı ve senyoraj geliri yok

• Para Kurulu :Ülke kendi parasını kullanır fakat tamamen bir başka paraya endeksler (1$=1Pezo gibi)
•
•
•
•

Başta belirlenen kuru ülke değiştiremez. Kur sabittir
Hükümet kredilerini denetler, enflasyonda etkilidir
Para basamaz, bankacılığı düzenleyemez
Meksika örneği ---- likidite darlığına para basarak müdahale edemeyince reel faiz yükseldi. Dünya bankasından 12 Milyar$ kredi ile krizden kurtuldu.

11

Yarı Sabit Kur
• Ayarlanabilir Sabit Kur: Ulusal para belli bir düzeyde başka bir paraya veya kur sepetine bağlı
• Kurda %+1 veya %-1 dalgalanma
• Hükümet politikalarına baskı

• Yatay Bantta Sabit Kur: Yatay Bant içinde sabit kur
• Bantta %+1 veya %-1 dalgalanma
• ERM (Avrupa Doviz Kuru Mekanizması) --- bant genişliği ülkeden ülkeye değiştirildi

• Sürünen Pariteler: Dar bir alanda kur dalgalanır ve enflasyon degerleri üzerinden güncellenir
• Nominal döviz kuru ve enflasyon ilişkisi

• Sürünen Bant: Dar bir alanda kur bandı dalgalanır ve enflasyon degerleri üzerinden güncellenir

12

Yarı Sabit Kur – Sabit Kur
• Amaç piyasalara güven vermektir
• Hükümet flexible değil
• MB politikaları sabit kuru sürdürmek ister ---şeffaf
• Faiz oranları değişebilir

• Likidite sorunu olan bir bankaya destek olabilir
• Bütçe açıklarını finanse edebilir (tehlikeli—rezerv azalır)

• Bankalara örtük garanti verir
• Döviz pozisyonlarını açar ve döviz borçlanır

• Spekülasyonlara açıktır
• Sağlam bir siyasal irade ve dengeli bir ekonomi politikası gerektirir

13

Esnek Kur
• Hükümet flexible.
• MB flexible - - paniklere müdahale edebilir *tabi rezerv varsa
• MB güven verici olmalıdır
• Belirsizlik ---- kredibilite düşük
• Para ikamesi—ulusal paradan kaçış--artar
• Kurun dalgalanmasının ekonomiye etkisi çok hızlıdır
• Finans piyasaları daralabilir
14

Hangi Kur Sistemi?
Ülke ekonomisinin büyüklüğü
Coğrafi konumu
Üretim çeşitliliği
Dışa açıklık düzeyi
Enflasyon oranı

“ETERNAL TRIANGLE”
• döviz kuru istikrarı,
• bağımsız para politikası
• finansal serbesti

Politik belirsizlik, istiktar
Dış şoklara karşı kırılganlık düzeyi
Dolarizasyon (para ve aktif ikamesi)
Finansal sistem, rezerv yeterliliği
Türev piyasaların gelişmişlik düzeyi
Döviz Kurunda İstikrar

Bağımsız Para Politikası

Sermaye Hareketlerinde Serbestlik

15

Kriz Nedir?
• Crisis is any event that is, or is expected to lead to, an unstable and dangerous situation affecting an individual, group, community, or whole society.
• Financial Crisis is a situation in which the supply of money is outpaced by the demand for money. This means that liquidity is quickly evaporated because available money is withdrawn from banks, forcing banks either to sell other investments to make up for the shortfall or to collapse.
16

Finansal Krizler

17

Finansal Kriz Örnekleri
• Avrupa Para Sistemi’nin Döviz Kuru Mekanizması’nda (ERM), 1992 - 1993’te yaşanan krizler.
• Latin Amerika’da 1994 - 1995 döneminde Meksika’daki krizin ardından ortaya çıkan
Tekila Krizi.
• 1994 - 1995’de Türkiye'de yaşanan para ve bankacılık krizi.
• 1997 - 1998’de Tayland, Endonezya, Güney Kore ve Malezya’da başlayıp, etkileri önce diğer Asya ülkelerine daha sonra OECD ülkeleri dahil olmak üzere bölge dışındaki birçok ülkeye yayılan finansal kriz.
• Asya krizine paralel olarak 1998’de Rusya ve Brezilya’da yaşanan krizler.
• Kasım 2000 ve Şubat 2001’de Türkiye’de yaşanan para ve bankacılık krizleri.
• Arjantin’de 2001 yılında başlayıp, derin bir ekonomik ve toplumsal çöküşe yol açan ve etkileri devam eden finansal kriz.

18

Döviz Krizlerini Açıklayan Modeller
• Currency Crisis is when serious doubt exists as to whether a country's central bank has sufficient foreign exchange reserves to maintain the country's fixed exchange rate. The crisis is often accompanied by a speculative attack in the foreign exchange market
• Finansal krizlerin tekrarlanması ne 1914’ten önce nede sonra tek bir nedenle açıklanmamıştır ---- Barry Eichengreen
• Krizin ortamı ve göstergeleri vardır, ama krizin kesin olarak ortaya çıkacağını söylemek ve krizin zamanını öngörmek mümkün değildir.
• Kriz ancak patladığında görülür...

19

Döviz Krizi
Faiz
Oranlarındaki
Artış

Banka
Bilançolarındaki
Kötüleşme

Borsanın Düşüşü

Belirsizlikteki
Artış

Ters Seçim ve Ahlaki Tehlike
Sorunları Kötüleşir

Döviz Krizi

Ters Seçim ve Ahlaki Tehlike
Sorunları Kötüleşir

Ters Seçim ve Ahlaki Tehlike
Sorunları Kötüleşir

Bankacılık Krizi

Ekonomik Faaliyette Daralma

Ekonomik Faaliyette Daralma
20

Döviz Krizlerini Açıklayan Modeller

I. Nesil Model

Tutarsız ve
Sürdürülemez
Politikalar

Düşük Rezerv
Düzeyi

Spekülatörler

Gölge
Döviz
Kuru

KRİZ

Spekulatörler tutarsız politikların imkansızlığını öngörebilir.
MB açıkların finansmanı için mecbur para basmak zorundadır veya mevcut rezervden harcamak durumundadır
Rezervler belli bir seviyeye geldiğinde ataklar hızlanır

Meksika 1982 Krizi
ERM 1992 (kısmen)
21

Doviz Krizlerini Açıklayan Modeller

II. Nesil Model ---Kendi Kendini Besleyen Kriz

Beklentiler veya Spekülatör
Atakları

•
•
•
•
•
•
•

Piyasada oluşan olumsuz beklentiler—
Bandwagon Effect

Sürü
Psikolojisi
+Bulaşma

Çoklu
Denge
–Gölge Döviz
Kuru Beklentisi

Kendi
Kendini
Besleyen
Kriz

KRİZ

Makroeknomik problem yok--- ekonomi iyi olmasına rağmen piyasaya tedirginlik pompalanıyor
Birbirinden habersiz Spekulatorlerin ve sermaye sahiplerinin beklentileri
Hükümetin bu beklentilere vereceği tepkiye g,re – sabit kur vs faiz artışı maliyet hesabı---İKİLEM--KREDİBİLİTE
Spekülatörler mevcut koşulları en iyi şekilde değerlendiriyor (Bandwagon Effect)
Çoklu Denge
Sermaye kaçışı---cari işlemlerdeki açıklar ve ulusal paranın değerlenmesi
ERM 1992 Krizi
22

II. Nesil Model---Hükümet vs Piyasa

23

Doviz Krizlerini Açıklayan Modeller

III. Nesil Model

Ahlaki Riziko (IMF ve hükümet),
Riskli Yatırımlar ve dış borçlanmada artış Banka
Hücumları,
Bilançolar

Finansal
Sistemde
Bozulma

Asimetrik
Bilgi

Zamansız finansal serbestleşme

•
•
•
•
•

Denetim ve
Yönetim
Bozuklukları

Yurt dışı kaynakları kredilerde artış Finansal
Kırılganlık

IKIZ KRİZ

Sermaye
Kaçışı

KRİZ

Yurt dışı kaynakılı kredilerde artış

Ülkelerin bütçe açıkları yok, makroekonomik göstergeler çok iyi. Borç daha çok banka ve özel sektör borcu.
Hükümet vs özel sektör (banka ve şirketler)
Sabit kur bankalara ve şirketlere örtük garanti veriyor. Yurtdışı kaynaklı krediler yanlış kullanılıyor. Denetim yok
Ödünç verme mekanizmalarının (hükümet ve IMF) varlığı krize yönelik olumsuz etkileri
1997 Doğu Asya Krizi - -Endonezya,Malezya,Tayland,Filipinler ve Kore
24

25

ÖZET
Sabit kur ve sermaye serbestliği olan dışa açık ekonomilerde
1.
2.
3.
4.

5.
6.
7.
8.

Likidite sorunu para basarak çözülemez---develüasyon riski
Faiz oranları artırılamaz---enflasyon riski
Kreditörlerden (IMF) para alır rahatlatırız düşüncesi—ahlaki riziko ve banka krizi riski
Hükümet desteği, piyasa tarafından istikrarsızlığa gidecek yönde ahlaksız bir şekilde kullanılması---kamuya yük, ek vergi ve işssizlik riski
IMF desteği sonucu IMF politikalarına zorunlu uyum—bağımlılık riski
IMF ve hükümet garantörlüğü—ahlaki riziko
Bankalara döviz cinsinden borçlanıp, ulusal para cinsinden kredi vermeleri--develüasyon riski
Şirketlerin banka kredilerini doğru kullanmamaları ve kredi geri dönüşlerinde problem– bankaların açık pozisyonlarında artış

26

Türkiye’de Sermaye Hareketleri
Türkiye'ye Net Toplam Sermaye Hareketleri
(Milyar $)

Kısa Vadeli Sermaye Hareketleri

27

Türkiye’de krizler
• 1991, 1994, 1998, 2000 ve 2001 krizleri
•
•
•
•

Yüksek enflasyon - -kısa vadeli sermaye girisi (yatırım dışı)
Istikrarsız büyüme politikları ve programlar
Yüksek kamu borcu
Para ikamesinin artması

• Siyasal belirsizlikler

• 91’de Körfez krizine bağlı
• Sermaye hareketlerinde sorun,
• Bölgesel ticarette sorun
• Turizmde sorun

• 97’de Asya krizi, 98 Rusya Krizi
28

2000 öncesi ne durumdayız?
SİYASİ KONJONKTÜR ve IMF ANLAŞMALARI
• 1999 seçimlerinden sonra kurulan koalisyon hükümetleri, içinde bulunulan konjönktürün de etkisiyle, ülkeyi enflasyon canavarından kurtarmak amacıyla 2000-2002 dönemini içine alan yeni bir enflasyonla mücadele programını ortaya koymuşlardı.
• IMF ile anlaşma uyarınca,
• Büyüme oranının her üç yılda %5-6 aralığında gerçekleşmesi hedefleniyordu
• TÜFE’de (Tüketici Fiyat Endeksi - bir tüketicinin satın aldığı belirli bir ürün ve hizmet grubunun fiyatlarındaki ortalama değişimleri gösteren bir ölçüttür) sırasıyla %25, %12 ve 7%; TEFE’de (Toptan Eşya Fiyat Endeksi) ise %20,
%10 ve %5 değerlerine ulaşmak için programlar yapılıyordu
• Sürdürülemez olan kamu iç borçlanma sürecine son verilecekti

29

İstikrar Programı ve Hedefler
• Enflasyonun düşürülmesi ve sürdürülebilir bir büyüme oranının sağlanması amacıyla
IMF ile yapılan anlaşma gereği programda geçerli olan politikaların uygulanması gerekmekteydi. • Bütçe ve bütçe dışındaki kamu kesiminde mali disiplinin sağlanması
• Önceden belirlenmiş bir sürünen sabit kur uygulamasıyla döviz kurlarının belirlenmesi
• Yapısal reformların yapılması ve özelleştirmenin hızlandırılması
Sistem nasıl çalışacaktı:
Piyasa döviz talep edince, MB döviz satıp, TL çekecek ama Net İç Varlıklar (NİV) ile TL telafi edilmeyecekti. Yani piyasada TL ihtiyacı hasıl olacaktı. Bu da dövize olan talebi kısacaktı.
Öngörü&beklenti:
Faizler piyasa koşullarını yansıtacak düzeyde oluşacaktı.

30

İstikrar Programı ve Hedefler
ÖZELLEŞTİRME HEDEFLERİ
Hedeflere ulaşabilmek için sıkı bir para, maliye, gelirler ve kur politikasıyla, özelleştirmelere hız verilmesi amaçlanmıştı.
• Petrol Ofisi,
• Tüpraş,
• GSM lisansı,
• Türk Telekom,
• Vakıfbank,
• Eti holding’in bazı fabrikalarının ve
• Tekel’in bazı bölümlerinin özelleştirilmesi öngörülmüştü.

31

2000 öncesi ne durumdayız?
TÜFE Ortalama
120
106.3
100

89.1

85.7 84.6
80.4

80
70.1

68.8
63.3

60

66.1

64.9

60.3
54.9 54.4

48.4
40

66

45

38.9
31.4

34.6

20

0
1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

32

2000 öncesi ne durumdayız?
GSMH BÜYÜME HIZI
15

10

9.4
6.4

8

7.6

7.1

8.3

3.9
0.4

0
1990
-5

-10

6.5

6.3

5

1991

1992

1993

1994

-6.1

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

-6.1
-9.5

-15

33

2000 öncesi ne durumdayız?
BÜTÇE AÇIĞI / GSMH
18

16

15.9

14.4

14
12

11.6
10.2

10

8.3

8
6.7

6
4

7.6

6.9

5.3
4.3

3.9

3.3

4

1994

1995

2

0
1990

1991

1992

1993

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

34

2000 öncesi ne durumdayız?
BORÇ STOKLARI / GSMH
160
148.3

140

127.2

120

100
84.5

80

70.8
60
40

46.6
32.2

20

48.6

52.2

55.1

33.2

34.6

60

37.2

50.3

64.4

87.9

79.1
69.2

68.7

65

55.3

42.7

43.3

43.6

21.7

1997

1998

29.3

29

1999

2000

54.8

47

21.4

58.9

14.4

15.4

17.6

17.9

20.6

17.3

21

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

72.4

0

İÇ BORÇ STOKU / GSHM

DIŞ BORÇ STOKU / GSHM

2001

2002

TOPLAM BORÇ STOKU / GSHM

35

2000 öncesi ne durumdayız?
FAİZ ORANLARI
180

164.4

160
140

135.2

120

121.9

100

102.2

80
60

40

80.5
73.6
54
47.7
38

58

87.7
80.1
57

87.6
86

52

83

127.2

109.5
98.7

99.5

76

78

96.2
72

61

81

78.8

56.1

78

59

63.8
54
45

2001

2002

38

20

16

8

0
1990

122.5

1991

1992

1993

1994

KAMU İÇ BORÇLANMA FAİZİ

1995

1996

KREDİ FAİZLERİ

1997

8.1

1998

1999

2000

MEVDUAT FAİZİ (1 AY VADELİ)

36

2000 öncesi ne durumdayız?
BANKACILIK
• Bankacılık sektörü bu dönemdeki makroekonomik ortamın sonucunda asli fonksiyonu olan aracılık işlevinden uzaklaşmış bir konumdadır.
• Kamu bankaları, asli fonksiyonların dışında verilen görevler ve bunlardan kaynaklanan zararlar sonucunda mali bünyeleri önemli ölçüde bozulmuş durumdadır.
• Bankacılıkta, risk ve kurumsal yönetim uygulamaları yetersiz kalmış, sonuçta bankacılık sistemi likidite, faiz ve kur risklerine karşı aşırı duyarlı hale gelmiştir.
• Finans sektöründeki denetim ve gözetim mekanizmalarının yetersizliği, uluslararası standartların uyarlanması ve uygulanmasında karşılaşılan eksiklikler ve gecikmeler, mevduata tam garanti verilmesinin ahlaki istismar problemine yol açması ve suiistimale imkân tanıması gibi hususlar bankacılık sektörünü daha da kırılgan hale getirmiştir.
• Hazine Müsteşarlığı, TCMB, SPK, Başbakanlık, Sayıştay, Maliye Bakanlığı gibi kurumların denetim sürecinde yer alması uygulamada çok başlılık yaratmıştır.

37

İstikrar Programı ve Hedefler
MERKEZ BANKASI BRÜT DÖVİZ REZERVLERİ
1999 sonunda Merkez Bankası’nda 22,6 milyar dolar rezerv vardı. Bu ve yeni alınacak IMF kredisiyle, açıklanan KUR politikasının uygulanabilirliği yüksek görülüyordu.
Merkez Bankası Brut Doviz Rezervleri (MİLYON $)
30000

27943

25000

23177
18698

20000

19815

25097

24433

22581
18942

20060

16490
15000

10000
5000
0
31.12.1996 31.12.1997 31.12.1998 31.12.1999 17.11.2000 01.12.2000 05.01.2001 16.02.2001 23.02.2002 16.03.2001

38

22 Kasım 2000 Öncesinde Durum
• 2000 Kasım’ına kadar, Türkiye geçmişte IMF ile 16 anlaşma yaparak istikrar programları uygulamıştı.
• Kamu maliyesinde disiplin sağlanmaya başlanmıştı.
• Enflasyonu düşürme programı başarı ile uygulanıyor. DSP-ANAP-MHP koalisyonunun Aralık 1999’da yaptığı IMF anlaşmasıyla 4 milyar dolar dış borç garanti edilmiş, dolar kuru sabitlenmiş, bu sayede enflasyonda düşüş sağlanmıştı. Hazine, o güne kadar görülmedik düşük faizle borçlanıyordu.
• Sabit kur
• Döviz çıpası

39

22 Kasım 2000 Öncesinde Durum

D
İ
B
S

F
A
İ
Z
L
E
R
İ

R
E
E
L

F
A
İ
Z
L
E
R

T
Ü
K
E
T
İ
C
İ

K
R
E
D
İ
L
E
R
İ

D
E
T Ğ
L E
R
İ

S
A
T
I
N
A
L
M
A

G
Ü
C
Ü

C
A
R
İ
İ
T
H
A
L
A
T

A
Ç
I
K

40

IMKB 100

• AB-IMF algılaması altında İMKB 100 endeksi 1999-6. Ayından başlayarak 2000-17 Ocak sabahına kadar
“dolar bazında” 9 katına kadar şişirilmiştir.
• 2000 yılı Ocak ayında Sermaye Piyasaları “EN NOKTASINA” değerken, 17 Ocak sabahı “İÇ-DIŞ Yerleşik Düzen’in”
BOŞALTMA operasyonu başlamış ve bu süreç 2001-18 Şubat sabahına kadar devam etmiştir
• 2000-17 Ocak ile 2001-18 Şubat arasında İMKB endeksi dolar bazında 1999 seviyesine dönüp neredeyse “9 kat değer” kaybederken, Türkiye 10 milyar dolar cari açık vererek Cumhuriyet Tarihi rekorunu kırmıştır
41

TASARRUFLAR / GSMH

25
22

T
Ü
K
E
T
İ
C
İ

K
R
E
D
İ
L
E
R
İ

22.7
21.4

23.1

22.7

22.1

21.6

21.4

21.2

19.8

20

18.1

17.6

15.7
15

10

5

0
1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

42

İTHALAT / İHRACAT
90
77.8

80

69

70

İ
T
H
A
L
A
T

60

75.7

64.6

65.4

64.3
60.6

58.1

58.7
53.2

52.1

54.1

1996

1997

51

50
40

30
20
10

0
1990

1991

1992

1993

1994

1995

1998

1999

2000

2001

2002

43

CARİ AÇIK / GSMH
CARİ AÇIK / GSMH
3

C
A
R
İ

2

2

1

1
0.2
0
1990

-1
-2

A
Ç
I
K

2.4

1991

1992
-0.6

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

-0.7
-1.4

-1.7

-1.3

2001

2002

-1

-1.4

-3

-4
-5

-3.6

-4.9

-6

44

22 Kasım 2000 Öncesinde Durum
• Konsolide bütçe içinde kalındığında, kamu açığının istenen düzeye rahatça ineceği gözüküyordu ancak, kamu bankalarını ve
KİT sistemini de içine alan kamu kesimi açıkları sıkıntı yaratıyordu. Kamu bankalarının görev zararları artarak sürüyordu. • Bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması gerekiyordu ama kamu bankaları da dahil, bankacılığı yeniden yapılandırma girişimleri hep batık banka sayısının çok yüksek olduğu ve sistemin sanıldığından da zor bir durumda olduğu düşüncesine neden oldu.

45

Krizler - 22 Kasım 2000 - - FAİZ Krizi
Krizin ortaya çıkma nedeni olarak;
• Özelleştirmelerde gecikmeler (Telekom ve
THY)
• Yabancılar tarafından "istikrar programı" hedeflerinin zamanında gerçekleştirilemeyeceği konusunda bir güven bunalımının yaratılması
• Yurtdışına çok ciddi sermaye çıkışı (bir
Alman bankasıyla bir ABD bankasının bir gecede 7 milyar doları aşan bir meblağı çekmeleri) 46

Krizler - 22 Kasım 2000
• Bankalar her yıl yaptıkları gibi 2000 yılı sonlarına doğru bilançolarında bulunan açık pozisyonları kapatmak için likidite arayışına yöneldiler
• Bankacılık ile ilgili düzenlemeler bankaların açık pozisyonlarını kapatmak için çok hızlı dövize yönelmelerine sebep oldu
• Bu durumda faiz oranlarının hızlı bir şekilde artmasıyla sonuçlandı

47

Krizler - 22 Kasım 2000
• 22 Kasım sonrası, TCMB’nin döviz rezervlerinde de önemli bir azalma gözlendi. 17-24 Kasım haftasında yaklaşık 3 milyar Dolar, 24 Kasım-1
Aralık haftasında da 2.5 milyar Dolar olmak üzere döviz rezervinin 5.5 milyar Dolar’ı eridi. İki haftada brüt döviz rezervi 24,4 milyar Dolar’dan,
18.9 milyar Dolar’a geriledi.

48

Krizler - 22 Kasım 2000
• Faizlerin aşırı artması yüksek miktarda hazine kağıdı taşıyan bankaları sıkıntıya soktu
• Likidite sıkıntısı çeken ve ellerindeki kağıtları fonlamak isteyen bankalar büyük kayıplarla karşılaştılar • Bazı bankaların TMSF ye alınacağına ilişkin haberler bankaların birbirlerine olan kredi hatlarını kapatmalarına sebep oldu
• Yaşanan likidite sıkıntısı bankaları yuksek faizle fon bulmak zorunda bıraktı, hazine bonolarında
2. el piyasasında işlem hacmi hızla düştü

49

Krizler – 22 Kasım 2000 - Demirbank
Demirbank sıradan bir banka değildi.
• DİBS ihraçlarının yaklaşın %15’ini aldığı
• toplam DİBS stokunun yaklaşık %10’unu taşıdığı tahmin ediliyordu

• Demirbank için önce dış borçlanma kanalları tıkandı,
• Ardından iç borçlanma kanalları tıkandı.
• Taşıdığı
DİBS
stoğuna rağmen Demirbank, diğer yerli bankalardan borç alamadı. 50

Krizler - 22 Kasım 2000
• Bu aşamada IMF devreye girdi ve 7.5 milyar dolarlık Ek Rezerv kolaylığı sağladı.
• IMF kredisi, ek rezerv imkanı biçiminde verilmişti. Kredinin vadesi kısa ve dolayısıyla maliyeti de yüksekti.
• TCMB, ilan edilen döviz kuru çizelgesini savunmak için çok yüksek maliyetlere katlanmıştı.
• Kriz sebebi ile talepde daralma oldu.

51

Krizler - 22 Kasım 2000

Kriz nasıl atlatıldı
• Çok yüksek faiz
• Önemli döviz rezervi kayıpları
• IMF ile standby anlaşması
• MB munzam karşılıklarında düzeltmeye gitti ve bono geri alim ihaleleri ile likidite sağladı 52

Krizler – 21 Şubat 2001--FAİZ+KUR+BANKA KRİZİ
• Tarih:19
Şubat
2001...
Çankaya
Köşkü'nde Milli Güvenlik Kurulu toplandı. Cumhurbaşkanı
Ahmet
Necdet Sezer, çok sert bir konuşma yaptı: "Sayın Başbakan çamurun üzerinde oturuyorsunuz. Böyle devlet yönetimi olmaz. Yolsuzlukların üzerini örtmeyin. Ben yolsuzlukları ortaya çıkarmaya çalışıyorum, siz beni engellemeye çalışıyorsunuz. Beni küçük düşürüyorsunuz. Kamuoyu önünde beni yıpratmaya çalışıyorsunuz.
Ben
Cumhurbaşkanıyım, her türlü yetkim var. Anayasa'yı bilmiyorsunuz. Bilene de sormuyorsunuz. Sürekli Anayasa'ya aykırı kararnameler gönderiyorsunuz."
Daha sonra Sezer, elindeki anayasa kitapçığını Ecevit ve Hüsamettin
Özkan'ın bulunduğu yöne doğru fırlattı.
Ecevit şaşırmıştı; beklemediği bir çıkıştı bu. Bunun üzerine toplantıyı terk etti.
53

Krizler – 21 Şubat 2001 -Kara Çarşamba

54

Krizler – 21 Şubat 2001 -Kara Çarşamba
• 16 Şubat’ta 27.94 milyar olan Merkez bankası döviz rezervi 23 Şubat’ta 22.58 milyar (5.36 milyar dolar kayıp)

30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0

27,943
22,581

55

Krizler – 21 Şubat 2001
• 21 Şubat’ta dalgalı kura geçildi.
• Dolar 680.000 den 960.000’e yükseldi. 2 hafta sonra dolar 1.200.000 TL oldu.

TL/$ Paritesi
1,250,000

1,000,000

750,000

500,000

250,000

0
2/19/2001 2/20/2001 2/21/2001 2/22/2001 2/23/2001

56

Krizler – 21 Şubat 2001

• Faizler ve enflasyon yükseldi
• Kurların dalgalanmaya bırakılması ile belirsizlik arttı
• Bankaların açık pozisyonlarından dolayı finans sektöründe hassaslık arttı ve kredilerde kısıtlamaya gidildi. Krediler geri çağrıldı
• Türkiye güvenilirlik kaybetmiş ve kredi notu düştü
• İç talep daralması ile ithalatta düşme oldu
• TL’nin dolar karşısındaki devaluasyonu ile ihracat arttı

57

Krizler – 21 Şubat 2001
• İşgücü piyasası olumsuz etkilendi, bir çok işveren iflas etti, işşizlik arttı.
İŞSİZLİK ORANLARI
12

10.4
10
8

8

8.4

8.8

8.5

8.4
7.6

7.5

8

6.5

6.7

6.8

1996

1997

1998

6.5

6
4
2

0
1990

1991

1992

1993

1994

1995

1999

2000

2001

2002

58

Krizler – 21 Şubat 2001
IMKB (BIST) 100

59

Krizler – 21 Şubat 2001
• Derviş, ekonomiden sorumlu devlet bakanlığı görevine getirildi.
• Kısa bir süre sonra Kemal Derviş'in 'Güçlü
Ekonomiye Geçiş Programı' yürürlüğe girdi.
• Bu programın etkileri olumlu oldu.
• Dolar 1 milyon 170 bin liraya geriledi.
• Bir süre sonra faizler 10 puan düştü ve borsa yükselişe geçti.

60

Faaliyet izni kaldırılan ve TMSF’ye devredilen bankalar

61

2001 krizi sonrası Yapısal Reformlar

Faik Öztrak, Hazine Müsteşarı, Yeni ekonomik program ve bekleyişler, 25 Ocak 2002 sunumu

62

• Yapısal Reformlar
• Maliye Politikasi Reformları
• Para Politikasi Reformları--- dalgalı kur ve enflasyon hedefi
• Bağımsız düzenleyici kuruluşlar – SPK, BBDK ye ek olarak Rekabet Kurumu,
Telekomunikasyon Kurumu,EPDK, Kamu İhale Kurumu vs.

• Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programı (YYP)
• Aracılık fonksiyonuna odaklı, iç ve dış şoklara dayanıklı ve uluslararası ölçekte rekabet edebilir bir bankacılık hedefi
• Kamu bankalarının yeniden yapılandırılması
• Özel Bankaların saglıklı bir yapıya kavuşturulması
• TMSF ye devredilen bankaların çözümlenmesi
• Tasfiye, iflas, sigorta kapsamındaki mevduatlarin ödenmesi, faaliyet izninin kaldırılması , rehabilitasyon (devir, birleşme, satış)
• Kısa vadeli yükümlülükler sıfırlanmıştır
63

KRİZ-SİYASET

64

Hazine Müsteşarlığı, Kamu borç yönetimi sempozyumu, 20.05.2003
65