Tiranë, 19.02.2014

Abstrakt

Kjo ese përmban një vështrim të literaturës mbi bordin e drejtorëve dhe pjesëmarrjen femërore.
Në të paraqesim një përmbledhje të pikëpamjeve të ndryshme mbi rolin e bordit të drejtorëve.
Gjithashtu ju njohim me dy këndvështrime të kundërta mbi influencën e madhësisë së bordit në performancën e kompanisë. Çështja kryesore, në të cilën jemi fokusuar është debati mbi mungesën e pjesëmarrjes së femrës në borde. Studimet e ndryshme tregojnë rolin e rëndësishëm që ka një bord i balancuar nga aspekti gjinor në performancën e kompanisë. Një nga pyetjet të studiuara më pak në literaturë është prania e femrës në bord dhe ndikimi i saj në sjelljen e anëtarëve meshkuj. Ky është dhe objekti ynë i studimit të ardhshëm. Pritet që femra të ketë një ndikim pozitiv në sjelljen e meshkujve në bord, qoftë në aspektin e interaktivitetit midis anëtarëve ashtu edhe në lidhje në performancën e tyre.

Keywords : Teoria e Varësisë së Burimeve, Bordi i Drejtorëve, Diversiteti, Gjinia

Tabela e Përmbajtjes

1. Hyrje .......................................................................................................................................... 4
2. Vështrim Literature ................................................................................................................... 4
2.1. Funksionet e Bordit të Drejtorëve .......................................................................................... 4
2.2. Ndikimi i madhësisë së bordit në performancën e kompanisë ............................................... 5
2.3. Prania dhe roli i femrave në Bordin e Drejtorëve ................................................................... 6
3. Metodologjia .............................................................................................................................. 8
3.1. Rezultati i pritshëm ................................................................................................................. 8 Referencat ...................................................................................................................................... 9

1. Hyrje

Qeverisja e korporatave është sistemi me të cilin bizneset drejtohen dhe kontrollohen. Struktura specifikon të drejtat dhe përgjegjësitë midis shareholderave, bordit, menaxherëve dhe stakeholderave të tjerë (Cadbury, 1992). Bordi i drejtorëve është përgjegjës për monitorimin e projekteve dhe vendimet e vazhdueshme të CEO-s (Raheja, 2005). Ai mund të shihet si një çelës lidhës midis manaxherit dhe shareholderave (Olof Brunninge, 2007).

Megjithatë në seksionin e parë të vështrimit të literaturës jepen dy teori mbi funksionet e bordit të drejtorëve. Në seksionin e dytë paraqiten dy këndvështrime në lidhje me ndikimin e madhësisë së bordit në performancën e kompanisë. Seksioni i tretë i literaturës diskuton praninë dhe rolin e femrës në bordin e drejtorëve.

Prania e femrave në bordet e drejtorëve është bërë fokusi i legjislacionit të disa vendeve. Përqindja e ulët e tyre përbën një nga debatet më të nxehta të ditëve tona. 15 % të pozicioneve në bordet e drejtorëve në vendet e Europës mbahen nga femrat. Edhe pse mendohej të imponohej ligji nga Komisioni Europian për vendosjen e kuotës 40% për femrat në bordet e korporatave, u hasën kundërshtime nga UK, Bullgaria, Çekia, Estonia, Hungaria, Lituania, Malta dhe Hollanda. Por, pyetja qëndron: “A duhet të bazohemi tek talenti apo “tokenizmi”? 2. Vështrim Literature

3.1. Funksionet e Bordit të Drejtorëve

Ekzistojnë dy teori dominante, përforcuese, që shpjegojnë funksionet e bordit: “Teoria e
Agjensisë” dhe “Teoria e Varësisë së Burimeve”. Nga perspektiva e agjensisë, interesat e manaxherëve nuk janë domosdoshmërisht të lidhura me interesat e aksionerëve të kompanisë, për shkak të ndarjes së pronësisë dhe kontrollit në organizata (Fama & Jensen, 1983). Kjo teori i shikon bordet si një mekanizëm të kontrollit të brendshëm për mbrojtjen e interesave të pronarëve nga oportunizmat e mundshme (Eisenhardt, 1989; Hillman & Dalziel, 2003; Johnson, 1996). Teoria e varësisë së burimeve mbështet idenë se bordet e drejtorëve kanë për detyrë të lidhin kompaninë me mjedisin e saj të jashtëm dhe ti sjellin asaj burimet kritike për të (Daily & Dalton, 1994; Boyd, et al., 1990; Pfeffer, 1972). Sipas këtij këndvështrimi, një nga kontributet më me vlerë të bordit të drejtorëve është të përdorë rrjetet e tij sociale për të ngritur dhe zmadhuar legjitimitetin e jashtëm të një firme. Gjithashtu një kontribut tjetër është të përmirësojë marrëdhëniet e tij me pretendentë të përshtashëm. Secili prej anëtarëve të bordit vepron për të siguruar nga mjedisi burime thelbësore (Pfeffer & Salancik, 1978). Për më tepër, një bord drejtorësh mund të kontribuojë në procesin e vendimeve strategjike, duke u mundësuar këshillime të kualifikuara manaxhimit të lartë dhe duke përmirësuar në këtë mënyrë cilësinë e vendimmarrjeve strategjike brenda kompanisë (Johnson, 1996; Zahra & Pearce, 1989). 3.2. Ndikimi i madhësisë së bordit në performancën e kompanisë

Dy faktorë njihen si më kritikët në infuencimin e efektivitetit të bordit dhe performancën organizative: madhësia e bordit dhe përfshirja e bordit në strategji (Cornforth, 2001; Hermalin &
Weisbach, 2003). Shumica e studimeve të madhësisë së bordit dhe përfshirjes së tij në strategji mbështetet në teorinë e varësisë së burimeve. Madhësia e bordit i referohet numrit të anëtarëve që kanë të drejtat e votës në bordin e drejtorëve (Pugliese & Wenstøp, 2007). Argumente të ndryshme kundërshtuese jepen nga literatura për të mbështetur qoftë bordet e përmasave të vogla apo ato të mëdha. Bordet e mëdha mendohet se janë më të dobishme për performancën e korporatës, për shkak se e ndihmojnë kompaninë të krijojë më shumë lidhje me mjedisin e jashtëm, më shumë burime të rralla dhe më shumë këshillime (Dalton, 1999). Me fjalë të tjera:
“Sa më e madhe nevoja për lidhje të jashtme, aq më i madh duhet të jetë bordi” (Pfeffer &
Salancik, 1978, p. 172). Për më tepër, bordet e mëdha mund të përmirësojnë efiçencën e marrjes së vendimeve si rezultat i ndarjes së informacioneve (Lehn, et al., 2003). Singh dhe Harinto
(2012) argumentuan që bordet e mëdha përmirësojnë performancën e bordeve duke ulur dominimin e CEO-s.

Nga ana tjetër, Jensen (1993) pohon se mbajtja e bordeve të vogla dhe të pavarura, mund të ndihmojë më shumë në performancën e kompanisë. Kur bordet bëhen me më shumë se shtatë apo tetë persona, ata kanë më pak të ngjarë të funksionojnë në mënyrë efektive dhe janë më të lehtë për tu kontrolluar. Kjo çon në mendimin se komunikimi, koordinimi i detyrave dhe efektiviteti i marrjes së vendimeve, i përqëndruar tek një grup i madh njerëzish është më i vështirë dhe më i kushtueshëm se tek grupet e vogla. Përsa i përket përfshirjes së bordit, në një studim të 25 firmave, Judge dhe Zeithaml (1992) zbuluan se përfshirja e bordit është e lidhur pozitivisht me performancën financiare të një organizate dhe performancën e lartë të një kompanie. Pra, shumica e studimeve të deritanishme janë mikse mbi lidhjen e kompozimit të bordeve dhe performances së firmës. Kompozimi i bordit i referohet numrit dhe diversitetit të anëtarëve të bordit. Struktura e bordit mund të shihet si një parashikuese potencialisht e rëndësishme e performancës financiare të firmës (Zahra & Pearce, 1989). Por nga ana tjetër ka studiues që nuk gjejnë lidhje midis kompozimit të bordit dhe performancës financiare (Hermalin & Weisbach, 2003). 3.3. Prania dhe roli i femrave në Bordin e Drejtorëve

Disa studime tregojnë se femrat janë pak të përfaqësuara në bordet e koorporatave (J.Burke &
C.Mattis, 2000). Përfaqësimi i femrave në bordet e korporatave në botën perëndimore mbetet i ulët. Më pak se një në gjashtë drejtorë të bordeve të kompanive të mëdha në Europë dhe SHBA janë femra (European Union, 2012). Pjesa më e madhe e rritjes së përfaqësimit të bordit nga femrat në Europë gjatë dekadës së fundit ka ardhur nga vendet që kanë adoptuar kuota ligjore të bordit në lidhje me gjininë. Vende të ndryshme ndjekin politika të ndryshme. Britania e Madhe, ndryshe nga vendet e tjera si: Franca, Norvegjia, Spanja apo Italia, ruan një qasje tjetër për korporatat, bazuar tek merita dhe jo tek imponimi i kuotave. Për shembull, edhe pse femrat përbëjnë 51% të popullsisë në Britaninë e Madhe dhe janë shumë herë më të arsimuara se më parë, ato janë të nënpërfaqësuara në pozicionet e larta (Equality and Human Rights, 2011) dhe në nivel bordi në kompanitë britanike (Sealy, 2010). Pra, femrat janë ende të nën-përfaqësuara në rradhët e manaxhimit të lartë dhe të bordit të drejtorëve të korporatave (Davidson & Burke, 2012). Për më tepër, ky fenomen pritet të jetë prezent edhe në vazhdim. Për krahasim, përqindja e grave në bordet e kompanive publike nëpër botë është : 7.8% në
Gjermani, 10% në Spanjë, 11.5% në Mbretërinë e Bashkuar, 12% në Hollandë, 13% në Kanada,
18% ne Danimarkë, 26% në Finlandë, 27% në Suedi dhe 44% në Norvegji (Adams & Ferreira,
2009; Bermig & Frick, 2010; Catalyst, 2009). Përqindja e lartë e anëtarëve femra të bordit në
Norvegji është për shkak të sistemit të saj të kuotës. Kështu, çështja e ndikimit të drejtorëve femra në fitimin e cilësisë dhe përfaqësimi i tyre në bordet e ndërmarrjeve, vlen edhe për SHBA si dhe shumica e vendeve evropiane (Gavious, et al., 2012).
Pikëpamje të ndryshme tregojnë avantazhet që ka një bord i balancuar nga aspekti gjinor. Bordet me të paktën tre femra të pranishme në mbledhje kanë dy herë më shumë të ngjarë të kërkojnë informacion të mëtejshëm nga menaxhimi dhe për të marrë një nismë. Firmat me së paku tre drejtorë femra janë më fitimprurëse dhe kanë performancë më të lartë (Thorburn, 2014). Nielsen dhe Huse (2010) tregoi se marrja e vendimeve të bordit mund të rritet me zgjedhjen e femrave drejtuese, që kanë vlera të ndryshme nga meshkujt, por eksperienca profesionale të ngjashme. Femrat rrisin diskutimet në borde sepse ofrojnë eksperienca unike, stile të ndryshme nga meshkujt. Daily dhe Dalton (1994) argumentojnë se stili i komunikimit të femrave i përfshin më shumë të tjerët dhe është më i orientuar nga proçesi. Interesante eshte se dhe meshkujt dhe femrat janë më aktive në këto takime (Thorburn, 2014). Ka një qasje nga studimet në psikologji dhe sociologji se femrat janë më shmangëse të riskut dhe përdorin qasje më demokratike dhe të bazuara në besim në marrjen e vendimeve. Kemi gjithnjë e në rritje provat shkencore që tregojnë të mirat e bordeve gjinore të balancuara. Dëshmi nga SHBA sugjeron se bordet-gjinore mikes janë monitoruesit më të efektshem se bordet me të gjithë meshkuj (Adams & Ferreira, 2009). Bernard dhe Threadgill (2010) mendojnë se ka një lidhje midis numrit të femrave në borde dhe tre aspekteve të përgjegjësisë sociale si: kontributi vullnetar, përfitimet e punonjësve dhe marrëdhënia me komunitetin. Dallimet në sjelljet dhe qëndrimet e meshkujve dhe femrave janë identifikuar permes studimeve empirike dhe teorike të lidershipit që nga viti 1970. Eagly dhe
Karau (1991) ka gjetur se femrat dhe meshkujt kanë cilësi të ndryshme të lidershipit, të cilat shpesh janë të lidhura me detyrat e kryera. Studimet nga (Hyde & Kling, 2001; Powell, 1988) kanë treguar se femrat kanë pritje të ndryshme të punës. Ato e shohin punën si një burim i zhvillimit personal dhe vetë-përmbushës, ndërsa meshkujt janë të edukuar për të parë karrierën si një mjet për të lëvizur gjatë hierarkisë dhe një mjet për të siguruar kompensim. Powell (1988) argumenton se dallimet gjinore e gjetura në menaxhim janë të bazuara në stereotipe. Disa studime kanë të dokumentuara një lidhje pozitive midis fraksionit të anëtarëve femra të bordit dhe masave të ndryshme për performancën e firmës dhe përgjegjësisë sociale korporative.
Megjithatë, është e pamundur për të bërë përfundime rreth shkakësisë. Kështu, pavarësisht nga lidhja pozitive midis drejtorëve femra dhe performancës së firmës, nuk mund të konkludojmë se duke shtuar femrat në bord automatikisht do të përmirësohet përfitueshmërisë (Thorburn, 2014). 3. Metodologjia

Nga vështrimi i literaturës pamë se disa pikëpamje analizonin ndikimin e femrës tek anëtarët e tjerë të bordit dhe kryesisht tek meshkujt. Studimet kanë zbuluar se prania e femrës ndikon në sjelljen e anëtarëve në bord, kryesisht atyre meshkuj.

Megjithatë, do të ishte në interes të studimeve që kjo pikëpamje të zhvillohet më tej. Prandaj objekti i studimit tonë të ardhshëm është: “Si ndikon prania e femrës në sjelljen e anëtarëve meshkuj në borde”?

Për studim ne mendojmë se nevojitet një metodologji sasiore. Research Design që ne mendojmë të perdorim është një cross-sectional, me të cilin mbledhim të dhëna sasiore nëpërmjet pyetësorëve dhe observimit të strukturuar.

Sample selection do të jenë disa firma private fitimprurëse me borde që kanë diversitet gjinor, pra kanë të paktën tre femra drejtoresha. Gjithashtu edhe në firmat në firmat që nuk kanë prani të femrave në bord. Kjo bëhet për të krahasuar dhe për të parë ndikimin e femrave tek anëtarët e bordit. 4.4. Rezultati i pritshëm

Nga studimi që ne do bëjmë, presim që prania e femrës të ketë një ndikim pozitiv në sjelljen e anëtarëve meshkuj në bord. Mendohet të dalë një rezultat i tillë, për arsye se nga studimet e mëparshme është vënë re një lloj lidhje pozitive midis pranisë së femrës dhe sjelljes së anëtarëve meshkuj. Kjo lidhje pozitive pritet si në aspektin e performancës ashtu edhe në interaktivitetin midis anëtarëve, kryesisht atyre meshkuj, në bord.

Referencat

Adams, R. B. & Ferreira, D., 2009. Women in the boardroom and their impact on governance and performance. Journal of Financial Economics, pp. 291-309.

Bermig, A. & Frick, B., 2010. Who is the better monitor? The impact of female board directors, board composition, and board size on earnings management, Paderborn: University of Paderborn.

Bernardi, R. & Threadgill, V., 2010. Women Directors and Corporate Social Responsibility. Electronic Journal of Business Ethics and Coporate Social Responsibility, 15(2), pp. 15-21.

Boyd, B. K., Haynes, K. T. & Zona, F., 1990. Dimensions of CEO - Board relations. Journal of Management Studies.

Cadbury, A., 1992. The Financial Aspects of Corporate Governance, London: The Committee on the Financial Aspects of Corporate Governance and Gee and Co. Ltd.