De wereld behouden of pensioen ontvangen?

Bedrijfsethiek 2014-2015 (360036) dr. B.W. van de Ven Groep 26A
Yannick Claessens 218255
Jolien van Lochem 184970
Tess Lievaart 773488
Vincent van Egeraat 693514
Inleiding
De pensioenfondsen hebben de verantwoordelijkheid te zorgen voor een goed rendement op hun investeringen zodat zij aan hun toekomstige pensioenverplichtingen kunnen voldoen. Dit betekent dat er beleggingen worden gedaan in aandelen van bedrijven die een zo hoog mogelijk rendement opleveren. In 2013 kwam aan het licht dat financiële instellingen voor ruim 2.7 miljard euro investeerden in internationale kernwapenproducenten. Na het onderzoek van van Gelder, Golestani, Kuepper, & Verhoef in 2013 gaven veel financiële instellingen aan hun beleid aan te gaan passen en niet meer in dat soort bedrijven te investeren. Echter, uit recent onderzoek van PAX (2014) is gebleken dat in 2014 nog steeds ruim 1.6 miljard euro geïnvesteerd wordt in internationale kernwapenproducenten. Wereldwijd zijn er nog steeds 411 financiële instellingen die 321 miljard euro investeren in bedrijven die kernwapens produceren, moderniseren of onderhouden (PAX, 2014). In het achtergrondartikel van PAX (2014) wordt ingegaan op het groeiende verzet tegen kernwapens en daarnaast de financiële sector die trouw blijft investeren zodat de productie van kernwapens mogelijk blijft. Hieruit volgt het volgende beslissingsmoment:
‘Behoort de financiële sector te investeren in internationale kernwapenproducenten?’
De financiële instellingen bepalen hun eigen beleggingsbeleid. Zij maken hun eigen keuzes binnen een (wettelijk) kader. Het uitgangspunt van dat kader is zelfregulering.
Wereldwijd zijn er negen landen die kernwapens bezitten en zij besteden jaarlijks 75 miljard euro aan onderhoud en vernieuwing van hun wapenarsenaal (van Gelder, Golestani, Kuepper, & Verhoef, 2013). Hierbij zijn Nederlandse financiële instellingen betrokken als grote beleggers. In dit paper worden de verschillende ethische theorieën toegepast op dit belangrijke bedrijfsethisch dilemma. Deze ethische theorieën zijn: rechtvaardigheid, utilitarisme en morele principes.
Rechtvaardigheid
De theorie van rechtvaardigheid is op te delen in verschillende perspectieven: economische, morele en juridische rechtvaardigheid. Nozick (1974) stelt dat er twee voorwaarden zijn voor het definiëren van economische rechtvaardigheid. De eerste voorwaarde is dat de middelen die gebruikt zijn om het rijkdom te vergroten rechtmatig verkregen zijn. De tweede voorwaarde is dat het rendement door vrije uitwisseling op de markt is verdiend of dat het vrijwillig is geschonken. De rendementen van de investeringen van de financiële instellingen worden rechtmatig verkregen en vinden plaats via een vrije uitwisseling op de markt waardoor het dus te typeren is als economisch rechtvaardig. Morele rechtvaardigheid is de hoogste menselijke norm van respect en daarnaast de hoogste menselijke kwaliteiten als integriteit, begrip, kennis en inzicht (intelligentie), verbondenheid, verantwoordelijkheidsbewustheid en realisme (Universele-Beschaving). Er kan getwijfeld worden aan de morele rechtvaardigheid van het investeren in kernwapenproducenten. Investeren in kernwapenproducenten is niet verantwoordelijkheidsbewust, omdat zo de productie mogelijk wordt gemaakt van iets dat de wereld in zijn geheel kan schaden.
Op juridisch gebied is het investeren in kernwapenproducenten te rechtvaardigen, omdat er geen wettelijk verbod staat op deze investeringen.
Gevolgenethiek
Moreel goed is die handeling die, in vergelijking tot beschikbare alternatieven, voor alle betrokkenen gezamenlijk het grootste surplus van baten boven lasten laat zien. Het gaat om de som van de individuele nutsfuncties en niet om wat de grootste groep is die baat heeft bij een handeling (van de Ven, 2015). ”It is the greatest good to the greatest number of people which is the measure of right and wrong” -Bentham. Het regelutilitarisme van Mill stelt dat er gekeken moet worden naar de lange termijn en dat er gekozen moet worden voor de ‘regel’ die het nut maximaliseert voor de belanghebbenden.

Wanneer dit toegepast wordt op bijvoorbeeld een pensioenfonds dat besluit om niet te beleggen in internationale kernwapenproducenten heeft dat uiteenlopende gevolgen voor de verschillende belanghebbenden. Voor het pensioenfonds kan dit als gevolg hebben dat het op de korte termijn minder rendement behaald omdat het moet beleggen in andere ondernemingen die een minder hoog rendement opleveren. Het gevolg hiervan is dat er een kans bestaat dat de opbrengst van het pensioenfonds lager kunnen uitvallen waardoor de pensioengerechtigden minder pensioen ontvangen.
Deze beslissing is dan zowel nadelig voor het pensioenfonds als voor de pensioengerechtigden. Als er geen investeringen meer worden gedaan in internationale kernwapenproducenten heeft dit een nadelig effect op hun productie. Namelijk, ze hebben geen geld beschikbaar om te produceren. Dit heeft dan weer een indirect effect op de afnemers van kernwapenproducenten. Voor de bevolking in risicogebieden, waar veel kernwapens geproduceerd worden, is het juist positief als er niet geïnvesteerd wordt in de internationale kernwapenproducenten. Immers worden daar geen (of minder) kernwapens geproduceerd, waardoor zij geen (minder) risico lopen als het fout gaat met de productie.

Als er gekeken wordt naar een pensioenfonds dat wel besluit om in internationale kernwapenproducenten te investeren dan neemt dit andere (in)directe gevolgen met zich mee. Door deze investeringen kan het pensioenfonds op korte termijn een hoog rendement behalen waardoor de pensioengerechtigden een pensioen kunnen ontvangen waar zij recht op hebben. Echter wordt op deze manier geen halt toegeroepen aan de internationale kernwapenproducenten waardoor de investeringen zelfs (in)direct bij kunnen dragen aan de productie van kernwapens. Dit is nadelig voor de bevolking in risico gebieden waar kernwapens geproduceerd worden, omdat bij de productie van kernwapens ernstige schadelijke gevolgen kunnen optreden

Morele principes
Morele normen houden een morele verplichting in, maar de manier waarop ze richting geven aan het handelen kan verschillen. Kant heeft dit verhelderd door een onderscheid te maken tussen “perfecte” en “imperfecte” plichten. Ethicus Frankena heeft het onderscheid tussen perfecte en imperfecte plichten omgezet in een hiërarchische schaal met vier niveaus (Jeurissen, 2006): 1. Men dient geen kwaad te veroorzaken 2. Men dient te voorkomen, of minstens niet te bevorderen, dat anderen kwaad veroorzaken 3. Men dient bestaand kwaad tegen te gaan 4. Men dient het goede te bevorderen
Niveau 2 wordt door de financiële instellingen die investeren in internationale kernwapenproducenten niet nageleefd. Zij zorgen met hun investeringen ervoor dat anderen kwaad zouden kunnen veroorzaken. Zij voorkomen dat nu niet en bevorderen dat juist op deze manier. Het is een hiërarchische schaal wat betekent dat wanneer niveau 2 niet wordt nageleefd, niveau 3 en 4 ook niet nageleefd kunnen worden.
Conclusie
De voornaamste reden dat financiële instellingen investeren in internationale kernwapenproducten is het beoogde rendement. Zolang dat rendement positief is en de investeringen legaal zijn, zullen de negatieve aspecten van deze beleggingen van mindere waarde zijn. Omdat er geen verbod is op het investeren in internationale kernwapenproducenten kan er op dit moment geen halt toegeroepen worden door de overheid. De financiële instellingen investeren in dit soort bedrijven in het belang van hun financiële vermogen en niet omdat zij daadwerkelijk willen dat er gebruik wordt gemaakt van kernwapens. Echter, komen de financiële instellingen hiermee hun morele verplichting om kwaad te voorkomen niet na. Daarnaast is het van belang dat financiële instellingen overeind blijven omdat deze nodig zijn in een welvarende economie. Kortom, er is geen eenduidig oordeel te vellen over het investeren in kernwapenproducenten omdat er een afweging gemaakt moet worden tussen het economisch belang en het ethisch verantwoordelijk aspect.
Referenties
ABP. (2014, 1 16). Openheid over beleggingsbeleid. Opgeroepen op 3 12, 2015, van ABP: http://www.abp.nl/over-abp/nieuws/2014/openheid-over-beleggingsbeleid.asp
Bankieren voor de samenleving. (2014, 2 20). Hoe doet de sector zijn ethische codes werken. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Bankieren voor de samenleving: www.bankierenvoordesamenleving.be/hoe-doet-de-sector-zijn-ethische-codes-werken
Bentham, J. (sd). Jeremy Bentham. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Brainy quote: www.brainyquote.com/quotes/quotes/j/jeremybent386567.html
Eerlijke bankwijzer. (2013, 2 14). Nederlandse banken met 1,5 miljard euro in twintig kernwapenproducenten. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Eerlijke bankwijzer: www.eerlijkebankwijzer.nl/nieuws/nederlandse-banken-met-1,5-miljard-euro-in-twintig-kernwapenproducenten/
ING. (2013, 2 14). ING beleid ten aanzien van kernwapens. Opgeroepen op 3 12, 2015, van ING: www.ing.nl/nieuws/nieuws_en_persberichten/2013/02/ing_beleid_ten_aanzien_van_kernwapens.html
Jeurissen, R. (2006). Bedrijfsethiek een goede zaak. Van Gorcum.
Kuethe, R. (2010, 4 8). Kernwapens hebben altijd wereldvrede bewaard. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Elsevier: http://www.elsevier.nl/Algemeen/blogs/2010/4/Kernwapens-hebben-altijd-wereldvrede-bewaard-ELSEVIER262447W/
NOS. (2010, 4 22). Kernwapens tijdlijn. Opgeroepen op 3 12, 2015, van www.nos.nl: http://nos.nl/artikel/152354-kernwapens-tijdlijn.html
Novum. (2014, 11 6). Minder Nederlands geld naar producenten kernwapens. Opgeroepen op 3 12, 2015, van ND: www.nd.nl/artikelen/2014/november/06/minder-nederlands-geld-naar-producenten-kernwapens
Nozick, R. (1974). Anarchy, State, and Utopia.
PAX. (2014, 11 6). Weer honderden miljarden naar kernwapenproducenten. Opgeroepen op 3 12, 2015, van PAX voor vrede: www.paxvoorvrede.nl/actueel/nieuwsberichten/weer-honderden-miljarden-naar-kernwapenproducenten
POWNED. (2014, 11 6). Minder geld naar kernwapens. Opgeroepen op 3 12, 2015, van POWNED: www.powned.tv/nieuwds/tech/2014/11/minder_geld_naar_kernwapens.html
Ravage Webzine. (2013, 2 14). Meeste banken verdienen aan kernwapens. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Ravage Webzine: www.ravage-webzine.nl/2013/02/14/meeste-banken-verdienen-aan-kernwapens/
Stop Wapenhandel. (2015, 2 26). Kernwapens controversieel of niet? Opgeroepen op 3 12, 2015, van Stop wapenhandel: stopwapenhandel.org/node/1580
Universele-Beschaving. (sd). Universele-Beschaving. Opgeroepen op Maart 24, 2015, van Overzicht van verbanden: http://www.universele-beschaving.nl/Normen_en_waarden_en_hun_verba/body_normen_en_waarden_en_hun_verba.html van de Ven, B. (2015). NB4 2015. Week 4, 9. van Gelder, J., Golestani, M., Kuepper, B., & Verhoef, K. (2013). Praktijkonderzoek: Nederlandse bankgroepen en kernwapens. Amsterdam: Profundo.
Wikipedia. (2014, 11 8). Non-proliferatieverdrag. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Wikipedia: nl.wikipedia.org/wiki/non-proliferatieverdrag
Wikipedia. (2014, 11 3). Wapenwedloop. Opgeroepen op 3 12, 2015, van Wikipedia: http://nl.wikipediao.org/wiki/Wapenwedloop

Weer honderden miljarden naar kernwapenproducenten
06-11-2014
Producenten van kernwapens kunnen nog altijd rekenen op forse investeringen van banken, pensioenfondsen en verzekeraars. Wereldwijd steken 411 financiële instellingen 402 miljard US dollar (321 miljard euro) in bedrijven die kernwapens produceren, moderniseren of onderhouden. Dat blijkt het jaarlijkse internationale PAX-onderzoek Don’t Bank on the Bomb.
Ondanks groeiend verzet tegen kernwapens blijft de financiële sector trouw de productie ervan mogelijk maken. Onderzoeker Wilbert van der Zeijden van PAX: “Kernwapens zijn massavernietigingswapens waarin geen enkele bank, pensioenfonds of verzekeraar moet willen investeren, en helemaal niet zonder dat klanten hier iets van weten zoals nu vaak gebeurt.”
Tienduizend Nederlanders tekenden de afgelopen weken al het burgerinitiatief Teken Tegen Kernwapens dat een verbod op kernwapens op de Nederlandse politieke agenda wil zetten. In december praten ruim 150 staten voor de derde keer in anderhalf jaar over de verschrikkelijke gevolgen van kernwapens. Een ruime meerderheid van landen vindt dat het hoog tijd wordt voor een verdrag dat kernwapens verbiedt. De financiële sector kan deze ontwikkelingen niet negeren en moet haar investeringen in de kernwapenindustrie onmiddellijk terugtrekken, zegt Van der Zeijden. “Zo lang er kernwapens bestaan, is immers niet uit te sluiten dat zij worden gebruikt. Of dat nou per ongeluk gebeurt door een menselijke of technische blunder, of expres door een land of een terrorist: het leed veroorzaakt door kernwapens blijft nooit beperkt tot een plek of een generatie, en is daarom letterlijk niet te overzien.”
ABP blijft Nederlands grootste investeerder; meeste instellingen bouwen flink af
In Nederland is ABP met 915 miljoen euro opnieuw de grootste investeerder in kernwapenproducenten. Het pensioenfonds voor ambtenaren en leraren investeert maar iets minder dan de 968 miljoen in het vorige onderzoek. In januari dit jaar gaf ABP in een uitzending van het programma EenVandaag nog aan gehoor te zullen geven aan de wens van haar klanten om te stoppen met investeren in kernwapenproducenten. De investeringen van Delta Lloyd, ABN Amro en BinckBank namen licht toe.
ING, PGGM, Rabobank en Royal Dutch Shell investeren minder in kernwapenproducenten dan bij het vorige rapport. Acht financiële instellingen hebben zo’n sterk beleid dat zij investeringen in kernwapenproducenten volledig uitsluiten. Vijf hiervan zijn Nederlands: ASN, Triodos, SNS Reaal, PNO Media en Philips Pensioenfonds.
Grootste investeerders komen uit VS
Van ‘s werelds tien grootste investeerders in kernwapenproducenten, goed voor een gezamenlijk bedrag van 175 miljard dollar, komen er negen uit de Verenigde Staten. In totaal staan in het rapport 254 instellingen uit Noord-Amerika. Van geen enkele onderzochte Amerikaanse financiële instelling is sterk beleid gevonden waarop investeringen in kernwapenproducenten worden uitgesloten.
De grootste Europese investeerders zijn BNP Paribas (Frankrijk), Royal Bank of Scotland en Barclays (beide Verenigd Koninkrijk).
Wereldwijde campagne
Campaigners over de hele wereld gebruiken de feiten uit het onderzoek vrijdag 7 november om banken te vragen onmiddellijk investeringen in massavernietigingswapens te stoppen.