Primair inkomen : loon of salaris, rente, kapitaal, huur, pacht en winst

Productiefactor: Beloning:

- Arbeid Loon
- Kapitaal Rente/Huur
- Natuur Pacht
- Ondernemerschap Winst

Primair inkomen daar moet nog belasting en sociale premies vanaf. Als dat gebeurd is heb je je netto-inkomen.

Verschil tussen primair inkomen en overdrachtsinkomen: overdrachtsinkomens ontvang je daarentegen zonder een bijdrage te leveren aan productie.

Er is onderscheid in inkomen en kapitaal.

De omzet is het geldbedrag dat bij meelfabrikant Molenaar binnenkomt uit de verkoop van meel. Het is de optelsom van de toegevoegde waarde en de waarde van de ingekochte grondstoffen en hulpstoffen.

De toegevoegde waarde of productiewaarde van de meelfabriek gaat in zijn geheel op aan beloningen aan degenen die productiefactoren hebben geleverd. Dit zijn de primaire inkomens

De waarde van de productie is dus per definitie gelijk aan de inkomens die ontstaan in een bedrijf.

Niet alleen bedrijven produceren. Ook de overheid doet dat.

Ambtenarensalarissen. En het bedrag dat de overheid betaalt aan ambtenarensalarissen beschouwen we als de toegevoegde waarde en dus productiewaarde van de overheid.

ACTIVA = Kosten

-vaste activa = gebouw machines
-vlottende activa = grondstoffen
- liquide activa = bank + kas

PASSIVA = Inkomsten/vermogen

-eigen vermogen = wat je vast tot je beschikking hebt.
- Lang vreemd vermogen = banklening die langer dan een jaar mag duren
- kort vreemd vermogen = banklening die binnen 1 jaar terug moet worden betaald

Uiteindelijk willen we de waarde weten van de productie van een heel land: het nationaal product. We moeten daarvoor de stap maken van het microniveau (1 enkel bedrijf of 1 enkel gezin) naar het macroniveau (een heel land)

Alle bedrijven waarin de opeenvolgende productiestadia worden doorlopen. Van oerproducent (de boer) tot en met degene die het kant-en-klare eindproduct verkoopt (de bakker), vormen samen de bedrijfskolom. De geledingen in de bedrijfskolom bestaan uit bedrijven die dezelfde soort productieactiviteit verrichten. Zij vormen een bedrijfstak

De totale productie van een bedrijfskolom bereken je door de productiewaarde van afzonderlijke bedrijven bij elkaar op te tellen.

Door de toegevoegde waarde van alle bedrijven in 1 land en die van de overheid bij elkaar op te tellen krijg je de productie van een heel land. Dit noemen we het nationaal product.

De primaire inkomens van alle gezinnen in een land in een jaar bij elkaar opgeteld noemen we het nationaal inkomen.

Als de waarde van de productie gelijk is aan de waarde van het inkomen is het nationaal product natuurlijk ook gelijk aan het nationaal inkomen.

Het inkomen gemeten in geld is het nominaal inkomen.
Het inkomen gemeten in goederen is het reëel inkomen (koopkracht)

Om de verandering van het reële inkomen te berekenen, maken we meestal gebruik van index-cijfers

Het indexcijfer van het reële inkomen (koopkracht) kunnen we ook berekenen met de volgende formule:

NIC (indexcijfer nominaal inkomen)
RIC (indexcijfer reëel inkomen) = ------------------------------------------------- X 100 % PIC (prijsindexcijfer)

Of:

Indexcijfer geldbedrag
Indexcijfer reëel = --------------------------------------------------- X 100 % Indexcijfer prijzen

Om de stijging van het algemeen prijspeil te kunnen bepalen, wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de consumentenprijsindex (de CPI) berekend. Het is de maatstaf voor de inflatie.

We hebben gezien dat de consumentenprijsindex (CPI) informatie geeft over de ontwikkeling van het algemeen prijspeil, de inflatie.

Zo’n onderzoek naar het bestedingsgedrag van gezinnen heet een budgetonderzoek.

Op grond hiervan stelt het CBS vast welk deel een gemiddeld gezin van bijvoorbeeld elke € 1000 uitgeeft aan de verschillende artikelen. Op deze manier komen de wegingsfactoren tot stand.

De wegingsfactoren geven aan welk deel van het inkomen aan een bepaalde artikelgroep wordt uitgegeven. Hoe groter het deel van het inkomen dat aan een bepaalde artikelgroep wordt uitgegeven, des te hoger de wegingsfactor. de wegingsfactoren geven dus aan hoe zwaar een prijsverandering van een bepaalde artikelgroep meetelt bij het berekenen van de CPI.

Met behulp van de prijsindexcijfers en de wegingsfactoren van alle hoofdgroepen wordt vervolgens het CPI berekent.

(wegingsfactor x indexcijfer) Gewogen inddexcijfer = ---------------------------------------- wegingsfactoren

De consumentenprijsindex speelt een rol bij de cao-onderhandelingen. Als de prijzen stijgen daalt de koopkracht van je inkomen. Blijven de nominale lonen dan gelijk, dan daalt het reële loon. Werknemers eisen daarom meestal minstens prijscompensatie: een loonsverhoging die voldoende is om de stijging van de prijzen op te vangen, zodat werknemers er in koopkracht niet op achteruit gaan.

Inflatie leidt op zich tot een daling van het reële inkomen. Maar inflatie leidt ook tot verandering van de reële waarde van het geld, bijvoorbeeld de euro. Een daling van de koopkracht van het geld noemen we geldontwaarding.

Men kent ook nominale en reële rente. Nominaal is dan het percentage dat bijvoorbeeld de bank vergoedt en reële rente is de nominale rente ‘gecorrigeerd voor inflatie’

Om te weten wat een nominale rente van 6% bij een inflatie van 2% inhoudt, moet je dezelfde soort berekening maken als bij het reële inkomen:

Indexcijfer nominale rente indexcijfer reële rente = ---------------------------------------- X 100 = 106 : 102 x 100 = 103,9 Prijsindexcijfer de reële rente bedraagt dus 3,9 %

De hoeveelheid goederen die een land in een jaar maximaal kan maken noemen we de productiecapaciteit. Wanneer de bestedingen zo hoog zijn dat de producenten de vraag niet of nauwelijks meer kunnen bijhouden, is de productiecapaciteit bijna of helemaal bezet. We spreken dan van overbesteding. =

In zo’n situatie van overbesteding, waarin de productiecapaciteit niet groot genoeg is om aan de vraag te voldoen, zullen de prijzen stijgen. Deze inflatie heet BESTEDINGSINFLATIE. De oorzaak ligt immers in de te hoge bestedingen. Een ander kenmerk van overbesteding is een overspannen ARBEIDSMARKT: er is een TEKORT aan personeel en daardoor hebben de lonen de neiging te stijgen.

Omgekeerd kan er ook sprake zijn van ONDERBESTEDING. De bestedingen zijn dan zo laat dat de productiecapaciteit bij lange na niet bezet is.

Er zijn nog andere oorzaken wardoor de prijzen stijgen.

- Kosteninflatie : kosten van de producten stijgen.
- loonkosteninflatie: hogere lonen zijn de oorzaak van inflatie
-loon prijsspiraal = opeenvolging van hogere lonen en hoger prijzen.
- geïmporteerde kosteninflatie = wanneer inflatie het gevolg is van de hogere prijzen van geïmporteerde producten.
- winstinflatie = producenten verhogen hun prijzen om de winstmarge te laten stijgen.

Hoge inflatie wordt als ongewenst gezien. Aan inflatie zitten namelijk een aantal nadelen.
- het geld wordt reëel minder waard, je kunt voor je geld minder kopen. (geldontwaarding)
- inflatie beïnvloed het leen- en spaargedrag.
- verslechterd de internationale concurrentiepositie van het Nederlands bedrijfsleven en daling van de werkgelegenheid.
- bij hyperinflatie neemt het vertrouwen in het geld af.

Als de prijzen dalen, spreken we van deflatie. Hoewel het op het eerste gezicht een prettig verschijnsel lijkt (een brood is morgen goedkoper dan vandaag) kan het voor de economie als geheel zeer nadelige gevolgen hebben.
- ze stellen hun aankopen uit en dan zakken de bestedingen in.

In tijden van overbesteding of hoogconjunctuur dreigt inflatie. Via rentebeleid van de centrale banken kan inflatie bestreden worden. In de Europese unie (EU) is de centrale bank de Europese centrale bank (ECB). Door de rentestand te verhogen wordt het spaar- en leengedrag van gezinnen en bedrijven zodanig beïnvloed dat stijging van het algemeen prijspeil zo veel mogelijk wordt vermeden.

Welke factoren bepalen de hoogte van het nationaal inkomen ? hierbij spelen de vraagkant en de aanbodkant een rol. Hoogconjunctuur en laagconjunctuur wisselen elkaar af.

Onder welvaart wordt verstaan de mate waarin mensen in hun behoeften kunnen voorzien. De behoeften van mensen zijn onbeperkt. Iedereen wil altijd meer. Maar de middelen om al die behoeften te bevredigen schieten tekort.

Doordat de middelen tekortschieten moeten we kiezen. Economen zeggen: kiezen uit schaarse middelen. Er moet iets worden opgeofferd om een product te maken.

Schaarste heeft in het dagelijks spraakgebruik een andere betekenis namelijk dat er een tekort is, maar bij bijvoorbeeld: door misoogst zijn aardappelen dit jaar schaars, dat wil zeggen dat er weinig aardappelen worden aangeboden.

Het begrip welvaart gebruiken economen dus om aan te geven in hoeverre iemand of een heel land in zijn behoeften kan voorzien. Maar hoe meten we de welvaart.
-nationaal inkomen per hoofd van de bevolking.

Het reële nationaal inkomen is echter een beter maatstaf om welvaart te meten omdat een reële groei betekent dat je meer kunt kopen.

Maar ook aan het reële nationaal inkomen (per hoofd) zit een aantal nadelen wanneer we de welvaart willen meten.
- 1e nadeel : het zegt niets over de verdeling van het inkomen.
- 2e nadeel : zaken worden niet meegeteld die de welvaart wel verhogen. Zoals vrijwilligerswerk

Bij vrijwilligerswerk en zwartwerk spreken we wel van het informele circuit of de informele economie. Dit in tegenstelling tot het formele circuit 9de formele economie), waarin de geregistreerde productie plaatsvindt.

In het informele circuit gaat het om de productie van goederen en diensten die niet geregistreerd wordt.
- grijze circuit : vrijwilligers werk of doe het zelf werk, wordt niet geregistreerd maar is wel legaal.
- zwarte circuit: illegale productie; belastingen en premies worden ontdoken.

Nog een nadeel: bijkomende negatieve externe effecten, die de welvaart verlagen, niet in mindering worden gebracht.

4e nadeel: geen rekening wordt gehouden met de uitputting van natuurlijke hulpbronnen.

Onder duurzame ontwikkeling wordt verstaan een economische ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder de welvaart van de komende generaties aan te tasten.

Als je op zo’n manier naar welvaart kijkt, zou je voor de productie van varkensvlees aftrekpunten moeten geven omdat het slecht voor het milieu is en daarom de welvaart van de huidige en toekomstige generaties aantast.

Het nationaal inkomen wordt bepaald door 2 factoren
-productiecapaciteit: geeft aan hoe hoog het nationaal inkomen maximaal kan zijn. Het nationaal inkomen wordt op korte termijn bepaald door de hoogte van de bestedingen van particulieren, overheid en buitenland.

De productiecapaciteit betreft de aanbodkant oftewel de structurele kant van de economie, de bestedingen de vraagkant oftewel de conjuncturele kant.

De omvang van de productiecapaciteit wordt bepaald door de kwaliteit (productiviteit) en kwantiteit (omvang) van de productiefactoren arbeid, kapitaal, natuur en ondernemerschap.

Arbeid.
- zowel de kwaliteit als de kwantiteit heeft invloed op de productiecapaciteit. een betere kwaliteit van de beroepsbevolking leidt tot een hogere arbeidsproductiviteit.

De arbeidsproductiviteit wordt bepaald door een aantal factoren:
- de mate van scholing van de beroepsbevolking
- de technische ontwikkeling, zoals mechanisering en automatisering.
-de efficiëntie (doelmatigheid) van de organisatie bij de bedrijven en overheid.
- de arbeidsmentaliteit.

Naast de kwaliteit van e beroepsbevolking is ook de KWANTITEIT (hoeveelheid) van de beroepsbevolking van belang voor de productiecapaciteit.

De Nederlandse overheid bemoeit zich uitgebreid met de kwaliteit en omvang van de beroepsbevolking.

De productiecapaciteit wordt, als er voldoende kapitaal is, bepaald door de beroepsbevolking en de arbeidsproductiviteit.

KAPITAAL.

Hier wordt het gebruikt in de betekenis van vaste kapitaalgoederen. Meer en betere kapitaalgoederen vergroten de productiecapaciteit. We spreken dan van het capaciteitseffect van de investeringen.
- breedte-investeringen: zijn investeringen in kapitaalgoederen waarbij de verhouding tussen arbeid en kapitaal gelijk blijft: er worden (meer van) dezelfde kapitaalgoederen gekocht en de arbeidsproductiviteit blijft gelijk.

- diepte-investeringen zijn investeringen in kwalitatief betere kapitaalgoederen waardoor de arbeidsproductiviteit stijgt. Een voorbeeld hiervan is een bedrijf dat nieuwe snellere computers koopt waardoor met minder mensen evenveel of zelfs meer geproduceerd kan worden. Nieuwe betere productieprocessen heten innovaties.

Belangrijk voor investeringen in kapitaalgoederen is dat er geld voor ter beschikking komt. Dit geld komt van consumenten die een deel van hun inkomen niet besteden, maar sparen.

Bij diepte-investeringen wordt arbeid vervangen door kapitaal: de productie wordt kapitaalintensiever en minder arbeidsintensief.

Ook bij de productiefactor kapitaal heeft de overheid grote invloed: via subsidies en heffingen stimuleert zij sommige investeringen in kapitaalgoederen (vernieuwende, milieuvriendelijke) en legt zij heffingen op aan andere (bijvoorbeeld vervuilende

NATUUR

De natuurlijke omstandigheden bepalen deels het soort productie in een land.
- factor klimaat
- de natuur is moeilijk te beínvloeden in vergelijking met andere productiefactoren.

ONDERNEMERSSCHAP

Goed ondernemerschap kan zorgen voor een efficiënte organisatie van het productieproces en goede keuzes als het gaat om het doen van investeringen.

De productiecapaciteit is dus afhankelijk van de hoeveelheid en kwaliteit van de productiefactoren.

De bestedingen

We duiden de verhouding tussen de productie en de productiecapaciteit aan als de bezettingsgraad.

We onderscheiden 4 soorten bestedingen:

-consumptie van gezinnen
- investeringen (letter I ) van bedrijven
- overheidsbestedingen
- bestedingen van het buitenland.

CONSUMPTIE (letter C )

OVERBESTEDING (letter O)

EXPORT (letter E)

DE CONJUNCTUUR

In het stijgen en dalen van de bestedingen en dus van het nationaal inkomen zit een patroon. We noemen dit de conjunctuurbeweging, de conjunctuurgolf of ook wel de conjunctuurcyclus. Kortweg: de conjunctuur. In de economie wordt uitgegaan van groei van het nationaal inkomen, als gevolg van groei van de beroepsbevolking en de arbeidsproductiviteit. De gemiddelde groei van het nationaal inkomen over een langere periode noemen we de trendmatige groei

In geval van bovengemiddelde groei spreken we van HOOGCONJUNCTUUR, bij groei beneden de trend van LAAGCONUNCTUUR.

Afnemende groei van het nationaal inkomen beneden de trendmatige groei heet een recessie. Bij een DEPRESSIE is de groei negatief.

Aanhoudende hoogconjunctuur kan leiden tot overbesteding, een situatie waarin de bestedingen zo hoog zijn dat de productiecapaciteit volledig bezet is. Dit leidt tot meer inflatie en een krappe arbeidsmarkt (vraag van arbeid is groter dan het aanbod van arbeid)

Aanhoudende laagconjunctuur leidt tot onderbesteding: de productiecapaciteit is (zwaar) onderbezet en dus is er CONJUNCTURELE WERKLOOSHEID (consument koopt te weinig)

ANTICYCLISCH BEGROTINGSBELEID.

Sterke conjunctuurschommelingen hebben nadelen daarom grijpen de overheid en de centrale bank, als ze dat nodig achten, in. Bij onderbesteding, wanneer de bestedingen laag zijn en de conjuncturele werkloosheid hoog is kan de overheid de economie op gang helpen door haar eigen bestedingen (O) te verhogen of de belastingen (B) te verlagen.

MULTIPLIERSWERKING.

Opmerkelijk bij dit beleid is dat een stimulans van de bestedingen een soort sneeuwbaleffect of kettingreactie tot gevolg heeft: door hogere bestedingen stijgt het nationaal inkomen, hierdoor stijgt vervolgens de consumptie, waardoor het nationaal inkomen verder stijgt en opnieuw de consumptie toeneemt, etc.

Het nationaal inkomen heet de multiplierwerking of het multipliereffect.

Bij overbesteding, wanneer de productiecapaciteit de vraag nauwelijks aankan en de inflatie toeneemt, kan de overheid de economie wat afremmen door haar eigen bestedingen te verlagen of juist de belastingen te verhogen.

Dit beleid van de overheid wordt anticyclisch begrotingsbeleid genoemd: bij onderbesteding stimuleert de overheid de bestedingen, bij overbesteding remt ze de bestedingen af.

Sociale uitkeringen en een progressief belastingsysteem zoals we dat in Nederland kennen, zorgen automatisch ook voor een vlakker verloop van de conjunctuurgolf.

In een periode van onderbesteding zijn er mensen die hun baan kwijtraken waardoor zij minder besteden

Doordat deze mensen dan een werkloosheid- of bijstandsuitkering krijgen, blijven hun bestedingen enigszins op peil en wordt de onderbesteding beperkt. Bij overbesteding is er veel werkgelegenheid en neemt als gevolg daarvan het aantal uitkeringen af.

Progressie in de belastingen betekent dat je een groter deel van je inkomen aan belastingen betaalt naarmate je meer verdient.

Door de progressie worden de bestedingen dus enigszins geremd

Progressieve belastingen en sociale uitkeringen worden in verband met hun matigende werking op de conjunctuurgolf wel automatische stabilisatoren genoemd (rente omlaag)

Naast de overheid kan ook de centrale ban de conjunctuur beïnvloeden. Door haar rentebeleid kan zij de bestedingen stimuleren of afremmen (rente omhoog)

We hebben gezien hoe de economische groei werd beïnvloed door conjuncturele factoren, die voortvloeien uit de bestedingen door particulieren, overheid en buitenland. Daarnaast wordt de economische groei bepaald door structurele factoren, waarbij de omvang en toename van de productiecapaciteit beslissend zijn.

Er zijn grenzen aan de groei. Een van die grenzen of knelpuntfactoren is de ontwikkeling op de arbeidsmarkt.

Een 2e knelpunt is de infrastructuur.

Een 3e knelpunt is het milieu.

Een stijgende arbeidsinkomensquote kan wijzen op minder winstgevendheid bij de bedrijven, hetgeen de investeringen in gevaar kan brengen.