Spis treściSpis treści
Wprowadzenie2
Rozdział I: Gospodarka oparta na wiedzy – cechy, definicje, mierniki4
1.1 Gospodarka oparta na wiedzy w różnych ujęciach4
1.1.1 Próba definicji4
1.1.2 Definicja według OECD i Banku Światowego5
1.1.3 Wiedza jako nieodłączny czynnik kształtujący GOW6
1.1.4 Gospodarka oparta na wiedzy a konkurencyjność9
1.1.5 Ewolucja w czasie11
1.1.6 Teorie Josepha Schumpetera i wynikające z nich wnioski12
1.2 Wybrane mierniki GOW16
1.3 Korzyści z rozwoju GOW20
1.3.1 Wzrost konkurencyjności20
1.3.2 Globalizacja21
1.3.3 Przywództwo technologiczne23
1.3.4 Spadek znaczenia zasobności w bogactwa naturalne25
Rozdział II: Gospodarka oparta na wiedzy i jej stopień zaawansowania w Polsce27
2.1 Analiza GOW w Polsce w ujęciu czasowym27
2.2 Porównanie GOW wybranych krajów30
2.3 Stymulacja rozwoju GOW w Polsce34
2.3.1 Polityka Unijna wobec GOW34
2.3.2. Działania Rządu36
2.3.3 Inicjatywy oddolne41
Rozdział III: Metody pobudzania rozwoju GOW42
3.1 Inwestycje42
3.2 Drenaż mózgów43
3.3 Dyfuzja wiedzy44
Rozdział IV:Ocena możliwości rozwoju GOW w Polsce46
4.1 Analiza SWOT46
4.1.1 Mocne strony Polski46
4.1.2 Słabe strony Polski47
4.1.3 Szanse dla Polski51
4.1.4 Zagrożenia dla Polski55
4.2 Polska na rozdrożu 58
Zakończenie60
Bibliografia62
Spis grafik69

Wprowadzenie
Polska już nie stoi przed wielką dla niej szansą. Polska powinna ją wykorzystywać. Szansą tą jest nowy rodzaj gospodarki – opartej na wiedzy. Gospodarka ta nie wymaga posiadania strategicznych ilości zasobów naturalnych, wiedzy, strumieni pieniężnych, sprzyjającego położenia geograficznego etc., dla jej budowy wymagane jest jedynie pogłębianie idealnie podzielnego, ulegającego dyfuzji czynnika jakim jest wiedza.
Niewątpliwą szansę dla Polski stworzyła akcesja do Unii Europejskiej, organizacji której głównym celem jest budowa najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie – gospodarki opartej na wiedzy.
Polska mimo wielu trudności zakończyła bardziej burzliwy etap transformacji, sytuacja polityczna uległa względnej stabilizacji, kraj rozwija się mimo światowego kryzysu gospodarczego, wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych utrzymuje się na wysokim poziomie. Jednak co dalej?
Obraz tego co dalej dają pierwsze polskie foresighty - „Polska 2020” oraz „Polska 2030”, ukazano w nich kraj który dąży do stworzenia gospodarki opartej na wiedzy i który chce budować na niej przewagę konkurencyjną. Foresight charakteryzuje się tym iż nie prezentuje drogi jaką trzeba dążyć aby zrealizować jego założenia. Wymagana jest ciągłą weryfikacja osiągnięć i zaniedbań, nowych szans i zagrożeń. Obywatele powinni znać cel do którego zmierzają. Rządzący powinni torować drogę do nowego rodzaju gospodarki poprzez zwięzłe, zrozumiałe i funkcjonujące prawo. Media powinny pobudzać społeczeństwo do debaty nad wyzwaniami stojącymi przed społeczeństwem.
Adam Mickiewicz mówił: „Bóg może Świat ten zburzyć i drugi postawić, ale bez woli naszej nie może nas zbawić”. Gdzie zatem jest ta wola w Polsce?
Praca ta ma być wkładem w budowę nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, poprzez przybliżenie zagadnienia, analizę stanu obecnego i wskazanie możliwych dróg rozwoju.
Zagadnienie przybliżone będzie przy pomocy literatury publikowanej przez naukowców[1] zajmujących się tematyką GOW od dłuższego czasu, ponadto będą użyte przykłady aby lepiej zrozumieć niektóre zjawiska.
Analiza stanu obecnego dokonana będzie na podstawie danych zebranych z szerokiego wachlarza źródeł statystycznych. Dywersyfikacja, a nie ograniczenie się do jednego organu statystycznego, pozwoli uzyskać najbardziej obiektywny obraz GOW w Polsce.
Wskazanie możliwych dróg rozwoju będzie następowało najczęściej po analizie stanu obecnego. Polegać będzie na jak najszerszym przedstawieniu możliwych obrazów Polski lub dróg rozwoju którymi powinna pójść Polska. Podstawę będzie stanowić stanowisko reprezentowane przez naukowców, polityków lub publicystów.
Praca będzie oparta w miarę możliwości na książkach autorów reprezentujących różne podejścia do gospodarki opartej na wiedzy. Przy analizie stanu obecnego będą wykorzystywane w dużej mierze artykuły z znanych polskich czasopism (wydawanych w wersji drukowanej lub elektronicznej). Zaś źródłami danych statystycznych będą cenione organizacje jak OECD, Bank Światowy, Eurostat, OBOP.
Cała paca składa się z czterech części, które zostały ułożone w sposób pozwalający zagłębiać się w sposób stopniowy w problematykę tematu.
Pierwsza część będzie obejmowała całą stronę teoretyczną związaną z GOW, ma ona pozwolić zrozumieć czym jest, jak działa, kiedy została zaobserwowana i jakie korzyści niesie (celowość wdrażania) ta „nowa gospodarka”.
Druga część zajmować będzie się specyfiką polskiej GOW, przedstawiona zostanie historia GOW w Polsce, przeprowadzona zostanie analiza porównawcza uwidaczniająca indywidualne cechy Polskiej nowej gospodarki. Ukazane zostanie jak kształtowana jest GOW i w jakim stopniu wpływają na nią poszczególne podmioty
Trzecia część zawierać będzie najpopularniejsze metody stymulacji GOW, przedstawione zostaną również liczne przykłady.
Czwarta część będzie zawierała analizę SWOT Polskiej GOW, fakty będą przeplatały się z sugestiami możliwych kierunków rozwoju. Część ta w znacznej mierze oparta będzie na publikacjach prasowych, z powodu małej ilości publikacji.
Praca ta powstała gdyż modna u początku milenium publicystyka związana z GOW straciła siłę, pojawia się coraz to mniej publikacji traktujących o GOW, zaś mała liczba praktycznych analiz ostatniego dziesięciolecia powinna dać do myślenia. Brakuje kroku od teorii do praktyki.
Rozdział I: Gospodarka oparta na wiedzy – cechy, definicje, mierniki

1.1 Gospodarka oparta na wiedzy w różnych ujęciach
Rozdział ten ma na celu zdefiniować czym jest gospodarka oparta na wiedzy jednak z powodu problemów z dokładnym ujęciem zagadnienia wynikających z licznych różniących się definicji, których autorzy reprezentują odmienne poglądy na kluczowe kwestie, jak i z powodu nowości pojęcia, możliwe będzie jedynie bliskie definicji nakreślenie czym jest gospodarka oparta na wiedzy. Celem, zatem, będzie nie tylko próba przybliżenia pojęcia na podstawie istniejących definicji, ale także ukazanie tła historycznego w jakim ono występowało i ewoluowało. Warto też przedstawić przykłady ukazujące czym jest gospodarka oparta na wiedzy bo dzięki uwzględnieniu empirycznych oddziaływań obok teoretycznych będzie możliwe pełne poznanie tematu.

1.1.1 Próba definicji
Termin gospodarka oparta na wiedzy pojawił się wraz z wybuchem rewolucji informacyjnej w drugiej połowie XX wieku[2]. Gospodarka oparta na wiedzy, występująca często w literaturze przedmiotu pod skrótem GOW, jest zmiennym w czasoprzestrzeni paradygmatem wyrażonym liczbowo przez różnego rodzaju „wskaźniki nowoczesności” określające stan kluczowych dla niej dziedzin jak informatyzacja, edukacja, innowacyjność, wolność ekonomiczna, udział nowych technologi w tworzeniu PKB kraju etc.. GOW często występuje obok terminów społeczeństwo informacyjne, społeczeństwo wiedzy co jest związane z jej budującą na wiedzy naturą. To właśnie gospodarka oparta na wiedzy jest konsekwencją rewolucji naukowo-technologicznej napędzającej rozwój intelektualny społeczeństwa i budującej fundamentalną dla tego rodzaju gospodarki wiedzę.
Wielu uczonych i zwykłych ludzi zauważało, że żyją w czasach nowej ekonomi, która jest produktem wielu różnych zmian strukturowych zaistniałych w ciągu ostatnich dwóch dekad. Zmiany te miała się przyczynić do niedawnego polepszenie wydajności gospodarki. Faza wzrostu która rozpoczęła się w 1991 roku charakteryzuje się niespotykaną, jak dotąd, długością, silnym wzrostem PKB i realnego PKB per capita, wzrostem wydajności produkcji, wyższą zyskownością, zwiększonymi inwestycjami, niską inflacją, niskim poziomem stopy bezrobocia i bardziej sprawiedliwym podziałem przychodów.
Siły stojące za tymi zmianami obejmują efekt globalizacji i zwiększenia konkurencji międzynarodowej na rynku pracy, przyczyniając się do zmniejszenia kosztów pracy i równoczesnym wzrostem wydajności. Powszechnie jednak nowa ekonomia jest utożsamiana z wpływem innowacji technologicznych, które pojawiały się w ciągu ostatnich dekad. Ich efekty objawiły się w połowie lat dziewięćdziesiątych obejmując znaczny wzrost wydajności i spadek cen komputerów, telefonów komórkowych i internetu. Z nich zaś internet stał się płaszczyzną tworzenia nowych produktów i usług i innowacji na rynkach finansowych.[3]

1.1.2 Definicja według OECD i Banku Światowego
Najbardziej zwięzła i najczęściej przywoływana jest definicja którą posługuje się OECD i Bank Światowy, mówi ona że GOW jest gospodarką, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa[4]. Dystrybucja i wykorzystanie wiedzy i informacji o których mowa stało się możliwe dzięki rozwojowi technologi informacyjnych i komunikacyjnych (ICT[5]), efektem tych zmian jest zwiększenie tempa i obniżenie kosztów przepływu materii i informacji na skalę globalną. Pojawiły się zatem narzędzia przyśpieszające dalsze przekazywanie i ułatwiające praktyczne wykorzystanie (wdrożenie) pozyskanych informacji i wiedzy w społeczeństwie, a ostatecznie umożliwiające zaistnieć GOW.
Najważniejszym jednak czynnikiem tworzącym ten nowy rodzaj gospodarki jest wiedza której pozyskiwanie jest procesem najistotniejszym. Będzie ona przedmiotem kolejnego podrozdziału.
Umiejętność używania, modyfikowania i tworzenia wiedzy to mądrość[6], uwypukla to różnicę między pojęciami wiedza i mądrość. Łatwo zatem zauważyć że według definicji używanej przez OECD to mądrość w pełni determinuje GOW.
Podana definicja nie koncentruje uwagi wyłącznie na wąskim odcinku przemysłu w dziedzinach związanych z wysokimi technologiami czy też na technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Definicja ta stwarza raczej bazę dla analizy całego zakresu opcji w zakresie polityki edukacyjnej oraz polityki w zakresie infrastruktury informacyjnej oraz systemów innowacji, które stymulują rozwój GOW.[7] Zatem termin gospodarka oparta na wiedzy jak i jego definicja nie są jednoznaczne, gdyż istnieje równolegle wiele pojęć określających przemiany zachodzące w gospodarce. Tak więc zamiennie stosowane są terminy: gospodarka napędzana wiedzą (knowledge-driven economy) gospodarka sieciowa (network economy) gospodarka cyfrowa(digital economy) gospodarka internetowa (internet economy) gospodarka oparta na wiedzy (knowledge-based economy) nowa gospodarka(new economy)[8]

1.1.3 Wiedza jako nieodłączny czynnik kształtujący GOW
Tematem pracy jest gospodarka oparta na wiedzy. By w pełni zrozumieć ten model rozwoju gospodarczego należy dogłębnie zbadać czym jest wiedza i jak powstaje. Tylko wtedy możliwe będzie budowanie na niej.
Zdaniem Druckera „pracownik wiedzy to osoba, która w pracy wykorzystuje bardziej swój rozum niż umiejętności manualne”[9] Czym zatem jest wiedza i jak powstaje?
Wiedza to ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystywania[10] Często rozróżnia się cztery fazy przetwarzania związane z wiedzą[11], pozwalają one odróżnić wiedzę od innych pochodnych danych. Otóż za podstawową jednostkę „budulcową” informacji uważa się dane, zaś informacje odpowiednio przetworzone, usystematyzowane i interpretowane to wiedza. Panowanie nad wiedzą umożliwia już wcześniej zdefiniowana mądrość.

Rysunek 1: Fazy przetwarzania wiedzy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Piech, Gospodarka oparta na wiedzy i jej rozwój w Polsce, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=6&id=75 (stan na dzień 25.03.2010)

Podane pojęcia są często mylone czego wynikiem są spotykane nieporozumienia. Wcześniejszy podział ukazuje różnice między tymi terminami i pozwala zrozumieć istotę procesu tworzenia wiedzy.
Popularny podział wiedzy reprezentują Lundvall i Johnson. W swojej pracy[12] z 1994 roku podzielili wiedzę na: „wiedzieć-dlaczego” (know-why) - wiedza o prawach i zasadach działania natury, społeczeństwa, techniki itd.. „wiedzieć-co” (know-what) najłatwiej dostępny obecnie rodzaj wiedzy[13]. Odnosi się do informacji. „wiedzieć-kto” (know-who) jest to zbiór informacji pozwalający zaczerpnąć wiedzy eksperckiej, opiera się na więziach społecznych „wiedzieć-jak” (know-how) jest to typ wiedzy który często decyduje o przewadze konkurencyjnej. Jest to wiedza gromadzona w postaci doświadczeń, posiadają ją eksperci. Z powodu iż generuje przewagę konkurencyjną jest ciężko dostępna publicznie.

Powyższa systematyka jest podziałem ze względu na kryterium funkcjonalności. Wiedza w dwóch pierwszych przypadkach ma charakter bardziej jawny, bywa nazywana wiedzą skodyfikowaną (codified knowledge). Jest łatwo dostępna i da się ją zmierzyć. Trudniej sytuacja wygląda w przypadku zmierzenia dwóch kolejnych kategorii, gdyż wiedza tego typu jest wiedzą trudno dostępną publicznie z powodu jej rzadkości i wartości. Jest to wiedza która jest blisko związana z człowiekiem, jest pochodną talentu, zdolności oraz doświadczeń. Zwana jest wiedzą cichą (tacit knowledge) i przez jej nieuchwytny charakter występują problemy ze zmierzeniem jej poziomu, a tym samym z oceną stopnia rozwoju gospodarki budującej na tym rodzaju wiedzy.[14]
Jedna z definicji mówi że GOW to taka gospodarka, w której działa wiele przedsiębiorstw opierających na wiedzy swoją przewagę konkurencyjną[15]. Tak przedstawiona gospodarka nie jest tylko oparta na wiedzy, ale dzięki niej w ogóle można mówić o jej istnieniu i jakimkolwiek funkcjonowaniu.
Nieodłączny charakter wiedzy przy kształtowaniu GOW wyłania się przy jej głębszej analizie. Mianowicie charakterystyczną cechą wiedzy jest jej niewyczerpywalność[16], jest to kluczowa cecha dla nowego rodzaju gospodarki następującego po erze industrialnej która osiągnęła swoje granice gdyż opierała się głównie na surowcach, których zasoby w miarę intensyfikacji wykorzystania kurczyły się. Badacze (Malthus, Ricardo) ery przemysłowej błędnie zakładali iż wszystkie „dary natury” (land) to dobra wolne[17], błąd ten stał się przyczyną zmierzchu energochłonnej epoki węgla i stali.
Wiedza natomiast w miarę intensyfikacji wykorzystania nie zużywa się, a nawet w sposób odwrotnie proporcjonalny -zatem przeciwnie do surowców- zwiększa swoja wartość w miarę intensyfikacji wykorzystania.
Ciekawe stanowisko reprezentują niektórzy futurolodzy którzy twierdzą że rewolucja nanotechnologiczna, która ma być efektem rozwoju GOW i niewyczerpywalności wiedzy, umożliwi przekształcanie dowolnych dóbr w inne i tym samym zaniknie pojęcie rzadkości dobra.[18]
O wzroście wartości wiedzy w obecnych czasach „trzeciej fali” może świadczyć jej postępująca komercjalizacja która to nasila się zarówno w zakresie wiedzy skodyfikowanej (sprzedaż licencji i patentów, franchizing), jak i w zakresie wiedzy eksperckiej – spersonalizowanej (doradztwo, konsultacje, kontrakty menedżerskie ).

1.1.4 Gospodarka oparta na wiedzy a konkurencyjność
Konkurencyjność w ujęciu ekonomicznym analizuje pozycję podmiotu - jego zasoby, szanse, możliwości i potencjał na rynku uwzględniając także jego strukturę. W takim rozumieniu wyróżniane są dwa podstawowe pojęcia konkurencyjności[19]:

konkurencyjność operacyjna - to czynniki które dają przedsiębiorstwu pozycję przywódcy w branży konkurencyjność systemowa - to czynniki umożliwiające firmie zdobyć trwałą przewagę konkurencyjną na danym rynku

Warto zauważyć że w literaturze podkreśla się iż konkurencyjność jest jedynie narzędziem do osiągnięcia celu, wskaźnik konkurencyjności odzwierciedla jedynie potencjał do osiągnięcia celu, a nie cel sam w sobie.
Ministerstwo Gospodarki i Pracy w swojej publikacji wymienia cztery istotne obszary wpływające na wzrost konkurencyjności[20] : przedsiębiorczość marketing narodowy liberalizacja rynków sieciowych innowacyjność
Wydaje się zatem że rozwój w tych dziedzinach powinien skutkować bezwzględnym wzmacnianiem się wskaźnika konkurencyjności i pozycji kraju w rankingach mierzących ten wskaźnik[21]
Warto przyjrzeć się dwom ostatnim obszarom gdyż są to również obszary kluczowe dla rozwoju gospodarki napędzanej wiedzą, co więcej analizując niektóre[22] mierniki GOW i konkurencyjności łatwo zauważyć że w dużej części opierają się na tych samych kryteriach. Przy tworzeniu każdego z wskaźników bierze się wzgląd m.in. na innowacyjność, systemy komunikacyjne i informacyjne (ICT), edukację, system administracji rządowej[23]. Oczywiście instytucje tworzące rankingi czasami używają różnych źródeł informacji o wybranych wyznacznikach, lecz nie ma to większego wpływu na ostateczne wyniki badań. Tak więc można zaryzykować stwierdzenie że konkurencyjność jest pochodną gospodarki napędzanej wiedzą, terminy te są mocno ze sobą związane gdyż oba są determinowane przez wspólne czynnik i (co jest tego oczywistym następstwem) na ich podstawie mierzone.
Wspomniana wcześniej definicja GOW mówi: „gospodarka oparta na wiedzy jest to taka gospodarka, w której działa wiele przedsiębiorstw, które o wiedzę opierają swoją przewagę konkurencyjną”[24] W tym rozdziale uwidacznia się drugie oblicze tejże definicji, oblicze w którym konkurencyjność jest determinowana przez poziom wiedzy. To właśnie zasobność w wiedzę różnicuje podmioty na rynku. Koźmiński za sprawą tej definicji charakteryzuje obraz konkurencyjności w GOW. Wiedza jako główna siła konkurencyjności jest odejściem od pojęcia konkurencyjności XX wieku. Obok wiedzy istnieją, nie mniej ważne, lecz pominięte w definicji, determinanty konkurencyjności . Są to specyficzne cechy społeczeństwa[25] Społeczeństwo konkurencyjne, uznające zasadę konkurencyjności jako fundamentalny mechanizm organizacji społeczeństwa, gospodarki i państwa. Społeczeństwo otwarte na innowacje, które z łatwością tworzy, adoptuje i rozprzestrzenia systemy innowacyjne Społeczeństwo w którym istnieje efektywny system edukacji przez całe życie tzw. permanentnej edukacji. Wynika to z krótkoterminowej natury informacji, która wymaga nieustannej aktualizacji zasobów wiedzy.
Powyżej podane czynnik w znaczącym stopniu wpływają na wdrożenie GOW i są nieodłącznie powiązane z podnoszeniem poziomu konkurencyjności takiej społeczności.

1.1.5 Ewolucja w czasie
Zaobserwowane w XIX i XX wieku w najbardziej rozwiniętych gospodarkach świata zostało wyraźne odchodzenie od skostniałego charakteru pracy w zakładach rzemieślniczych i w rolnictwie i związane z tym zmiany polegające na przyśpieszeniu industrializacji wymusiły konieczność odmiennego postrzegania umiejętności pracownika. Z kolei Toffler podawał dwa powody nadchodzących zmian[26], jako pierwszy czynnik determinujący zmiany podawał stan środowiska naturalnego, uważał że ludzkość osiągnęła punkt zwrotny w „walce z przyrodą”[27], gdyż żadna z cywilizacji nie osiągnęła takiego poziomu degradacji natury jak cywilizacja ery przemysłowej. Drugim nie mniej istotnym powodem było wyczerpywanie się zasobów energonośnych, które to były (dosłownie i w przenośni) paliwem napędzającym przemysł „drugiej fali”[28] Mimo iż Toffler opublikował swoją pracę w 1980 roku jej treść jest nader aktualna, obecnie mówi się nawet o erze ekologii co świadczy jak wielką rolę odgrywa ona w obecnych czasach, stan ten da się zaobserwować analizując rosnące nakłady w dziedzinie ochrony środowiska i zwiększających się nieustannie pokładami wiedzy w kluczowych dla nich dziedzinach. Toffler nie mylił się również jeżeli chodzi o surowce energetyczne, mimo iż zużycie energii per capita na świecie wzrasta, to ludzkość uczy się wykorzystywać jeszcze posiadane surowce bardziej efektywnie, a tym samym rozciągnąć w czasie proces odejście od obecnie wykorzystywanych źródeł energii o kolejne dziesięciolecia. Badania nad alternatywnymi źródłami energii wymagają dużych pokładów wiedzy, mają zatem charakter wysoce kapitałochłonny[29] I tak obserwuje się że zużycie energii per capita w krajach rozwiniętych stanowi tylko 1/15 tego co w krajach rozwijających się[30], może to świadczyć o postępującym rozwoju GOW w tych krajach i o powolnej dyfuzji technologii na rynki wschodzące.

Jedną z pierwszych osób które szeroko zainteresowały się zmianami zachodzącymi w gospodarce był Peter Drucker który w 1994 roku na łamach miesięcznika „The Atlantic” wyraził swoje obserwacje, artykuł ten był manifestem powstającego nowego rodzaju gospodarki, tak pisał o GOW: „[GOW jest]porządkiem ekonomicznym, w którym wiedza, a nie praca, surowce lub kapitał, jest kluczowym zasobem; porządkiem społecznym, w którym nierówność społeczna oparta na wiedzy jest głównym wyzwaniem; oraz systemem, w którym rząd nie może być postrzegany jako ten, który ma rozwiązywać społeczne i ekonomiczne problemy”[31]

1.1.6 Teorie Josepha Schumpetera i wynikające z nich wnioski
Istotę nauk Schumpetera najlepiej oddaje cytat: „Ten naukowiec uznawany za prekursora badań nad przedsiębiorczością w I połowie XX wieku wierzył, że można zmieniać świat na lepsze inaczej patrząc na rzeczywistość - tak, by dostrzegać w niej miejsca do twórczego zagospodarowania niewidoczne dla większości ludzi. Bo rolą innowatorów jest, by dzięki twórczej wyobraźni kreować przełomowe rozwiązania wypierające z rynku mniej doskonałe. Choć dziś te stwierdzenia brzmią jak prawdy oczywiste, innowacyjne podejście do działalności gospodarczej wciąż nie jest w naszym kraju powszechną ścieżką prowadzenia biznesu.”[32]
Alvin Toffler[33] mówi o gospodarce opartej o wiedzę jak o nowej drodze, ku której zmierzają: gospodarka i społeczeństwa, używa przy tym pojęcia „trzecia fala” (third wave)[34] Za początek okresu trzeciej fali Toffler przyjmuje rok 1955, kiedy to pracownicy umysłowi i usługowi („białe kołnierzyki”) po raz pierwszy osiągnęli liczebną przewagę nad pracownikami fizycznymi („niebieskimi kołnierzykami”)[35] Zmiany wynikające z nowej gospodarki są przez Tofflera stawiane na równi z rewolucją agrarną i przemysłową.

Teoria rozwoju J.Schumpetera.
Rozwój gospodarczy wymaga spełnienia trzech niezbędnych warunków, stanowiących określoną całość:
a) innowacje,
b) istnienie przedsiębiorcy,
c) kredyt,

Schumpeter wyróżnia ponadto trzy rodzaje społeczności:
a) tradycyjną,
b) kapitalistyczną,
c) socjalistyczną[36],

Interesującą jest niewątpliwie teoria fal innowacji Schumpetera której fundamentem jest koncepcja długich fal Kondratiewa. Schumpeter bada proces wdrożenia i rozwoju przełomowych wynalazków oraz ich miejsce w dziejach ludzkości opierając się na falowej teorii cykli gospodarczych Kondratiewa. Obaj naukowcy badają głębokie, cykliczne zmiany, które jak zauważa Schumpeter napędzane są innowacjami, zasadniczo zmieniając technologię, gospodarkę i politykę [37]. Zaobserwował on że każda fala ma swój początek wraz z pojawieniem się kluczowych dla gospodarki innowacji, rozwija się w tempie proporcjonalnym do tempa dyfuzji innowacji i kończy się w miarę rozwoju kolejnej innowacji. Przejście między poszczególnymi falami jest zatem płynne. Proces ten został przez Schumpetera nazwany „creative destruction”[38]. Twierdził on iż siłą napędzającą gospodarkę jest „duch przedsiębiorczości” skłaniający wyjątkowe jednostki do wprowadzania innowacji.[39]

Nawiązując do Schumpetera można powiedzieć iż innowacja w ujęciu czasowym jest pierwszy wdrożeniem wynalazku do gospodarki. Podzielił on zmiany techniczne w tzw. triadę Schumpeterowską[40]:

invention (wynalazek) innovation(innowacja) imitation(imitacja)

Schumpeter i jego następcy zaobserwowali jak dotąd pięć fal Kondratiewa, warto zauważyć iż obecna piąta fala i trzecia fala Tofflera opisują zbieżne zjawiska w gospodarce. To że dwaj naukowcy niezależnie od siebie zauważają dane zjawisko, które nie zostało jeszcze ostatecznie dowiedzione, może świadczyć o jego znamienitości, prawdziwości wywodów obu naukowców i być w ogóle kolejnym dowodem jego istnienia,
Rysunek 2: Fale innowacji Schumpetera
Źródło: The natural edge project, www.naturaledgeproject.net

Schumpeter i jego zwolennicy twierdzą jakoby pierwsza fala rozpoczęła się ok. 1785 r. i trwała aż 60 lat, druga trwała 55 lat, trzecia już 50 lat, czwarta zaledwie 40 lat, a piąta - obecna, oparta na cyfrowych sieciach komputerowych i telekomunikacyjnych (digital networks), oprogramowaniu i nowych mediach miałaby trwać zgodnie z trendem malejącej amplitudy fali 30 lat - do 2020 r.[41]
Rozwój ICT będących innowacją obecnej fali, sprawił że wiedza stała się głównym determinantem gospodarki początku XXI wieku. Ciekawe wydają się obserwacje współczesnych badaczy, twierdzą oni że jesteśmy obecnie u początku nowej fali ukształtowanej przez wynalazki nanotechnologii, potrzebę pozyskiwania odnawialnych źródeł energii i chęć zdrowego stylu życia (genetyka).[42] Początek tej fali już nastąpił, zaś biorąc pod uwagę trend powinna ona trwać 20-25lat.
Mimo iż praca ta jest poświęcona stosunkowo nowemu i jeszcze niedostatecznie opisanemu systemowi gospodarki jakim jest GOW, to już pojawił się jej następca. Tempo zachodzących zmian jest zatem ogromne. Wydaje się logiczne poczynienie dalszych badań poznawczych w dziedzinie gospodarki opartej na wiedzy, aby obserwacje nad nią poczynione i zebrane doświadczenia przekuć na większą przewidywalność praw rynkowych rządzących nią obecnie i po jej zaniku.
Warto podkreślić jak ważnym zjawiskiem jest GOW, otóż jak wynika z wcześniej wymienionych teorii nie jest ona częścią składową gospodarki przemysłowej ale jest jej logicznym następcą.

1.2 Wybrane mierniki GOW
Podrozdział ten ma na celu przedstawienie używanych powszechnie metod pomiaru GOW. Ciekawość budzi sposób mierzenia zjawiska które jeszcze nie zostało dostatecznie zbadane i które nie posiada spójnej i względnie ujednoliconej definicji. Niektórzy naukowcy twierdzą iż stworzenie odpowiednich mierników jest wyzwaniem ekonomi na najbliższe 30lat. Mierniki te powinny znacznie odbiegać od stosowanego obecnie przez rząd USA pomiaru polegającego na obserwacji zmiany bezrobocia, PKB i zmian zarobków w zależności od inwestycji poczynionych na ICT, innowacje, wiedzę i nowe technologie[43]. Nie powinny też polegać na stosowanej do niedawna przez Unię Europejską ocenie stanu rozwoju GOW na podstawie liczby gospodarstw domowych mających dostęp do telefonu stacjonarnego (sic!), internetu lub liczby telefonów komórkowych na jedno gospodarstwo domowe.[44] Podane wcześniej metody badania obarczone są wysoką niedokładnością wynikającą z tego iż powstały w czasach kiedy rola innowacji i wiedzy nie była do końca doceniana i rozumiana[45]. Ponadto trudno liczbowo wyrazić wartość samej wiedzy, dlatego następujące wskaźniki będą się raczej opierały na, z jednej strony, czynnikach determinujących jej powstawanie, a z drugiej, efekty jej działania.

Najbliższa Polsce wydaje się metodologia stosowana od 2000 roku przez Unię Europejską w europejskim rankingu innowacyjności[46] (European Innovation Scoreboard - EIS), gdyż skupia się on na czynnikach bezpośrednio wpływających na gospodarkę opartą na wiedzy, zawartych w strategi lizbońskiej, które Polska stara się realizować. W raporcie tym wyjątkowo szczegółowo badane są zmiany rozwoju innowacyjności. Składowymi raportu są[47]:

potencjał innowacyjny (innovation drivers) zajmuje się głównie edukacją przez całe życie. tworzenie wiedzy (knowledge creation) B&R. innowacyjność i przedsiębiorczość (entrepreneurship) innowacyjność na najniższych szczeblach gospodarki. zastosowanie(applications) obejmuje efekty jakie przyniosły pochodne GOW. własność intelektualna (intellectual property) obejmuje głównie patenty i wzory przemysłowe.

Ciekawie prezentuje się podział zastosowany w tym mierniku. Autorzy dzielą kraje[48] występujące w tym raporcie na :

Innovation leaders (przywódców innowacyjności) Innovation followers (naśladowców innowacyjności) Moderate innovators(umiarkowanych innowatorów)

Metodologia raportu ulegała zmianie[49], co wynikało z postępu nauki w dziedzinie GOW.
Nastąpiło to jak dotąd trzy razy, w latach: 2000-2003 2004-2007 2008-2010

Innym często przywoływanym jest raport publikowany przez OECD, ranking nauki, technologi i przemysłu (Science, Technology and Industry Scoreboard). Waga tego raportu jest o tyle wysoka gdyż jest publikowany przez OECD, czyli organizację współpracy gospodarczej i rozwoju (Organization for Economic Co-operation and Development). Organizacja ta jako jedna z pierwszych zajęła się zjawiskiem nowej gospodarki i jego wspieraniem. Obejmuje on 67 wskaźników zebranych w 6 obszarów badawczych:

badania i rozwój zasoby ludzkie patenty ICT globalne przepływy wiedzy wpływ wiedzy na produktywność[50]

Badane dziedziny są więc zbieżne z ujętymi w EIS.

Science, technology and innovation in Europe to nazwa publikowanego przez eurostat zbioru wskaźników blisko związanych z szeroko rozumianym pojęciem gospodarki opartej na wiedzy, zawiera między innymi dane dotyczące nauki, technologi, innowacyjności i regionów. Publikacja ma charakter zbioru informacji który różni się od przedstawionych tutaj mierników brakiem zastawienia krajów pod względem stworzonego syntetycznie wskaźnika GOW w postaci rankingu.

Dzieli się na 3 części[51]: Investing in R&D ( inwestycje na badanie i rozwój) Monitoring the knowledge workers (monitoring pracowników naukowych) Productivity and compatitiveness (wydajność i konkurencyjność)

Praca ta jest publikowana w odstępach rocznych.

Bardzo prostym, a dzięki tej prostocie zrozumiałym wskaźnikiem jest GERD[52], podawany najczęściej jest jako procent PKB. Strategia Lizbońska zakłada, że GERD dla całej Unii Europejskiej powinien wynieść do 2010 roku 3% PKB. Według Eurostatu obejmuje on wydatki na badania i rozwój zrealizowane na terytorium danego kraju w pewnym okresie czasu. Źródła finansowania tych wydatków mogą być krajowe i zagraniczne[53].
Ciekawie prezentuje się zestawienie danych GERD i PKB (lub stopy wzrostu PKB) danego kraju gdyż ukazuje to wpływ wydatków na B&R na rozwój gospodarki kraju, dzieje się tak poprzez działanie mechanizmów GOW. Łatwo w takim przypadku zaobserwować jak długoterminowe są inwestycje w GOW i jaką stopę zwrotu dają. Oczywiście wskaźnik ten jest bardzo niedokładny gdyż nie uwzględnia żadnych wpływów zewnętrznych (choćby korupcji lub biurokracji powodującej marnotrawstwo funduszy na B&R). Jego zaletą jest jednak jego prostota.

Ostatnim tutaj przedstawionym sposobem mierzenia GOW jest metodologia oceny wiedzy (Knowledge Assessment Methodology). KAM został stworzony przez Bank Światowy w ramach programu „wiedza dla rozwoju” (Knowledge for Development – K4D). Ze względu na złożoność raportu (7 kategorii zawiera w sumie 109 zmiennych) stworzono uproszczoną wersję raportu – standardowy formularz który obejmuje już tylko 14 zmiennych. Ilość zmiennych zwiększa się w kolejnych wydaniach raportu.[54]

Istnieje potrzeba stworzenia wskaźników które będą na bieżąco monitorować stan GOW na świecie, obecne wskaźniki opierają się czasami na danych sprzed 5 lat, jest to działanie rażące zważywszy na tempo w jakim rozwija się GOW.
1.3 Korzyści z rozwoju GOW
Należy przyznać iż termin gospodarka oparta na wiedzy stał się w ostatniej dekadzie bardzo nośny medialnie, wykroczył tym samym poza ramy współczesnej ekonomii. Aby nie ulec nadmiernej euforii należy indywidualnie przeanalizować i zrozumieć korzyści jakie niesie GOW. Trudno jednak dostrzec jakiekolwiek negatywne skutki rozwoju „nowej ekonomi”, mówi się raczej o zagrożeniach[55] dla GOW, a nie o zagrożeniach jakie niesie.
Ten rozdział przedstawi najistotniejsze z licznych korzyści jakie pociąga za sobą społeczeństwo informacyjne budujące GOW.

1.3.1 Wzrost konkurencyjności
Konkurencyjność stanowi umiejętność konkurowania z innymi podmiotami na rynku, pojęcie to jest relatywne gdyż oceny konkurencyjności dokonuje się na podstawie porównania z innymi podmiotami rynkowymi.[56] Podobnie przedstawiona zostaje konkurencyjność w „The Global Comeptitiveness Report 2009-2010”[57] - konkurencyjność to zdolność do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku. Ta prosta definicja oznacza posiadanie potencjału konkurencyjnego jak i odpowiednio uplasowanej pozycji konkurencyjnej.
Rozwój GOW, a szczególnie infrastruktury ICT, pozwolił rozwinąć się nauce o relacjach sieciowych – networkingu[58]. Nauka ta pozwoliła opisać procesy które cechują gospodarkę w dzisiejszych czasach, jednym z nich jest kooperacja na szeroką skalę. Obserwuje się zatem kooperację na poszczególnych szczeblach przestrzeni geograficznej, społecznej i gospodarczej. Kooperacja ta jest spowodowana potrzebą kolejnych innowacji napędzających gospodarkę, zaś sam proces tworzenia innowacji wymaga coraz to większych nakładów wiedzy, których poszczególne jednostki nie są w stanie pozyskać. Powstają zatem zespoły pracy, konsorcja, grupy badawcze itp. których wspólną cechą jest kooperacja z intencją opracowania pożądanego celu. Kooperacja ta jest możliwa dzięki przezwyciężeniu różnego rodzaju barier przestrzennych, językowych, geograficznych, kulturowych, jakościowych. Tak więc sama wola bycia bardziej konkurencyjnym niesie wiele korzyści.
Wpływ gospodarki opartej na wiedzy na konkurencyjność uwidacznia się poprzez wyższą skuteczność działań, skrócenie tempa reagowania na bodźce wewnętrzne i zewnętrzne, szybsze wprowadzanie innowacji, oszczędność zasobów, a w konsekwencji efektywniejsze funkcjonowanie[59].
Wysoka konkurencyjność gospodarki jest silnie pożądana przez każdy z krajów, zaś przez relatywny charakter konkurencyjności, nie może ona osiągnąć zadowalającego poziomu w każdym z krajów w tym samym czasie. Powstaje więc naturalne w gospodarce wolnorynkowej współzawodnictwo, w którym gospodarki dążą do osiągnięcia bardziej zadowalającego poziomu poprzez silniejszy rozwój. Rozwój zaś jest zjawiskiem zdecydowanie pozytywnym.

1.3.2 Globalizacja
Już od dłuższego czas można zidentyfikować część następstw rozpowszechniania się GOW. Jednym z najbardziej widocznych i najistotniejszych jest globalizacja, jest to proces który jest rezultatem oddziaływania nowych technologii i jednocześnie radykalnie zmieniający gospodarkę trzeciego tysiąclecia[60]. Globalizacja powoduje tworzenie zliberalizowanego i zintegrowanego światowego rynku towarów i kapitału oraz kształtowanie się nowego międzynarodowego ładu instytucjonalnego służącego rozwojowi produkcji, handlu i przepływów finansowych na skalę całego świata.[61] Globalizacja jest niewątpliwie korzystna z punktu widzenia ekonomicznego gdyż poprzez specjalizację gospodarek sprzyja rozwojowi rynków międzynarodowych i poprzez efekt skali produkcji gospodarek lokalnych pozwala się tym rynką bogacić co implikuje wyższą jakość życia społeczeństwa i zwiększa dynamikę wzrostu.
Globalizacja stała się doskonałym nośnikiem demokracji, gdyż partycypacja w społeczności międzynarodowej jest możliwa tylko na zasadach demokratycznych. W długim okresie bezkonfliktowy rozwój konkurencyjności światowej jest możliwy tylko jeśli towarzyszyć mu będą instytucje demokratyczne i społeczeństwa obywatelskiego[62]. Postępująca demokratyzacja jest procesem korzystnym, wielu ludzi uważa iż jest to najlepszy system jakim ludzkość dysponuje[63], co zresztą pokazały doświadczenia zawirowań XX wieku.
Demokracja opiera się na zasadzie równouprawnienia jednostek, a globalizacja to równouprawnienie niewątpliwie niesie poprzez przyśpieszoną dyfuzję informacji związaną z rozwojem ICT. Jest to niezwykle korzystny efekt globalizacji, pozwala on na wymianę doświadczeń i wzbogaca każdą ze stron wymiany. Zagrożeniem tego procesu jest to iż społeczeństwa biorące udział w procesie wymiany stają się równe nie tylko pod względem ekonomicznym, ale także kulturowym. Jest to nazywane efektem makdonaldyzacji[64][65] i jest obiektem krytyki antyglobalistów[66] gdyż z punktu widzenia ekonomicznego korzystna standaryzacja, niszczy rozwijające się lokalnie modele kulturowe.
Innym punktem ataków antyglobalistów jest ignorowanie problemów jakie niesie globalizacja np. postępujące rozwarstwienie społeczeństwa. Problemy te są problemami kapitalizmu który jest nieodłącznym elementem globalizacji. Międzynarodowy podział pracy jest odzwierciedleniem kapitalistycznej gospodarki rynkowej i może funkcjonować tylko na zasadach kapitalistycznych[67]. Dlatego powinno się raczej łagodzić negatywne skutki kapitalizmu, a nie obarczać odpowiedzialnością za nie globalizację.

Proces tworzenia „globalnej wioski”[68] jest niewątpliwie korzystny dla stron w nim uczestniczących, a uciekanie przed nim jest równoznaczne z uciekaniem przed rozwojem[69]. Dobrym przykładem są tu Białoruś i Chiny, pierwszy kraj brnie nieustępliwie w stronę izolacji, drugi zaś otwiera się powoli na świat, skutki tych działań są namacalne.
Spoglądając na problem globalizacji całościowo trzeba stwierdzić że jest to proces nieunikniony co wynika z mnogości globalnych wyzwań, które w ostatnich latach się przed ludzkością pojawiły i którym może ona sprostać tylko jako całość i korzystając z osiągnięć GOW. Trzeba zatem nauczyć się kierować tym procesem w sposób odpowiedzialny tak, aby zaspokoić potrzeby jak największej ilości ludzi i pozwolić im dostęp składowych GOW.

1.3.3 Przywództwo technologiczne
Waga tej korzyści staje się, wraz z rozwojem GOW, coraz to większa, należy zetem przeanalizować, krok po kroku, czynniki pozwalające maksymalizować pożytki z niej płynące.
Poprzez cyrkulację wiedzy (wynikającą z globalizacji) wiedza ulega poprawie jakości co skutkuje pojawianiem się nowych rozwiązań technologicznych. Łatwo zaobserwować zatem iż GOW jest dynamicznym zjawiskiem który pozytywnie wpływa na proces tworzenia innowacji. Innowacje te zaś ulegają dyfuzji czyli rozpowszechnieniu się produktu lub metody jego wytwarzania[70]. Przy czym o stopniu dyfuzji decyduje[71]: relatywna przewaga – ocena przydatności i wyższości nad dotychczas stosowanymi technologiami zgodność z już istniejącymi wartościami i potrzebami przyszłych odbiorców łatwość zastosowania – prostota i funkcjonalność w użytku praktycznym możliwość poddawania próbom

Im bardziej innowacja jest zgodna z podanymi kryteriami tym szerszej dyfuzji ulega. Tak stało się z produktem wtedy jeszcze mało popularnej firmy Microsoft, który zmienił sposób komunikowania się z komputerem z tekstowego na graficzny. „Windows”, bo właśnie o ten produkt chodzi, okazał się znakomitym wynalazkiem, który uległ dyfuzji na całą planetę. Jego twórcy zaś dzięki uzyskanej przewadze zbudowali ogrom i legendę firmy Microsoft, światowego potentata w produkcji oprogramowania dla komputerów. Przykład ten znakomicie ukazuje jak dobra innowacja może wpłynąć na przywództwo technologiczne firmy, które w tym przepadku pozwoliło firmie na trwały wzrost poprzez sprzedaż produktów ściśle związanych z wynalazkiem. W przypadku Microsoft umożliwiło to wypromowanie przeglądarki 'internet explorer' czy pakietu biurowego 'office', produktów które mimo że mają silną, darmową konkurencję potrafią utrzymać swoje wysokie miejsce na rynku. Podobnie wygląda przykład firmy Apple która poprzez swój wynalazek – Ipod uzyskała przywództwo technologiczne na rynku przenośnych odtwarzaczy muzycznych i sukcesywnie je poszerza na inne rynki np. rynek dystrybucji muzyki – iTunes, rynek telekomunikacyjny – iPhone, rynek innowacyjnych aplikacji – App Store, rynek komputerów przenośnych – iMac i iBook, a ostatnim czasy stara się wejść sprzedawać książki i urządzenie do ich odczytu – iPad.
Jak wartościowe jest przywództwo technologiczne ocenił rynek, firmy jak Adobe czy Google regularnie oferują innowacyjne produkty, mimo wysokich kosztów ich tworzenia są one oferowane za darmo. Korzyść jaką czerpią z tego firmy to szybko rosnąca liczba użytkowników którzy darzą wymienione firmy zaufaniem, te zaś dzięki ugruntowanej pozycji rynkowej są w stanie narzucać swoje rozwiązania całemu rynkowi, a dzięki uzyskanej popularności uniemożliwiać wejście nawet lepszym technologiom na rynek.[72].

1.3.4Spadek znaczenia zasobności w bogactwa naturalne
Niebywałym w historii ludzkości atutem nowego rodzaju gospodarki jest spadek znaczenia zasobności kraju w bogactwa naturalne. Sytuacja ta jest wynikiem odchodzenia od starego, przemysłowego, rodzaju gospodarki w której kluczową rolę pełnią surowce. Pewną ironią jest że mimo iż ceny ropy osiągają cenę 150$ za baryłkę, ceny złota i innych metali rosną z dnia na dzień, nieustannie wycinane są coraz to większe połacie lasów, to nie są to czynniki które najbardziej determinują pozycję gospodarczą i konkurencyjności kraju. Jak sama nazwa mówi jest to gospodarka oparta na >wiedzy<. To właśnie szeroko pojęta wiedza i umiejętność jej zastosowania decydują o pozycji kraju.
Przedstawione zostaną w tym miejscu przywołane przykłady krajów skandynawskich, szczególnie warto przyjrzeć się przykładowi Finlandii, kraju w którego eksporcie do nie dawna wiodącą pozycję zajmowało drewno. Kraj ten jest ubogi w surowce naturalne, słabo zaludniony, a ponadto nie zajmuje żadnej istotnej pozycji geograficznej która umożliwiłaby mu szybki rozwój, idąc dalej można mówić o pewnym odizolowaniu kraju od reszty kontynentu. Mimo licznych przeciwności Finlandia zajmuje wysoką 6 pozycję w rankingu konkurencyjności[73] i wyprzedza wszystkie zasobne w surowce kraje. Pod względem PKB per capita przewyższa takie 'surowcowe' potęgi jak Oman, Arabie Saudyjską i Rosję. Wszystko to stało się możliwe wraz z wejściem Finlandii do UE i konsekwentnym jej inwestycjom w kierunku GOW (głównie B&R które w 2010 roku wyniosły blisko 4% PKB) procesy globalizacyjne w połączeniu z ICT dały Finlandii szanse stać się równorzędnym członkiem wymiany międzynarodowej. Dzisiaj już mało komu ten kraj kojarzy się z drwalami, obecnie jest to największy eksporter telefonów komórkowych, uczelnie w tym kraju cieszą się dużą popularnością, a społeczeństwo informacyjne można uznać tam za wzorcowe.
Podobnie wygląda przykład innego skandynawskiego kraju, jeszcze mniej zasobnego w surowce niż Finlandia - Islandii, w tym przypadku główną gałęzią przemysłu był przemysł rybny, wraz z rozwojem ICT na świecie, rozwijał się internet banking (bankowość elektroniczna). Dzięki 'wynalezieniu' pieniądza elektronicznego, kraj zaludniony przez 300tys. osób, zbudował szybko rozwijającą się gospodarkę opierającą się w dużej mierze na sektorze bankowym. Islandia jeszcze[74] w 2008 roku zajmowała wysoką 24 lokatę w rankingu konkurencyjności[75], podobnie jak Finlandia wyprzedzając większość krajów których gospodarki budują na surowcach.
Nie trzeba jednak sięgać do Islandii aby dostrzec wpływ działania GOW na spadek znaczenia zasobności w bogactwa naturalne danego kraju. Wystarczy przeanalizować gospodarkę Niemiec. Kraj który co prawda dysponuje pewnymi surowcami (węgiel brunatny z zagłębia Ruhry) ogranicza ich wydobycie ma rzecz importu. Nie dzieje się tak tylko w przypadku węgla ale większości surowców. Gospodarka Niemiecka importuje 2 razy więcej niż eksportuje jeżeli chodzi o półfabrykaty i towary rolno-spożywcze, a już 6 razy więcej jeżeli chodzi o surowce, deficyty wymiany w tych przypadkach finansowane są z minimalnej przewagi eksportu nad importem na rynku towarów wysoce przetworzonych i tym samym kreujących wysokie zyski. Półprodukty i surowce są produktami które gospodarka Niemiecka przetwarza w produkty High-End[76]. Niemiecka gospodarka zajmuje się jakoby 'dodawaniem' wiedzy do surowców i słabo przetworzonych produktów. Polska, której głównym partnerem handlowym są Niemcy jest jedynie dostarczycielem tanich surowców, półproduktów, siły roboczej i dobrze wykształconych specjalistów (drenaż mózgów). Dlaczego więc w Polsce nie może powstać gospodarka na wzór Niemieckiej skoro wszystkie jej składowe są importowane z Polski? Tu właśnie ukazuje się przewaga gospodarki opartej na wiedzy nad gospodarki opartej o przemysł, rolnictwo, surowce itp.

Rozdział II: Gospodarka oparta na wiedzy i jej stopień zaawansowania w Polsce2.1 Analiza GOW w Polsce w ujęciu czasowym
Polska uzyskała niepodległość w 1919 roku i od tego czasu jest w ogóle sens mówienia o początkach gospodarki mającej cokolwiek wspólnego z wiedzą. Na aktywność sektora B&R w tamtych czasach miały wpływ dwa procesy[77]: rozwój edukacji, a zwłaszcza studiów wyższych intensywny proces industrializacji
Najważniejszą rolę odegrały uczelnie politechniczne które skupiały wokół siebie silne zespoły badawcze i kształciły wybitnych naukowców którzy łączyli swoją przyszłą karierę z uczelnią i badaniami podstawowymi. Silnie rozwinięte uczelnie wyższe (szczególnie techniczne) dały początek linowemu modelowi procesu innowacji tzn. takiemu który nie jest zależny od koniunktury na innowacje, ale wychodzi z badań i opiera się na edukacji.[78]
Działania wojenne drugiej wojny światowej które miały miejsce na terenie Polski spowodowały że strumień finansów został zwrócony w stronę infrastruktury, która wymagała odbudowy. Inwestycje na badania pomijano gdyż sytuacja wymagały przeznaczenia znacznych sum pieniężnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb obywateli.
Po roku 1945 starano się zmienić model tworzenia innowacji, jednak ze względów politycznych została wdrożona konstrukcja w dużej mierze oparta o model sowiecki z elementami modelu istniejącego modelu liniowego zwanego francuskim[79]. Jednak w odróżnieniu od Francji i Rosji w Polsce nie zaobserwowano tendencji do tworzenia silnych państwowych instytucji badawczych, które skupiałyby wybitnych uczonych których badania miałyby bezpośrednie zastosowanie w gospodarce. Zaś podejmowane przez państwo starania mające na celu budowę alternatywnego środowiska badawczego które skupiałoby się w ośrodkach poza uczelnianych zakończyło się niepowodzeniem z powodu małej mobilności uczonych i niskim tempem przepływu informacji. Przyjmując zgodnie z Tofflerem 1955 rok za początek ery GOW[80], należałoby rozpocząć poszukiwanie jej elementów właśnie w tym okresie. Problem jednak polega na tym iż Toffler badał rynek amerykański który cechował się już wtedy wysokim stopniem rozwoju, zaś Polska znajdowała się w strefie wpływów Sowieckich w której gospodarki budowany na przemyśle, a nie na wiedzy. Czas pokazał iż droga sowiecka, droga gospodarki centralnie planowanej, droga komunistyczna, droga gospodarki przemysłowej była drogą ślepą.
Z chwilą rozpoczęcia procesu transformacji Polska znajdowała się na zbliżonym etapie rozwoju GOW jak w latach powojennych. Nadal funkcjonował liniowy model systemu innowacji, a pozycja instytutów badawczych i jednostek badawczo-rozwojowych jest po dziś dzień niżej postrzegana niż pozycja uczelni. Czas po 1989 roku dzieli się na trzy okresy[81]: transformację, obejmującą gwałtowne zmiany systemowe, wywołane wprowadzeniem demokracji i kapitalizmu modernizację, czyli z pozoru łagodniejsze lecz głębsze przemiany społeczne i gospodarcze, związane z droga Polski do Unii Europejskiej jałowy bieg, trwający do dziś rozwój w wielu dziedzinach wywołany jednak siłą impetu wcześniejszych zmian. Jego jałowość wynika z braku spójnej wizji i jasnego celu, czego efektem jest wytracanie prędkości rozwoju i synergii.
Obecnie zaplecze B&R jest tworzone przez trzy podstawowe grupy instytucji[82]: branżowe jednostki badawczo-rozwojowe, jest ich ponad 240, a ok. 200 z nich podlega Ministerstwu Gospodarki uniwersytety i inne podmioty wyższej edukacji (około 8 tys. departamentów, instytutów i jednostek podlegających głównie Ministerstwu Edukacji) jednostki PAN – 82 jednostki które prowadzą badania podstawowe. Ważnym ogniwem obecnej gospodarki są instytucje oraz organizacje które pośredniczą między nauką, a gospodarką tj. centra transferu technologii, punkty kontrolne w miastach, parki naukowo-technologiczne, parki przemysłowe. Na dalszy rozwój GOW decydujący wpływ będzie miała umiejętność przełożenia potencjału naukowego i badawczo-rozwojowego na rzecz szybszego rozwoju kraju. Działanie te będę zależeć od[83]: udziału nakładów budżetowych i pozabudżetowych na B&R jako procent PKB kształtu struktury kadrowej i instytucjonalnej Polskiej nauki. warunków jakimi jest obarczony transfer rezultatów badań do praktyki gospodarczej.
Na mocy traktatu akcesyjnego Polska 1 maja 2004 roku weszła do Unii Europejskiej. Została tym samym objęta założeniami Strategii Lizbońskiej, której celem było uczynieniem Europy najdynamiczniejszym i konkurencyjnym regionem gospodarczym świata. Europa miała się rozwijać dzięki innowacyjnym rezultatom badań naukowych, które później miałyby być implikowane do gospodarki, badania zaś miałyby obejmować sektor nowych technologii. Mówiąc w skrócie – Europa miała osiągnąć wyższe tempo rozwoju niż Stany Zjednoczone dzięki intensywnemu rozwojowi GOW i to do 2010 roku. Polska uzyskała dzięki przyjętej przez UE strategii wysokie wpływy budżetowe na modernizację gospodarki i rozwój innowacyjności. Fundusze unijne są obecnie kluczowym wsparciem dla Polskich innowatorów. Ocenia się, że w Polsce, rozpoczęta de facto wraz z wejściem do UE,budowa gospodarki opartej na wiedzy zajmie okres 20–30 lat. Nie wiadomo jednak czy krytykowane i w końcu nie zrealizowane założenia strategii lizbońskiej zostaną ponowione w powstającej właśnie strategii Europejskiej na lata 2010-2020 zwanej EU2020[84]. Jak szacują autorzy raportu Boniego - „Polska 2030”, przy obecnej dynamice PKB i produktywności pracy Polska powinna osiągnąć poziom rozwoju krajów zachodnich (tzw. piętnastki UE) w 2039 roku, aż 12 lat po Słowacji i odpowiednio 1, 4 i 170 lat przed Węgrami, Czechami i Rumunią[85]. Aby przyśpieszyć proces „nadganiania” zaproponowano cele do których powinna dążyć gospodarka i osiągnąć w 2030 roku[86]: średnio 5% wzrostu rocznie w latach 2009-2030 40% udział produktów high-tech w eksporcie zrównanie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn na jedną osobę aktywną zawodowo powinna przypadać 1,1 biernej spadek bezrobocia poniżej 5% 20% ludności w kształceniu ustawicznym 25% studiujących na kierunkach technicznych 4% PKB na inwestycje w badania i rozwój 40% naukowców pracujących w sektorze prywatnym 75% ludności zamieszkującej miasta w najuboższych regionach PKB powinno wynosić min. 60% średniej unijnej wszystkie dzieci na wsiach powinny odwiedzać przedszkola 30% socjalnych strumieni pieniężnych dla najbiedniejszych 10% społeczeństwa 20% wzrost zatrudnienia osób niepełnosprawnych

2.2 Porównanie GOW wybranych krajów
Zestawione zostały kraje reprezentujące różne stopnie rozwoju GOW i różne podejścia do stymulowania jej wzrostu. Po pierwsze należy poznać genezę jej tworzenia poprzez przeanalizowanie historycznych danych wskaźników odpowiedzialnych za nią. W tym przypadku należy przyjrzeć się wskaźnikowi GERD jako procentowi PKB. Łatwo zauważyć dominację Finlandii pod względem inwestycji w B&R np. w 2003 roku przewyższała Polskę aż ponad 7 razy. Widoczny jest też trend według którego Finlandia konsekwentnie zwiększa wydatki na B&R. Co ciekawe już w dniu wdrażania Strategii Lizbońskiej przewyższała wymagany próg 3% PKB na B&R. Ten mały zaledwie 6 milionowy kraj pokazał że mimo niedawnego zacofania gospodarczego potrafił przejść do gospodarki opartej na wiedzy. Powinno to być przykładem dla Polski ze względu na możliwość wdrożenia części rozwiązań które z powodzeniem zastosowano w tym kraju budując stosunkowo szybko konkurencyjną i nową gospodarkę. Zmiany jakie zaszły w Finlandii były konsekwencją kryzysu który nawiedził Finlandię w latach 1990-1993 i wymusił zrewidowanie polityki gospodarczej. Zreformowano finanse publiczne oraz zrównoważono budżet. Środki uzyskane dzięki tym operacjom zainwestowano w edukację, badania i naukę. Na owoce tych zmian nie trzeba było długo czekać, a czy nie są to zmiany których potrzebuje Polska?
Przyglądając się wykresowi widać że inny równie mały naród podąża za Finlandią – Czechy które konsekwentnie powiększają już i tak dwukrotną przewagę nad Polską jeżeli chodzi o GERD i szybko doganiają średnią krajów unijnych.
Pozostałe dane nie napawają optymizmem, otóż założenia Strategii Lizbońskiej nie zostały zrealizowane (trudno wyznaczyć w ogóle trend wzrostowy), Stany Zjednoczone posiadają stałą przewagę nad Unią Europejską, Polska pozostaje na końcu stawki krajów UE.
Rysunek 3: GERD wybranych państw jako procent PKB
Źródło: Eurostat www.epp.eurostat.ec.europa.eu/

Pozornie inny obraz prezentują dane zebrane poprzez Bank Światowy w KEI, otóż wiodącą GOW z pośród wybranych państw jest gospodarka USA, choć przewaga nad Finlandią jest minimalna i w wyniku wysokich inwestycji na B&R powinna zaniknąć. Przewaga ta wynika z faktu iż rewizja priorytetów rozwojowych GOW w Finlandii na korzyść GOW, nastąpiła kiedy już Stany Zjednoczone przeżywały lata prosperity wynikające z wysokiego zaawansowania GOW.
Gospodarka wiedzy rozwinęła się w przedziale 1995-2009 w Czechach i Polsce zaś w innych krajach uległa recesji, wynika to prawdopodobnie z faktu iż kraje postsocjalistyczne mają niewątpliwie wiele do nadrobienia, a rozwój wywołany choćby akcesją do UE jest na tyle silny że nie ma na niego wpływ nawet kryzys gospodarczy ostatnich lat. Trzeba pamiętać iż dane użyte w KEI zebrane zostały w latach największej recesji (2007-2009).
Rysunek 4: Knowledge Economy Index wybranych państw w latach 1995 i 2009
Źródło: Bank Światowy www.worldbank.org/kam

Dużym zaskoczeniem okazały się dane Eurostatu przedstawiające PKB podzielony na liczbę mieszkańców przedstawionym w standardzie siły nabywczej, owe dane ukazują zamożność społeczeństwa, wskaźnik ten przyjmuje wynik UE jako poziom odniesienia (zawsze równe 100). Z danych wynika iż państwa które cechowały się wysokim GERD wykazują również wysoki współczynnik PKB per capita w PPS. Zaskoczeniem i wyjątkiem od reguły są Stany Zjednoczone które wyraźnie wiodą w zestawieniu, jest to zasługą wczesnego wdrożenia GOW w tym kraju, pozostałe gospodarki rozpoczęły drogę w kierunku GOW dopiero w latach 1990-2000. Istnieje pozytywna zależność pomiędzy KEI czyli stadium ewolucji GOW, a zamożnością społeczeństwa - kraje uplasowały się w takiej samej kolejności w obu zestawieniach. Zaskoczeniem jest również wzrost PKB per capita w PPS Polski która mimo braku wzrostu GERD którym cechują Czechy, szybciej niż one dogania UE. Trzeba jednak zauważyć że rynek Polski i Czeski cechuje się niskimi płacami które szybko wzrastają, są to też gospodarki wschodzące o charakterystycznie wysokiej stopie wzrostu PKB.

Rysunek 5: PKB per capita w standardzie siły nabywczej (UE=100) wybranych państw
Źródło: Eurostat

Nasuwające się wnioski po przeanalizowaniu danych są korzystne dla GOW, otóż społeczeństwo kraju w którym GOW utrzymuje się od dłuższego czasu na wysokim poziomie jest znacznie zamożniejsze od społeczeństwa kraju w którym GOW dopiero się rozwija.
GOW jest najsilniejszym motorem wzrostu rozwiniętej gospodarki. Kraje postsocjalistyczne rozwijają się dzięki niskim kosztom siły roboczej, nie inwestują więc w rozwój nowej gospodarki.
Istnieje silna pozytywna zależność pomiędzy rosnącymi nakładami na B&R, a zamożnością obywateli.

2.3 Stymulacja rozwoju GOW w Polsce
Gospodarka oparta na wiedzy to nie jak mylnie się uważa, kilka najlepszych przedsiębiorstw w regionie, ściągających najlepsze umysły, ale nowe społeczeństwo, w którym najcenniejszym zasobem jest zasobność ludzi w wiedzę, zaś naczelną troską władz jest zapewnienie, żeby każdy mieszkaniec kraju zdobył kwalifikacje pozwalające na najlepsze wykorzystanie jego możliwości.
2.3.1 Polityka Unijna wobec GOW
Polityka Unijna to najsilniejsza siła wspierająca rozwój gospodarki opartej na wiedzy w Europie. Z powodu zwiększającego się dystansu pomiędzy Europą i Stanami Zjednoczonymi, w szczególności jeśli chodzi o dynamikę rozwoju gospodarczego, efektywność i wydatki na badania naukowe, siły militarne i poziom życia powstała w 2000 roku Strategia Lizbońska. Innym, często podawanym powodem jej powstania, jest rozwój przemysłu opartego na nowych technologiach między innymi na internecie[87]. Najważniejszym jednak, jak się wydaje, czynnikiem sprawczym jest proces starzenia się społeczeństwa. Prognozy przewidują spadek ogólnej populacji Europejczyków od 2020 roku, którego następstwem w 2050 roku by zmniejszenie się liczby osób w wieku produkcyjnym o 18% przy jednoczesnym wzroście osób powyżej 65. roku życia o 60%. Jak szacuje Komisja Europejska już w 2015 roku odczuwalne będę skutki starzenia się społeczeństwa – redukcja stopy wzrostu PKB o 1,5%[88]. Określenie „stary kontynent” nabiera w tych okolicznościach całkowicie nowego rozmiaru.
Strategia Lizbońska miała poprzez reformy zbliżyć UE do USA (uznawane w 2000roku za wzór jeżeli chodzi o GOW). Reformy zostały ujęte w pięć grup[89]: wzmacnianie podstaw ekonomicznych i społecznych ułatwienie dyfuzji technologii telekomunikacyjnych i informacyjnych w gospodarce wzmacnianie innowacyjności inwestycje w kapitał ludzki wzmacnianie przedsiębiorczości i tworzenie nowych przedsiębiorstw
Jak łatwo zauważyć reformy te maja wyzwolić energię drzemiącą w społeczeństwie poprzez zacieśnienie więzi, przyśpieszenie wymiany informacji i niwelowanie wszelkich barier komunikacyjnych.
Unia jest zdeterminowana zbudować przykładową gospodarkę opartową na wiedzy gdyż niema dla niej innej alternatywy. Wymagane będzie zwiększenie budżetu unijnego, który obecnie utrzymuje się na niskim poziomie 1% PKB UE27. Pieniądze będą zdecydowanie potrzebne jako wsparcie europejskich projektów badawczych i rozwojowych, gdyż „być albo nie być” gospodarki europejskiej w XXI wieku to innowacyjność.[90] Znakiem czasu wydaje się być wybór Jerzego Buzka, z wykształcenia chemika który jest silnym zwolennikiem innowacji (np. metody gazowania węgla), programów ekologicznych i inwestycji w badania i rozwój, na przewodniczącego parlamentu europejskiego
Ponadto istnieje wiele inicjatyw wspierających rozwój innowacyjności np. programy PRO INNO Europe, INNOVA oraz Ekoinnowacje w ramowym programie na rzecz innowacyjności i przedsiębiorczości. Wszystkie wymienione programy mają na celu wspieranie innowacyjności poprzez dostarczanie niezbędnych informacji, pomocnych w procesie ubiegania się wsparcie finansowe i tak program PRO INNO Europe ma na celu wspieranie współpracy transnarodowej w zakresie innowacji, jest on skierowany do podmiotów odpowiedzialnych za kreowania polityki innowacyjnej. Główne inicjatywy to[91]: DG Przedsiębiorczość i Przemysł, polega na informowaniu na temat polityk innowacyjnych, przeprowadzaniu i publikowaniu analiz, wymianie dobrych praktyk INNO-Actions – podejmowanie inicjatyw na rzecz wspólnych działań agencji zajmujących się innowacyjnością oraz organizacji non-profit działających w obszarze polityki innowacyjnej. INNO-Nets zajmuje się pobudzaniem transnarodowej współpracy, tworzeniem sieci pomiędzy narodowymi i regionalnymi programami innowacyjnymi. INNO-Learning Platform tworzenie analiz dobrych praktyk, organizacja spotkań ustawodawców
Europe Innova wygląda w zasadzie podobnie jak powyższy program, bazuje jednak na przekrojowym ujęciu sektorów na poziomie europejskim, pozwala to zintensyfikować współpracę między europejskimi klastrami z tych samych sektorów. Program skupia 300 partnerów z 23 państw, głównie: ustawodawców, menadżerów firm, organizacje reprezentujące klastry, inwestorów.
Platforma systemu Europe Innova ma służyć identyfikacji i wymianie spawdzonych rozwiązań w pokrewnych obszarach polityki[92].
Nieznacznie odmiennie kształtuje się program ekoinnowacje, projekt jest zorientowany głównie na promowanie innowacji ściśle związanych z innowacyjnością przynoszącą korzyści środowisku i ekologii. Wspiera również tworzenie większego rynku i szybkiej dyfuzji dla innowacji ściśle związanych z ekologią.
Unia Europejska kładzie duży nacisk na to aby GOW nie była stymulowana centralnie, powinna być tworzona „od dołu”. Przykładem takiego wsparcia jest zainicjowany przez Komisję Europejską program regionalnych strategii innowacji. Budżet programu jest niewielki i w latach 2000-2006 wynosił zaledwie 0,4% całości środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego[93]. Oryginalność projektu polega na przekazaniu tych funduszy regionom które same decydują gdzie skierować strumień finansów. Efektem tego programu ma być budowanie regionalnego potencjału absorpcyjnego dla wysokich technologii. Polega to na budowie regionalnej infrastruktury badawczej i naukowej oraz sieci współpracujących instytucji samorządowych, finansowych i naukowych.

2.3.2. Działania Rządu
Długo oczekiwane w Polsce przez środowiska naukowe i wyraźnie popularne na świecie jest tworzenie programów typu foresight (przezorność). Narodowy Program Foresight Polska 2020, bo tak nazywa się pierwszy Polski program tego typu, był tworzony od 2006 roku pod kierownictwem prof. Michał Kleibera, prezesa PAN, a w przedsięwzięciu uczestniczyło blisko 5 tys. ekspertów reprezentujących świat nauki, gospodarki i administracji. Program proponuje drogę którą Polska powinna przyjąć, aby podołać międzynarodowej konkurencji, jest też pewnego rodzaju spojrzeniem w przyszłość, gdyż proponuje alternatywne obrazy Polski 2020roku.
Niewiadomymi jednak pozostają[94]: globalizacja i integracja międzynarodowa zdolność elit politycznych akceptacja społeczna programu reform system wiedzy

W ramach spójnej strategii budowy gospodarki opartej na wiedzy wyłaniają się pewne priorytety. Rozkładają się na cztery filary narodowych strategii budowy gospodarki opartej na wiedzy.
Oto one[95]: Utworzenie stosownego systemu bodźców dla gospodarki i układu instytucjonalnego. Kraje rozwijające muszą nadal aktywnie podejmować wszelkie wysiłki, mające na celu utworzenie odpowiedniego środowiska sprzyjającego gospodarce opartej na wiedzy. Wysiłki te obejmować powinny:

Wzmocnienie obowiązujących ram prawnych i regulacyjnych dotyczących kluczowych dziedzin jak: konkurencji, przedsiębiorczości, restrukturyzacji przedsiębiorstw, praw własności intelektualnej, kreacja nowych rynków dla usług i produktów, otwartości na handel, otwartość na inwestycje zagraniczne, chodzi głównie o to aby stworzyć możliwości reakcji na zachodzące zmiany w sposób elastyczny i innowacyjny. Restrukturyzacja systemu finansowania, jak i rynków kapitałowych, tak aby kapitał trafiał do najbardziej kluczowe dla GOW sektory tj. do instytucji i firm innowacyjnych. Stworzenie większej elastyczności na rynku pracy w taki sposób aby firmy cechujące się innowacyjnością mogły rekrutować wymaganych pracowników, a mało konkurencyjne przedsiębiorstwa w łatwiejszy sposób mogły przeprowadzać restrukturyzację, która często niesie ze sobą zwolnienia. Naprawa obecnego systemu socjalnego, utworzenie sprawnego i możliwego do utrzymania systemu ochrony socjalnej, aby ułatwić, przyśpieszyć pracownikom okres zmiany pracy i zmotywować do znalezienia nowej pracy.

Bendyk Edwin, Innowacje w czasach kryzysu, raport OECD, Polityka, http://makroskop.polityka.pl/?p=202 (na dzień 02.03.2010)

Bendyk Edwin, Powstaje Rada Młodych Naukowców, Polityka, http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1501661,1,debata-stypendystow-polityki-w-resorcie-nauki.read (na dzień 03.02.2010)

Bizon Wojciech, Istota gospodarki opartej na wiedzy, http://panda.bg.univ.gda.pl/~bizon/materialy/W2%20Istota%20GOW.pdf, (stan na dzień 22.03.2010)

Bureau of Economic Analysis, U.S. Department of Commerce, Survey of Corrent Business, http://www.bea.gov/scb/pdf/beawide/2001/0301mne.pdf (stan na dzień 13.05.10)

Drabik Piotr, http://www.wiadomosci24.pl/artykul/alter_i_antyglobalisci_czego_oni_naprawde_chca_93283.html (stan na dzień 10.05.2010)

Drucker Peter F., The Age of Social Transformation, http://www.theatlantic.com/past/docs/issues/95dec/chilearn/drucker.htm, (na dzień 23.03.2010)

EurActiv, Ranking konkurencyjności – Polska na drugim miejscu w UE, http://www.euractiv.pl/gospodarka/artykul/ranking-konkurencyjnoci---polska-na-drugim-miejscu-w-ue-000818 (na dzień 22.04.2010)

Eurostat, Science, Technology and Innovation in Europe 2009, www.ec.europa.eu/eurostat (stan na dzień 13.05.2010)

Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu

Faber Michał, Innowacyjność źródłem rozwoju i zysku, http://newconnect.pl/pub/images/raport_innowacyjnosci.pdf, (na dzień 10.05.2010)

Geringer de Oedenberg Lidia, Budżet UE szansą na pierwszą ligę dla polskiej TÓJCY, Salon24, niezależne forum publicystów, http://2009.salon24.pl/168250,budzet-ue-szansa-na-pierwsza-lige-dla-polskiej-trojcy (na dzień 19.05.2010)

IMD, http://www.imd.ch/research/publications/wcy/World-Competitiveness-Yearbook-Results.cfm (stan na dzień 26.03.2010) i Bank Swiatowy, www.worldbank.org/kam (stan na dzień 26.03.2010)

Kukliński A., Gospodarka oparta na wiedzy (G.O.W.) jako nowy paradygmat trwałego rozwoju, http://www.instytut.info/images/stories/konferencje/01_seminarium/Kuklinski.pdf, (na dzień 21.03.10)

Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/pdf/p147_de.pdf (na dzień 11.05.2010)

Komisja Europejska, http://www.oecd.org/dataoecd/22/54/42468972.pdf (na dzień 12.05.2010)

Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Aspekty konkurencyjności gospodarki, Materiał przygotowany na konferencjęw ramach prac nad NPR na lata 2007-2013, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/5396F3CE-D93F-45D8-BE83-086D867367DB/0/asp10wrzes1.doc (stan na dzień 26.03.2010)

Niklewicz Konrad, Bielecki Tomasz, Premier Tusk pisze Brukseli: Inwestujmy w "twardą" infrastrukturę, http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,7694528,Premier_Tusk_pisze_Brukseli__Inwestujmy_w__twarda_.html (na dzień 04.05.2010)

Nowakowska Agata, Kryzys szansą, czyli Polska 2030, Gazeta Wyborcza 17.06.2009, http://wyborcza.pl/1,76842,6727357,Kryzys_szansa__czyli_Polska_2030.html (na dzień 19.05.2010)

Onak-Szczepanik Beata, Polska na drodze do gospodarki opartej na wiedzy, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt5/11_onak-szczepanik.pdf, (na dzień 18.05.2010)

Piech K., Gospodarka oparta na wiedzy i jej rozwój w Polsce , http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=6&id=75, (stan na dzień 18.03.2010)

PRO INNO Europe, http://www.proinno-europe.eu/ (na dzień 25.05.2010)

Sadowski Łukasz, Drenaż mózgów w Polsce, Salon24, niezależne forum publicystów, http://l.s.salon24.pl/165117,drenaz-mozgow-w-polsce (na dzień 19.05.2010)

Sieńko Piotr, Formicki Tomasz, Drenaż mózgów polskiej gospodarki, Gazeta Finansowa, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Drenaz-mozgow-polskiej-gospodarki-2126633.html (na dzień 30.04.2010)

Walczyk-Matuszyk Katarzyna, Inicjatywy Europe Innova i PRO INNO Europe oraz Ekoinnowacje w Programie Ramowym na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji CIP EIP, http://www.kpk.gov.pl (na dzień 25.05.2009)

World Economic Forum „The Global Competitiveness Report 2009-2010”, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf (na dzień 15.05.2010)

Post Scarcity, http://c2.com/cgi/wiki?PostScarcity (stan na dzień 26.03.2010)

The Global Competitiveness Index 2009-2010, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf, (stan na dzień 15.05.2010)

The Global Competitivness Index 2008-2009, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf (dane na dzień 16.05.2010)

Czasopisma:

Analizy i Opinie Nr 24, czerwiec 2004

CFO Nr.5, czerwiec 2006

Newsweek Polska Nr. 51-52, 27 grudzień 2007

Newsweek Polska 31/2008, 3 sierpień 2008

Newsweek Polska Nr. 48, 29 listopad 2009

Polityka, Nr 10, 7 marzec 2009

Polityka Nr 25, 20 czerwiec 2009

Polityka Nr 30, 25 lipiec 2009

Polityka Nr 40, 3 październik 2009

Polityka Nr 44, 31 październik 2009

Polityka Nr 6, 6 luty 2010

Przekrój, Nr 46/3360, 17 listopada 2009

Świat Nauki, nr 8(216), sierpień 2009

Wprost, numer 12/2003

Spis grafik
Rysunek 1: Fazy przetwarzania wiedzy
Rysunek 2: Fale innowacji Schumpetera
Rysunek 3: GERD wybranych państw jako procent PKB
Rysunek 4: Knowledge Economy Index wybranych państw w latach 1995 i 2009
Rysunek 5: PKB per capita w standardzie siły nabywczej (UE=100) wybranych państw
Rysunek 6: Malejące przywództwo innowacyjności UE. Chiny względem UE

---------------------------------
[ 1 ]. Najbardziej zasłużonym Polskim badaczem gospodarki opartej na wiedzy jest Antoni Kukliński, trzeba jednak pamiętać o innych autorach np. Piech, Kołodko, bez których merytoryczna i obiektywna dyskusja nie byłaby możliwa.
[ 2 ]. Varian H. R., (2005) Mikroekonomia, kurs średni – nowe ujęcie, PWN, Warszawa, s. 626
[ 3 ]. Bureau of Economic Analysis, U.S. Department of Commerce, Survey of Corrent Business, http://www.bea.gov/scb/pdf/beawide/2001/0301mne.pdf (na dzień 13.05.10)
[ 4 ]. OECD, The Knowledge-based Economy, Paris 1996, s. 7.
[ 5 ]. ang. Information and Comunication Technology(s)
[ 6 ]. Piech K., Gospodarka oparta na wiedzy i jej rozwój w Polsce , http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=6&id=75, (na dzień 18.03.2010)
[ 7 ]. Kukliński A., Gospodarka oparta na wiedzy (G.O.W.) jako nowy paradygmat trwałego rozwoju, http://www.instytut.info/images/stories/konferencje/01_seminarium/Kuklinski.pdf, (na dzień 21.03.10)
[ 8 ]. Bizon Wojciech, Istota gospodarki opartej na wiedzy, http://panda.bg.univ.gda.pl/~bizon/materialy/W2%20Istota%20GOW.pdf, (na dzień 22.03.2010)
[ 9 ]. P.F. Drucker, Post-Capitalist Society, HarperBusiness, New York 1994, s. 6.
[ 10 ]. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1996
[ 11 ]. David J. Skyrme, Knowledge networking, creating the collaborative enterprise, Butterworth-Heinemann, Oxford 1999.
[ 12 ]. B. Lundvall, B. Johnson, The Learning Economy, Journal of Industry Studies, 1994, Vol. 1, No. 2.
[ 13 ]. Rozwój ICT, a głównie Internetu, spowodował tak duży wzrost tego rodzaju wiedzy że obecnie problemem może być jej nadmiar i potrzeba umiejętności selekcji
[ 14 ]. O problemie zmierzenia stopnia rozwoju GOW będzie traktował odpowiedni rozdział
[ 15 ]. A . K . Koźmiński, Jak tworzyć gospodarkę opartą na wiedzy?, [w:] Strategia rozwoju polski u progu
XXI wieku, Kancelaria Prezydenta RP i Komitet Prognoz Polska 2000 plus, PAN, Warszawa 2001.
[ 16 ]. Gospodarka oparta na wiedzy – stan, diagnoza i wnioski dla Polski, Ekspertyza Instytutu Zarządzania Wiedzą w Krakowie, Warszawa - Kraków 2002, s. 19-20
[ 17 ]. Środowisko naturalne i surowce jak się później okazało przestały być dobrami wolnymi. Niektórzy uważają nawet że powietrze też przestało nim być i jako przykład podają możliwość zakupu puszki świeżego powietrza w dużych miastach o zanieczyszczonym powietrzu.
[ 18 ]. Post Scarcity, http://c2.com/cgi/wiki?PostScarcity (stan na dzień 26.03.2010)
[ 19 ]. David Faulkner, Cliff Bosman, Strategie konkurencji, Gebethner i Ska, Warszawa 1996, s. 35-40
[ 20 ]. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Aspekty konkurencyjności gospodarki, Materiał przygotowany na konferencję, w ramach prac nad NPR na lata 2007-2013, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/5396F3CE-D93F-45D8-BE83-086D867367DB/0/asp10wrzes1.doc (na dzień 26.03.2010)
[ 21 ]. Pomijając możliwość podobnych działań ze strony konkurentów.
[ 22 ]. dla GOW Knowledge Economy Index(KEI) używany przez Bank Światowy, a dla konkurencyjności Growth Competitiveness Index (GCI) tworzony przez International Institute for Management Development a używany przez World Economic Forum
[ 23 ]. IMD, World Competitiveness Yearbook, http://www.imd.ch/research/publications/wcy/World-Competitiveness-Yearbook-Results.cfm (na dzień 26.03.2010) i www.worldbank.org/kam (stan na dzień 26.03.2010)
[ 24 ]. A . K . Koźmiński, Jak tworzyć gospodarkę opartą na wiedzy?, [w:] Strategia rozwoju polski u progu
XXI wieku, Kancelaria Prezydenta RP i Komitet Prognoz Polska 2000 plus, PAN, Warszawa 2001.
[ 25 ]. A. Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy, wyzwanie dla polski XXI wieku, KBN, Warszawa 2001, s. 203-204
[ 26 ]. A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s.142.
[ 27 ]. Toffler twierdził że gospodarka ery przemysłowej cechowała się właśnie „walką z przyrodą”
[ 28 ]. Era przemysłowa była przez Tofflera nazywana zamiennie drugą falą
[ 29 ]. Dobrym przykładem jest budowana obecnie pierwsza elektrownia fuzyjna, jej budowa ze względu na swoją kapitałochłonność jest finansowana przez wiele krajów. Jest to zatem kolejny czynnik determinujący rozciągnięcie w czasie odchodzenia od starych źródeł energii.
[ 30 ]. Jeremy Ryfkin, Woda przemieniona w energię, Wprost, wydanie numer 12/2003
[ 31 ]. Peter F. Drucker, The Age of Social Transformation, http://www.theatlantic.com/past/docs/issues/95dec/chilearn/drucker.htm, (na dzień 23.03.2010)
[ 32 ]. [Cytat:] Michał Faber, Innowacyjność źródłem rozwoju i zysku, http://newconnect.pl/pub/images/raport_innowacyjnosci.pdf, (na dzień 10.05.2010)
[ 33 ]. Alvin Toffler jest uważany za najwybitniejszego futurologa przełomu wieków, obecnie jest najpopularniejszym pisarzem w Stanach Zjednoczonych który porusza wątki społeczne. Jest laureatem doktoratów honoris causa z dziedzin nauk przyrodniczych, społecznych, literatury i prawa.
[ 34 ]. Alvin Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 36
[ 35 ]. Ibidem s. 35
[ 36 ]. Joseph Schumpeter, Teorie rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s.88-150
[ 37 ]. Joseph Schumpeter, The theory of economic development, Harvard University Press, Cambridge 2004
[ 38 ]. z angielskiego - kreatywna destrukcja
[ 39 ]. Joseph Schumpeter, The theory of economic development, Harvard University Press, Cambridge 2004
[ 40 ]. Bazyli Poskrobko, Sustainable development versus knowledge-based economy, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2009, s 218-219.
[ 41 ]. Joseph Schumpeter, The theory of economic development, Harvard University Press, Cambridge 2004, s. 29
[ 42 ]. Mark A. Ratner, Daniel Ratner, Nanotechnology: a gentle introduction to the next big idea, Prentice Hall, Upper Saddle River 2002
[ 43 ]. Dale Weldeau Jorgenson,Charles W. Wessner, Measuring and Sustaining the New Economy: Report of a Workshop, National Academy Press, Washington D.C. 2002, s. 50-51.
[ 44 ]. Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/official/reports/pdf/p147_de.pdf s. 2 (na dzień 11.05.2010)
[ 45 ]. OECD, The Knowedge-based Economy, Paris 1996, s.29.
[ 46 ]. Wydawany co roku przez komisję europejską, użyte w nim dane liczą sobie czasami nawet 5 lat.
[ 47 ]. Komisja Europejska, http://www.oecd.org/dataoecd/22/54/42468972.pdf , s.26.
[ 48 ]. EIS 2009 zawiera kraje Unii Europejskiej, Chorwację, Serbię, Turcję, Islandię, Norwegię, Szwajcarię, USA, Japonię, kraje BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny).
[ 49 ]. OECD, European Innovation Scoreboard (EIS): Evolution and Lessons Learny, http://www.oecd.org/dataoecd/22/54/42468972.pdf (na dzień 12.05.2010)
[ 50 ]. OECD, Science, Technology and Industry Scoreboard 205: Towards a knowledge based economy, Paris 2005.
[ 51 ]. Eurostat, Science, Technology and Innovation in Europe 2009, www.ec.europa.eu/eurostat (na dzień 13.05.2010)
[ 52 ]. Gross Domestic Expenditure on R&D czyli krajowe wydatki na badanie i rozwój ogółem
[ 53 ]. Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu (na dzień 4.05.2010)
[ 54 ]. Bank Światowy, www.worldbank.org/kam (na dzień 12.05.2010)
[ 55 ]. Bałdys R, Leszczyński T., Cyberterroryzm zagrożeniem bezpieczeństwa energetycznego społeczeństwa informacyjnego, [w:] Jemioła T., Kisielnicki J., Rajchel K. (red.), Cyberterroryzm nowe wyzwania XXI wieku, WSPol, Warszawa 2009.
[ 56 ]. Izabella Pidek-Sousa, Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy – miejsce wiedzy w budowie przewagi konkurencyjnej [w:] Marian Noga, Magdalena K. Stawicka, Co decyduje o konkurencyjności Polskiej gospodarki? CeDeWu, Warszawa 2008, s .184.
[ 57 ]. World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2009-2010, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf (na dzień 15.05.2010)
[ 58 ]. Dale Weldeau Jorgenson,Charles W. Wessner, Measuring and Sustaining the New Economy: Report of a Workshop, National Academy Press, Washington D.C. 2002, s. 46-48.
[ 59 ]. Izabella Pidek-Sousa, Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy – miejsce wiedzy w budowie przewagi konkurencyjnej [w:] Marian Noga, Magdalena K. Stawicka, Co decyduje o konkurencyjności Polskiej gospodarki? CeDeWu, Warszawa 2008, s. 187.
[ 60 ]. . L. Thurow, Globalization: The Product of a Knowledge-Based Economy, Annals of the American
Academy of Political & Social Science 2000, s. 15.
[ 61 ]. Grzegorz W. Kołodko, Globalizacja a perspektywy rozwoju krajów posocjalistycznych, TNOiK, Toruń 2001 s. 26.
[ 62 ]. Ibidem s. 26.
[ 63 ]. John F. Kennedy zwykł mawiać iż demokracja na pewno nie jest dobrym systemem, ale najlepszym jakim obecnie ludzkość dysponuje, gdyż żaden inny nie chroni interesów jednostki tak jak demokracja.
[ 64 ]. Karolina Sitkiewicz, Stan Pragnienia Oblicza Mac(k)donaldyzacji, Warszawa 2009, CeDeWu, s. 144
[ 65 ]. Światowa sieć restauracji McDonald cechuje się unifikacją swoich produktów niezależnie od miejsca działania. Efekt macdonaldyzacji polega na narzucaniu ujednoliconych wzorców kulturowych co powoduje zatracanie lokalnych (niekiedy lepszych) cech społecznych.
[ 66 ]. Piotr Drabik, Alter i Antyglobaliści – czego oni naprawdę chcą, http://www.wiadomosci24.pl/artykul/alter_i_antyglobalisci_czego_oni_naprawde_chca_93283.html (na dzień 10.05.2010)
[ 67 ]. Grzegorz W. Kołodko, Globalizacja a perspektywy rozwoju krajów posocjalistycznych, TNOiK, Toruń 2001 s. 25-30
[ 68 ]. Globalizacja zacieśnia relacje między społecznościami (jest to związane z wymianą informacji w ramach GOW). Świat staje się zatem bardziej dostępny i wydaje się być mniejszym co jest złudnym obrazem, gdyż dzięki rozwojowi Internetu pojawiła się nowa płaszczyzna świata-świata wirtualnego o „nieograniczonych możliwościach”
[ 69 ]. Grzegorz W. Kołodko, Globalizacja a perspektywy rozwoju krajów posocjalistycznych, TNOiK, Toruń 2001 s. 27
[ 70 ]. Stanisław Gomułka, Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, CASE, Warszawa 1998, s. 71
[ 71 ]. J. Wiśniewska, Dyfuzja jako determinanta działalności innowacyjnej przedsiębiorstw [w]: W. Janasz, Innowacje w rozwoju przedsiębiorczości w procesie transformacji, Difin, Warszawa 2004, s. 66.
[ 72 ]. Tak było w przypadku standardu USB opracowanego przez konsorcjum wielu firm którym przewodził Intel. Mimo ogromnych kosztów stworzenia owego standardu, Intel nie pobiera żadnych opłat patentowych za jego użytkowanie. Realizuje zatem politykę utrzymywania przywództwa technologicznego, pozwalającego firmie jako pierwszej wprowadzać produkty zgodne z najnowszymi wersjami standardu (tak jak obecnie z USB 3.0) i skutecznie zwalczać konkurencję która posiada nawet przewagę technologiczną – FireWire. Klienci zaś chętnie kupują sprzęt które gwarantuje lepszą współpracę z dotychczas używanym.
[ 73 ]. World Economic Forum, The Global Competitivness Index 2008-2009, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf (na dzień 16.05.2010) s. 26
[ 74 ]. Pozycja Islandii spada, jest to następstwem kryzysu i budowaniem gospodarki w oparciu o jeden sektor – bankowy. Obecnie Islandia, jak głosi większość opiniotwórczych dzienników, jest bankrutem. W Islandii popełniono zasadniczy błąd w przeciwieństwie do Finlandii – nie dywersyfikowano źródeł PKB, opierając ją tylko na bankowości. Dostrzega się też potwierdzenie tez Schumpeterowskich, mówiących że kolejne fale powinny wynikać z poprzednich i nie można przeskoczyć, jak w przypadku Islandii, z gospodarki opartej na rybołówstwie na gospodarkę opartą na rozwiniętym, elektronicznym sektorze bankowym, bez solidnych fundamentów w gospodarce przemysłowej.
[ 75 ]. World Economic Forum, The Global Competitivness Index 2008-2009, http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullreport.pdf (na dzień 16.05.2010)
[ 76 ]. Produkty których wytworzenie wymaga dużych zasobów specjalistycznej wiedzy i najnowszych technologii.
[ 77 ]. Beata Onak-Szczepanik, Polska na drodze do gospodarki opartej na wiedzy, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt5/11_onak-szczepanik.pdf (na dzień 18.05.2010) s. 4
[ 78 ]. Ibidem s. 5.
[ 79 ]. Ibidem s. 6-7.
[ 80 ]. Alvin Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 36.
[ 81 ]. Wawrzyniec Smoczyński, Polskie Koleiny, „Polityka”, 20 czerwca 2009 Nr 25 s. 34-39.
[ 82 ]. Beata Onak-Szczepanik, Polska na drodze do gospodarki opartej na wiedzy, http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt5/11_onak-szczepanik.pdf (na dzień 18.05.2010) s. 4-5.
[ 83 ]. Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Biała Księga 2003 Cz. II - Gospodarka oparta na wiedzy, Gdańsk 2003, s.23.
[ 84 ]. Eurostat, http://ec.europa.eu/eu2020/index_en.htm (na dzień 14.04.2010)
[ 85 ]. Wawrzyniec Smoczyński, Polskie Koleiny, „Polityka”, 20 czerwca 2009 Nr 25 s. 34-39
[ 86 ]. Agata Nowakowska, Kryzys szansą, czyli Polska 2030, „Gazeta Wyborcza” 17.06.2009, http://wyborcza.pl/1,76842,6727357,Kryzys_szansa__czyli_Polska_2030.html (na dzień 19.05.2010)
[ 87 ]. Wiesław Breński, Adam Oleksiuk, Strategiczne szanse Polskiej gospodarki w kontekście globalizacji, Difin, Warszawa 2008, s.52-53.
[ 88 ]. L. Pawłowicz, Strategia Lizbońska – założenia i ich realizacja,[w:] J. Bieliński, Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki, Warszawa 2005, s. 13-16.
[ 89 ]. M.J. Radło, Strategia Lizbońska. Konkluzja dla Polski, Warszawa 2002, s. 56-57.
[ 90 ]. Marek Ostrowski, Paweł Świeboda, Naprzód Europo, Polityka nr. 30, 25 lipca 2009 s. 16-17.
[ 91 ]. PRO INNO Europe, http://www.proinno-europe.eu/ (na dzień 25.05.2010)
[ 92 ]. Katarzyna Walczyk-Matuszyk, Inicjatywy Europe Innova i PRO INNO Europe oraz Ekoinnowacje w Programie Ramowym na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji CIP EIP, http://www.kpk.gov.pl (na dzień 25.05.2009)
[ 93 ]. Tomasz Grzegorz Grosse, Jak rozwijać gospodarkę opartą na wiedzy w Polsce?, „Analizy i Opinie” nr 24, czerwiec 2004, s 9.
[ 94 ]. Edwin Bendyk, Co mamy w kuferku, „Polityka”, 7 marca 2009 nr. 10 s. 72-73
[ 95 ]. Raport końcowy Forum gospodarki opartej na wiedzy, Budowanie gospodarki opartej na wiedzy. Szanse i wyzwania stojące przed krajami kandydującymi do członkostwa w Unii Europejskiej, [w:] Anotni Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, KBN, Warszawa 2003, s. 29-31
[ 96 ]. Edwin Bendyk, Powstaje Rada Młodych Naukowców, „Polityka”, http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1501661,1,debata-stypendystow-polityki-w-resorcie-nauki.read (na dzień 03.02.2010)
[ 97 ]. Tomasz Grzegorz Grosse, Jak rozwijać gospodarkę opartą na wiedzy w Polsce?,”Analizy i Opinie” nr 24, czerwiec 2004 s. 1-4
[ 98 ]. Ibidem s. 5
[ 99 ]. Piotr Sieńko, Tomasz Formicki, Drenaż mózgów polskiej gospodarki, Gazeta Finansowa, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Drenaz-mozgow-polskiej-gospodarki-2126633.html (na dzień 30.04.2010)
[ 100 ]. Łukasz Sadowski, Drenaż mózgów w Polsce, Salon24, niezależne forum publicystów, http://2009.salon24.pl/168250,budzet-ue-szansa-na-pierwsza-lige-dla-polskiej-trojcyhttp://l.s.salon24.pl/165117,drenaz-mozgow-w-polsce (na dzień 19.05.2010)
[ 101 ]. Witold M. Orłowski, Kontynent po przejściach, „Newsweek Polska” nr. 51-52, 27.12.2007 s. 102-104.
[ 102 ]. Krzysztof Rybiński, Co z tą wizją?, „Newsweek Polska” nr 51-52, 27.12.2007 s. 96-101
[ 103 ]. A. Toffler, Trzecia fala, Poznań 2006, s. 453.
[ 104 ]. Krzysztof Rybiński, Co z tą wizją?, „Newsweek Polska” nr 51-52, 27 grudzień 2007 s. 99
[ 105 ]. Ibidem s. 99.
[ 106 ]. Tomasz Grzegorz Grosse, Polska wobec Strategii Lizbońskiej, „CFO” nr.5, czerwiec 2006, s. 21-22
[ 107 ]. Agata Nowakowska, Kryzys szansą, czyli Polska 2030, „Gazeta Wyborcza” 17.06.2009, http://wyborcza.pl/1,76842,6727357,Kryzys_szansa__czyli_Polska_2030.html (na dzień 19.05.2010)
[ 108 ]. EurActiv, Ranking konkurencyjności – Polska na drugim miejscu w UE, http://www.euractiv.pl/gospodarka/artykul/ranking-konkurencyjnoci---polska-na-drugim-miejscu-w-ue-000818 (na dzień 22.04.2010)
[ 109 ]. Edwin Bendyk, Innowacje w czasach kryzysu, raport OECD, „Polityka”, http://makroskop.polityka.pl/?p=202 (na dzień 02.03.2010)
[ 110 ]. Lidia Geringer de Oedenberg, Budżet UE szansą na pierwszą ligę dla polskiej TÓJCY, Salon24, niezależne forum publicystów, http://2009.salon24.pl/168250,budzet-ue-szansa-na-pierwsza-lige-dla-polskiej-trojcy (na dzień 19.05.2010)
[ 111 ]. Edwin Bendyk, Innowacje w czasach kryzysu, raport OECD, Polityka, http://makroskop.polityka.pl/?p=202 (na dzień 02.03.2010)
[ 112 ]. Edwin Bendyk, Co mamy w kuferku, „Polityka”, 7 marca 2009 nr. 10 s. 72-73.
[ 113 ]. Jak szacują eksperci tworzący European Innovation Scoreboard, Chiny powinny się zrównać z UE pod względem wskaźnika innowacyjności w przeciągu 5 do 10 lat.
[ 114 ]. Konrad Niklewicz, Tomasz Bielecki, Premier Tusk pisze Brukseli: Inwestujmy w "twardą" infrastrukturę, http://wyborcza.biz/biznes/1,101562,7694528,Premier_Tusk_pisze_Brukseli__Inwestujmy_w__twarda_.html (na dzień 04.05.2010)
[ 115 ]. Krzysztof Rybiński, Co z tą wizją?, „Newsweek Polska” nr 51-52, 27 grudzień 2007, s. 96-101.
[ 116 ]. Anotni Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, KBN, Warszawa 2003, s. 15.
[ 117 ]. Gospodarka oparta na wiedzy miała zapewnić zanik cyklu koniunkturalnego albo przynajmniej jego złagodzenie.