Voved vo internet
Што е тоа интернет?
Јавен, глобално достапен систем од меѓуповрзани компјутерски мрежи кои разменуваат податоци преку комутација на пакети користејќи при тоа стандардизиран интернет (IP) и други протоколи.

Компјутерска мрежа:
Група на поврзани компјутери се нарекува компјутерска мрежа.
Луѓето ја користат мрежата за преку своите компјутери да разменуваат податоци и идеи.
Со меѓусебното поврзување на повеќе (различни) мрежи луѓето од една мрежа може да комуницираат со луѓе од друга мрежа
Оваа група на меѓуповрзани мрежи е позната како интернет
INTERconnected group of NETworks = INTERNET

Што е тоа ИНТЕРНЕТ?
Мрежа на мрежи базирана на TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) протоколот
Група на луѓе кои ги развиваат, одржуваат и користат овие мрежи,
Множество на ресурси до кои може да се пристапи од овие мрежи.

Што може да се прави (со) на интернет?
„сурфање“ ,пребарување ,e-mail (електронска пошта) ,пренесување на датотеки (file transfer) ,дискусија (форуми), информирање (вести) ,разговор (chat) ,играње , други активности ...

За што сé се користи интернет: колаборација на далечина учење од далечина ,купување (нарачување) производи или услуги купување авионски карти, резервација на хотел, ... ,инвестирање, банкарство, ... телефонирање ,набљудување (безбедност, лаборатории, ...) ,коцкање

Што е тоа адреса?
Начин еднозначно да се пристапи до одреден ресурс (услуга) на интернет e-mail адреса (john_doe@company.com)
URL (http://www.company.com)
Секоја интернет адреса е единствена!
Интернет адресата кажува многу малку (или воопшто) за нејзината географска локација

Глобална мрежа од компјутери ?
Овозможува со персонален компјутер да се поврземе со други компјутери било каде во светот
Не поседуван од никого, нема централа, не постојат централно понудени услуги
Не постои детален централен именик

Кој го регулира? – НИКОЈ Кооперативен напор на повеќе ентитети (фирми, институции, доброволни и невладини организации, комуникациски компании, произведувачи на софтвер, давачи на услуги) да ги поврзат своите мрежи регулирано со билатерални договори
Организациони тела на интернет ISOC, IETF, IESG, IRTF, IRSG, IAB, ICANN, IANA, W3C :

ISOC - The Internet Society Интернационална, непрофитна организација основана 1992 година со цел да обезбеди лидерство во интернет ориентираните стандарди, образование и полиси
Целта и е да обезбеди „отворен развој, еволуција и употреба на интернет за добробит на сите луѓе во светот“.

ICANN - Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (Интернет корпорација за доделени имиња и броеви) Непрофитна приватна организација - авторитет кој ги координира доделувањата на уникатни интернет идентификатори, вклучувајќи имиња на подрачја, IP (интернет протокол) адреси, и други порти за протоколи и параметарски броеви.

IANA - Internet Assigned Numbers Authority претставува оддел на ICANN и е одговорна за глобална алокација на IP адреси, доделување на броеви на автономните системи, менаџирање на „нултата“ зона на именување (највисоко DNS ниво), идентификатори на мутимедиските записи на интернет (MIME), и други IP симболи и броеви.

IAB – Internet Architecture Board комитет задолжен за надзор на техничкиот и инженерски развој на интернет од страна на ISOC предлага одобрување стандарди, алоцирање на ресурси ... надгледува повеќе програми (Task Forces) Internet Engineering Task Force (IETF)
Internet Research Task Force (IRTF)

IETF – Internet Engineering Task Force развива и промовира интернет стандарди (во тесна соработка со W3C и ISO/IEC) дискутира оперативни и краткорочни технички проблеми, произведува RFC (request for comment) организирана во бројни работни групи и неформални дискусиони групи се фокусира на краткорочни и оперативни прашања во врска со интернет отворена организација за стандарди без формално членство и предуслови - членовите и менаџерите се волонтери, обично спонзорирани од нивните компании или спонзори

IESG - Internet Engineering Steering Group ги спроведува конечните технички прегледи на стандардите предложени од IETF и се грижи за оперативно менаџирање на IETF

IRTF - Internet Research Task Force се фокусира на долгосежни истражувања во врска со интернет промовира истражувања значајни за еволуцијата на интернет преку групи концентрирани на далекусежен поглед кон развојот на интернет протоколи, апликации, архитектури и технологии

IRSG - Internet Research Steering Group оперативно менаџирање на IRTF и одредување на правците и приоритетите за истражувања во правец на еволуција на интернет

W3C - World Wide Web Consortium Главна интернационална организација за стандардизација на веб (World Wide Web - WWW)
Составена од организации членки кои работат на развој на стандарди за WWW

Клиент / Сервер
Компјутерот кој се користи за да се поврземе (и користиме некоја услуга) се нарекува „клиент“
Компјутерот кој ја нуди услугата (информација на пр.) се нарекува „сервер“
На еден сервер може да се поврзат повеќе клиенти
Еден клиент може да се поврзе на повеќе сервери
Истиот компјутер може да биде и клиент и сервер (да нуди услуги на други и да користи услуги од други)

Протоколи на интернет
Збирка на правила кои се употребуваат во различни околности
Овозможуваат комуникација помеѓу уреди од различни произведувачи
Најчесто користени протоколи на интернет: IP, TCP, UDP, DNS, PPP, SLIP, ICMP, POP3, IMAP, SMTP, HTTP, HTTPS, SSH, Telnet, FTP, LDAP, SSL, ...
Најпопуларни интернет сервиси кои ги користат овие протоколи: e-mail, telnet, ftp, Usenet newsgroups, file sharing, the World Wide Web, Gopher, session access, WAIS, finger, ...
Други независни сервиси: IRC, ICQ, AIM, Gnutella,

Интернет култура Влијанието на интернет на секојдневниот живот
Секојдневна комуникација со е-пошта
Истражување на интернет (Google scholar)
Машини за пребарување општи (Google, Yahoo, …) специјализирани (Totaljobs, Imdb, …)
Купување на интернет (Amazon, ebay, …)
Далечински пристап (работење од дома, колаборација, remote desktop, VPN, ...)
Размена на датотеки (e-mail, FTP, P2P)
Социјални мрежи (Facebook)

Злоупотреба на интернет
Кршење на авторски права (Copyright infringement)
Вируси / Тројански коњи / Црви (viruses/trojans/worms)
Разбивање на заштита (hacking / cracking)
Лесна комуникација меѓу луѓе кои имаат девијантно однесување, расисти, терористи, .
Злоставување на деца (Child abuse) Цензура на интернет (Кина, повеќето арапски земји)

Правила за однесување на интернет
Netiquette = network ethics – конвенција на електронските форуми (Usenet, mailing lists, live chat, Internet forums) која овозможува поефикасна интеракција
Во текстуалните пораки не се „слуша“ тонот на гласот, не се гледа изразот на лицет, гестикулациите, емоциите, ...
ГОЛEМИ БУКВИ – повишен тон (викање) smilies (emoticons) - :-) :) ;-) :-( :-o
Акроними: BTW – By The Way
IMHO – In My Humble Opinion
ASAP – As Soon As Possible

Како функционира интернет
Сите активности на интернет подразбираат компјутери кои разменуваат информации. Испраќачот на информации е познат како извор, додека примачот на информацијата - како одредиште.
Истиот компјутер може да биде и извор и одредиште во различни моменти од времето на размената на информации. Секој компјутер на интернет има единствена адреса по која се разликува од останатите. На интернет постојат специјализирани уреди (компјутери) наречени рутери кои според адресата знаат да ја насочат пораката од еден кон друг (соодветен) компјутер на интернет.
При размената на информации се одвиваат следниве активности: изворот ја пронаоѓа адресата на одредишниот компјутер; изворот воспоставува контакт со одредишниот компјутер и му вели „здраво“; одредишниот компјутер одговара со „здраво“; изворниот компјутер му соопштува на одредишниот дека има податоци кои сака да му ги испрати; одредишниот компјутер одговара дека е подготвен да ги прими податоците; изворниот компјутер ја дели пораката во мали парчиња наречени пакети и го испраќа секој пакет кон одредиштето; рутерите го насочуваат секој од пакетите кон одредишниот компјутер на нивниот пат низ мрежата; одредишниот компјутер ги прима пакетите и повторно ги составува во оригиналната порака; одредишниот компјутер соопштува на изворниот дека ја примил пораката и го прашува дали има уште да му испраќа; ако изворниот компјутер одговори со „не“, одредишниот ќе одговори со „догледање“ ; по ова и изворниот одговара со „догледање“ и ја прекинуваат врската.

Комутација на кола / пакети
Circuit Switching vs. Packet Switching
Комутација на кола (circuit switching) + гарантиран капацитет и константно доцнење
- зафатени ресурси и кога не се користат
Комутација на пакети (packet switching) флексибилност и ефикасност, подобра искористеност на расположливите комунукациски ресурси 1
Хронологија на развој на интернеT На 4 октомври 1957 година СССР го лансира Спутник – првиот вештачки сателит во вселената.
Почетоци на интернет
Денешниот интернет почнал како експеримент пред 40 години од страна на министерството за одбрана на САД за поврзување на ARPAnet со други радио и сателитски мрежи.
ARPAnet била експериментална мрежа дизајнирана за да се испита опстојноста на комуникацијата при ограничени испади на делови од мрежата.
Според ARPAnet моделот комуникацијата секогаш се остварува помеѓу изворен и одредишен компјутер преку медиум кој е недоверлив.
За да испрати порака изворниот компјутер треба пораката да ја спакува во пакет кој соодветно ќе го адресира.
На останатите компјутери од мрежата (а не на самата мрежа) им е доделена одговорноста да обезбедат комуникацијата да се оствари.
Основната филозофија е дека секој компјутер од мрежата може да комуницира со било кој друг компјутер од мрежата.

Историја рани 60-ти: RAND корпорацијата започнува развој на комуникациска мрежа која ќе може да преживее и да функционира за време и по нуклеарен напад. колку и да се заштитени комуникациските врски не можат да издржат нуклеарен удар било каков централизиран командно-комуникациски центар на ваква мрежа би бил првата логична цел при напад
Појдовни претпоставки при развој на мрежата: се смета дека самата мрежа е постојано недоверлива и од почеток е развивана за да функционира во вакви услови секој од јазлите во мрежата е еднаков според својот статус со секој од останатите јазли и секој има сопствена одговорност да произведува, прима и проследува пораки до соседните јазли пораките ќе бидат поделени во пакети и секој пакет ќе биде индивидуално адресиран секој пакет поаѓа од одреден јазел и пристига до одреден специфициран јазел, при што секој пакет индивидуално патува и се насочува низ мрежата конкретната рута која пакетот ќе ја измине при ова не е битна, битен е само крајниот резултат – неговото пристигање на одредиштето. Конкретно секој од пакетите се проследува од еден на друг јазел се додека не пристигне до одредиштето.

ARPAnet
ARPA (Advanced Research Projects Agency), подоцна DARPA, формирана од страна на Пентагон во 1958 година како одговор на советското лансирање на Спутник, решава во САД да изгради децентрализирана комуникациска мрежа за комутација на пакети која ќе биде отпорна на нуклеарен удар. Целта била да се развијат комуникациони протоколи кои би овозможиле компјутерите во постојните мрежи транспарентно да комуницираат меѓу себе низ повеќе меѓуповрзани пакетни мрежи.
1969 – формирана првата мрежа од 4 поврзани суперкомпјутери наречена ARPAnet.
1971 – ARPAnet има 15 јазли, а во 1972 – 37
Компјутерите биле поврзани со изнајмени линии со брзина од 9600 bps.
Дизајнирана да овозможи поврзување на различни компјутери, а поради комплетно децентрализираната структура била лесно проширлива

Интернет историја
1973 – прва интернационална поврзаност на ARPAnet (Англија и Норвешка)
1976 – UUCP (Unix-to-Unix Copy Protocol)
1979 – USENET
1981 – BITNET, CSNET
1982 – почеток на замената на NCP со TCP/IP, EUNet
1983 – NameServer, поврзани CSNET и ARPANET, ARPANET разделена од MILNET, Berkley Unix со вграден TCP/IP, EARN (European Academic and Research Network), FidoNet 1984 – воведени DNS, веќе има преку 1000 хостови
1986 – NSFNET (56kbs) поврзани 5 суперкомпјутери на универзитетите, експлозивен развој особено од страна на универзитетите
1988 – 2ри Ноември – прв мрежен „црв“ исфрлил од работа 6.000 од тогашните 60.000 компјутери, искористувајќи сигурносни дупки во дизајнот
1989 – повеќе од 10.000 хостови, RIPE во Европа
1990 – карај на ARPANET, влез на комерцијалните компании, поврзување на Compuserve и MCI mail на интернет
1991 – WAIS, gopher
1992 – официјален почеток на интернет заедницата, WWW претставен на CERN, преку 1.000.000 хостови, MBONE
1993 – формиран InterNIC, интернет радио, WhiteHouse, UN, … се On-line, експлозија на NCSA Mosaic како прв веб прегледувач
1995 – комерцијализација на интернет

WWW
Tim Berners-Lee е директор на World Wide Web Consortium, a Senior Research Scientist and the 3COM
Founders Professor of Engineering in the School of Engineering, with a joint appointment in the Department of Electrical Engineering and Computer Science MIT's CSAIL where he leads the Decentralized Information Group (DIG), and
Professor of Computer Science at Southampton ECS.

Компјутерски Мрежи
Поврзување на интернет:
Мал пропусен опсег Аналогна телефонска линија – модем до 56Kbps (POTS – plain old telephone system)
Дигитална телефонска линија – ISDN “modem” 128Kbs (POTS)
Голем пропусен опсег (брз интернет) DSL (ADSL) – телефонска линија
Cable Modem – кабелска телевизија
Wi-Fi, WiMax, WADSL – безжичен пренос
Fiber Optics

Начини на поврзување
D.S.L. (Digital Subscriber Lines)
Работи преку постојните телефонски кабли
Се користи ADSL модем (3 канали: up, down, voice)
Секогаш вклучен
До 10 Mbps за ADSL
Асиметричен (побавен upload од download)
Обично го нудат телефонските компании

Кабелски интернет
Cable Modem
Лесно се инсталира, голема брзина, делен опсег
До 30 Mbps (обично 0.5 – 10 Mbps)
Асиметричен (побавен upload од download)
Обично го нудат операторите на кабелските телевизии
Достапен во повеќето урбани области

Сателитски интернет
до 16 Gbps download
ГОЛЕМА латенција - 0.7 секунди доцнење
Делен опсег
One way Satellite Internet one-way multicast, (стандардна дигитална SAT TV антена) one-way with terrestrial return, (стандардна дигитална SAT TV антена + друга земска конекција)
very small aperture terminal (VSAT) - two-way satellite access (специјална опрема)

Wi-Fi – the “third pipe” to the home What’s a hot spot?
Отпрвин употребуван за локални мрежи
Денес се нуди како комерцијална опција во некои урбани и рурални средини Технологија слична на мобилните телефони
Антена насочена кон најблиската микро-станица
Делен опсег
Брзини до 54 Mbps за 802.11g (до 300 Mbps за 802.11n) зависи од јачината на сигналот (растојание до станицата) типично 1-4 Mbps download
Потребна е „линија на поглед“, перформансите зависат од временските (не) прилики

WiMAX : WiFi on steroids Работи на поголеми растојанија (покрива поголема површина од WiFi со единствена антена) и над 40 km
Брзини до 70 Mbps (10 Mbps @ 10km)
Можност за адаптери на мобилни компјутери, PDA уреди и мобилни телефони

Безжично преку инфраструктурата на мобилните мрежи
Ја нудат мобилните оператори
Пристап до интернет секаде каде што има и сигнал за мобилен телефон
GPRS (~56Kbps)
EDGE (236Kbps)
UMTS (3G) (384Kbps)
HSDPA (до 14.4Mbit/s downlink, до 5.8Mbit/s uplink )
Обично се користи кај мобилни уреди

Поврзување преку електродистрибуција (енергетските кабли)
Power-line Internet
Не премногу популарен
Ограничена употреба
Делен опсег

Изнајмени линии Компании кои имаат сопствени мрежи
T1: гарантирана брзина од 1.5 Mbps Вообичаено се гарантира 24/7 сервис и минимална брзина
Голем распон на цени ...
Можност за креирање на приватни мрежи
T2 : 6.3 Mbps
T3: 44.7 Mbps
Fiber-to-the-Home: брзини до 40 Gbps и повеќе (надоаѓачка технологија – веќе е тука).

Компјутерски мрежи
Повеќе компјутери кои комуницираат преку жичан или безжичен медиум со цел да споделуваат податоци и други ресурси
Поврзани на соодветен начин за да овозможат на корисниците ефикасно да делат информации и ресурси

Компјутерските мрежи се користат за:
Ефикасна комуникација меѓу луѓето E-mail, IM, chat rooms, telephone, video telephone, video conferencing
Делење на хардвер Печатачи, складирачки капацитети, ...
Споделување на датотеки, податоци и информации
Споделување на софтвер

Кабелски технологии
Twisted pair (сплетен пар жици) Телефонија, брзини 2-100 Mbps
Коаксијален кабел кабелска телевизија, брзини 200-500 Mbps
Фибероптички кабел 40 Mbps - 1Tbps

Безжични технологии
Микробранови (земни) – предавател / приемник, слични на сателитски антени, насочени ~40 km
Сателитски (36.000 km)
Целуларни (ќелијни) системи – до неколку десетини километри
Безжични локални мрежи (wireless LAN) – до неколку километри (типично стотина метри)
Инфрацрвена светлосна комуникација – 10m

Методи за пристап
Методи за пристап (Access methods) одредува како податоците ќе бидат испраќани преку медиумот, како ќе се одредува дали се успешно испорачани, ... одредуваат како ќе се пристапува до делениот медиум со цел да се избегнат (минимизира можноста) за колизии
Carrier Sense Multiple Access / Collision Detection (CSMA/CD)

Поделба на компјутерските мрежи
Класификација на компјутерските мрежи според слојот (во кој оперираат според ISO-OSI моделот) областа што ја покриваат PAN, LAN, CAN, WAN, MAN, GAN начинот на кој се поврзани Ethernet, Wireless LAN, Fiber optic, Power line communication функционалната поврзаност помеѓу елементите на мрежата Active Networking, Client-server, Peer-to-peer (workgroup) мрежната топологија Bus network, Star network, Ring network, Mesh network, Star-bus network, Tree or Hierarchical topology network, etc. комуникацискиот протокол

Поделба на компјутерските мрежи според областа што ја покриваат \
Personal Area Network (PAN) уреди поврзани блиску до еден човек (USB, FireWire, IrDA, WiFi, Bluetooth, …)
Local Area Network (LAN) мрежа која покрива мала географска област: дом, канцеларија, зграда)
Campus Area Network (CAN) неколку поврзани лан мрежи на блиски локации (соседни згради, кампус)
Metropolitan Area Network (MAN) повеќе поврзани лан мрежи на ограничена локација која не излегува надвор од рамките на населбата / градот
Wide Area Network (WAN) покрива широка географска област како земја, регион или континент
Global Area Network (GAN) глобална покриеност на (скоро) целата планета, сателитски и други комуникациони мрежи 1
Мрежна топологија
Мрежната топологија го одразува начинот на кој уредите во мрежата ја гледаат својата логичка релација во однос на останатите уреди. Мрежната топологија е независна од физичкиот распоред на мрежата. Функционален однос – мрежна архитектура (active networking, client–server and peer-to-peer)

Мрежна хиерархија на протоколи
Повеќето мрежи се слоевито организирани
Целта на секое ниво е да понуди одредени сервиси на повисоките нивоа криејќи ги од нив деталите како е имплементиран секој од сервисите
Помеѓу две соседни нивоа постои интерфејс преку кој разменуваат податоци
Дефинирано множество на нивоа и протоколи се нарекува мрежна архитектура

Протоколи
Според типот на конекцијата Конекциски (connection-oriented) TCP/IP, телефонирање Сообраќајот на податоци помеѓу крајните точки се идентификува според доделен „конекциски идентификатор“ Неконекциски (connectionless) IP, UDP комуникација помеѓу две крајни точки во мрежата без посебен претходен договор/дозвола. Испраќачот ја адресира и испраќа пораката без претходна проверка дали примачот постои / е подготвен за прием на пораката
Според сигурноста – гаранција дека испратеното ќе биде испорачано Сигурни протоколи (reliable) гарантира испорака на пораката во оригиналната форма
Несигурни протоколи (unreliable protocol, datagram) не гарантира дека пораката ќе биде испорачана онака како што била и испратена или дека воопшто ќе биде испорачана и без повратно известување на успехот/неуспехот
Според бројот на приматели еден испраќач – еден примач (unicast) -point-to-point) еден испраќач – повеќе примачи (multicast, broadcast) - point-to-multipoint)

Мрежен Модел

Нивовски модел на комуникација
Комуникација на повеќе нивоа – одвоена во слоеви
Привидно секое ниво комуницира со соодветното ниво на другара страна
Фактички комуницира со нивото под/над него и му дава/користи услуга

ISO-OSI Модел

Application Layer – Апликациско ниво Обезбедува сервиси за апликацијата (трансфер на датотеки, виртуелни терминали, електронска а пошта. Пр. HTTP) Presentation Layer – Презентациско ниво Врши потребни конверзии (форматирање на податоците, конверзија на кодови, компресија, кодирање, ...)
Session Layer – Сесиско ниво (контрола на комуникација, отворање и затворање на конекции, Пр. Full/Half Duplex, Z-Modem)
Transport Layer – Транспортно ниво Обезбедува контрола на комуникацијата со спротивниот крај (контрола на проток, корекција на грешки, поделба на податоците во пакети)
Networking Layer – Мрежно ниво Рутирање на податоците низ мрежата (изолација на горните нивоа од специфичности на конкретните мрежи како воспоставување, одржување и прекинување на врска)
Data Link Layer – Податочно ниво Обезбедува контрола на грешка помеѓу соседните јазли (обезбедува сигурен пренос на податоци по физичките врски)
Physical Layer – Физичко ниво Обезбедува пренос на податоците низ физичките медиуми (ги специфицира електричните, функционалните и физичките спецификации на поврзувањето помеѓу 2 уреда)

Протоколи
За да можат мрежните елементи (хостови, рутери) да комуницираат меѓусебе потребно е да постојат одредени правила наречени протоколи. Протоколите (TCP, UDP, IP и други) го одредуваат форматот и редоследот на пораките кои се разменуваат, како и акциите кои се преземаат при примањето на пораките

Физичко ниво
Протоколи на физичко ниво
CSMA/CD - Carrier Sense Multiple Access / Collision Detect
CSMA/CA - Carrier Sense Multiple Access / Collision Avoid
FDMA - Frequency Division Multiple Access
TDMA - Time Division Multiple Access
CDMA - Code Division Multiple Access
PCM - Pulse Code Modulation
QAM - Quadrature Amplitude Modulation
PSK - Phase Shift Keying 0
Податочно ниво
Комуникација со мрежното ниво
Сегментација на пораките примени од мрежното ниво во рамки со големина погодна за пренесување преку физичкото ниво
Подредување на битови, (старт/стоп битови, паритет, ...)
Комуникација со физичкото ниво

Мрежно ниво
Комуникација со транспортното ниво
Препакување на податоците од транспортното ниво во пакети од мрежното ниво
Раководење со поврзувањето и рутирањето на пакетите
Комуникација со податочното ниво

Транспортно ниво
Комуникација со сесиското ниво
Препакување на податоците од сесиското ниво
Обезбедување сигурносна комуникација Детекција на грешки и изгубени податоци
Реставрирање на изгубените податоци
Управување со повторното испраќање на изгубените податоци
Комуникација со мрежното ниво

Основни мрежни хардверски компоненти
Network Interface Card (NIC),
Repeater прима, прочистува, регенерира и повторно емитува зајакнат сигнал (работи на ISO-OSI физичко ниво)
Hub го проследува пакетот неизменет кон сите порти (физичко ниво)
Bridgeго проследува пакетот кон сите порти освен онаа од која е примен (работи на ISO-OSI 2 ниво – data link)
Switch проследува и филтрира пакети само кон портите кои учествуваат во комуникацијата (работи на ISO-OSI 2 ниво – data link)
Router Меѓумрежен уред кој ги проследува пакетите помеѓу различни мрежи (работи на ISO-OSI 3 ниво – network) network cable, fiber-optic, radio-wave, ...

TCP – обезбедува конекциски ориентиран, сигурен сервис за пренос на информации
Обезбедува Пренос на ток на податоци
Сигурна достава
Контрола на тек
Мултиплексирање / логички врски
Истовремен двонасочен проток

IP адреса
IP адреса (Internet Protocol address) претставува единствена нумеричка ознака која мора да ја има (да биде доделана на) секој уред на мрежата која користи IP протокол за комуникација помеѓу нејзините јазли.
Адресата обезбедува идентификација адресирање Адресирање
Името означува што бараме
Адресата означува каде тоа се наоѓа
Рутата (патеката) означува како да дојдеме до него
IP адресите кои денес се користат се 32-битни броеви (IPv4) кои за полесно манипулирање од страна на луѓето обично се претставуваат како четири децимални броеви – октети (dotted-decimal notation)

Класи на адреси
Историски IP адресите биле интерпретирани во 2 дела Број на мрежа и
Број на хост
Класи на адреси Првите 3 бита на највисокиот октет ја дефинираат класата

Приватни мрежи
Мрежи кои користат IP протокол но не (сите) комуницираат со глобалната мрежа
Не мора да имаат единствени адреси на глобално ниво
NAT – протокол кој обезбедува уредите од приватната мрежа да имаат пристап на интернет

Модели за мрежна комуникација
Peer-to-peer (P2P)
Client-server

Клиент – сервер модел
Клиентските компјутери пристапуваат (ги преземаат) информациите од серверските компјутери кои чуваат и дистрибуираат информации. Одредена програма станува клиент кога ќе испрати барање до некој сервер и чека одговор. Клиентот се извршува на корисничкиот компјутер и обезбедува побарување, примање (преземање) и употреба (приказ) на информациите кои ги обезбедува серверот. Сервер е програма која нуди услуга која може да се добие преку мрежата.

Порти
Начин за идентификација на комуникациските текови помеѓу клиентот и серверот
На еден хост може да се изведуваат повеќе сервери, IP адресата не е доволна за да се одвојат конверзациите со клиентите па затоа сообраќајот се означува со дополнителна информација за појдовна и одредишна порта

Интернет Сервиси

Интернет сервиси – даваат некаква услуга = протоколи на највисокото (апликациско) ниво
Протоколи DHCP
DNS, FTP, Gopher,
HTTP, IMAP4, IRC, NNTP, XMPP, (Jabber) POP3 ,SIP, SMTP,
SNMP, SSH, TELNET ,TLS/SSL,

e-mail – испраќање и примање на електронски пораки
telnet – директно поврзување и работа на оддалечени компјутери
FTP (File Transfer Protocol) – поврзување на оддалечен компјутер со единствена цел да се преземе или остави датотека
WWW (World Wide Web) – обединување на сите услуги преку интуитивен кориснички интерфејс и многу повеќе... Пристап до сите видови на податоци (текст, графика, звук, видео, ...) преку хипертекстуална организација. Потребни се специјални програми – прегледувач/прелистувач (browser) за пристап до содржините.

Listserv (e-mail list server) – дискусија околу заеднички интереси преку e-mail
News groups (USENET) - дискусија околу заеднички интереси преку специјализиран медиум (протокол)
Archie – пребарување на FTP сервери
WAIS (Wide Area Information Server) – Популарен начин за пребарување на големи количини на дисперзирани електронски информации. Пребарување по клучни зборови, предвесник на WWW.
Gopher / Veronica – Првиот љубезен, кориснички ориентиран интерфејс за интернет. Исто така предвесник на WWW.
Archie, WAIS, gopher се денес излишни, Web форумите се попопуларни од USENET и Listserv.

DHCP - Dynamic Host Configuration Protocol
Мрежен протокол за автоматска конфигурација на уредите поврзани на IP мрежите
Секој уред мора да има единствена IP адреса. Која ја одредува и доделува оваа адреса (во локалната мрежа)?
Може рачно да се нагоди и да биде непроменлива, или
Ова да го прави одреден одговорен уред во локалната мрежа за сите останати уреди кои се поврзуваат на неа.
Дополнителни вредности потребни да се нагодат на уредите кои се поврзуваат на IP мрежа: IP адреса
Subnet mask - Маска на подмрежа
Default gateway - Подразбирана капија (јазел во мрежата кој овозможува поврзување кон друга мрежа)
Preffered DNS server (адреса на серверот за „именување“)

DNS (Domain Name System)
Главна намена – преведување од име на хост во IP адреса (од en.wikipedia.org во 66.230.200.100)
Систем на алиаси на нумеричките интернет адреси.
Конвенција за именување на хостовите и начин за разрешување (асоцирање) на имињата во IP адреси.
Именување top-level internet domains case insensitive multiple aliases

Структура на домените
Интернет одржува два регулирани простори на имиња: Хиерархија на имиња на домени
IP адресни простори
DNS системот ја одржува хиерархијата на имиња на домени и обезбедува сервиси за пресликување помеѓу овие два простора

DNS сервер
DNS сервер е сервер кој чува DNS записи за имe на домен како: Записи за адреси
Записи за имиња на доменски сервери
Записи за сервери за размена на електронска пошта
Одговара на барањата упатени до неговата база од записи

Синтакса на име на домен
Името на домен е составено од делови наречени лабели кои се надоврзани, меѓусебно одвоени со точка (primer.com)
Последната (најдесна) лабела се нарекува домен од највисоко ниво (top-level domain) Пр. www.primer.com припаѓа на доменот од највисоко ниво com
Хиерархијата на домени опаѓа од десно кон лево, при што секоја лабела претставува поддомен од доменот десно од неа
Може да има до 127 нивоа на поддомени, секоја лабела може да има до 63 знаци, и целата патека (полното име на доменот вклучувајќи ги и точките) може да е до 253 знаци долго, лабелиет се сотавени од букви, цифри и ‘–’ (кој не може да биде прв или последен знак во лабелата) при што не се прави разлика помеѓу малите и големите букви
Hostname (име на хост) е име на домен за кое е асоцирана барем едена IP адреса

Internet top-level domains
Поделба според дејности – домени edu – за образование
com – за стопанство
gov – за управа
mil – за војска
org – за непрофитни организации
net – за комјутерски мрежи
int – интернационални организации

Домени на највисоко ниво – според земја mk – Македонија gr – Грција bg – Бугарија uk – Велика Британија fr – Франција de – Германија se – Шведска ru – Русија
. . . 250+

Новововедени (регионални) домени eu - Европска унија asia – Азиско-Пацифички регион cat – Каталонија

Generic top-level domains Name | Entity | .aero | air-transport industry | .asia | Asia-Pacific region | .biz | business | .cat | Catalan | .com | commercial | .coop | cooperatives | .edu | educational | .gov | governmental | .info | information | .int | international organizations | .jobs | companies | .mil | U.S. military | .mobi | mobile devices | .museum | museums | .name | individuals, by name | .net | network | .org | organization | .pro | professions | .tel | Internet communication services | .travel | travel and tourism industry related sites | .xxx | adult entertainment |

0
E-mail
Електронската пошта (electronic mail or e-mail) претставува едноставен метод за размена на дигитални пораки од авторот кон еден или повеќе приматели
Организиран е како “store and forward” метод за креирање, испраќање, чување и примање на пораки (пошта) преку електронски комуникациони системи.
Не е потребно ниту корисниците ниту останатите компјутери да бидат постојано приклучени (on-line)
Најголем број на корисници на интернет го користат овој сервис, пред сè затоа што е брз, едноставен, евтин и многу практичен
Претходници на електронската пошта: BBS, CompuServe, MCI Mail, Fidonet, …
Во основа тоа е само обична текстуална датотека која се праќа од еден систем на друг
Во оваа датотека може да се запакува и друга нетекстуална (бинарна) датотека (MIME - Multipurpose Internet Mail Extensions, base64, UUENCODE)

Електронска пошта (e-mail)
Потребана е посебна апликација за примање/праќање/читање/чување на електронските пораки
Јавни e-mail сервиси на web (yahoo, hotmail, gmail,…)
Адреса: nekoj@nekade.edu
Mailing listi (модерирани, немодерирани, digest) e-mail протоколи SMTP, POP3, IMAP, MIME вируси, SPAM, филтрирање ...

Структура на е-поштенска порака
Секоја електронска порака има точно едно заглавие кое е организирано во полиња
Секое поле има име и вредност (RFC 5322) типично во еден ред се сместува едно поле може да се протега и во повеќе редови од кои секој не е подолг од 78 знаци составено само од US-ASCII знаци

Полиња во е-поштенска порака
From: email_address (AUTO)
Date: локалното време и датум кога пораката е напишана (AUTO)
Message-ID: Идентификатор на порака (AUTO)
In-Reply-To: Идентификатор дека порака е одговор на ... (AUTO)
To: email_address(es) на примател(ите) на пораката
Subject: Предмет кратко резиме на темата на пораката ("RE:" и "FW:".)
Cc: Carbon copy - копија клиентите за читање обично различно ја третираат пораката, во зависност од тоа дали сте во To: или Сс: листата
Bcc: Blind Carbon Copy - невидлива копија адреса за испорака која за останатите примачи ќе биде невидлива
Content-Type: тип на содржина како порака да бидат прикажани според MIME тип.
Precedence: приоритет - "bulk", "junk", or "list“
References: Message-ID (на претх. порака на која било одговорено)
Reply-To: адреса на која треба да испрати одговорот на пораката
Sender: Адреса на испраќачот кој вистински дејствува во име на авторот
Archived-At: Директна врска до архивската форма на електронската порака
Корисничка програма за електронска пошта email client, email reader, or mail user agent (MUA) е компјутерска програма која се користи за да се пристапи и да се менаџира електронска пошта на корисникот.

Корисничка програма за електронска пошта
Обично обезбедува: креирање испраќање примање прегледување/читање управување/пребарување дополнително може да обезбеди и: кодирање, ...
Попознати клиенти: Outlook (Microsoft), Mail (Apple), Lotus Notes (IBM), Thunderbird, Kmail, …
Webmail: Gmail, Outlook.com, Yahoo, …

e-mail протоколи
SMTP Simple Mail Transfer Protocol – дефакто стандард за испраќање (пренос) на e-mail пораки преку интернет. Релативно едноставен текст базиран протокол кој користи TCP конекција на port 25
POP3 Post Office Protocol version 3 – преземање на електронска пошта од оддалечен сервер преку интернет
Особено погоден при dial-up поврзување
Вообичаено ја презема поштата, ја сместува на локалната машина (под контрола на mail клиентот како нови пораки) и ја брише од серверот. Истата може да се чита локално и по прекинот на конекцијата кон интернет.
IMAP Internet Message Access Protocol – посовремен и помоќен
Вообичаено не ја презема поштата туку со неа манипулира на самиот сервер.
Посоодветен кога треба повеќе различни клиенти од различни места да пристапуваат кон исто „поштенско сандаче“

Проблеми со e-mail
E-mail spoofing – фалсификувана адреса на испраќачот
Computer virus
Computer worm
Hoax
Chain e-mail
Netiquette - "network etiquette“ – правила за однесување на мрежата (при електронско комуницирање)
E-mail spam, bulk e-mail or junk e-mail
Information overload

DNS барање
За да пристапи до одреден именуван хост системот мора да ја дознае неговата IP адреса Дали ја има во сопствената локална база?
1.Ако ја нема праќа барање до локалниот DNS (кој вообичаено одржува поголема база)
2.Ако ја нема кај него тој го препраќа барањето до неговиот надреден DNS
3.Ако ја нема кај него, овој враќа одговор кој да биде прашан (не ме прашувај мене, прашај го него)
4.Конечно прашањето се испраќа до него
5.Кеширање, време на важење

Telnet
TELNET (TELecommunication NETwork) е мрежен протокол кој се користи на интернет и LAN за текстуален пристап до командниот интерпретер на оддалечен компјутер
Претставува стандардизиран начин за комуникација на терминалите со хост компјутерите независно од производителот
Еден од најстарите стандарди (RFC15, 1969год., IETF STD 8)
Главната цел на Telnet протоколот е да понуди генерална, двонасочна, бајт ориентирана комуникација.
Клиент-сервер протокол базиран на TCP/IP, чии клиенти вообичаено се поврзуваат на port 23 на серверот
Присутен и кај некои други уреди како router, switch, …
Обезбедува брз текстуален пристап преку бавни врски
Особено погоден за пристап до стари системи/програми, бидејќи е имплементиран на сите UNIX системи

Особено корисен за системски интервенции (нагодување на правата за пристап до одредени датотеки на серверот) и испитување на однесувањето на серверите на другите протоколи
И модерните системи поседуваат некој вид на команден интерпретер (UNIX, Windows)
Не е безбеден Постарите telnet демони кои вообичаено се употребуваат имаат познати безбедносни слабости telnet протоколот не ги енкриптира податоците кои се праќаат со протоколот telnet протоколот не поседува шема за сигурна аутентификација
SSH е побезбеден протокол (1998) кој ја обезбедува целата функционалност на telnet протоколот со додадена јака енкрипција и аутентификација со јавен клуч

FTP (File Transfer Protocol) е софтверски стандард за пренесување на датотеки помеѓу системи со драстично различни оперативни системи.
Клиент-сервер трансакциски протокол базиран на TCP/IP, способен да работи со било кој вид на датотеки без дополнителна обработка
Има исклучително голема латентност
Неопходна е релативно долга login процедура
Не е безбеден: процесот на најавување не е заштитен (лозинката се испраќа како чист текст) датотеките кои се пренесуваат исто така не се енкриптираат користи повеќе TCP/IP конекции, по една за секоја контролна врска и по една за секој трансфер на датотека можност за злоупотреба на вградените proxy можности на протоколот со цел да се наложи на серверот да испрати датотека на произволен порт на трет компјутер

Работи со две конекции на портите 20 и 21. На портата 20 се одвива податочниот проток (се пренесува содржината на датотеките), додека на порот 21 е контролниот проток по кој се задаваат командите и се добиваат одговорите. За време на преносот на датотеката, на контролната конекција на порт 21 нема трансфер. (Проблеми со firewall-ите)
anonymous ftp
Современите web прелистувачи и менаџери на датотеки поддржуваат и поврзување на FTP сервери
URL од типот ftp://<ftpserveraddress> (пр. ftp://ftp.gimp.org/) или ftp://<login>:<password>@<ftpserveraddress> (пр. ftp://user123:secret@ftp.somehost.com)
Постои и безбеден SSH file transfer protocol (sftp или FTPS) – да не се меша со SFTP (историски протокол)
TFTP (Trivial FTP) – нуди минимално подмножество на FTP команди (функционалност) преку UDP протокол (конфигурација на рутери)

FTP Command Operation open Connect to the FTP server on a remote host user Log in as a specific user on a remote host close/disconnect Disconnect from the remote FTP server quit/bye Disconnect from the remote FTP server and exit the client application pwd Display the current directory on the remote host cd Change the current directory on the remote host lcd Change the current directory on the local host ls/dir List the files in the current directory on the remote host mkdir Make a new directory on the remote host rmdir Remove a directory on the remote host get/recv Retrieve a file from the remote host put/send Copy a file to the remote host delete Delete a file on the remote host rename Rename a file on the remote host append Append the contents of a local file to a file on the remote host mget Retrieve multiple files for the remote host mput Copy multiple files to the remote host mdelete Delete multiple files on the remote host ascii Set the file transfer mode to ASCII (text) and convert text formatting characters between the local and remote host formats binary Set the file transfer mode to binary and do not attempt to examine or modify the contents of the files prompt Prompt the user between each of a set of operations literal/quote Send a specific command direct to the protocol

Други сервиси на интернет
Chat (Microsoft chat, IRC, …)
Instant messaging (ICQ, yahoo, microsoft)
Internet telephony (Skype, Voice-over-IP)
Teleconferencing/videoconferencing over internet
Webcast, Internet radio, Internet TV
Gopher, Archie, Veronica, WAIS и останати старудии...
P2P мрежи (gnutella, Kazaa, edonkey, Bittorrent)

WWW (World Wide Web) претставува рамковна архитектура за пристап до поврзани документи распространети по илјадници машини насекаде на интернет.
Најпопуларен интернет сервис
И во периодот пред 1990 година, со развојот на интернет постоел обиди да се развијат употребливи шеми за организација на дистрибуирани податоци и да се презентираат на луѓето на едноставен и прифатлив начин. (нефлексибилни, централизиран дизајн кој станал тесно грло)
WWW настанал на основа на идејниот проект на Tim Berners-Lee од CERN лабораториите како хипертекст систем преку кој лесно би се пронаоѓале документите на интернет преку хипер-врски кои упатуваат на местото на кое документот се наоѓа, пред сè со цел физичарите да можат лесно да ги споделат резултатите од своите истражувања
Предложен во март 1989, почнал со пробна работа Декември 1991 година, но биле потребни 2 години додека не се појавиле првите графички прегледувачи со кои WWW стекнал огромна популарност
Два главни „пронајдока“ чиј извор е проектот на Tim Berners-Lee го направиле WWW можен. Тоа се:
URL (Uniform Resource Locator) – едноставен начин за спецификација на локацијата на документ каде било на интернет во едно единствено име кое во себе ги содржи, серверот, патеката до документот на машината и протоколот кој треба да се употреби за да му се пристапи
HTML (HyperText Markup Language) – едноставен начин за вметнување на контролни кодови во текстот на документот кои би ја опишале структурата на документот, како и дефинирање на врски кон други документи. Бил воведен и дополнителен мрежен протокол HTTP (HyperText Transfer Protocol) (иако може да работи и преку gopher и ftp) 0
Hypertext
Хипертекстот е метод за презентирање на информации во кој некои од зборовите можат да бидат „проширени“ за да дадат дополнителни информации врзани за поимот, односно тие претставуваат врски кон други хипертекстуални документи, кои и не мора да бидат текстуални (слика, звук, програми, ...). Овие врски (линкови) вообичаено се истакнуваат на некој начин во текстот, најчесто со подвлекување или поинаква боја.  Нелинеарна структура, читаме следно она што сакаме  Hypermedia (линкови како копчиња, делови од слика, ...)

Историја на WWW
1989 – први експерименти во CERN
1992 – вклучување на графика во хипертекстуалните документи
1993 - прв графички web прегледувач Mosaic (Marc Andreessen од NCSA кој подоцна го основа Netscape Communications Corporation кој 1998 го откупува America Online) Microsoft го купува Spyglass Inc. кој технологијата ја добил од NCSA за да го развие Internet Explorer. експоненцијален пораст на расположливи веб документи
1993 – првиот web пребарувач Lycos, прв веб магазин
1994 – CERN и MIT го основаат World Wide Web Consortium (W3C) како организација посветена на понатамошно развивање на WWW и стандардизирање на протоколите со Tim Berners-Lee на чело (www.w3.org)
денес Google индексира милијарди веб станици

Основни карактеристики на WWW
Графички – по дефиниција текст, слика и други мултимедијални информации можат да коегзистираат на една web страна
Едноставен за употреба – хипертекстот и добриот web прегледувач се лесни за употреба
Независност од системот – web страните (со соодветен прегледувач) можат да бидат прикажани на скоро секој компјутер
Дистрибуиран – информациите и ресурсите се распоредени и достапни глобално
Динамички – информациите на WWW можат постојано да се менуваат
Интерактивен – преку HTML форми и други алатки (DHTML, JavaScript, PHP, Java Applets, CGI, ASP, Flash, …) може да биде направен интерактивен

Web прегледувачи
Веб прегледувач (прелистувач) (web browser) – специјализирана апликација за читање и прикажување на веб страни
 NCSA Mosaic (outdated)
Netscape Navigator (dead)
Opera
Internet Explorer (Microsoft)
Safari (Apple)
FireFox
Chrome (Google)
Lynx (text)
За поставување (објавување) на информации на интернет е потребен web server. Веб серверот е специјализирана програма која е одговорна за одговарање на барањата на веб прегледувачите

Клиент (прегледувач) – сервер интеракција
Кога прегледувачот ќе побара веб страна: прегледувачот остварува конекција со серверот преку HTTP протокол и му упатува барање за дадена страна
серверот тогаш: го прифаќа барањето ја испраќа содржината на бараната датотека (страна) назад до прегледувачот, и ја затвора конекцијата
прегледувачот потоа ја форматира и прикажува добиената (html) информација

Кога ќе се кликне на хиперлинк... Откако корисникот ќе кликне на некој линк, прегледувачот презема низа чекори за да ја преземе соодветната страница до која води линкот. Нека линкот водел до: http://www.itu.org/home/index.html
Прегледувачот го одредува линкот (одредува на што е кликнато)
Прегледувачот испраќа барање до DNS серверот за IP адресата на www.itu.org
DNS серверот одговара со IP адресата 156.106.192.32
Прегледувачот отвора TCP конекција кон портот 80 на адресата 156.106.192.32
Потоа прегледувачот испраќа барање за датотеката /home/index.html
Серверот www.itu.org ја испраќа датотеката /home/index.html, и
Ја прекинува TCP конекција
Прегледувачот ја форматира и прикажува содржината на датотеката /home/index.html
Потоа прегледувачот ги презема и ги прикажува сликите од страницата

На страната на серверот...
Web серверот треба да го прими барањето за датотека со одредено име и да ја испорача на барателот
1.Прифаќа TCP конекција од клиентот (Web прегледувач)
2.Го прифаќа името на бараната датотека
3.Ја пронаоѓа бараната датотека (во сопствениот систем на датотеки – ја чита од ,дискот)
4,Ја проследува содржината на датотеката назад кон клиентот
5,Ја прекинува TCP конекција кон клиентот

Работа на модерен Web сервер
1,Го одредува името на датотеката соодветната датотека која треба да ја испорача според URL на бараната страна
2,Аутентификација на клиентот
3,Контрола на пристап на клиентот
4,Контрола на пристап до бараната Web страна
5,Проверка дали бараната страна е во кешот
6,Читање на страната од диск
7,Одредување на MIME типот на датотеката за да се вклучи во одговорот
8,Уште некои работи како градење на профил на корисникот, статистика на посети, ...
9,Ја проследува бараната страна кон клиентот
10,Запис во системскиот дневник (systemlog) за административни цели

URL (Uniform Resource Locator)
Содржи информации за тоа: како се вика страната каде се наоѓа како може да и се пристапи http://www.finki.ukim.mk/kursevi/prva-godina.html file://[<host_name_or_address>/]<path_and_file_name> http://<host_name_or_address>[:<port>]/<path_and_file_name> [<additional_tags>] mailto:<user_name>@<host_name_or_address> gopher://<host_name_or_address>[:<port>]/<path_and_file_name> telnet://<user_name>[:<password>]@<host_name_or_address>[:<port>] ftp://[<login>:<password>]@<ftpserveraddress>[:<port>]/<path_and_file_name>

Колачиња (Cookies)
Web прегледувачот испраќа барање до серверот за одредена страна, серверот ја испорачува, ја затвора врската и заборава дека воопшто го видел клиентот.
Netscape ја развива (критикуваната) техника на т.н. колачиња.
Кога клиентот ќе ја побара страната, серверот може да прати дополнителни информации заедно со побараната страна. Овие информации можат да содржат и cookie кое е мала (<4Kb) датотека или стринг. Прегледувачите ги чуваат понудените колачиња во одреден директориум на клиентот. Во колачето серверот може да смести произволна информација која ќе се чува на компјутерот на клиентот и истата да ја прочита при следната посета на клиентот на истата страна.
Колачето содржи најмногу 5 полиња: Domain (кој го испраќа – прегледувачот проверува)
Path (кој дел од патеката на серверот може да го употреби)
Content (било што во форма name=value)
Expiry date (време кога истекува важноста non/persistent cookie)
Secure (прегледувачот смее да го врати само на сигурен (https) сервер)
Злоупотреба за шпионирање на корисниците и marketing research

HTML страни
Статички HTML страни верзии на HTML
XML, xHTML
Динамички HTML страни Динамички HTML страни генераирани на серверската страна (CGI, Perl, ASP, PHP, JSP)
Динамички HTML страни генераирани на клиентската страна (JavaScript, DHTML, Java Applets, ActiveX controls, FLASH, …)
HTTP (HyperText Transfer Protocol)
Wireless Web (WAP протокол, i-mode)

HTTP (HyperText Transfer Protocol) – специфицира кои пораки клиентите може да ги испратат кон серверите и какви одговори можат да добијат за возврат.
Секоја интеракција се состои од едно ASCII барање, следено со еден MIME одговор
Поврзување (TCP конекција на портот 80 на серверот). Според HTTP 1.0 – барање, испорака, прекинување на врската (и повторување на оваа постапка за секој слика, на web страната)
HTTP 1.1 поддржува перзистентни конекции – барање, испорака, повторно барање, повторна испорака, ... Можно е и испраќање на второ барање иако одговорот на првото уште не е пристигнат (pipeline requests)

HTTP методи
Методи – HTTP е намерно конципиран многу погенерално отколку само за сервирање на web страни, имајќи ги предвид идните објектно-ориентирани апликации поддржани се и други операции (наречени методи) за други намени освен за барање на web страни. секое барање се состои од еден или повеќе редови на ASCII текст од кои првиот збор во првиот ред е името на употребениот метод. Вградени HTTP методи Метод | Опис | GET | Барање на web страна (GET file HTTP/1.1) | HEAD | Барање на заглавието на web страна | PUT | Барање за зачувување на web страна | POST | Додавање на содржина на крај на постоечки ресурс (web страна) | DELETE | Бришење на web страна | TRACE | Повторување на барањето (за дебагирање) | CONNECT | Резервирано за понатамошна употреба | OPTIONS | Барање на информации за одредени карактеристики на серверот или страна |

Статусни кодови
Секое барање резултира со одговор кој се состои од статусен ред и евентуални дополнителни информации. Статусниот ред содржи троцифрен код кој означува дали барањето е успешно изведено и ако не е зошто не е. Постојат 5 главни групи на статусни информации: Код | Значење | Пример | 1xx | Information | 100=server agrees to handle client’s request | 2xx | Success | 200=request succeeded; 204=no content present | 3xx | Redirection | 301=page moved; 302=cashed page still valid | 4xx | Client error | 402=forbidden page; 404=page not found | 5xx | Server error | 500=internal server error; 503=try again later | 0

0

1