Univerzitet u Novom Sadu,
Ekonomski fakultet Subotica
(odeljenje u Novom Sadu)

SEMINARSKI RAD IZ AGRARNE POLITIKE EVROPSKE UNIJE
Tema: Performanse agrarnog sektora Srbije

Mentor: Student: Prof. dr. Koviljko Lovre Marina Perica P010/11
Asistent Marinko Kresoja Novi Sad, 2014. godina

Sadržaj: Sadržaj............................................................................................. 2 Uvod................................................................................................ 3 Stanje i razvoj poljoprivrede Srbije................................................. 3 Analiza resursa................................................................................ 4 Stanovništvo................................................................................................. 4 Zemljište....................................................................................................... 5 Sistemi za navodnjavanje............................................................................. 7 SWOT analiza............................................................................................... 8 Proizvodni rezultati..................................................................................... 9 Biljna proizvodnja....................................................................................... 9 Stočarstvo...................................................................................................10 Spoljna trgovina........................................................................................10 Finansiranje poljoprivrede......................................................................12 Zaključak....................................................................................................13 Literatura.......................................................................................................14

Uvod
Može se reći da Srbija ima komparativne prednosti u pogledu poljoprivredne proizvodnje jer raspolaže velikim površinama obradivog zemljišta, ima povoljan geografski položaj i klimatske uslove. Prirodni potencijali nisu dovoljno iskorišćeni što negativno utiče na prinose koji još uvek nisu dostigli nivo od pre sankcija. Neophodno je preduzeti određene mere u cilju povećanja konkurentnosti domaćih poljoprivrednih proizvoda i boljeg iskorišćenja poljoprivrednih kapaciteta.
Poslednjih godina je prisutna tendencija pada poljoprivrednog stanovništva i stanja agrara. Nepovoljna posedovna struktura poljoprivrednog zemljišta u Srbiji predstavlja prepreku u primeni savremene tehnologije proizvodnje i korišćenja mehanizacije. Srbija poseduje dobru mrežu kanala za navodnjavanje koji su nedovoljno iskorišćeni. Podzemne vode na gazdinstvu predstavljaju glavni izvor navodnjavanja, a kao metodi najčešće se koriste površinsko navodnjavanje, orošavanje i metoda kap po kap.
Nekontrolisan uvoz mesa za preradu u domaćim klanicama koji je uticao na oscilacije cena stoke i nemogućnost uticaja na poslovnu politiku privatnih klanica obeshrabrili su vlasnike poljoprivrednih gazdinstava da ulažu u stočarsku proizvodnju.
Uprkos niskim prinosima, poljoprivreda Srbije ostvaruje značajne izvozne rezultate. Najviše izvozi žitarice, dok je izvoz mesa i mesnih prerađevina simboličan.
Država je bitan faktor u razvoju poljoprivrede, koja izdvajanjima za direktna plaćanja i podsticaje treba da pomogne poljoprivrednim proizvođačima da povećaju konkurentnost i ostvare veći prinos.
Stanje i razvoj poljoprivrede Srbije
Poljoprivreda Srbije doživela je svoj procvat 80-tih godina prošlog veka. Narednu deceniju karakteriše veliki pad u svim pokazateljima razvoja poljoprivrede, a početkom 21. veka poljoprivreda je ušla u fazu tranzicije što je podrazumevalo privatizaciju i istovremeno odsustvo adekvatnih mera razvojne poljoprivredne politike.
Poljoprivreda je posebno značajan sektor privrede za ekonomski razvoj Republike Srbije. Njen specifičan položaj proizilazi iz ekonomskog, socijalnog i ekološkog značaja, pri čemu je istovremeno i nosilac ruralnog razvoja. U periodu 2001.-2010. godine, učešće primarne poljoprivrede u realizaciji BDP Republike Srbije kretalo se u rasponu 24,6-9,7%, što ukazuje na veliki doprinos nacionalnom bogatstvu.
Povoljni prirodni uslovi u Srbiji pogoduju razvoju poljoprivredne proizvodnje: industrijskog bilja, žitarica, voća i povrća, semenskog i sadnog materijala, lekovitog bilja, krupne i sitne stoke. Razvoj primarne poljoprivredne proizvodnje je važan zbog direktnog uticaja na prehrambenu industriju: konditorsku, sokova, šećera, piva, ulja, brašna, mesa i dr.
Važan zadatak srpske poljoprivrede je povećanje konkurentnosti, pronalazak novih tržišta, prilagođavanje pravilima i standardima EU i STO, nove tehnologije i znanja, koji će spremno odgovoriti na pritiske konkurencije na domaćem i međunarodnom tržištu.
Pored direktnog uticaja na stepen privrednog razvoja, poljoprivreda kao privredna grana indirektno, primenom odgovarajućih mera utiče na agroindustrijski sektor. Neke od mera su: 1) povećanje učešća krupnih robnih proizvođača koji bi pospešili produktivnost proizvodnje 2) veći agrarni budžet i veće učešće subvencija 3) uređenje tržišta agrarnih proizvoda u cilju smanjenja monopola i uspostavljanja stabilnih cena

Sve mere upućuju na neophodno unapređenje kvaliteta proizvoda, usmeravanje proizvođača na proizvodnju kvalitetnijih sorti, sprovođenje marketinških aktivnosti u cilju stvaranja robnih marki i brendova kako bi se steklo poverenje inostranih potrošača.
Sitne parcele, nepovoljna starosna i obrazovna struktura porodičnih poljoprivrednih gazdinstava karakterišu poljoprivredu Srbije. Kod većine gazdinstava proizvodnja je na niskom tehnološkom nivou što je jedan od glavnih problema poljoprivredne proizvodnje. Stočarstvo je slabo razvijen segment poljoprivrede u odnosu na većinu država EU, kod kojih je učešće stočarstva u ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji oko 60%, dok je kod nas svega 30%, što našu poljoprivredu svrstava u ekstenzivnu privrednu oblast. U ostale nepovoljne karakteristike naše poljoprivredne proizvodnje ubrajamo pored navedenih i sledeće: 1) loše korišćenje vodenih potencijala 2) visoka cena industrijskih i agrarnih sirovina 3) ograničena mogućnost porodičnih gazdinstava i zadruga 4) neadekvatan sistem državnog finansiranja i politike kreditiranja poljoprivredne proizvodnje 5) nedostatak potrebnih repromaterijala, mineralnih đubriva i sredstava za zaštitu bilja
Optimalno korišćenje i očuvnje raspoloživih proizvodnih kapaciteta, povećanje obima poljoprivredne proizvodnje, izmena proizvodne strukture u korist intenzivnih vidova proizvodnje namenjenih izvozu, proizvodnja visokofinalnih i visokokvalitetnih proizvoda su osnovni pravci razvoja poljoprivrede i prehrambene industrije. Modernizacija i promena proizvodne strukture u pravcu veće tržišne orijentacije i poboljšane ukupne efikasnosti agrara su neophodni za razvoj poljoprivrede u Srbiji.
Analiza resursa
Stanovništvo
Veliki gradovi, kao izvor lakšeg zapošljavanja i većeg životnog standard, imali su tendenciju priliva velikog broja stanovništva, naročito mlađe populacije. Kao posledica “efekta magneta”, dolazi do promene u procentualnom odnosu stanovnišva između grada i sela, gde je prema statističkim podacima taj odnos 51:49 u korist gradova. U razvijenim zemljama prisutne su vidne razlike u udelu stanosvništva u poljoprivrednoj proizvodnji, od 2,3% u SAD do 65,2% u Kini.
U periodu između dva popisa stanovnistva, poljoprivredno stanovništvo je smanjeno za preko 37% na nivou Srbije, odnosno preko 1/5 na nivou Vojvodine. Smanjenje poljoprivrednog stanovništva je bilo veoma dinamično.

Tabela 1. Promene poljoprivrednog stanovništva Vojvodine i Srbije (po popisima 1991 i 2002) Kategorija | 1991. | 2002. | Promena % | | Vojvo-dina | Srbija | % | Vojvo-dina | Srbija | % | Vojvo-dina | Srbija | Poljoprivredno | 269 | 1.305 | 21 | 215 | 817 | 26 | -20,15 | -37,4 | Aktivno | 150 | 904 | 17 | 125 | 529 | 24 | -16,10 | -41,5 | Izdržavano | 119 | 401 | 30 | 90 | 288 | 31 | -25,23 | -28,18 | Udeo aktivnog uPoljoprivrednom | 55,5 | 69,3 | 80 | 58,3 | 64,7 | 90 | 5,05 | -6,6 | Udeo aktivnog uukupnom aktivnom | 17,2 | 14,6 | 11,8 | 13,7 | 15,6 | 88 | -20,35 | 6,8 | Udeo poljoprivrednog u ukupnom | 13,7 | 16,7 | 82 | 10,6 | 10,9 | 97 | -22,70 | -34,7 |
Izvor: Novković, N.; Mutavdžić, B.; (2010), „Konkurentnost poljoprivrede Vojvodine”; "Central European Journal of Regional Development and Tourism"; Volume 2, Issue 1, 5-30; (strana 6); University of South Bohemia in Ĉeske Budejovice, Faculty of Economics; Czech Republic; University of Pannonia Georgikon, Faculty Keszthely; Hungary; Regional Science Association of Subotica; Serbia
Prema popisu stanovništva iz 2012. godine, poljoprivredno stanovništvo čini oko 21% aktivnog stanovništva, ili u apsolutnim vrednostima 467.104 stanovnika su zaposlena u poljoprivrednom sektoru u odnosu na 2.228.343 aktivnog stanovništva. Skoro tri puta više je zaposleno muškaraca nego žena u poljoprivredi.
Grafikon 1. Članovi gazdinstava i stalno zaposleni na porodičnom gazdinstvu prema polu

Izvor: www.stat.gov.rs., preuzeto 1.4.2014.
Danas, u Srbiji dolazi do promena u poljoprivrednim domaćinstvima, raste broj i udeo takozvanih nepoljoprivrednih i takozvanog mešovitog poljoprivrednog domaćinstva, kao i broj domaćinstava bez aktivnog poljoprivrednika.
Zemljište
Vlasnička struktura poljoprivrednog zemljišta u Srbiji je veoma složena: od mikro farmi u vlasništvu siromašnih seljaka ali i naslednika vraćenog zemljišta, preko malih porodičnih poljoprivrednih i mešovitih farmi, do velikih porodičnih poseda ili u vlasništvu pripadnika „tranzicione elite”. Država je vlasnik jednog dela poljoprivrednog zemljišta (ne postoje zvanične evidencije o površinama), a jedan broj poljoprivrednih preduzeća i kombinata još nije rešio svoj vlasnički status.
Više faktora je direktno uticalo na takvo stanje jer je Srbija u periodu privrednog pada bila izložena pretvaranju državne u privatnu svojinu, uslovljenu procesom privatizacije.
Mnogi investitori iz raličitih sfera poslovanja su ulagali u ugašene kombinate sa svom infrastukturom, jer su videli obradivo zemljište kao siguran vid ulaganja. Ulagano je ciljno, u velike posede, zaobilazeći male proizvođače.
Ukupna površina poljoprivrednog zemljišta u Srbiji iznosi 3.861.477 hektara, od čega je 20011/2012 korišćeno 89%, odnosno 3.437.423 hektara. Od ukupno korišćenog poljoprivrednog zemljišta, 30% je uzeto u zakup. Prosečan broj odvojivih delova korišćenog poljoprivrednog zemljišta po gazdinstvu je šest, a prosečna veličina jednog dela je 0,98 hektara.
Struktura korišćenog poljoprivrednog zemljišta:
73,1% oranica i bašta,
20,7% livada i pašnjaka
4,8% voćnjaka
0,6% vinograda
0,7% okućnica
0,1% ostalih stalnih zasada
Kod oranica i bašta najveće površine su pod žitima (68%) gde dominiraju površine pod kukuruzom (39%) i pšenicom (24%). Od voća, najviše se gaje šljive na 45% i jabuke na 15% površina pod voćem.
Mineralno đubrivo se upotrebljava na površini od 2.298.574 hektara, odnosno 67% ukupne površine korišćenog poljoprivrednog zemljišta. Čvrsti stajnja upotrebljava 49% gazdinstava na površini od 373.871 hektara, što je 11% ukupne površine korišćenog poljoprivrednog zemljišta.
Tabela 2. Prosečne površine obradivog zemljišta zemalja u okruženju po stanovniku Zemlja | Prosečna površina po stanovniku | Crna Gora | 0,30 | Bosna i Hercegovina | 0,40 | Hrvatska | 0,33 | Rumunija | 0,43 | Makedonija | 0,26 | Srbija | 0,56 | Bugarska | 0,46 |
Izvor: Tomić R., Tomić D. (2011.), „Proizvodni potencijali Agroprivrede Srbije – faktor unapređenja konkurentnosti“, Naučni rad, (str. 4), Škola biznisa, Novi Sad Prema podacima u Tabeli 2. možemo zaključiti da Srbija, u odnosu na zemlje u okruženju, zbog znatno veće površine obradivog zemljišta po stanovniku, ima značajne komparativne prednosti.
Poseban problem poljoprivrede u Srbiji predstavlja nepovoljna posedovna struktura zemljišta, koja generiše ekstenzivnu proizvodnju na usitnjenim posedima.
Tabela 3. Posedovna struktura zemljišta Površina gazdinstva (ha) | Srbija | do 5 | 77,4% | 5-10 | 17% | 10-20 | 4,8% | više od 20 | 0,8% |
Izvor: Tomić R., Tomić D. (2011.), „Proizvodni potencijali Agroprivrede Srbije – faktor unapređenja konkurentnosti“, Naučni rad, (str. 6), Škola biznisa, Novi Sad
Podaci u tabeli 3. ukazuju da više od ¾ obradivog zemljišta u Srbiji se nalazi u vlasništvu domaćinstava koja imaju do 5 hektara, dok manje od 1% domaćinstava poseduje više od 20 hektara. Negativna posedovna struktura direktno utiče i na veličinu prosečnog gazdinstva, koja u Srbiji iznosi 3,5 hektara. Posledica sitnih poseda je nizak prinos, a time i smanjena proizvodnja ratarskih useva, čime se objašnjava niža produktivnost u agroprivredi. Nisku produktivnost rada ilustruju sledeći podaci:
Tebela 4. Broj stanovnika koje hrani jedan aktivni poljoprivrednik po odabranim zemljama Zemlja | Broj stanovnika koje hrani jedan aktivni poljoprivrednik | Srbija | 6 | Rumunija | 8 | Mađarska | 9 | Bugarska | 16 | Italija | 22 | Austrija | 22 | EU | 26 | Francuska | 35 | Nemačka | 46 |
Izvor: Tomić, R.; Tomić, D.; (2011), „Proizvodni potencijali agroprivrede Srbije - faktor unapređenja konkurentnosti”; "Škola biznisa"; 3, 1-10; (strana: 6-7); Visoka poslovna škola strukovnih studija; Novi Sad
Sistemi za navodnjavanje
Vodeni režim u Srbiji je veoma povoljan ali nedovoljno iskorišćen. Kanal Dunav – Tisa - Dunav, najveći i jedinstven hidrosistem u svetu, slabo je iskorišćen u navodnjavanju zbog zamuljenosti usled taloženja biljnih i životinjskih ostataka i spiranja zemljišta sa okolnih parcela.
Svega 12% od ukupnog broja gazdinstava je u 2011/2012 godini navodnjavalo 3% korišćenog poljoprivrednog zemljišta. Najčešće navodnjavani usevi jesu povrće, bostan i jagode, čija navodnjavana površina iznosi 64% od ukupne površine pod ovim usevima. Glavni izvor vode za navodnjavanje su podzemne vode na gazdinstvu, oko 61%.
Naječeće upotrebljavani metodi navodnjavanja: 1) Površinsko navodnjavanje- navodnjavanje provođenjem vode po tlu, bilo plavljenjem cele površine ili navođenjem vode kroz male brazde (kanaliće) između redova useva, korišćenjem gravitacije. Najviše se koristi u povrtarskoj proizvodnji. 2) Orošavanje- metod prskanja useva prskalicom pod visokim pritiskom. Najviše se primenjuju u ratarskoj proizvodnji. 3) Kap po kap- metod navodnjavanja spuštanjem vode nisko do biljaka, ili putem mikroprskalica, ili stvaranjem uslova sličnih magli. Najveću primenu ima kod navodnjavanja voća i u povrtarstvu.

SWOT analiza

Snage | Slabosti | Prirodni potencijaliNezagađeni resursi poljoprivredePrerađivački kapacitetiPostojanje obrazovnih i savetodavnih institucija | Sitni posediStaračka domaćinstvaLoše korišćenje vodenih potencijala | Mogućnosti | Pretnje | Ukrupnjavanje poljoprivrednih posedaUnapređenje proizvodnjeRazvoj multifunkcionalne proizvodnjeRazvoj zadrugarstvaVeći obim organske proizvodnjeBolje korišćenje zemljištaBolje korišćenje vodenih resursaMotivacija mladih da ostanu na seluEdukacija ruralnog stanovništva | Ograničenje izvozaNedovoljan uticaj institucija na razvojNedovoljna podrška države razvoju poljoprivrede |
Na osnovu date SWOT analize o konkurentnosti, mogu se definisati sledeće mere daljeg razvoja konkurentnosti poljoprivrede: * Izgradnja sistema za navodnjavanje – raspoloživost vodenih resursa izuzetno je velika, ali je njihova iskorišćenost relativno mala. Razlog niske iskorišćenosti je u nedostatku finansijskih sredstava, koja treba obezbediti po što povoljnijim uslovima. Navodnjavanje omogućava više i stabilnije prinose i održivost poljoprivrede u klimatskim promenama. * Edukacija ruralnog stanovništva – ruralni razvoj jedan je od bitnijih činilaca ekonomskog razvoja, tako da treba da bude orijentisan na edukaciju ruralnog stanovništva u ekonomskom, kulturnom i ekološkom smislu. * Investiranje u ruralna područja – oslobađanje od obaveze plaćanja doprinosa za zapošljavanje u ruralnim područjima, povoljnija kreditna i poreska politika za ruralna područja i druge mere koje bi privukle investitore. * Razvoj malog agrobiznisa i preduzetništva – kada je u pitanju agrobiznis, veliki problem predstavljaju tehnološki problemi, savetodavne institucije, finansijski fondovi i sl. * Brža implementacija standarda u proizvodnji hrane (kao što su GAP, ISO, Halal i dr.), kako bi se zaštitilo zdravlje potrošača i omogućio izvoz.
Proizvodni rezultati
Biljna proizvodnja
Proizvodnja značajnih biljnih kultura u 2013. godini imala je znatno viši nivo od ostvarene proizvodnje u prethodnoj godini.
Tabela 5. Ostvarena proizvodnja osnovnih ratarskih kultura (u 000 tona) | 2008. | 2009. | 2010. | 2011. | 2012. | 2013. | Pšenica | 2095 | 2068 | 1630 | 2076 | 1911 | 2690 | Kukuruz | 6158 | 6396 | 7207 | 6480 | 3533 | 5864 | Šeć. repa | 2299 | 2798 | 3325 | 2822 | 2328 | 2983 | Suncokret | 454 | 378 | 378 | 378 | 366 | 513 | Soja | 351 | 349 | 541 | 441 | 281 | 385 |
Izvor: www.stat.gov.rs, preuzeto 5.4.2014.
Podaci u tabeli 3. ukazuju da je proizvodnja pšenice u 2013. godini u odnosu na 2012. godinu bila veća za 40,8%, a kukuruza za 65,98%. Prema zvaničnim statističkim podacima, u Srbiji je 2013. godine proizvedeno više suncokreta za 40,2%, soje za 37% i šećerne repe za 28,1%.
Posmatrano u odnosu na desetogodišnji prosek (2003-2012) veća je proizvodnja kukuruza za 3,3%, šećerne repe za 7,8%, suncokreta za 34,4%, soje za 7,8%, a manja je bila proizvodnja krompira za 8,9%.
Poređenje proizvodnje ratarskih kultura u 2013. i 2012. godini nije pravi odraz pozitivnih proizvodnih rezultata jer je 2012. godina bila veoma sušna i sa niskim prinosima.
Tabela 6. Proizvodnja osnovih voćnih vrsta Voćna vrsta | Površina (u ha) | Proizvodnja (u t) | Malina | 11041 | 68458 | Višnja | 13990 | 98271 | Jagoda | 1801 | 28929 | Jabuka | 23737 | 332255 | Šljiva | 77949 | 738278 | Grožđe | 22150 | 320491 |
Izvor: www.pks.rs, preuzeto 3.4.2014.
Proizvodnja voća se u 2013.godini obavljala na 239.948 ha i ostvarena je proizvodnja voća od 1.532.603 tona. Povrtarska proizvodnja je bila zastupljena na 281.000 ha sa koje je prinos iznosio 1.976.000 ton. Rod grožđa sa površine od 25.000 ha je bio u skladu sa višegodišnjim prosekom i iznosio je 320.491 tona.
Tabela 7. Struktura površina lekovitog, aromatičnog i začinskog bilja kao i cveća i ukrasnog bilja Struktura površina (u ha) | 2012. | 2013. | Lekovito, aromatično i začinsko bilje | 1337 | 1348 | Cveće i ukrasno bilje | 1379 | 1487 |
Izvor: www.pks.rs, preuzeto 3.4.2014.
Prema podacima iz Tabele zapažamo da zasejane površine pod lekovitim, aromatičnim i začinskim biljem u 2013.godini iznose 1.348 ha što u odnosu na 2012. godinu predstavlja neznatno povećanje od 0,8%. U 2013. godini ukupna proizvodnja cveća i ukrasnog bilja je obuhvatala površinu od 1.487 ha, što u odnosu na 2012. godinu predstavlja povećanje od 7,8%.
Stočarstvo
Stočarstvo u Srbiji od 90-tih godina beleži pad od 1,5% na godišnjem nivou. Negativni rezultati se ogledaju kako po broju, tako po kvalitetu grla. Srbija prosečno ima 0,35 uslovnih grla po hektaru, dok je u Evropi taj prosek jedno grlo po hektaru.
Potrebno je što pre zaustaviti pad u stočarskoj proizvodnji i osipanje stočnog fonda, unaprediti rasni sastav nekih vrsta,kao i jačati domaću genetiku. Kako bismo plasirali stočne proizvode na inostranom tržištu, potrebno je povećati konkurentnost domaćih proizvođača, usaglasiti se sa rugulativom EU, obezbediti kontrolu kvaliteta i potrebne sertifikate.
Udeo stočarstva u poljoprivredi Srbije je ispod 30%, što je znatno niže u odnosu na “dobro strukturisane” poljoprivrede, gde je prosek iznad 50%.
Tabela 8. Broj životinja u R. Srbiji | 2013 | bazni indeks 2012=100 | Goveda | 913147 | 99,2 | Svinje | 3144207 | 100,2 | Ovce | 1616220 | 98,8 | Koze | 225077 | 97,1 | Konji | 15603 | 92,3 | Živina | 23450387 | 97 | Izvor: www.pks.rs, preuzeto 5.4.2014.
Spoljna trgovina
Grafikon 2: Spoljnotrgovinska razmena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda Srbije u periodu 2005-2011 (u milionima USD)

Izvor: www.pks.rs, preuzeto 30.3.2014.
Tržište Evropske unije apsorbuje polovinu ukupnog poljoprivrednog izvoza iz Srbije. Drugo tržište po veličini jesu zemlje iz regiona, članice multilateralnog trgovinskog sporazuma CEFTA. Kao jedina zemlja iz regiona, Srbija uživa povlašćen pristup tržištu Carinske unije, u čijem su sastavu Ruska Federacija, Belorusija i Kazahstan, koji umnogome olakšava plasman poljoprivrednih proizvoda. Poljoprivreda Srbije ima i bescarinski tretman na tržištu Turske.
Od februara 2010. godine počela je obostrana primena trgovinskog Sporazuma između Srbije i EU. Ova činjenica omogućava bescarinski pristup srpskih proizvoda na izuzetno velikom i zahtevnom tržištu, koja se obilato koristi. U trgovini sa EU Srbija ima preferencijalni status za izvoz: 8.700 tona junećeg mesa, 63.000 hektolitara vina i 180.000 tona šećera.
Generalni sistem preferencijala, odobren od strane Sjedinjenih američkih država, pruža mogućnost bescarinskog plasmana srpskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda na tržište Sjedinjenih američkih država.
Grafikon 3: Struktura uvoza agrara Srbije u 2011. godini

Izvor: www.pks.rs, preuzeto 30.3.2014.

Grafikon 4: Struktura izvoza agrara Srbije u 2011. godini

Izvor: www.pks.rs, preuzeto 30.3.2014. Grafikon 5: Regionalna distribucija izvoza poljoprivrede i prehrambene industrije Srbije prikazana po ekonomskim integracijama (u milionima USD)

Izvor: www.pks.rs, preuzeto 3.4.2014. Srbija je u 2013. godini ostvarila suficit u razmeni sa zemljama CEFTA od 1,73 milijarde dolara, što je rezultat uglavnom izvoza poljoprivrednih proizvoda, kao i raznih gotovih proizvoda. Region CEFTA je jedno od retkih tržišta sa kojima Srbija ima kontinuirani suficit u razmeni.
Finansiranje poljoprivrede
Zemljoradničke kreditne zadruge su bile jedine specijalizovane institucije za finansiranje poljoprivednika do osnivanja Privilegovane agrarne banke 1929. godine. Razlog formiranja ovih zadruga je bio spašavanje seljaka od zelenaša, a vremenom su prerasle u samostalne razvojne kreditne organizacije.
Ciklus poljoprivredne proizvodnje je relativno dugačak, od ulaganja tj. setve preko stalnog dopunjavanja procesa u vidu održavanja useva, pa do same žetve. Stoga je neminovno dugo zadržavnje uloženih sredstava. Kao rešenje, potrebno je obezbediti stalnu finansijksu podršku i izvore finansiranja. Razlike u cenama domaćih proizvoda u odnosu na inostrane konkurente, problem u prošlosti zbog inflacija, male mogućnosti uzimanja povoljnih kredita, loša i nedovoljna briga države za agrar, zaduživanje samih poljoprivrednih proizvođača, samo su neki od faktora koji ukazuju na potrebe za stalnom finansijskom podrškom.
Kao siguran i trajan izvor finansijranja poljoprivredne proizvodnje javila se primarna emisija. Primarna emisija se odvijala preko centralne banke koja je obezbeđivala potrebna sredstva za kontinuirano finansiranje poljoprivredne proizvodnje i plasirala ih po pristupačnim uslovima i beneficiranim kamatnim stopama, po ugledu na modele zemalja EU i SAD. Ovakav vid finasiranja bio je pokušaj da se domaćoj poljoprivredi obezbede krediti koji bi bili u skladu sa sezonskim karakterom proizvodnje i potrebe plasmana u kratkom roku. Svake godine je formiran selektivni kreditni potencijal, na osnovu koga je centralna banka odobravala kratkoročne kredite poslovnim bankama iz primarne emisije. Krediti su odobravani po eskontnoj stopi koja je daleko niža u odnosu na kamatnu stopu na tržištu novca. Kreditiranje proizvodnje iz primarne emisije ukinuto je rekonstrukcijom monetarnog sistema (1994.godine).
Uredba o raspodeli podsticaja u poljoprivredi i ruralnom razvoju obuhvata sledeće vrste podsticaja: 1) direktna plaćanja 2) podsticaji za mere ruralnog razvoja 3) posebni podsticaji
Budžet Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede za 2014. iznosi 45,4 milijardi dinara od čega je 91% namenjen subvencijama. Od ukupnih podsticaja koje Republika Srbije daje, 43% izdvaja se za podsticaje u poljoprivredi. Takozvanom „krovnom uredbom“ o trošenju agrarnog budžeta, predviđeno je da poljoprivrednici dobiju 6.000 po hektaru i dodatnih 6.000 uz prikazivanje računa.
Poljoprivrednici će, osim dizel goriva, moći da kupuju i seme i mineralno đubrivo. Ovakav vid subvencionisanja treba da utiče na povećanje produktivnosti i proizvodnje u poljoprivredi. Povećana su i sredstva namenjena razvoju pčelarstva.
Zaključak
Poboljšanje ekonomske situacije u poljoprivredi je u direktnoj sprezi sa nekoliko veoma bitnih faktora koji utiču na istu, a to su: subvencije, praćenje tehnoloških inovacija, obezbeđenje sredstava za razvoj, krediti sa niskim kamatnim stopama i dužim grejs periodima, jačanje domaće proizvodnje u vidu konkurentnosti i očuvanja životne sredine.
Veoma je bitna zaštita domaćih proizvođača, pravilno vođenje politike vezane za subvencionisanje i podsticaj proizvodnje. Takođe, važno je stvoriti direktnu vezu između poljoprivrednih proizvođača i firmi koje koriste poljoprivredne proizvode kao sirovine za svoje pogone.
Neke od mera poboljšanja same agrarne politike su stabilnost cena, adekvatne poreske stope, povećanje produktivnosti i brendiranje proizvoda. Neophodna je stalna edukacija i uključivanje u svetske i evropske sisteme proizvodnje, ujedinjavanje više manjih proizvođača radi lakšeg prodora na tržišta i reformisanje zadrugarstva u selima.
Literatura:
Bugarin, Đ.; (2012), „Polazne osnove za definisanje nužnih promena u vođenju agrarne politike Srbije”; Privredna komora Srbije; Novi Sad
Ćurković, V.; (2013), „Finansijska podrška države proizvodnji organske hrane - velika razvojna šansa Srbije”; Univerzitet Singidunum; Beograd
Novković, N.; Mutavdžić, B.; (2010), „Konkurentnost poljoprivrede Vojvodine”; "Central European Journal of Regional Development and Tourism"; Volume 2, Issue 1, 5-30; University of South Bohemia in Ĉeske Budejovice, Faculty of Economics; Czech Republic; University of Pannonia Georgikon, Faculty Keszthely; Hungary; Regional Science Association of Subotica; Serbia
Pejanović, R.; (2009), „Razvojni problemi poljoprivrede Republike Srbije”; "Agroekonomika"; 41-42, (strana: 5-15); Poljoprivredni fakultet; Novi Sad
Republički zavod za statistiku Srbije: Statistički godišnjaci; Beograd
Tomić, R.; Tomić, D.; (2011), „Proizvodni potencijali agroprivrede Srbije - faktor unapređenja konkurentnosti”; "Škola biznisa"; 3, 1-10; Visoka poslovna škola strukovnih studija; Novi Sad uap.gov.rs www.pks.rs www.stat.gov.rs --------------------------------------------
[ 2 ]. Ćurković, V.; (2013), „Finansijska podrška države proizvodnji organske hrane - velika razvojna šansa Srbije”; (strana: 23); Univerzitet Singidunum; Beograd
[ 3 ]. RZS, Popis poljoprivrede 2012., Knjiga 1, str. 29
[ 4 ]. Tomić, R.; Tomić, D.; (2011), „Proizvodni potencijali agroprivrede Srbije - faktor unapređenja konkurentnosti”; "Škola biznisa"; 3, 1-10; (strana 8); Visoka poslovna škola strukovnih studija; Novi Sad
[ 5 ]. www.pks.rs, preuzeto 30.3.2014.
[ 6 ]. uap.gov.rs, preuzeto 5.4.2014.