Free Essay

Teacher

In:

Submitted By Lalka86
Words 6777
Pages 28
KƏND TƏSƏRRÜFATINDA TORPAQ EHTİYATLARININ SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏSİNİN SOSİAL-İQTİSADİ, EKOLOJİ ƏSASLARI
MÜNDƏRİCAT:

GİRİŞ--------------------------------------------------------------------------------------------- 2 1. Azərbaycanın torpaq örtüyü və onun mühafizəsi tədbirləri--------------------------- 4 2. Azərbaycanın torpaq kadastrının ekoloji xüsusiyyətləri-------------------------------- 8 3. Azərbaycanın torpaq örtüyü strukturunun və tərkibinin bioekoloji xüsusiyyətləri--13 4. Azərbaycanın vahid torpaq fondu, onun mülkiyyət növləri üzrə bölgü strukturu və müasir istifadəçilik vəziyyəti -----------------------------------------------------------------18 5. İqtisadi-coğrafi bölgələrin torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları ------------------------------------------------------------------------------22
NƏTİCƏ ----------------------------------------------------------------------------------------28
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT-----------------------------------------------------29

GİRİŞ SSRI-nin dağılması və Azərbaycan Respublikasının 1991-ci ildə yenidən dövlət müstəqilliyini əldə etməsi ölkənin ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi həyatının bütün sahələrində köklü dəyişikliklərə səbəb oldu. Bu sırada istər müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi, istər ölkə vətəndaşlarının işlə təmin edilməsi və eyni zamanda əhalinin ərzaqla təmin edilməsi baxımından aqrar sahədə aparılacaq islahatlar və onların nəticələri olduqca ciddi əhəmiyyət daşıyırdı. Aqrar iqtisadiyyatın dirçəldilməsi üçün ilk növbədə torpaqlardan səmərəli istifadənin təşkili təmin edilməli, torpaq üzərində mülkiyyət növləri konkret olaraq təsbit edilməli, torpaq ehtiyatlarından istifadəyə nəzarət mexanizmi yaradılmalı, onların mühafizəsi və qorunması kimi məsələlər öz həllini tapmalı idi. Müstəqilliyimizin ilk illərində sadalanan işləri həyata keçirmək nə qədər çətin və tərəddüdlü görünsə də böyük dövlət xadimi Heydər Əliyev o dövrdə ölkə Prezidenti olaraq bütün məsuliyyəti üzərinə götürdü və torpaqların vətəndaşlara əvəzsiz paylanması ilə bağlı radikal siyasi qərar qəbul etdi. Həmin qərarın mükəmməl hüquqi baza ilə icra mexanizmi formalaşdırıldı və torpaq islahatları həyata keçirilməyə başlandı. İslahatlar nəticəsində xalqımızın aqrar tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycan kəndlisi torpaq mülkiyyətçisinə çevrildi. Vahid torpaq fondunun (8,6 mln. ha) təqribən 57,0%-i, yəni 4,9 mln. ha dövlət mülkiyyətinə, 23,7%-i, yəni 2,0 mln. ha bələdiyyə mülkiyyətinə,19,3%-i, yəni 1,7 mln. ha isə xüsusi mülkiyyətə verildi. Həyata keçirilmiş islahatlar nəticəsində 870 minə qədər ailə, yəni təqribən 3 milyon 472 min subyekt torpaq mülkiyyətçisi oldu. Bu fakt ölkənin aqrar bölməsində yeni sosial-iqtisadi münasibətlər sistemi formalaşdırmaqla bu bölmənin sıçrayışlı inkişafına səbəb oldu. Lakin bununla belə torpaq islahatı əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdrınlması və torpağın əsl sahibinə, yəni onu əkib-becərənlərə verilməsində irəliyə doğru atılmış mühüm addım olsa da, unutmaq olmazdı ki, mülkiyyətə verilmiş torpaqların əksər hissəsini vaxtı ilə kolxoz və sovxozların uzun-müddətli istifadəsi dövründə təbii münbitliyini itirmiş torpaqlar təşkil edirdi. Buna görə də sonrakı mərhələlərdə həmin torpaqların münbitliyinin bərpası, artırüması və mühafizəsinə dair nəzəri və təcrübi biliklərin, xüsusilə də torpaq ekologiyası ilə bağlı olan məsələlərin kompleks şəkildə həyata keçirilməsi zəruri idi. Şübhəsiz ki, bütün dövrlərdə əhalinin kənd təsərrüfatı məhsullarına artan tələbatının ödənilməsi ilk növbədə bu məqsədlə istifadə olunan torpaqların münbitliyinin bərpası, artırılması və mühafızəsi probleminin həllindən çox asılı olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, XX əsrin ortalarından başlayaraq bütün dünyada olduğu kimi respublikamızda da elmi-texnikanın sürətli inkişafı ilə əlaqədar yeni-yeni istehsal sahələrinin yaradılması eyni zamanda əhalinin sürətlə artması, onu əhatə edən ekoloji mühitə və ölkənin təbii resurslarına, xüsusilə torpaq ehtiyatlarının istifadəsinə təsirsiz qalmamışdır. Həmin dövrdən başlayaraq ekstensiv formada əkin sahələrinin genişləndirilməsi və həmçinin əkinə yararlı torpaqların qeyri kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün ayrılması, müxtəlif təbii və antropogen təsirlərdən ölkədə münbit torpaq ehtiyatlarının tədricən azalması, torpaqların təyinatı üzrə düzgün istifadə edilməməsi, onun təbii münbitliyinin bərpası, artırılması və bütövlükdə ərazilərdə ekoloji durumun diqqətdən kənarda qalmasının acı nəticələri ilə üzləşməli olduq. Odur ki, hazırda bir tərəfdən respublikada kənd təsərrüfatına yararlı torpaq ehtiyatlarının tükənməsi, digər tərəfdən isə istifadə edilən torpaqların təbii münbitliyinin kəskin şəkildə azalması ilə bitkiçilikdə məhsuldarlığın ildən-ilə aşağı düşməsi ciddi narahatlıq doğurmaya bilməzdi. Bu xüsusda Respublikada kənd təsərrüfatı təyinatlı 4,7 milyon hektar torpaq ehtiyatlarının mövcud durumunu nəzərdən keçirdikdə aydın olur ki, bunun ancaq 2,0 mln.hektarı, yəni 43,2% yüksək və yaxşı keyfiyyətli torpaq sahələri olduğundan becərilən kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul əldə etmək mümkündür. Torpaqların qalan hissəsi, yəni 1,8 mln hektarı (38,8%-i) orta keyfiyyətli olması ilə səciyyələnir ki, bu da becərilən bitkilərin az məhsuldar olacağını əvvəlcədən müəyyənləşdirməyə əsas verir.

1. Azərbaycanın torpaq örtüyü və onun mühafizəsi tədbirləri

Hazırda kənd təsərrüfatında istifadə edilən torpaqların 0,8 mln. hektarı (18,0%o) aşağı keyfıyyətli və şərti yararsız torpaqlara çevrildiyindən demək olar ki, əkin dövriyyəsindən kənarlaşdırılmışdır. Göründüyü kimi ictimai təsərrüfatların uzunmüddətli istifad-sində olmuş bu torpaqlarda baş verən dağıdıcı proseslərin (şorlaşma, şorakətləşmə, eroziya, bataqlaşma, çirklənmə və s.) qarşısı vaxtında alınmadığından torpaqlarda tənəzzül proseslərinin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Odur ki, son onilliklərdə becərilən bitkilərin məhsuldarlığının ildən-ilə azalmasına təsir göstərən əsas səbəblərdən biri də torpaqlarda baş verən tənəzzül prosesinin güclənməsidir. Bütün bunların qarşısının alınması və torpaq ehtiyatlarının mühafizə edilməsi, ondan təyinatı üzrə istifadənin təşkili məqsədilə 28 noyabr 2000-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən “Torpaq ehtiyatlarından istifadəyə və onların mühafizəsinə dövlət nəzarəti” haqqında fərman imzalandı. Beləliklə, ölkədə yuxarıda qeyd edilən prosesə son qoymaq üçün müfəttişlik institutu yaradıldı. Torpaq ehtiyatlarından təyinatı üzrə istifadənin təmin edilməsinin təşkilinin dövlət mexanizmi yaradıldı. Bunun nəticəsində bütün torpaq mülkiyyətçiləri, istfadəçiləri və icarəçiləri tərəfindən torpaq sahələrindən səmərəli istifadə edilməsində, onların mühafizəsinin və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında, dövlət torpaq kadastrının, torpaqların monitorinqinin və texniki uçotunun aparılmasında, habelə yerquruluşu, axtarış və kəşfiyyat işlərinin həyata keçirilməsində, torpaq sahəsi üzərində öhdəliklər və məhdudiyyətlərin, servitutların yerinə yetirilməsində torpaq qanunvericiliyinin tələblərinə riayət edilməsində ciddi dönüş yarandı. Bundan başqa Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 fevral 2004-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiq olunmuş «Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci il-lər)» ilə nəzərdə tutulmuş bir sıra tədbirlər torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təşkili və onların mühafizəsi ilə bağlı müxtəlif işlərin həyata keçirilməsinə əsaslı zəmin yaratdı. Eyni zamanda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 sentyabr 2006-cı il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş «Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbilər Planında ölkənin iqlim, torpaq şəraiti və üzvi əkinçiliyə əsaslanan yeni meşələrin salınması üzrə perespektiv sahələrin müəyyənləşdirilməsi üçün meşə quruluşu layihələndirmə işlərinin başa çatdırılması, bir sıra zavodların fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitə dəymiş zərərin təsirinin aradan qaldırılması, torpaq qatının mühafizəsi və bərpası, şoranlaşmaya qarşı tədbirlərin müəyyən edilməsi kimi məsələlər öz əksini tapdı. Belə vəziyyətdə torpaq üzərində baş verən hüquqi, sosial-iqtisadi və ekoloji proseslərin hazırki mərhələdə kəsb etdiyi aktuallıq bu sahədə olan dəyişiklərin və onların inkişaf tendensiyalarının elmi əsaslarının formalaşdırılmasını şərtləndirirdi. Azərbaycanda torpaq örtüyünün müxtəlif olmasına əsas səbəb relyef və iqlim şəraitinin müxtəlifliyidir. Hümusun miqdarı nə qədər çox olarsa, torpağın rəngi bir o qədər münbit olar. Ən çox hümus qara torpaqdadır (10-12%). Qəhvəyi və qonur dağ-meşə torpaqlarında 5-10%, şabalıdı torpaqlarda 4-6%, boz-qonur və boz torpaqlarda 2-3%-dır. Azərbaycanın rütubətlənmə əmsalı vahiddən çox olan ərazilərində - qonur və qəhvəyi dağ-meşə, dağ-çəmən, sarı, qara və tünd şabalıdı kimi münbit torpaqlar yayılıb. Dağlıq ərazilərdə yayılan bu torpaqlarda dəmyə əkinçiliyi geniş yayılıb. Quraq ərazilərdə yayılan boz, boz-qonur, boz-çəmən, şoran, açıq şabalıdı torpaqlar daha az münbitliyə malikdir. Düzənliklərdə yayılmış bu torpaqlarda suvarma əkinçiliyi inkişaf edib. Azərbaycanda hündürlük qurşağına görə torpaqlar aşağıdakı kimi formalaşıb: 1. Yarımsəhra və quru-çöl iqlimə malik Azərbaycan düzənliklərində (Lənkəran ovalığından başqa) boz, boz-qonur, boz-çəmən torpaqlar geniş yayılıb. Suvarma şəraitində pambıq, taxıl və bol meyvə yetişdirilir. Qış otlağı kimi istifadə olunur.
Şoran torpaqlar Kür-Araz ovalığında, Abşeronda, Şərur və Ordubad düzənliklərində tala şəklində yayılıb. Buna səbəb suvarılmanın düzgün aparılmaması, suvarma kanallarının əksəriyyətinin dibinin betonlaşdırılmaması, qrunt sularının səthə yaxın olmasıdır. Meliorativ tədbirlər - yəni torpaqların yuyulması və kollektor-drenaj şəbəkəsi çəkməklə şoranlığı aradan qaldırmaq olar. 2. 800 m-ə qədər dağətəyi və alçaq dağ çöllərində şabalıdı torpaqlar yayılıb. Iqlim qismən rütubətli olduğundan Böyük və Kiçik Qafqazın dağ ətəyində, Acınohurda – tünd şabalıdı; Gəncə-Qazax və Mil-Qarabağ düzlərində isə iqlim quraq olduğundan – açıq şabalıdı torpaqlar geniş yayılıb. Bu torpaqlarda dəmyə şəraitində üzüm, taxıl, günəbaxan, kartof və tərəvəz becərilir. 3. 700-2000 m arasında mülayim-isti iqlimə malik dağlıq ərazilərdə dağ-meşə torpaqları yayılıb. Sarı, qara, qonur və qəhvəyi rəngli növlərə ayrılır. Çürüntü ilə zəngin rütubətli meşələr altında- qonur; iqlimi nisbətən quraq keçən meşələr altında isə - qəhvəyi torpaqlar inkişaf edib. Sarı torpaqlar rütubətli subtropik iqlimə malik Talış dağları və Lənkəran ovalığında yaranıb. Tərkibində dəmir çox olduğundan torpaq qırmızı və sarı rəngə çalır. Çay, limon, feyxoa, tərəvəz və tütün becərilir. Dağ qara torpaqlar yüksək məhsuldar olub Şamaxı, Ismayıllı və Gədəbəy rayonlarında yayılıb. Dəmyə şəraitində taxıl, kartof, günəbaxan, üzüm yetişdirilir. 4. 1800-2000 m-dən hündür sahələrdə yağıntı sularının təsiri ilə dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır. Subalp və alp çəmənlikləri ilə örtülmüş bu ərazilərdə dağ-çəmən torpaqlarının ibtidai torflu, çimli kimi növləri yayılmışdır. 5. Daha hündür dağ zirvələrində iqlim soyuq olduğundan torpaq əmələ gəlməsi üçün şərait yoxdur. 6. Şollar düzü, Qanıx-Əyriçay vadisi və Kür çayının kənarlarında - allevüal-çəmən torpaqları yayılıb. Azərbaycanda rekultivasiya tədbirlərinin köməyi ilə Abşeron və Cənub-Şərqi Şirvanın neftlə çirklənmiş, Daşkəsənin dağ-mədən sənayesi ilə pozulmuş torpaqların yenidən bərpa etmək zəruridir. Təkrar şoranlaşma, torpaq eroziyasının sürətli inkişafı və iqlimin qurşaqlaşması Azərbaycanda səhralaşma prosesinin sürətlənməsinə səbəb olur. Azərbaycanın dağlıq sahələrində meşələrin qırılması, torpaqların eroziyası nəticəsində yarğan-qobu şəbəkəsi genişlənir. Eroziyanın qarşısını almaq üçün yarğan və qobular bərkidilir, ağac və kollar əkilir, yamaclarda terraslar salınır. Kür-Araz ovalığının suvarılan torpaqlarında qrunt sularının səviyyəsi qalxaraq şoranlıqlar yaradır. Belə torpaqların meliorasiyası vacibdir.

2. Azərbaycanın torpaq kadastrının ekoloji xüsusiyyətləri Uzun illər ölkədə aqrar sənaye komleksinin ekstensiv inkşafı, əkinçilik mədəniyyətinin aşağı səviyyədə olması və il ərzində bir neçə öhdəlikləri özünə yük edən dövlət planları torpaqlarımızda şoranlaşma, eroziya, kimyəvi çirklənmə, əkinaltı qatın kipləşməsi kimi mənfi proseslərin təsiri altında böyük ərazilərdə torpaq deqradasiyasına (torpağın bioloji və iqtisadi məhsuldarlığının itməsi) səbəb olmuşdur.
Eroziya proseslərinin əsas səbəbləri yamaclarda maili ərazilərdə eroziya təhlükəsini və torpaq-relyef xüsusiyyətlərini nəzərə almadan torpaq istifadəçiliyinin düzgün təşkil edilməməsi ilə, yay otlaqlarında və kənd ətrafı otlaq sahələrdə isə mal-qaranın nizamsız otarılması ilə əlaqədardır. Dağlıq və dağətəyi rayonlarında tətbiq olunan aqrotexniki qaydalar aran zonası üçün nəzərdə tutulan qaydalardan heç cür fərqlənmirdi. Eyni zamanda dağ yamaclarında meşələrin sistemsiz qırılması və ərazidə nəzərdə tutulan meşə-meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməməsi vəziyyəti daha da gərginləşdirmişdi. Dövlət Statistika Komitəsinin 1980-ci ildən etibarən bu günə qədər təqdim olunan illik hesabatları bunu təsdiq edir. Azərbaycanda torpaqların şorlaşması prosesi kənd təsərrüfatına böyük ziyan vuran ən təhlükəli prosesdir. Hal-hazırda kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin 1.62 mln. ha-ı şorlaşmaya məruz qalmışdır və bunun da 627 min ha suvarılan ərazilərin payına düşür. Torpağın şorlaşması suvarmanın düzgün normallaşdırılmaması, sistemsiz təşkili, ərazidə torpaqmeliorativ xüsusiyyətləri nəzərə alınmadan su hövzələrinin və su anbarlarının inşası nəticəsində qrunt sularının səviyyəsinin qalxması səbəbindən baş verir. Digər tərəfdən suvarma kanallarında və kollektor-drenaj sistemlərində olan nasazlıqlar şorlaşmanın əsas səbəblərindən sayıla bilər. Son 30-40 il Azərbaycanda suvarma şəbəkəsində mövcud olan bərbad vəziyyət, o cümlədən bərpa işlərinin aparılmaması və bu sahədə hökm sürən nəzarətsizlik torpaqlarımızın təkrar şorlaşmasına səbəb olmaqla yanaşı ölkədə ərzaq təhlükəsizliyi proqramının yerinə yetirilməsinə böyük mane yaradaraq iqtisadiyyatımıza milyon manatlarla ziyan vurmuşdur. Əgər belə bir faktı nəzərə alsaq ki, 1 ha şorlaşmış torpaq sahəsini özünün əvvəlki münbit vəziyyətinə qaytarmaq üçün 1 milyon dollar vəsait tələb olunur, onda ölkəmizdə şoran torpaqların meliorasiyası üçün milyard manatlarla vəsaitin tələb olunduğunu görərik. Buna baxmayaraq bu gün də vəziyyət gərgin olmaqla davam edir. Ölkədə mövcud olan təsərrüfatlararası və təsərrüfatlardaxili kanalların yalnız 4.1%-i örtüklənmişdir, yəni mövcud kanalların 95%-dən çoxu səth örtüyü olmadığından bu kanallarda hər il 2.5-3.5 mlrd. mP 3 Psu itkisi baş verir. Əgər bu itkini 50% azaltmaq olarsa bu da suvarılan sahələrin həcmini
150-200 min ha artırmağa yetərli olan bir faktdır. Uzun illər ölkəmizin təsərrüfatlarında (keçmiş kolxoz və sovxozlarda) kənd təsərrüfatı bitkilərinin zərərvericilərinə və xəstəliklərinə qarşı mübarizə üçün milyon tonlarla kimyəvi preparatlardan və gübrələrdən (pe Bu illərdə həmin məqsədlə tətbiq olunan kimyəvi maddələrin miqdarı tələb olunan normadan 10-15 dəfə, bəzən isə daha çox olmuşdur. Bu səbəbdən ölkə ərazisinin 13-15%-i bu maddələrlə çirkləndirilmişdir. Hələ indi də respublikanın pambıqçılıq və üzümçülük rayonlarında 1 ha torpaq sahəsində mövcud olan qalıq toksiki maddələrin miqdarı 30-180 kg arasında dəyişməklə beynəlxalq normativlərlə icazə verilən həddən 50-60 dəfə yüksəkdir. Son 30-40 il ərzində dağ-mədən işlərinin tullantıları, neft məhsulları tikinti-inşaat tullantıları vasitəsilə ölkədə 30 min hadan çox torpaq sahəsi çirklənmişdir. Bu torpaqların inventarizasiyası 1986-cı ildə çox səthi aparılmasına baxmayaraq nə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, nə də Respublika Nazirlər Kabineti tərəfindən hələ də ölkədə müxtəlif səbəblərdən çirklənmiş torpaqların dəqiq inventarizasiyası və onların rekultivasiyası istiqamətində aparılan işlər ləng gedir. Azərbaycan üçün xarakterik olan və çox qorxulu proseslərdən biri də səhralaşma prosesidir. Bu gün bu proses Azərbaycanda çox intensiv və özünə məxsus xüsusiyyətlərlə baş verir. Bunun əsas səbəblərindən birisi ölkə ərazisinin 60%-ə qədərini arid iqlim şəraitinə mənsub olmasıdır. Ərazimizin 40%-də quraqlıq əmsalı səhralarla analoji xarakter daşıyır. Quraqlığın il boyu üstünlük təşkil etməsi əhalimizin təxminən 4.5 mln. nəfəri yaşayan arid zonada torpaqların deqradasiyasına və nəhayət səhralaşmaya səbəb olur. Arid ərazinin yüksək dağ silsilələri ilə sərhədlənməsi yarımsəhra, quraqlıq-çöl və kserofit-kol formalarının yaranmasına şərait yaradır. Digər tərəfdən insanın intensiv təsərrüfat fəaliyyəti, landşafta düşən “yükün ağırlığı” arid və semiarid zonalarda təbii komplekslərinin təbii strukturunun pozulmasına səbəb olaraq antropogen landşaftın formalaşmasını sürətləndirmişdir. stisidlər və herbisidlər və s.) istifadə olunmuşdur. Nəticədə ekzogen geoloji proseslər güclənmiş, geokomplekslərin biopotensialı zəifləmiş və bu səbəbdən də səhralanma prosesi sürətlənmişdir. Respublikamızın ərazisi geomorfoloji baxımından düzənlik (dəniz səviyyəsindən aşağı və yüksəkliyi 200 m-ə qədər olan ərazi), dağətəyi (200 m-dən 500 m-ə qədər yüksəkliyi olan), dağlıq (500 m-dən 2000 m-ə qədər yüksəkliyi olan) və yüksək dağlıq (yüksəkliyi 2000 m-dən çox olan ərazi) zonalara bölünür. Düzənliyin ümumi sahəsi 3690 min ha olmaqla ərazinin 42.7% -ni təşkil edir. Dağətəyi zonanın ərazisi 2099.9 min ha olub ərazinin 24.3%-ni, dağlıq və yüksək dağlıq ərazinin sahəsi isə 2851.8 min ha olub ərazinin 32.5%-ni təşkil edir. Ərazinin 46.8%-nin mailliyi 1°-dən aşağı olmaqla bura
Kür-Araz düzənliyinin əsas hissəsi daxildir. Ərazimizin 14.6%- nin mailliyi 1-3°, 9.3%-nin mailliyi isə 3-5°təşkil edir. Yüksək dağlıq hissə əsasən çox dik yamaclara malik olmaqla, ərazinin 4.3%-nin mailliyi 20°-dən çoxdur. Elə bu səbəbdən sıldırımlı dağ yamaclarında egzogen geoloji proseslər, o cümlədən Yerin üst qatının və torpağın deqradasiyası çox intensiv baş verir. Azərbaycanın coğrafi yerləşməsi və çox mürəkkəb relief şəraiti atmosfer prosesləri ilə qarşılıqlı əlaqədə ərazidə öz xüsusiyyətləri ilə fərqlənən müxtəlif relyef tiplərinin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Düzənlik ərazilərdə yay bürkülü və quraq olmaqla qış soyuq və rütubətli keçir, amma bu proses vaxtaşırı yazın soyuq və isti hava axınları ilə müşayət olunur. Dağlarda çox pilləli yüksəklik sistemləri daima qar zolaqları ilə örtülü olmaqla intensiv işıqlanan və kölgəli dağ yamaclarının iqlim göstəriciləri bir-birindən kəskin fərqlənir. İlin ən yüksək temperaturu Kür-Araz düzənliyində və Lənkəran zonasında müşahidə olunmaqla əsasən 14°-dən yüksək olur. Dağlıq zonada isə temperatur 4-6° -dən aşağıdır. Atmosfer çöküntülərinin miqdarı müxtəlif rayonlarda müxtəlifdir. Abşeronda ildə ən az (160 mm), Lənkaran düzənliyində isə lap çox(1600mm) yağıntı düşür. Azərbaycanın torpaq ehtiyatları müxtəlif gipsometrik ölçülü, çox vaxt kəsişən, parçalanan relyefi və çox dik yamacları olan ərazilərdən təşkil olunmuşdur; bu ərazinin 50%-dən çoxu dağların payına düşür. Bütün bunlar onlardan səmərəli istifadəyə, eləcə də kənd təsərrüfatı istehsalının intensivləşdirilməsinə təsir göstərir.
Azərbaycanda torpaq kadastrı aparılmasının vacibliyi relyefin, iqlimin, torpaq örtüyünün rəngarəngliyi, torpaq fondunun yüksək kənd təsərrüfatı mənimsənilməsi, onun əhali üçün böyük əhəmiyyəti, kənd təsərrüfatının inkişaf etmiş ixtisaslaşması, onun səviyyəsinin yüksəldilməsi perspektivi və zərurəti ilə müəyyən edilir. Azərbaycanda torpaq kadastrı ilə bağlı işlər 1961-ci ildən aparılır. Bu işlər torpaqların irimiqyaslı xəritələşdirilməsi üçün materialların axtarışı və ümumiləşdirilməsindən başlanmışdır. Bu isə ayrılmış xüsusi kadastr rayonlarında kadastr işlərinin aparılmasının əsasını qoymuşdur. Bu vacib tədbirin keçirilməsi üçün torpaq fondunun keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi prinsiplərinin daha da təkmilləşdirilməsi və dərinləşdirilməsi tələb olunurdu. Azərbaycan şəraitində həmin prinsiplər V.R. Volobuyev və başqa alimlər tərəfindən əsaslandırılmışdır. Azərbaycanda torpaqların kadastrı üzrə işlərdə çıxış vəziyyəti – bitkilərin tələblərinin, kənd təsərrüfatının regional ixtisaslaşmasının nəzərə alınması ilə, torpaq novlərinin qruplarda – aqroekoloji baxımdan kifayət qədər eyni keyfiyyətli dərəcələrdə birləşdirilməsi ilə başa çatan hərtərəfli qiymətləndirilməsi olmalıdır. Torpaqların bonitirovkası, yəni onların nisbi dəyərinin müəyyən edilməsi artıq formalaşmış aqroekoloji torpaq qruplarından (torpaq dərəcələrindən) istifadə yolu ilə aparılmalıdır. Torpaqların ümumi xassələrinin dərin və hərtərəfli aqroekoloji xarakteristikası – onların aqronomik, istehsal baxımından düzgün qiymətləndirilməsinin zəruri əsasıdır. V.R. Volobuyevin (1961) qeyd etdiyi kimi, yer ərazilərinin ümumi torpaq tədqiqatları proqramı aqroekoloji tədqiqatlarla əsaslı surətdə tamamlanmalıdır. Azərbaycan torpaqlarının ilk, daha iri bölünməsi kimi zonal bölgü xidmət edir. Çünki zonal torpaq-iqlim şəraiti kənd təsərrüfatı ixtisaslaşmasının, eləcə də meşə təsərrüfatının əsas elementlərini müəyyən edir. Torpaqların zonadaxili təbii-kənd təsərrüfatı (kadastr) rayonlarına bölünməsi və onların bonitirovkası torpaq xassələrinin və bitkilərin bu və ya başqa xassəyə reaksiyasının daha ətraflı öyrənilməsinə söykənməlidir. Torpaq proseslərini idarə etmək və ya aqrotexniki üsulların və meliorasiyanın köməyi ilə torpaqların bu və ya başqa xassələrinin dəyişdirilməsi imkanlarını da bilmək zəruridir. İzahat üçün deyək ki, eyni bir torpaq müxtəlif bitkilər üçün müxtəlif qiymətə malikdir. Öz dövründə B.T.Nəzirova (1982) torpaq-kadastr rayonlaşdırılması xəritəsini tərtib etmişdir. Burada respublika 13 rayona bölünmüşdür. Respublika torpaqlarının bonitet ballarının toplam şkalalarından çıxış edərək, ixtisaslaşmanı (aqrosenozların tələbatı) və aqroekoloji şəraiti nəzərə alaraq Q.Ş. Məmmədov (1989, 1998, 2000) tərəfindən hər bir kadastr rayonu üçün torpaqların bonitet balları şkalası və ayrı-ayrı torpaqkadastr rayonları üzrə torpaqların nisbi dəyərlilik əmsalları tərtib edilmişdir.

3. Azərbaycanın torpaq örtüyü strukturunun və tərkibinin bioekoloji xüsusiyyətləri

Azərbaycanın torpaq örtüyü özünün mürəkkəb quruluşu ilə seçilir. Tropik meşələri və savannaları çıxmaqla planetin bir çox landşaft və iqlim tipləri respublika ərazisində müşahidə edilir. Respublika torpaqları özünün coğrafi paylanmasına görə ərazinin yüksəkliyinin dəyişməsi ilə əlaqədar şaquli zonallıq qanunauyğunluğuna tabedir. Torpaq örtüyünün formalaşmasına həlledici təsir göstərən iqlim və bitki örtüyündəki fərqlər də onunla əlaqədardır. Dağ-çəmən torpaqları. Bu torpaqlar alp və subalp çəmənlərinin və çəmən-bozqırlarının torpaqlarına aiddir. Dağ-çəmən torpaqları Böyük və Kiçik Qafqaz və Talışın yüksək dağlıq zonalarında yayılmışdır. Azərbaycanın dağlıq ərazilərinin ayrı-ayrı hissələri bir sıra fiziki-coğrafi şəraitlərinə - iqlim rejiminə, bitki tipinə, torpaq əmələgətirən süxurların xarakterinə görə fərqlidir. Ekoloji-coğrafi şəraitin müxtəlifliyi dağ-çəmən torpaq tipini üç yarımtipə bölməyə imkan verir: çimli-torflu dağ-çəmən, çimli dağ-çəmən, qaramtıl dağ-çəmən. Bu tip torpaqlar Böyük və Kiçik Qafqazın yüksək dağlıq zonasının 1800-3000 m yüksəkliyində müşahidə edilir. Ümumi sahəsi 559,3 min ha ( 6,5 %) olub, yüksək dağlıq alp və subalp çəmənləri, taxıllı-otmüxtəlifliyi altında formalaşmışdır. Dağ-çəmən torpaqları humusun yüksək miqdarı ( 10 %-dən çox) və dərinliyə getdikcə kəskin şəkildə azalması, mübadilə həcminin 45-60 m.ekv və turş reaksiyasının yüksək olması ilə səciyyələnir. Dağ-çəmən torpaqlareının torpaq örtüyünün strukturu Böyük və Kiçik Qafqazın, Dağlıq Talışın, Naxçıvanın bir sıra rayonlarında torflu dağ-çəmən (alp), çimli dağ-çəmən (subalp) və qaratorpağabənzər dağ-çəmən ( çəmən-meşə), yuyulmuş qonur dağ-meşə torpaqlarının, relyefin eroziya formalarının bu torpaqlarla müxtəlif şəkildə birləşmələrindən ibarətdir. Dağ0çəmən torpaqları yüksək məhsuldarlıqlı yay otlaqları, biçənəklər, qismən isə köküyumru bitkilər altında istifadə olunur. Qonur dağ-meşə torpaqları. Bu torpaqlar Böyük və Kiçik Qafqazın meşə zonasının 900-1200 m yüksəkləri arasında yayılmışdır və ümumi sahəsi 416,5 min ha ( 4,8 %) olan ərazini əhatə edir. Qonur dağ-meşə torpoaqları yekcins profilə malikdir; onlar üçün humusun yüksək ( 5- %) miqdarı yuxarıdan aşağıya doğru azalır, udulmuş əsasların cəmi yüksək ( 28-40 m.ekv / 100 qr torpaqda), torpaq reaksiyası tuirşdur ( pH 6,0-6,7). Bu torpaqlar bəzən səthdən başlayaraq skeletli olur. Qonur daq-meşə torpaqlarına yuiyulmuş dağ-meşə və meşə altından çıxmış qonur torpoaqlar da aid edilir. Qəhvəyi dağ-meşə torpaqları. Qonur dağ-meşə torpaqları ilə müqayisədə qəhvəyi dağ-meşə torpaqları quru və mülayim isti ( yağıntıların ümumi miqdarı 400 mm, orta illik temperatur 12oC) şəraitində formalaşır. Bu torpaqlar Böyük və Kiçik Qafqazın və Lənkəran vilayətinin orta dağlıq və dağətəyi qurşağının 600-1200 m hündürlüyündə yayılmışdır. Ümumi sahəsi 1212,0 min ha-dır ( 14 %). Bu tip torpağın əmələ gəlməsi meşələrin tədricən seyrəkləşməsi, ağacları kol formasiyasının əvəz etməsi ilə bağlı olmuşdur. Meşə örtüyünün seyrəkləşməsi və ot bitkilərinin yaxşı inkişafı torpaqda böyük miqdarda kök kütləsinin və humusun ( 6 % və daha çox) toplanmasına səbəb olmuşdur. Bu zonanın ekoloji xüsusiyyətləri qəhvəyi torpaqların profilin morfoloji quruluşuna, mikromorfoloji xüsusiyyətlərinə, fiziki-kimyəvi xassələrinə görə rəngarəngliyini şərtləndirir ki, bu da onları aşağıdakı yarımtiplərə bölməyə imkan verir: yuyulmuş dağ-meşə, tipik qəhvəyi dağ-meşə, karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə. Dağ qaratorpaqlar. Dağ qaratorpaqlar orta dağlıq zonada, yəni 800-1600 m yüksəkliklərdə yayılmışdır. Ümumi sahəsi 76,2 min ha ( 0,9 %), olub, ayrı-ayrı kiçik və böyük massivlər şəklindədir. Torpaq əmələgəlmə şəraiti mülayim-soyuq yarımrütubətli iqlim xüsusiyyətləri ilə səciyyələnir. Çöl bitkiləri altında inkişaf edən dağ qaratorpaqlar humusun yüksək miqdarı ( 6-7 %) ilə seçilir. Əvvəlki zonaların torpaqlarından fərqli olaraq onun profil boyu tədricən azalması səciyyəvidir. Humus qatının qalınlığı 60-120 sm-dir. Udulmuş əsasların tərkibində kalsium (60-90%), maqnezium (5-40 %) və natrium üstünlük təşkil edir. Humusun yüksək miqdarı ilə əlaqədar torpaqda azotun miqdarı da yüksəkdir. Qaratorpaqlar aşağıdakı yarımtiplərə ayrılır: yuyulmuş dağ qaratorpaq ( atmosfer yağıntılarının nisbətən yüksək olduğu) və kipləşmiş tipik dağ qaratorpaqlar ( ağır qranulometrik tərkibli). Hazırda dağ qaratorpaqları taxılçılıq, dəmyə üzümçülükdə və tərəvəzçilikdə geniş istifadə olunur. Sarı torpaqlar. Ümumi sahəsi 157,1 min ha ( 1,8 %) olan bu torpaqlar Lənkəran vilayətinin dağətəyi və ovalıq ərazilərində yayılmışdır. Bu torpaqlar şabalıdyarpaq palıd ağaclarından ibarət Girkan tipli meşələr altında formalaşır. Ərazinin böyük sahələri çay plantasiyaları altımnda yerləşmişdir. Zona daxilində rütubətli subtropik torpaq əmələgəlmənin iki növmüxtəlifliyi səciyyəvidir: dağ sarı və sarı podzollu. Dağ sarı torpaqların üst qatında humusun miqdarı 6-8 % çatır ki, o da profil boyu aşağıya doğru zürətlə azalır. Zonanın düzən sahələrində düzən meşələri altında qrunt sularının yüksək olduğu şəraitdə müxtəlif dərəcəli podzolluğa malik olan sarı-podzollu torpaqlar formalaşır. Yuxarı horizontda humusun miqdarı 5 % təşkil edir, dərinliyə doğru kəskin şəkildə azalır. Şabalıdı torpaqlar. Bu tip torpaqlar Azərbaycan ərazisinin 2200,6 min hektar və 25,5 % sahəsini tutur. Bu torpaqlar 200 m yüksəklikdə dağətəyi və alçaq dağlıq qurşaqda yayılmışdır. Bu zona üçün quru bozqırların bitki örtüyü səciyyəvidir. Şabalıdı torpaqlar öz xüsusiyyətlərinə görə ( humus, karbonatların miqdarı) açıq-şabalıdı, şabalıdı və tünd-şabalıdı torpaqlara bölünürlər. Açıq-şabalıdı torpaqlar nəmliyin kifayət qədər olmadığı, orta illik temperaturun (13o) yüksək olduğu quru çöllərin yarımsəhralarla kəsişdiyi ərazilərdə yayılmışdır. Humusun miqdarı 3-5 %, torpağın reaksiyası isə zəif qələvidir. Şabalıdı tipinə aid torpaqlarda udulmuş əsasların cəmində kalsium üstünlük təşkil edir ( 90 %) və bu torpaqlar ağır gillicəli qranulometrik tərkibə malikdirlər. Şorakətləşmiş şabalıdı torpaqlarda mübadiləvi natrium da vardır. Şabalıdı torpaqlar arasılnda genetik cəhətdən ona tabe olan çəmən-şabalıdı torpaqlarda ayrılır ki,Ş bu torpaqlarda qrunt suyunun səthə yaxın yerləşdiyi ərazilərdə formalaşmışdır. Bu torpaqlar yarımhidromorf rejimi ilə səciyyələnir. Boz və boz-qonur torpaqlar. Bu tip torpaqlar Kür-Araz ovalığında 249,3 min hektar sahədə (28,9%), yayı quraq olan subtropik iqlim şəraitində yayılmışdır. Boz torpaqlar humusun az miqdarda ( yuxarı qatda 1,5-2 %) olması, səthdən karbonatlılığı ilə səciyyələnir. Boz torpaqlarda şorakətləşmə əlamətləri, “V” qatının kipləşməsi və torpağın zəif qələviliyi onun əsas xassələrindəndir. Boz-qonur torpaqlar profilinin genetik horizontlara aydın differensiasiya olması ilə seçilir. Bu torpaqlar aşağıdakı xüsuisiyyətləri ilə səciyyələnir: humusun az miqdarı ( 2 % qədər), kipləşmiş “V” qatının olması, kalsium karbonatın və gipsin genetik qatlarda kəskin differensiasiyası, gil hissəciklərinin üst qaytlardan yuyulub, şorakətli horizontlarda toplanması. Bu torpaqlar üçün torpaq profilinin asan həll olan duzlardan yuyulması, qələvi reaksiyası və gipsin toplandığı dərinliyin olması da səciyyəvidir. Boz torpaqlar humus horizontunun qalınlığından, qranulometrik tərkibdən, şorlaşma dərəcəsindən, şorakətləşmə və digər amillərdən asılı olaraq aşağıdakı yarımtiplərə ayrılır: tünd-boz, adi boz və açıq-boz. Çəmən-boz torpaqları. Bu torpaqlar boz və boz-qonur torpaqlar kimi də Azərbaycanın quru və yarımsəhra iqlimi şəraitində yayılmışdır. Ümumi sahəsi 1050,8 min ha olub respublika ərazisinin 5,5 % təşkil edir. Bu tip torpaqlarda torpaqəmələgəlmənin çəmən tipi ərazisinin xüsusi hidroloji rejimi, qrunt suyunun qalxması və səthi rütubətləşmə ilə bağlıdır. Yüksək karbonatlıq və humusluluq Qarabağ düzündə yayılmış çəmən-boz torpaqlarını əlverişsiz su-fiziuki xassələri, qranulometrik tərkibi və yüksək kipliyi olan Şirvan düzünün çəmən torpaqlarından fərqləndirir. Qeyd etmək lazımdır ki, boz-qonur və boz torpaqlardan fərqli olaraq çəmən-boz torpaqlarının udulmuş əsaslarının cəmində kalsiumun miqdarı azalaraq, maqneziumun miqdarı artır. Çəmən-boz torpaqlarda udulmuş natriumun miqdarı da çoxdur. Çəmən-boz torpaqlar çox münbitdir. Lakin onların istehsal qabiliyyətini artırmaq və kənd təsərrüfatı istehsalında səmərəli istifadə etməkdən ötrü bir sıra tədbirlərin də görülməsi vacibdir. Şorlaşmış və şoran torpaqları Bu tip torpaqlar Azərbaycanın ovalıq ərazilərində lokal ləkələr şəklində yayılmışdır. Şoranların əmələ gəlməsi minerallaşmış qrunt suların səthə yaxınlığı və buxarlanmanın düşən yağıntılardan çox olması ilə əlaqədardır. Şoranlar güclü qələvi reaksiyası, udulmuş əsasların cəmində maqnezium ( 50 %) və natriumun (20 % və daha çox) üstün olması ilə seçilir. Genezisinə, morfoloji quruluşuna və kimyəvi tərkibinə görə şoranlar takırabənzər, şişən, sodalı və başqa qruplara bölünürlər. Bu tiupdən olan torpaqlar üçün asan həll olan duzların səthdə toplanması da səciyyəvidir. Bir metrlik torpaq qatında quru qalığın miqdarı 3-5 %-dir. Duzlarının tərkibinə görə şoranlar xloridli və xloridli-sulfatlı torpaqlara bölünürlər. Azərbaycanın şoran torpaqları ən az münbit torpaqlar hesab olunurlar. Onlar yalnız yuyulduqdan və mədəniləşdirildikdən sonra əkinçilik üçün yararlıdır. Lakin bu torpaqlar qış otlaqları kimi daha çox intensiv istifadə olunurlar. 4. Azərbaycanın vahid torpaq fondu, onun mülkiyyət növləri üzrə bölgü strukturu və müasir istifadəçilik vəziyyəti

Azərbaycan Respublikasının vahid torpaq fondunu təşkil edən 8.641.506 hektar ərazi məqsədli təyinatı və hüquqi rejiminə uyğun olaraq aşağıdakı kateqoriyalara ayrılır:
- kənd təsərrüfatlı təyinatlı torpaqlar – 4.353.808 ha (o cümlədən əkin 1.683.480 ha);
- yaşayış məntəqələrin torpaqları - 260.019 ha;
- sənaye, nəqliyyat, rabitə, müdafiə və digər təyinatlı torpaqlar - 350.143 ha;
- xüsusi qorunan ərazilərin torpaqları- 393.514 ha;
- meşə fondu torpaqları – 731.571 ha;
- su fondu torpaqları – 147.056 ha;
- ehtiyat fondu torpaqları – 185.094 ha; Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların 1.683.480 hektarını əkin yerləri təşkil edir ki, bundan da 1.106.754 hektarı suvarılandır. Torpaq islahatının birinci mərhələsi başa çatmış və ölkənin 8.641.506 ha vahid torpaq fondunun 4.913.639 ha dövlət, 2.032.744 ha bələdiyyə və 1.695.123 ha isə xüsusi mülkiyyətə aid edilmişdir. Lakin, torpaq islahatı proses işi olduğundan onun növbəti mərhələləri ilə bağlı işlər davam etdirilir. Dövlət torpaq kadastrı torpaqların monitorinqi və yer quruluşu haqqında Respublika qanununa və digər qanunvuricilik aktlarına müvafiq hazırlanır.Azərbaycan Respublikasında dövlət torpaq kadastrı formalaşdıran vahid torpaq kadastr sənədlər sistemi tətbiq edilir.Vahid torpaq kadastr sənədləri sistemi hüquqi və texniki kadastr sənədlərindən ibarətdir.Torpaq üzərində mülkiyyət,istifadə və icra hüquqlarını təsdiq edən aşağıdakılar hüquqi kadastr sənədləri hesab olunur: -torpaq mülkiyyət hüququna dair dövlət aktı; -torpaqdan daimi istifadə hüququna dair dövlət aktı -torpağın mülkiyyətə verilməsinə dair şəhadətnamə; -torpaqdan müvəqqəti istifadə hüququna dair şəhadətnamə -notarial qaydada təsdiq edilmiş və qeydiyyata alınmış icra müqavilələri. Azərbaycan Respublikası Qanununa və digər qanunvericilik aktlarına uyğun olaraq “Dövlət torpaq kadastr fondu” yaradılması , ondan istifadə və onun mühafizəsi qayda və şərtləri müəyyən edilir. “Torpaq kadastr sənədlərinin aparılması” və “Dövlət torpaq kadastr fondunun yaradılması,istifadəsi və mühafizəsi” haqqında əsasnamələr Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1999-cu il 7 iyun tarixli 94 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir. Dövlət mülkiyyətində aşağıdakı torpaqlar saxlanılır: 1) dövlət hakimiyyət orqanlarının yerləşdiyi torpaqlar; 2) dövlət obyektlərinin — dağ-mədən sənayesinin, təsdiq edilmiş faydalı qazıntı yataqlarının, vahid energetika sisteminin, magistral boru kəmərlərinin, nəqliyyat, rabitə və müdafiə obyektlərinin, dövlət sərhəd zolaqlarının, mühüm meliorasiya və su təsərrüfatı obyektlərinin yerləşdiyi torpaqlar; 3) yay və qış otlaqlarının, mal-qara düşərgələrinin və köç yollarının torpaqları; 4) meşə fondu torpaqları (dövlət kənd təsərrüfatı müəssisələrinin meşələri də daxil olmaqla); 5) Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsinin su fondu torpaqları; 6) Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsinin sahilboyu 20-50 metrlik zolağının altında olan torpaqlar; 7) təbiəti mühafizə, təbii-qoruq, sağlamlaşdırma, istirahət, tarixi-mədəniyyət təyinatlı torpaqlar, habelə üzərində təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilmiş qanunla qorunan ərazilərin torpaqları; 8) dövlət elmi-tədqiqat və tədris müəssisələrinin, onların təcrübə bazalarının, maşın-sınaq stansiyalarının, dövlət sort-sınaq xidmətinin, toxumçuluq və damazlıq təsərrüfatlarının torpaqları; 9) dövlət müəssisə idarə və təşkilatların daimi istifadəsində olan və ya dövlət obyektlərinin tikintisi layihələşdirilmiş torpaqlar; 10) dövlət ehtiyat fondu torpaqları.
Göstərilən torpaqlar dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir, onlar qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada istifadəyə və icarəyə verilə bilər.
Həmin torpaqların bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətə verilməsi qanunla müəyyən edilir.
Dövlət torpaqlarının istifadəsi və mühafizəsi sahəsində dövlət idarəetməsini öz səlahiyyətləri daxilində müvafiq icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirir. Bələdiyyə torpaqları. Müvafiq ərazi vahidi daxilində dövlət mülkiyyətində saxlanılan və xüsusi mülkiyyətə verilən torpaqlar çıxılmaqla qalan torpaqlar bələdiyyə mülkiyyətinə verilir. Bələdiyyə mülkiyyətinə verilən torpaqlara daxildir: - ümumi istifadədə olan torpaqlar; - fiziki və hüquqi şəxslərin istifadəsində olan torpaqlar; - ehtiyat fondu torpaqları. Ümumi istifadədə olan torpaqlara, bir qayda olaraq, şəhərlərin, qəsəbələrin və kənd yaşayış məntəqələrinin — küçələrin, meydanların, parkların, meşə-parkların, sututarların, stadionların, idman meydançalarının altındakı, habelə əhalinin mal-qarası üçün örüş sahələri, yerli əhəmiyyətli və təsərrüfatdaxili parkların, tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının, yerli əhəmiyyətli su təsərrüfatı obyektlərinin, hidrotexniki qurğuların və ümumi istifadədə olan digər obyektlərin yerləşdiyi torpaqlar aiddir. Fiziki və hüquqi şəxslərin istifadəsində olan torpaqlara onların daimi və ya müvəqqəti (qısamüddətli və uzunmüddətli) istifadəsində, eləcə də idarəsində istifadəsində olan bələdiyyə torpaqları daxildir. Bələdiyyə ehtiyat fondu torpaqları aşağıdakılardır: - yaşayış məntəqələrinin perspektiv inkişafı üçün ayrılan torpaqlar; - hüquqi və fiziki şəxslərin istifadə və icarə hüququna xitam verilən bələdiyyə torpaqları; - ehtiyat məqsədləri daşıyan digər bələdiyyə torpaqları. Bələdiyyənin ehtiyat fondunun torpaqları qanunvericiliyə uyğun olaraq ümumi istifadəyə, bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə, idarə və təşkilatların istifadəsinə, fiziki və hüquqi şəxslərin icarəsinə və Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının və hüquqi şəxslərinin mülkiyyətinə verilə bilər. Bələdiyyənin ehtiyat fondunun kənd təsərrüfatına yararlı torpaqları kənd təsərrüfatı istehsalı üçün hüquqi və fiziki şəxslərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada yalnız icarəyə verilir. - müvafiq ərazidə müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkünlər; - Azərbaycan Respublikasının müvafiq rayonunun (şəhərinin) ərazisində yaşayan torpaq payı almamış fiziki və hüquqi şəxslər; - müvafiq ərazidə torpaq payı almış fiziki və hüquqi şəxslər; - Azərbaycan Respublikasının digər fiziki və hüquqi şəxsləri; - əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici ölkələrin hüquqi şəxsləri. Kənd təsərrüfatı istehsalı üçün müvəqqəti istifadəyə və icarəyə verilən torpaq sahələrinin normalarını bələdiyyələr müəyyən edir. Bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlara sərəncam verilməsini, həmin torpaqların istifadəsi və mühafizəsi sahəsində idarəetməni bələdiyyələr həyata keçirirlər. Xüsusi mülkiyyətdə olan torpaqlara dövlət və bələdiyyə torpaqlarının özəlləşdirilməsi, torpaqların alqı-satqısı, vərəsəliyə keçməsi, bağışlanması, dəyişdirilməsi və torpaqla bağlı digər əqdlərin bağlanması, habelə torpaqların hüquqi şəxslərin nizamnamə (pay) fonduna verilməsi əsasında üzərində fiziki və hüquqi şəxslərin xüsusi mülkiyyət hüququ yaranmış torpaq sahələri aiddir.

5. İqtisadi-coğrafi bölgələrin torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları

İqtisadi-coğrafi bölgələrin torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadə məsələsinə aydınlıq gətirmək üçün onların bəzilərini diqqətdən keçirək. Abşeron iqtisadi rayonunun torpaq örtüyü müxtəlifdir. Burada bir sıra torpaq kompleksləri əlaqələnmişdir. Abşeronun bütün şimal və şərq hissəsi, habelə sahil zolağı qumla örtülmüşdür. Rayonun şimal hissəsində qumluqlardan ibarət torpaq sahələri çoxdur. Abşeron iqtisadi rayonunun mərkəzi hissəsi boz torpaqdan və şoranlıqdan ibarətdir. Qərbdən iqtisadi rayona şorətəkli boz torpaq sahəsi bitişir. Qərb hissəsində, dağ yamacları zonasında kənd təsərrüfatı üçün az yararlı olan torpaq sahələri uzanır. Abşeronun mərkəzi hissəsinin bəzi yerlərində şoranlıqlara da rast gəlmək mümkündür. İqtisadi rayonda külək eroziyası prosesinin intensivliyi nəticəsində torpaq qatı havaya qalxır ki, bu da kənd təsərrüfatına böyük ziyan vurur. Təbii landşaftın bütün komponentləri kimi, Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonunun torpaqları da olduqca müxtəlif və rəngarəngdir. Torpaqlarımızın böyük müxtəlifliyi ən əvvəl ərazinin iqliminin və geomorfoloji quruluşunun mürəkkəbliyindən asılıdır. Landşaftın bu iki amili Gəncə-Qazax ərazisində torpaqəmələgəlmə prosesində fəal iştirak etməklə yanaşı, onların münbitliyinə böyük təsir göstərən bitki örtüyünün xarakterini, yayılması xüsusiyyətlərini, eləcə də torpaqların ekoloji şəraitini müəyyən edir. Gəncə-Qazaxın düzənlik hissəsi özünəməxsus torpaq örtüyünə malikdir. Burada torpaqəmələgəlmə prosesləri dağlarda olduğundan kəskin fərqlənir. Torpaq örtüyündə müşahidə edilən fərqlər torpaq profilinin qalınlığında, strukturunda, eləcə də fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərində özünü göstərir.
Goranboy rayonu ərazisində boz-qonur, 150-600 m yüksəklikdə şabalıdı, 600-1800 m hündürlükdə qəhvəyi, qonur dağ-meşə və qara torpaqlar, 1800-3000 m hündürlükdə dağ-meşə və dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır. Tünd-şabalıdı torpaqlar düzənlik və dağətəyi vilayətlərində yayılmış torpaqlar arasında ən məhsuldar və tamamilə kənd təsərrüfatı istehsalında istifadə edilən torpaqlardır. Bu torpaqlar Gəncə-Qazax düzü və Ceyrançölün qərb yarısında yayılmışdır. Bu torpaqlarda humusun qalınlığı 50-60 sm-ə qədərdir. Açıq şabalıdı torpaqlar Gəncə-Qazax düzənliyində çayların gətirmə konuslarının alluvial çöküntüləri üzərində inkişaf etmişdir. Bu torpaqlarda humusun qalınlığı 1030 sm-ə qədərdir. Ümumiyyətlə, bu torpaqlarda taxıl, üzüm və suvarma əkinçiliyi inkişaf etmişdir. Qəhvəyi torpaqlar Gəncə-Qazaxın orta dağlıq hissəsində əsasən palıd və vələs meşələri altında inkişaf etmişdir. Qonur dağ-meşə torpaqların aşağı sərhədində yayılmışdır. Burada humusun miqdarı 40-50 sm-dir. Ot ortüyü yaxşı inkişaf etmişdir. Bu torpaqlar Aralıq dənizi iqlim tipinə yaxın olub, mülayim qışı və quraq yayı ilə xarakterikdir. Bu torpaqların əmələ gəlməsində qrunt suyunun səviyyəsinin dəyişməsi torpaqəmələgəlməyə əhəmiyyətli təsir göstərir. Qonur dağ-meşə torpaqları orta dağlıq zonası üçün xarakterikdir. Yağıntıların illik miqdarı 800-1000 mm, mümkün buxarlanma 500-800 mm-dir. Çürüntü qatı 20-25 sm arasında dəyişir. Qonur dağ-meşə torpaqlarının formalaşmasında fıstıq və fıstıq-vələs meşələrinin meşəaltı ot bitkisinin əsas yer tutduğu qabarıq şəkildə görünür. Səthdən dərinliyə doğru humusun miqdarı azalır. Dağ-çəmən torpaqları yüksək dağlıq qurşaqda subalp və alp çəmənlikləri landşaftı üçün hakimdir. Bu zonalarda torpaqəmələgəlmə prosesi zəif inkişaf etmişdir. Bu torpaqlar əsasən şist və qumlu süxurların əhəngdaşlarından ibarətdir. Onların aşınmasından alınan materiallar torpaq əmələ gətirən süxurları təşkil edir:
a) ibtidai dağ-çəmən torpaqları “adacıqlar” şəklində yayılmışdır;
b) torflu dağ-çəmən torpaqları yüksək dağlıq zonada alp çəmənlikləri altında, nisbətən çökək sahələrdə yayılmışdır;
c) Çimli dağ-çəmən torpaqları yüksək dağlığın çəmənlikləri ilə meşə qurşaqları arasında geniş sahədə yayılmışdır. Torpaqlardan düzgün istifadə edildikdə onun təbii məhsuldarlığını qoruyub saxlamaq mümkündür. Torpağa qayğısız münasibət olduqda onun münbitliyi azalır, eroziya, şoranlaşma, bataqlıqlaşma, çirklənmə prosesi güclənir və onun ən qiymətli sahələri sıradan çıxıb zay olur. Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonun torpaqları kifayət qədər istilik, işıq, uzunmüddətli vegetasiya şəraitində bir çox qiymətli bitkilər becərməyə, bütün ilboyu örüş və otlaqlarla bəslənilən heyvandarlıq təsərrüfatı ilə məşğul olmağa imkan verir. Dağlıq Şirvan iqtisadi-coğrafi rayon təsərrüfatının əsas sahəsinin kənd təsərrüfatı olduğunu nəzərə alsaq, onun torpaqlarının öyrənilərək təsərrüfat cəhətdən qiymətləndirilməsi mühüm vəzifələrdəndir. Torpaq örtüyü təbii landşaftın mühüm komponentlərindən olmaqla, iqlim, relyef və bitki örtüyünün qarşılıqlı təsiri altında əmələ gəlir və inkişaf edir. Rayon ərazisində iqlim və relyefin və onlarla əlaqədar bitki örtüyünün ərazi fərqləri burada müxtəlif torpaq tiplərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu torpaq tiplərinə boz, şabalıdı, qəhvəyi dağ-meşə, qonur dağ-meşə və dağ qaratorpaqları aiddir. Boz torpaqlar rayonda Qobustanın şərq və cənub, Şamaxı və Ağsu rayonlarının çənub hissələrində geniş ərazilər tutur. Tipik yarımsəhra boz torpaqlarının rayonda əmələ gəlməsi üçün əlverişli ekaloji şərait məhz bu zonalardadır. Tərkibində karbonatların miqdarı çoxdur, humusla kasıb olub, humusun miqdarı 1,4-1,5% dən çox deyil. Humus əsasən üst qatda cəmlənmişdir. Əlamətdar xüsusiyyəti şorakətli olmasıdır. Geniş miqyasda suvarılma işləri aparılmadan bitkiçiliyin inkişafı xeyli çətindir. Ərazinin su ehtiyatları xeyli məhtud olduğuna görə bitkiçilik, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, suvarma şəraitində düzgün aqrotexniki tədbirlər tətbiq etməklə boz torpaqlarda bir çox istilik sevən bitkilərin , o cümlədən pambıq, üzüm, taxıl, tərəvəz və bostan bitkilərinin, bəzi meyvələrin (iydə,nar,əncir və s.) yüksək məhsuldarlığını əldə etmək olar. Bu torpaqlarda yerləşən qış otlaqlarının heyvandarlıqda mühüm rolu vardır. Şabalıdı torpaqlar rayon ərazisində çox geniş yayılmışdır. Burada onlar üç yarımtipə bölünür: adi şabalıdı, açıq şabalıdı və tünd şabalıdı. Açıq şabalıdı torpaqlar Qobustanın alçaq tirələrində, mərkəz və qərb hissələrindəki çökəkliklərdə, Şamaxı və Ağsu rayonlarının dağətəyi sahələrinin və maili allüvial-prolüvial düzənliklərinin quru zonalarında yayılmışdır. Humusun miqdarı 2 faizdir. Gips və asan həll olan süxurlar rast gəlinir. Yüksək karbonatlığı ilə seçilir. ( 3,1٪ -5,9٪) Bəzən şoran növlərinə rastr gəlinir. Süni suvarma olmadan əkinçiliyin inkişafı çox çətinlik törədir. Tünd şabalıdı torpaqlar rayonun düzənlik və dağətəyi ərazilərində yayılmış torpaqlar arasında ən məhsuldar və kənd təsərrüfatı istehsalında ən geniş istifadə edilən torpaqlardır. Bu torpaqlar Qərbi və Şimal-qərbi Qobustanda Mərəzə yaylasında, Şamaxı rayonunun şimal-şərq və cənub hissələrində, rayonda Pirsaat çayının orta axarlarında, Şamaxı şəhəri ətrafı ərazilərində geniş yayılmışdır. Burada bu torpaqların cənub sərhədi təxminən Göylər dağ paralelindən keçir. Ümumiyyətlə, bu torpaqlar rayonda dağətəyi və hündürlüyü 300-500 metrə çatan və daha yüksək maili düzənliklərin alçaq dağlığa qovuşduğu ərazilərində inkişaf etmişdir. Humusun miqdarı torpağın üst horizontunda 2,7-3,3 faizdir. Zəif karbonatlı torpaqlar hesab edilir. Bu zonalar rayonun əsas dəmyə əkinçiliyi əraziləridir. Taxılçılıq, üzümçülük, meyvəçilik güclü inkişaf etmişdir. Qəhvəyi torpaqlar rayonda əsasən Şamaxı yaylasında – Şamaxı rayonunun şimal, şimal-qərb və Ağsu rayonunun şabalıdı torpaqlar zonasından şimal hissələrini əhatə edir. Qəhvəyi torpaqlar rayonda dağətəyi və alçaqdağlığın quru meşələri, meşə kolluqları yayıldığı zonanın xarakterik torpaqlarıdır. Bu torpaqlar rayonda meşə qurşağının aşağı hissəsini də tutur və nisbətən quraq şəraitdə əmələ gəlir. Yüksək karbonatlıdır. Bu torpaqlarda humusun miqdarı 10%-ə qədər, bəzən daha çox olur. Bu torpaqlarda üzümçülük və dənli bitkilər istehsalı, həmçinin bağçılıq geniş yayılmışdır. Qonur dağ meşə torpaqları dağ meşə zonasının xarakterik torpaqlarından olub əsasən rayonun dağlıq ərazilərinin enliyarpaqlı meşələr zonasında yayılmışdır. Əsasən fıstıq , vələs meşələrindən ibarət yüksək dağ-meşə zonasında inkişaf etmişdir. Əsas hissəsi 1000-2000 m yüksəkliklər arasındakı dağ yamaclarında yerləşir. Torpaqların ümumi qalınlığı 20-30 sm-dən 100-120 sm-ə qədər olur. Mexaniki tərkibi əsasən ağır gillicəli və gillidir. Az karbonatlı olması ilə seçilir. Dağ-meşə torpaqlarında humusun miqdarı 5-10٪-ə qədər olur. Bu torpaqların dəmyə şəraitində taxılçılıqda, baramaçılıqda, tütünçülükdə, meyvəçilikdə böyük əhəmiyyəti vardır. Bu torpaqlardan yay otlaqları və biçənəklər kimi də geniş istifadə edilir. Rayonda dağ- qaratorpaqları kiçik talalar şəklində Şamaxı, Ağsu və İsmayıllı rayonlarının 900-1000-1500 m hündürlükdə çay arası yaylalar əmələ gətirən düzəlmə səthlərində yayılmışdır ki, bunlara misal olaraq Çuxuryurd, İvanovka və s. əraziləri qeyd etmək olar. Bu torpaqlar çox zaman karbonatlı süxurlar üzərində əmələ gəlir. Qara rəngli dənəvər strukturu, ağır gilli, yumşaq bərabər humuslu olması ilə seçılır, humusun miqdarı 10٪ -ə çatır. Qara torpaqların yayıldığı ərazilər əkinçilik üçün olduqca əlverişli şəraitə malikdir. Bu sahələrdə əsasən taxil, günəbaxan, kartof və s. əkirlər ki, bunların da məhsuldarlığı çox yüksək olur. Məsələn: belə torpaqlarda yerləşən İsmayıllı rayonunun İvanovka kəndinin taxılçıları hər hektardan 50-55 sentner buğda götürmüşlər ki, bu nəinki Azərbaycanda, hətta MDB məkanında ən yüksək göstəricilərdəndir. Bu torpaq tiplərindən başqa rayon ərazisində dağ çəmən torpaqları da yayılmışdır ki, onlar əsasən dağ-meşə zonasının yuxarı sərhəddi daxilində 1800-2200 m yüksəklikdə meşənin seyrəldiyi yerlərdə, yaxud meşə talalarında çəmən bitkilərinin altında əmələ gəlir. Çəmən torpaqları subalp və alp çəmənlikləri qurşağına uyğun gəlir. Humusun miqdarı 8,3-10,3 ٪ ə qədərdir. Bu sahələrdə əkinçilik kiçik talalar şəklində əsasən taxılçılıqla olunmuşdur. Bura əlverişli yay otlaqları və qiymətli biçənəklərdir. Bu çəmənliklərdən yuxarıda Nival zonada ( 2500 m-dən yuxarı) torpaq əmələ prosesinin mühüm amilləri ilk növbədə bitki örtüyü olmadığından bu proses inkişaf etmir. Buna görə də bu yüksəklikdən başlayaraq yamaclar bitki örtüyündən məhrumdur. Bu ərazilərin təsərrüfat əhəmiyyəti praktiki cəhətdən yox dərəcəsindədir. Beləliklə, Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu zəngin və müxtəlif torpaq ehtiyatlarına malikdir. Onun ümumi torpaq fondunun sahəsi 7.1 mln.ha-dır. Torpaq fondunun yarıdan çoxu kənd təsərrüfatına yararlıdır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların çox hissəsi Ağsu, Şamaxı və İsmayıllı rayonları ərazisindədir. Son illər rayonda torpaq islahatı aparılaraq torpaq mülkiyyətçiliyinin yeni mütərəqqi formaları yaradılmışdır. Əksərən ləğv edilmiş dövlət və kollektiv təsərrüfatların torpaqları kəndlilərə verilmişdir ki, bunun da əsasında bir çox kəndli-fermer təsərrüfatları yaradılmışdır. Onlar rayonun əlverişli torpaq sahələrində, xüsusilə taxılçılıq və heyvandarlıqla intensiv məşğul olurlar. Onların əldə etdikləri məhsulun həcmi, çeşidi və keyfiyyəti əvvəlkindən xeyli yüksəkdir ki, bu da rayonun, eləcə də respublikanın kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təminatında çox mühümdür. Beləliklə, rayonda, eləcə də respublikada aparılmış torpaq islahatlarının çox böyük sosial-iqtisadi səmərəsi olmuşdur. Lakin bu sahədə müəyyən problemlər hələ də qalır. Məsələn, mexanizasiya səviyyəsinin yüksək olması, aqrotexniki tədbirlərin zəifliyi, meliorasiya və irriqasiya problemləri, maliyyə və material-texniki vəsaitlərin çatışmaması və s. Bu problemlərin səmərəli həlli üçün dövlət tərəfindən proqramlar hazırlanmalı və yardımlar edilməlidir. Yuxarıda qeyd olunanları nəzərə alaraq demək olar ki, rayonun torpaq ehtiyatlarının təsərrüfat əhəmiyyəti böyükdür. Ərazinin dağətəyi və dağlıq ərazilərinin çox hissəsi xeyli münbit və məhsuldar torpaqlarla təmin olunmuşdur ki, bu da kənd təsərrüfatında, xüsusilə bitkiçilik istehsalında əsas amillərdəndir. Buna görə də, rayonun bu hissələri respublikanın mühüm əkinçilik zonalarındandır. Rayon torpaqlarının heyvandarlıqda da böyük rolu vardır. Bu torpaqlarda əkilən və təbii halda inkişaf edən yem bitkiləri heyvandarlığın mühüm yem bazasıdır. Rayonun əksər düzənliklərinin torpaqları nisbətən zəif münbitliyi ilə seçilsə də, burda suvarma şəraitində zəruri aqrotexniki tədbirləri tətbiq etməklə yüksək məhsuldarlığa nail olmaq mümkündür.
NƏTİCƏ
Hazırda kənd təsərrüfatında istifadə edilən torpaqların 0,8 mln. hektarı (18,0%o) aşağı keyfıyyətli və şərti yararsız torpaqlara çevrildiyindən demək olar ki, əkin dövriyyəsindən kənarlaşdırılmışdır. Göründüyü kimi ictimai təsərrüfatların uzunmüddətli istifad-sində olmuş bu torpaqlarda baş verən dağıdıcı proseslərin (şorlaşma, şorakətləşmə, eroziya, bataqlaşma, çirklənmə və s.) qarşısı vaxtında alınmadığından torpaqlarda tənəzzül proseslərinin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycanda torpaq örtüyünün müxtəlif olmasına əsas səbəb relyef və iqlim şəraitinin müxtəlifliyidir. Hümusun miqdarı nə qədər çox olarsa, torpağın rəngi bir o qədər münbit olar. Ən çox hümus qara torpaqdadır (10-12%). Qəhvəyi və qonur dağ-meşə torpaqlarında 5-10%, şabalıdı torpaqlarda 4-6%, boz-qonur və boz torpaqlarda 2-3%-dır. Azərbaycanın rütubətlənmə əmsalı vahiddən çox olan ərazilərində - qonur və qəhvəyi dağ-meşə, dağ-çəmən, sarı, qara və tünd şabalıdı kimi münbit torpaqlar yayılıb. Dağlıq ərazilərdə yayılan bu torpaqlarda dəmyə əkinçiliyi geniş yayılıb. Quraq ərazilərdə yayılan boz, boz-qonur, boz-çəmən, şoran, açıq şabalıdı torpaqlar daha az münbitliyə malikdir. Düzənliklərdə yayılmış bu torpaqlarda suvarma əkinçiliyi inkişaf edib. Torpaq proseslərini idarə etmək və ya aqrotexniki üsulların və meliorasiyanın köməyi ilə torpaqların bu və ya başqa xassələrinin dəyişdirilməsi imkanlarını da bilmək zəruridir. İzahat üçün deyək ki, eyni bir torpaq müxtəlif bitkilər üçün müxtəlif qiymətə malikdir. Öz dövründə B.T.Nəzirova (1982) torpaq-kadastr rayonlaşdırılması xəritəsini tərtib etmişdir. Burada respublika 13 rayona bölünmüşdür. Respublika torpaqlarının bonitet ballarının toplam şkalalarından çıxış edərək, ixtisaslaşmanı (aqrosenozların tələbatı) və aqroekoloji şəraiti nəzərə alaraq Q.Ş. Məmmədov (1989, 1998, 2000) tərəfindən hər bir kadastr rayonu üçün torpaqların bonitet balları şkalası və ayrı-ayrı torpaqkadastr rayonları üzrə torpaqların nisbi dəyərlilik əmsalları tərtib edilmişdir.

İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT:

1. Məmmədov Q.Ş. – Azərbaycanın ekoetik problemləri: elmi, hüquqi, mənəvi aspektlər .Bakı, «Elm», 2004, 380 s. 2. Məmmədov Q.Ş. – Azərbaycanın torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları .Bakı, «Elm», 2007, 856 s. 3. M.İ.Cəfərov “Torpaqşünaslıq”-Bakı,2005. 4. N.Ə.Paşayev, N.H.Əyyubov, Z.N.Eminov “Azərbaycan Respublikasının iqtisadi, sosial və siyasi coğrafiyası”. Bakı-2010. 5. Azərbaycan Respublikasının ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər kompleks tədbirlər planı. 6. Azərbaycan Respublikası regionlarin sosial –iqtisadi inkişafi dövlət proqramı (2004-2008-ci illər). 7. Cəfərov M.İ, Quliyev R.M. “Torpaq fondu və ondan səmərəli istifadə” Bakı: “Elm” nəşriyyatı, 1997

Similar Documents

Premium Essay

Teacher

...Chad Segersten EDA-551 Supervision and Instructional Leadership 12 June 2013 Classroom Visitation The main purpose of the observation and visitation was to examine the teaching styles of a novice and veteran teacher. One of the main differences I was familiar with was the distinct age difference. Going into the visitations I was curious as to if the age difference would show through their teaching styles. Both settings were in a 5th grade classroom and within the same elementary school. The first visitation took me to an “older” style of classroom. This veteran teacher was very stern and was very set in procedures throughout the day. I noticed the classroom schedule was displayed in very large text and was located in an area that was very noticeable. The teacher presented a short ten to fifteen minute lessons in math. After she presented the lesson, students asked clarifying questions and then were set to work on a worksheet with partners. The teacher did not move throughout the room for assistance, but she did offer the chance for students to come to her for assistance. Examining the younger, novice teacher, I noted a completely different classroom environment. As I walked in, I noticed I was observing partway through the lesson. Students and teacher were both involved in classroom discussion. Students were working to formulate their own understanding and formula for solving for the area of a square. The best and most interesting aspect to my visitation was noticing...

Words: 405 - Pages: 2

Premium Essay

Teacher

...Responses | My AnalysisValues Reflected | My AnalysisPhilosophy Reflected | My ReflectionsComments/Reactions | Teacher 1 | | | | a. Why teach | Values-oriented | Existentialism | His goal in teaching is to mold his pupils into a good person not just outside but also inside him/herself. It is not only limited on the concept of what he teaches but he is also teaching varied paths that his pupils may take in life. | b. What to teach | Enthusiasm | Progressivism | His teaching is experiential method since he relates his lesson from his experiences. | c. How to teach | Dedication | Progressivism | He teaches his pupils to live fully now through his lesson with dedication to his work since pupils are still focus on their child life | Teacher 2 | | | | a. Why teach | Versatility | Progressivism | Her goals in teaching are to develop her learners into becoming enlightened and prepare them to be educated citizen to help progress our country. | b. What to teach | Open-mindedness | Behaviorism | She wants to teach her pupils both academic and values not just a good pupils but a good person in the society. She wants to prepare her pupils to become a good individual when they grow up. | c. How to teach | Open-mindedness | Progressivism | She wants to develop her pupils their intellectual skills and abilities as individual. | Teacher 3 | | | | a. Why teach | Enthusiasm | Essentialism | She emphasizes on academic content for students to learn...

Words: 320 - Pages: 2

Premium Essay

Teachers

...Wonderful World of Teaching Being a teacher is a great job. Although they are not paid lots of money, teachers are a great example of someone entering into a career because they love doing what they are doing, which is helping others. Teachers, some nicer than others, are sometimes the reason most students choose to further their education in the teaching field as well as with the support of family. When someone who wants to become a teacher, of any kind, this researcher has found that it requires a great deal of patience and self-control. If one was to want to truly become a teacher they must gain experience to see if they really have what it takes; to do this you could try volunteering at local schools in the teaching field wishing to pursue. Becoming a teacher may seem easy but this demanding job requires the right person. The jobs of teachers are more complex than it really seems. Teachers earn the ability to be able to teach their students the basics of everyday life, but most importantly they get to teach them how to read, write, count, and much more. Choosing to become a teacher requires taking on the role preparing students for a better future by introducing them to career related skills as well as their technical skills (Occupational Outlook Handbook, 2012). Most teachers spend the majority of their free time making lesson plans, some spend theirs grading papers and projects.: ; working 40 hours or more during the regular school year as if that’s not...

Words: 880 - Pages: 4

Premium Essay

Teachers

...TEACHERS By: Laura Litalien Keiser University 02/05/2013 Education should be a part of everyone's life. A good education offers something for everyone, whether it is on the simple level or a more complex one. Education should provide an opportunity for students to develop a strong sense of creativity, a high self esteem, and a lifelong respect for learning. Education should help students establish a strong sense of confidence in themselves. A teacher will be one factor that helps a student learn and progress along their way through life. Teachers combine their own ideas with other people's to be able to give a good education to their students. What should the relationship be, between students and teachers in the classroom? The answer to this question, I have found, has many different answers. Each teacher, in my opinion, has their set ways to teach, in which they believe is the right way. So no matter which answer you come up with, the person next to you might come up with a totally opposite answer. This explains why we ask this question in the first place. No one answer is exactly right. There are advantages and disadvantages to two different pedagogical means of which I will discuss: (1) The idea that teachers force issues on students and (2) The idea that teachers sit back and let the students be free to say what they feel. Education is one of the main ingredients in forming a successful society. Our education system here in the USA is very complex...

Words: 571 - Pages: 3

Premium Essay

Teachers

...Contents 1 THE ROAD TO BEING A TEACHER 2 The Visionary Ma. Elena Eleperia 6 Adapting to Students Felecitas Pado 9 Discipline and Perseverance Maria Utanes 12 Teacher Aurelia Ballitoc: This is My Story Aurelia Ballitoc 16 Living in the Crossroads: From a Chemical Engineer to a Teacher Mary Lyn Dominguez 2 An Impulsive Decision Nancy Pascual 18 COMMITMENT TO THE TEACHING PROFESSION 24 Transforming People’s Lives: Inside and Beyond the Classroom Mohana Ratnam-Eswaran 28 The Vision to Help the Philippines Rogelio Opulencia 3 A Teacher Until the End Allan Canonigo 36 RESEARCHING FOR THE BETTERMENT OF STUDENTS The Urge to Serve Aurora Zuñiga 42 Am I Really an Action Researcher? Saowanee Yuthtamanop 48 4 INITIATING CHANGE THROUGH INNOVATIONS AND TECHNOLOGY Knowing One’s Students Trixie Marie Sison Innovating for Development Maria Eljie Mabunga 59 Technology and Innovations: Tools for Better Understanding Ester Raagas 63 Introducing a Paradigm Shift through Innovations Glendale Lamiseria 66 Polishing Diamonds: How Datuk Yap Transformed Tawau Technical School Mary Yap Kain Ching 73 The New Chalk and Talk Norizan Ahmad 83 Haji Alias Abu Bakar Stewardship at MKJB: Leveraging on Partnerships for School Success Haji Alias Abu Bakar 5 54 87 THE IMPORTANCE OF LANGUAGE IN EDUCATION 104 Medium of Instruction in Teaching: A Critical Tool for Understanding Ma. Isabel Pefianco-Martin 6 Not the Typical 21st Century Teacher Schedar Jocson 110 BENCHMARKING...

Words: 40054 - Pages: 161

Premium Essay

Teacher

...Teacher that changed my life A teacher alone has the ability to change a student’s life. Agree or disagree.                 The school is not a video game which gives immediate gratification, and we cannot claim that students fall in love in each subject taught. After all, what a teacher teaches daily are simple tools like speaking a language, solve a math problem or write an essay that are unlikely by themselves to radically change the lives of students. We all, in our school career, remembered a hurtful words of teachers, with comments on our grades records for example or on the opposite hand a teacher who once believed in us, who knew how to restore our confidence. So a teacher has the ability to change a student lives with sometimes a happy end but it can also influenced the student in disastrous consequences. I never saw a reason to do the work. If my teacher didn’t care enough about me to ask why things weren’t getting done, then why should I do them? There was no real reason besides a grade. The motivation just wasn’t high enough to make me care. Then, I started taking a class with Mrs. Davis as my teacher. When I didn’t do the work, she asked why. She cared. She wanted to know me more than the other teachers seemed to. She wanted to see more than just another face in a desk every day. She wanted that with all her students. She still does. So, I explained things to her. She listened. She paid attention. She remembered and always asked for a...

Words: 613 - Pages: 3

Free Essay

Teachers

...The article I chose was “Teachers Carrying Guns: Debate Follows Sandy Hook Shooting”. In the article the author states that one of the teacher find it absurd that any one would want teacher to have guns in school. He argues that carrying guns in school goes against the main reason he became a teacher. He states that a focus on guns ignores other factors in school violence, such as mental health screening and counseling (huffingtonpost.com). He also stats that the school preaches no violence and to have teacher carry fire arm this will send the wrong message. I will have to is agree with the author because I believe that if teachers did carry guns then this will cut down on the amount of school shooting that have been happening. My reason for this is because if the shooter was aware that every teacher in that school had a gun then he will think twice about going into the school and shoot. Most of the time when criminal commit crimes against people who are not able to defend themselves. They’re very few crimes that are committed against some one with the same type of weapon. I think this will give the shooter a second though because most of these people always commit suicide but if he was to be shoot before he got the chance to hurt some one then they will not do the crime because most of these criminal want to kill whomever they are after then kill themselves. Some of the points that the author made are valid reasons but I also believe that this will teach the kids...

Words: 387 - Pages: 2

Premium Essay

Teacher

...Field Experience Reflection Paper Matthew Morris January 25, 2009 Introduction to Teaching When I first entered Shawnee Middle School I was unsure of how I would fit into world of education as a teacher. After my observation was done I changed my view of this and knew that I would make a great teacher. I was able to learn many different things that will be helpful to me when I get hired as an educator someday. Although I will have to face many challenges in the classroom, I possess many of the strengths it takes to be a good teacher. There were many times during the week that gave me a great idea of how the everyday life of a teacher would go. Also I got a great feel for how the classroom environment will be for most secondary educators. Overall it was a great experience for me and I learned a lot about myself, and the classroom. During my time in the classroom I felt very comfortable being around the students and helping them out when they asked me questions. As a teacher it is very important to feel comfortable in your work environment because if you don’t it will be nearly impossible for you to do your job in a successful manner. It was a great experience being around the students and being able to help them, which is one of the main reason for why I want to become involved in the profession. The classroom environment was a very inconsistent one and usually depended on how the students acted. If the students were well behaved it was very positive and constructive...

Words: 1797 - Pages: 8

Premium Essay

Teacher

...MY DREAM IS TO BECOME A TEACHER” The decision to enter a career in teaching is not something to be taken lightly. There are hundreds and hundreds of other careers to choose from. So I ask myself this question and ponder the reasons, why I want to become a teacher. Upon asking another teacher this question I got a quick response of June, July, and August. There has to be more to it than just summer vacation, right? Some of the other reasons people might give are such things like: they feel a calling to teach; a chance to positively impact the community; having a commitment to students; and being a good role model. But just what does all this mean to me and my pursuit to be an educator? Ultimately, I believe it will lead to a brighter future for me, and for my family. Let us take a little deeper look at some of the rewards of teaching. Everyone wants to be recognized for things they do in life, whether they are willing to admit it or not. I would love one day to have my name called out at an assembly to receive a certificate, plaque, or maybe even a banner, for being awarded Teacher of the Year. This would be a really great way to mark my accomplishments and distinguish myself among my colleagues. Teaching is not all about fame and recognition though. Knowing that I am doing a job that makes a difference, like teaching a child how to read and write, learn what respect is, and take responsibility for their actions will be meaningful...

Words: 771 - Pages: 4

Free Essay

Teacher

...supplies, how to run reports, etc. Received highest feedback from any associate to ever work under the manager in my six-month review period. Enjoy the work and working with the public, but only a part time position.    Thomas Sumter Academy  5265 Camden Hwy  Rembert, SC 29128  (803)-499-3378  Supervisor – Debbie Nix, Head of School. BJ Reed, athletic director    Began in February 2007 as a volunteer softball coach until present. Began assisting girls’ basketball the following season at the JV level and two years at the varsity level, and continued until taking over as head coach of B-team boys basketball in the 2014-15 season. Also served a season as head JV baseball coach. Was added to paid staff in 2011. Also served as a substitute teacher in 2013 and 2014.     Becton Dickinson and Associates  1575 Airport Rd  Sumter, SC 29153  (803)-469-8010    Worked as a production assistant in the push button blood collection set department. Began in August of 2013 until December 2013. Duties included packaging blood collection sets in boxes from the machine that produces them and cased the boxes up to be shipped out. Left position because I did not like working in a plant and preferred a job working with the public.      Campbell Pavement Specialties  1565 Old Ford Rd  Sumter, SC 29154  (803) 720-6379...

Words: 685 - Pages: 3

Premium Essay

Teacher

...7/2006 | SPIRIT FILLED ACADEMY | Columbus, GA | LEAD TEACHERProvided materials that emphasized number concepts as well as motor, language, and writing skills.Provided lessons and activities that exceled their social, emotional, cognitive, and physical needs.Taught required Curriculum and followed proper disciplinary procedures in the classroom. | | 01/2002 to 05/2005 | W.C. BRADLEY COMPANY | Columbus, GA | ASSEMBLERAssembled grill parts with electric drill.Hung, pulled, and packed grill parts.Prepared inventory sheets for grill parts and shipping.________________________________________________________________________________________ | 03/1997 to 6/2001 | MUSCOGEE CNTY SCHOOL DISTRICT | Columbus, GA | PARAPROFESSIONALAssisted teachers from Pre-K thru 5th grade as well as with disciplinary actions .Assisted with lesson plans that exceled their social, emotional, cognitive, and physical needs.Assisted Media Center (library) with filing materials, shelving books, pulling materials,...

Words: 294 - Pages: 2

Premium Essay

Teacher

...Technology is the development over time of systematic techniques for making and doing things (Britannica Encyclopedia, 2001). According to the oxford dictionary; education is the process of training a person’s mind so that they can acquire knowledge. The combination of education and technology has been considered the main key to human progress. Education feeds technology, which in turn forms the basis for education (Fodje, 2006). The acquiring of knowledge allowed man to develop technological aid to make life easier. To date this same technology has impacted on the education industry in Jamaica. Technology has made a mark on Jamaica over the years; it is the fuel that drives Jamaica’s education industry at every level. Jamaica’s education model has four levels through which an individual can access or receive a formal education: Early Childhood Education; Primary Education; Secondary Education and Tertiary Education. At each stage of learning, technology has made a mark on students’ educational pursuits. At the Elementary stage of education, children between the ages of 2 – 6 years old are taught using audio visual aids. These are referred to as educational software; examples leapfrog and ‘my baby can read.’ These technological tools allow children to respond to audio and visual educational material. These mechanisms are tailored to gain the attention of children so that they learn prescribed lessons. By repeatedly listening to jingles and nursery rhymes from audio disc...

Words: 303 - Pages: 2

Premium Essay

Teachers Quality

...onlineresearchjournals.org/IJER Teachers’ Quality as Correlates of Students Academic Performance in Biology in Senior Secondary Schools of Ondo State, Nigeria Akinfe E2, *Olofinniyi O.E1, and Fashiku C.O1 1 Department of Educational Administration and Planning, Obafemi Awolowo University, Ile Ife, Osun State, Nigeria. 2 Golden Apple College, Ode-Irele, Ondo State, Nigeria. Downloaded 30 August, 2012 Accepted 2 October, 2012 The study investigated teachers’ quality as correlates of students’ academic performance in Biology in senior secondary schools in Ondo State. To guide the study, four research questions were raised. The multi-stage sampling technique was used to collect data from two hundred teachers (200) as respondents. A validated questionnaire titled: Teacher Quality as Correlates of Student Academic Performance with the used of simple frequency counts and percentage for analysis. From the data analysis it was revealed that: the role of professionally qualified/trained teachers is an important teacher quality which enhances students’ academic achievement in biology, teaching methods adopted by the teachers significantly influence achievement of the behavior objectives. Several schools in the population of the study lacked modern instructional materials without which effective teaching and learning cannot be utilized and teachers’ experience significantly influence students academic performance; capacity building forms a major aspect of teachers’ experience that is yet to...

Words: 4335 - Pages: 18

Premium Essay

American Teacher

...American Teacher The documentary American Teacher takes a deeper look inside the classrooms, buildings, and offices of these super heroes in education system called teachers. American Teacher tells the combined story by and about those closest to the issues in our educational system, the 3.2 million professional educators who spend every day in classrooms across the United States educating the adolescent minds. Through this film, it shares information about educational experts, student interviews, and documents day-by-day videos of struggling public school teachers. Why is it that our own people take for granted the gift of learning? Especially when there are people in the world who aren’t privilege to be educated. Why aren’t we valuing our strongest, most committed, and most effective teachers? How can the teachers teach if they aren’t supported? How will this effect how our children learn and the future of this country. Will the educational system only get worst? I found it unpleasant knowing that Erik Benner, the teacher from Texas who became a salesman and Jonathan Dearman who became a realtor, faded away from the profession due to compensation. It’s depressing when an ex-teacher is making more money selling cell phones than he was being a teacher. Jonathan Dearman story was one that touched me the most because he is a local guy from the Bay Area. He is someone who is only 45 miles away from home. From the interview of his previous student, he touched he life and he...

Words: 684 - Pages: 3

Premium Essay

Teacher Role

...How I can be a Reflective Teacher? I can be a reflective teacher by actually thinking through and reflecting on what I have taught. For example, what worked and what didn't work? How could I make this lesson better in the future? Do the students truly understand the content of the lesson? For me to become a reflective teacher I have to learn how to make time in my schedule to be strongly reflective. This is very hard task is to start with and maintain. I bet if you ask a teacher what they need and want the most, they will tell you it’s time. To be a reflective teacher I have to learn how to keep observation/ reflection journal so I can record all the things I should work on doing better in my class, and also to record the behaviors of each student. Being a reflective teacher will me to learn how to strategize better and have continual improvement in everything I do as a teacher. For me to become a reflective teacher I have think about how I can help my students become interested in what I am teaching and how I can help them to ask questions and inquire more on the subjects I teach them. As a teacher trying to be more reflective I could talk to a supportive colleague or even a friend about what I have discovered while teaching, then maybe I will be able to come up with some ideas for how to do things...

Words: 255 - Pages: 2