Kapitulli III Shqiperia dhe marredhenia e te ardhura-shpenzimeve ne Buxhetin e Shtetit 3.1 Struktura e te ardhurave buxhetore

Të ardhurat e qeverisë sigurohen kryesisht nga taksat dhe tatimet mbi aktivitetet e individëve apo të bizneseve private. Qeveria mbledh të ardhura nga individët dhe nga bizneset në formën e tatimeve dhe taksave. Tatimet janë të detyrueshme dhe periodike, dhe llogariten mbi shitjen e prodhimeve apo shërbimeve, mbi të ardhurat personale, mbi fitimin e bizneseve, mbi sasinë dhe llojin e mallrave që kalohen brenda apo jashtë kufirit të vendit, në formën e sigurimeve shoqërore e shëndetsore etj.
Pjesen kryesore te te ardhurave ne buxhet e perbejne taksat mbi konsumin. Konkretisht, sipas buxheti faktit te vitit 2011, TVSh wshtw taksa qw mban peshwn kresore te te ardhurave, me 36% te te ardhurave, ndersa akcizat 12 %. Tw dyja kwto sjellin gati 50% te te rdhurave dhe konsiderohen si taksa mbi konsumin per shkak se ato transferohen direkt te konsumatori permes rritjes se cmimeve. tatimi mbi te ardhurat personale ze 9%. ne total te ardhurat nga tatimet e doganat perbejen 72% tw te ardhurave buxhetore te ardhurat nga sigurimet sjellin 17% te te ardhurave ne buxhet. Pjesa e mbetur vjen nga te ardhurat nga pushteti vendor (5%) dhe te ardhurat jo tatimore (6%)

Burimi buxheti faktik 2011

Burimi; Buxheti i shtetit 2011 www.minfin.gov.al ecuria buxhetore ne 2011, buxhetet afatmesme

3.1.2 Ecuria e te ardhurave buxhetore ne vite

Te ardhurat buxhetore gjate 10 viteve te fundit jane luhatur ne nivelet e 24-26% te Prodhimit te Brendshem Bruto. Gjate viteve te fundit, te ardhurat kane arritur te mbahen ne nivelin e 26% te PBB-se, pavarësisht uljes se disa taksave kryesore (shiko BOX, ndryshimet e sistemit taksor ne Shqiperi gjate peroudhes 2000-2010). Gjithsesi qeveria nuk e ka arritur objektivitn e saj te deklaruar ne programet buxhetore afatmesme per te pasur nje nivel te ardhurash prej 28% te PBB-se gjate periudhes 2008-2010, per shkka te pasojave te krizes ekonomike globale. Pwr katwr vitet nw vijim, tw ardhurat pritet qw tw qwndrojnw nw nivelin e 26% tw PBB-sw.

BUrimi: Kuadret makroekonomike afatmesme, 2013-2015; 2008-2012

Por, si ka qenë ecuria e mbledhjes së taksave në buxhet gjatë tre viteve të fundit, sidomos e atyre taksave që kanë qenë subjekt i ndryshimeve, kryesisht uljes (në rastin e tatimfitimit dhe kontributit të sigurimeve shoqërore), por edhe rritjes (si sheshimi i taksës së tatimit mbi të ardhurat, që çoi kryesisht në rritje të tatimit për një pjesë të madhe të të punësuarve dhe i akcizës).
Ecuria e të ardhurave nga tatimfitimi është treguesi tipik se si përgjysmimi i një takse nuk është arritur të shoqëroret me miradministrim të të hyrave nga ky tatim dhe rritje të bazës së taksapaguesve. Në raport me PBB-në, këto të ardhura janë ulur ndjeshëm që nga viti 2008, kur ky tatim u bë 10 për qind.

GRAFIKU Të ardhurat nga tatimi mbi fitimin, 2005-2010

Burimi: Ministria e Financave,relacioni i projektbuxhetit 2010

Në kuadrin e taksës së sheshtë, tatimi mbi të ardhurat personale ka pasur ecurinë më të mirë në buxhet, efekt që ka ardhur kryesisht nga rritja që solli njehsimi i shkallëve në 10 për qind, për një sërë punonjësish kryesisht të administratës tatimore. Unifikimi i tatimit mbi tw ardhurat nw 10% coi ne nje rritje te pagave nen nen 10 000 leke nga e cila u preken kryesisht punonjesit e administrates buxhetore te cilet deklaroni pagen reale ndryshe nga sektori privat qe ka nje nivel te larte informaliteti ne deklarimin e pagave si rrjedhoje deri ne vitin 2010 te dhenat e ministrise se financave tregojne se ka nje rritje te te ardhurave ne kete ze, qe sipas mendimit tim dhe konsultimeve me eksperte te fushes ka ardhur me shume nga shtimi i barres mbi punonjesit me paga te uleta sesa nga zgjerimi i bazes se tatim paguesve.Nje ndikim pozitiv ka patur gjithashtu(por ne mase me te ulet)vendosja e pagave refernce nga admnistrata tatimore ne vitin 2007 permes nje udhezimi me nr .... date...... monitor.al (search pasojat e dukshme te rritjes se borxhit,do dalin 4 pasoja)

GRAFIKU Të ardhurat nga tatimi mbi të ardhurat personale, 2005-2010

Burimi: Ministria e Financave relacioni i projektbuxhetit 2010

Të ardhurat nga kontributet e sigurimeve shoqërore e shëndetësore priten në rritje, pavarësisht uljes së këtij kontributi në nivelin e 15 përqindëshit për pjesën e paguar nga punëdhënësi, që u realizua në maj të këtij viti. Sic e permenda dhe me siper rritja e pages reference solli shtimin e te ardhurave nga ky ze ne buxhet.

GRAFIKU: Të ardhurat nga kontributi i sigurimeve shoqërore e shëndetësore

Burimi: Ministria e Financave relacioni i projektbuxhetit 2010

Ndonëse të ardhurat nga akciza për periudhën janar-shtator të këtij viti kanë pasur ecurinë më të dobët në krahasim me planin me vetëm 78 për qind, pritshmëritë janë mjaft optimiste për mbledhjen e kësaj takse në të ardhmen, të nxitura dhe nga rritja e e vazhdueshme e takses se akcizes mbi produktet kryesore qe zbatohet ajo si karburantet, pijet alkolike, kafja etj sipsa nje bisede me zotin selami xhepa niveli i akcizave do vazhdoje te rritet ne kuader te harmonizimit te perafrimit te legjislacionit me BE.

GRAFIKU Të ardhurat nga akciza, 2005-2010

TVSH mbetet një burim tjetër kryesor i të ardhurave në buxhet. Financat shqiptare arrijnë ta mbledhin atë në nivele të krahasueshme me vendet e rajonit.

| | Krahasimi i normave të taksave për vendet e rajonit | | | | | | | | | | | | | | | | | Tatim fitimi (%) | TVSH (%) | Tatimi mbi të ardhurat personale (%) | Kontributet e sigurimeve shoqërore (%) | Kontributet e sigurimeve shëndetësore (%) | | 2008 | 2009 | 2008 | 2009 | 2008 | 2009 | 2008 | 2009 | 2008 | 2009 | Shqipëria | 10 | 10 | 20 | 20 | 10 | 10 | 29.5 | 24.5 | 3.4 | 3.4 | Bosnia dhe Herzegovina | | | | | | | | | | | Federata e BiH | 10 | 10 | 17 | 17 | 5 | 10 | 17 | 17 | 13 | 12.5 | Republika Srpska | 10 | 10 | 17 | 17 | 10 / 15 | 8 | 42 | 30.6 | - | - | Bullgaria | 10 | 10 | 20 | 20 | 10 | 10 | 27.4 - 28.1 | 23 - 23.7 | 6 | 8 | Kroaci | 20 | 20 | 22 | 23 | 15 / 25 / 35 / 45 | 15 / 25 / 35 / 45
+ taksë speciale | 20 | 20 | 17.2 | 17.2 | Maqedonia | 10 | 10 | 18 | 18 | 10 | 10 | 32.5 | 28.4 | - | - | Mali i Zi | 9 | 9 | 17 | 17 | 15 | 12 | 34 | 32 | - | - | Rumania | 16 | 16 | 19 | 19 | 16 | 16 | 23.25 | 33.4 | 11 | 10.7 | Serbia | 10 | 10 | 18 | 18 | 12 | 12 | 35.8 | 35.8 | - | - | Sllovenia | 22 | 21 | 20 | 20 | 16 / 27 / 41 | 16 / 27 / 41 | 38.2 | 38.2 | - | - | | | | | | | | | | | | Komente | | | | | | | | | | | Këto të dhëna janë për krahasime makroekonomike të numrave vetëm për vende të ndryshme, si rrjedhojë tabela përfshin vetëm taksat kryesore. | Shënimet e veçanta janë vënë në rast se ka ndonjë përjashtim të jashtëzakonshëm në njërën ose tjetrën taksë. | | | Tatimi mbi të ardhurat pesonale, kontributet shoqërore dhe shëndetësore janë vetëm kryesoret | | | | | | | | | | | | | | | Burimi: Deloitte Central Europe | | | | | | | | |

Struktura e shpenzimeve buxhetore

Pjeswm mw tw madhe tw shpenzimeve buxhetore e zwnw fondet special, konkretisht shpenzimet qw mbulohen nga qeveria pwr pagimin e sigurimeve shoqwrore dhe shwndetwsore. Shpenzimet pwr interest pwrbwjnw 11% tw totalit tw shpenzimeve buxhetore dhe kjo pwrqindje wshtw rritur me tre pikw pwrqindjeje nw raport me vitin 2009, si rrjedhojw e rritjes sw borxhit public.
Nw ulje kanw qenw dhe shpenzimet kapitale, tw cilat nw fund tw vitit 2011 znin 18% tw shpenzimeve buxhetore, nga rreth 25%, qw ishin gjatw vitit 2008.

Burimi: Buxheti faktik 2011

Performance e shpenzimeve buxhetore dhe faktoret qe cuan ne rritjen e borxhit public

Shpenzimet buxhetore jane mbajtur nen niveli 29 deri 39 % te PBB deri ne vitin 2008 kur u shenua nje rritje e ndjeshme e tyre kryesisht si rrjedhoje e shpenzimete larta kapitale per ndertimin e rruges durres kukes, ne vitin 2008 sipas te dhenave te mara nga kuadri makro ekonomik 2013-2015 shpenzimet buxhetore arriten ne 32.3 % e PBB nderkohe qe te ardhurat ishin 26.7% kjo sjellje coi ne nje rritje te deficitit buxhetor qe sipas te njetave burime arriti ne 5 .5% te PBB e njeta tendence vazhdoi gjate vitit 2009 serish per shkak te shpenzimeve te larta per financimin e rruges durres-kukes. ne 2009 te ardhurat rane ne 26 % te PBB si rrjedhoje e faktit qe vendi filloi te prekej nga kriza globale nderkohe qe shpenzimet arriten ne 33 % te PBB qe coi ne nje rritje te ndjeshme te deficitit buxhetor ne 7% te PBB, nga 3 % qe eshte niveli mesatar qe tentohet nga qeveria shqiptare dhe eshte kriter i traktatit te mnstritit per vendet qe duan te hyjne ne eurozone..kjo coi ne nje rritje te borxhit publik ne 59% te PBB pra niveli maksimal te lejuar me ligj. Synimi qeverise ishte qe te ulte borxhin publik ne vitin ne vijim .Në kuadrin makro ekonomik afatmesem 2010-2012 qeveria shqiptare pohonte se se synon arritjen e raportit të borxhit publik ndaj PBB-së në 53% në fund të vitit 2012, dhe uljen e deficitit në nivelin e 3% që në vitin 2011, ndërkohë që po shqyrton disa variante dhe është drejt implementimit të një rregulli fiskal të tillë, ku e lidh rritjen ekonomike me deficitin buxhetor, gjë që do ta formalizojë si kriter në programet buxhetore afatmesme por duke qene se pas viti 2008 ekonomia shqip u godit ndjeshem nga kriza ekon ku rritja ekonomike u reduktua nga 7.8% ne 2008 rreth 3% ne 2009-2010 -2011 .Qeveria shqiptare nuk ishte ne gjendje qe te rriste te ardhurat ne menyre te mjaftueshme qe te conte ne reduktim te borxhit.Ne projekte buxhetore te mepasme afatmesme 2012-2014 dhe 2013-2015 ministria e fin e ndryshoi parashikimin per uljene borxhit duke planifikuar qe ai te reduktohet vetem ne 58.1 % deri ne 2015.

Per vitin 2012 borxhit pritet qe te jete ne nivelin 59.6% te PBB. | Treguesit kryesore te buxhetit | | | | | | | | | | | | | | | | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012-par | 2013-par | 2014-par | 2015-par | Të ardhurat totale | 26.7 | 26 | 26.2 | 25.1 | 25.7 | 25.7 | 25.8 | 25.9 | Shpenzimet totale | 32.3 | 33 | 29.3 | 28.6 | 28.7 | 28.6 | 28.3 | 28.3 | Bilanci i përgjithshëm fiskal | -5.5 | -7 | -3.1 | -3.5 | -3 | -3 | -2.5 | -2.5 | Borxhi publik total | 54.7 | 59.3 | 57.8 | 58.9 | 59.6 | 59.5 | 59 | 58.1 | | | | | | | | | | | Burimi: Kuadri makroekonomik fiskal 2013-2015 Ministria e financave | | |

Por sa do të arrijë të reduktohet realisht ky borxh në një afat të mesëm?
Pritshmerite jane qe ekonomia shqiptare te rritet me ritme minimale kete vit rreth 1% sipas parshikimeve nga Fondi Monetar Nderkombetar dhe Banka europiane per ndertim dhe zhvillim. Nderkohe qe ne tre muajt e pare te ketij viti ekonomia shqiptare pesoi nje renie per 0.2% per here te pare qe nga fundi i vitit 2009.
Ne linje me ecurine e dobet te ekonomise rendimenti i mbledhjes se te ardhurave buxhetore per periudhen Janar Qershor 2012 ka qqene mjaft i ulet sipsa statistikave fiskale te qeverise per periudhen janar qershor 2012 totali i te ardhurave eshte rritur vetem me 2% me baze vjetore.Pritshmerite e institucioneve nderkombetare jane qe ritmet e rritjes se ekonomise shqipt te jene te uleta edhe per nje periudhe afatmesme
Aftësia e qeverisë për të reduktuar borxhin varet nga një sërë faktorësh, në veçanti madhësia e borxhit në raport me PBB-në, normat e interesit të paguara për atë borxh në krahasim me ritmet e rritjes ekonomike dhe madhësia e balancës primare të buxhetit (suficiti ose deficiti përpara kostove të interesit). Në rast se norma e interesit e paguar për borxhin publik është më e lartë se norma e rritjes së ekonomisë, atëherë stoku i borxhit qeveritar do të rritet si peshë ndaj PBB-së, përveçse në rast se qeveria do të arrijë të ketë një suficit buxhetor parësor. Sa më i madh që të jetë stoku i borxhit, aq më i madh duhet të jetë ky suficit. Si rrjedhojë vendet me deficite të mëdha parësore, stoqe të mëdha të borxhit dhe një diferencë të madhe midis normave të interesit dhe ritmeve të rritjes ka të ngjarë të jenë më të brishtë sic u shpjegua edhe ne te dhenat e mesiperme shqiperia hyn ne kete kategori te vendeve te brishta duke qene se ka nuvel rlativisht te gjate te borxhit duke qene se ka rreth 60% te PBB rritje ekonomike te ulet nen 3 % paguan interesa te larta per borxhin e brendshem , nderkohe qe buxheti kaloi ne deficit paresor ne tremujorin e pare te vitit 2012 .
Këto implikime sugjerojnë se Shqipëria mund të futet në një rreth vicioz në të ardhmen afatmesme. Nga njëra anë ritmet e rritjes ekonomike pritet të jenë të ulëta, të paktën për këtë vit; reduktimi i pashmangshëm i shpenzimeve buxhetore do të ushtrojë më shumë presion për këtë, në një kohë që të ardhurat në pjesën e parë të këtij viti nuk kanë shënuar rritje reale. Nga ana tjetër, kosto e huamarrjes sidomos asaj të huaj do të jetë e lartë për shkak të vetë situatës së paqëndrueshme në tregjet ndërkombëtare. Në këtë situatë një mirëmenaxhim i situatës fiskale do të ishte i domosdoshëm, pasi ashtu siç pranohet dhe në raportin jo publik të financave, rritja e nivelit të borxhit nëpërmjet huamarrjes së vazhdueshme ose rënia e PBB-së do të ndikonin negativisht në renditjen kombëtare të Shqip

3.3 Deficiti Buxhetor dhe lidhja e tij me Borxhin Publik

Diferenca midis të ardhurave dhe shpenzimeve përbën atë që quhet suficit – kur të ardhurat janë më të larta se shpenzimet ose deficit – kur shpenzimet janë më të larta se të ardhurat buxhetore. ..... shpjego dhe deficitin ...sepse per ate do flasesh ne vijim
Diferenca midis të ardhurave dhe shpenzimeve të Qeverisë në Shqipëri gjatë këtyre 10 vjetëve të fundit është barazuar me deficite. Kjo është një gjë normale për vendet në tranzicion. Të ardhurat nuk realizohen për shkak se jo të gjithë tatimpaguesit janë korrektë me ligjin dhe i shmangen detyrimeve për të paguar; për shkak të vështirësive në mbledhjen e taksave; për shkak të politikave sociale që ndjek vendi etj., ndërsa shpenzimet janë të larta për shkak të peshës së madhe të investimeve publike etj.. Por, deficitet nuk janë të pazakontë as për vendet e zhvilluara. Shtetet e Bashkuara të Amerikës, një nga vendet më të zhvilluara në botë, kanë rezultuar me deficit buxhetor për 30 vjet me rradhë, deri në vitin 1998.
Prandaj, nuk është aspak alarmante të mendosh se edhe për vite të tjera, në Shqipëri, shpenzimet mund të tejkalojnë të ardhurat e qeverisë.
Zakonisht, për të vlerësuar sesa i thellë është deficiti buxhetor i një vendi, llogaritet raporti i tij me prodhimin e një vendi (Prodhimi Brendshëm Bruto). Kjo shifër tregon se ç’pjesë të vlerës së prodhimit të përgjithshëm të ekonomisë zë deficiti buxhetor i shtetit.

Konkretisht në periudhën midis 1999 dhe 2007, politikat e vendit u përqendruan në drejtim të konsolidimit fiskal dhe deficiti fiskal ra nga nivele të larta në rreth 3%. Kjo tendencë nuk vazhdoi, gjatë dy viteve të fundit u shenua nje rritje e deficitit.

Konkretisht,viti 2009 solli një rritje të ndjeshme të deficiti buxhetor përtej parashikimit fillestar prej 4.2 përqindësh të PBB-së, (duke u rritur ne nivelin e 7% te PBB-se) që erdhi si rrjedhojë e rendimentit të ulët të mbledhjes së të ardhurave dhe vijimit të shpenzimeve me ritme të larta.
Në fakt, tendenca e rritjes së deficiteve buxhetore po vihet re në të gjithë botën, teksa qeveritë ndërmorën nxitës fiskalë të paparë për të ndihmuar ekonomitë e tyre për të dalë nga recesioni më i thellë që pas Luftës së Dytë Botërore, duke e kaluar në plan të dytë konsolidimin fiskal. Edhe vende konservatore si Gjermania e ndoqën këtë politikë. Deficiti buxhetor në Eurozonë pritet të kërcejë në 6.2 për qind në vitin 2009, nga 2 për qind e PBB-së një vit më parë, me Greqinë që mban rekord me një nivel të pritshëm prej 12.2 përqindësh të 2010 dhe të mbeten në nivele të larta deri në 2012-ën.

Kapitulli IV Roli i nivelit te Borxhit publik ne ekonomi 4.1 Zhvillimi i borxhit publik nder vite, hapat e ndermarre per menaxhimin e tij nga qeveria

Rritja e borxhit dhe planet per uljen e tij.(
Borxhi publik është kthyer në një çështje të rëndësishme diskutimi kohët e fundit në vend. Rritja e tij gjatë dy viteve të fundit për të arritur në 60% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) në fund të 2009-s dhe e deficitit në rreth 7% të PBB-së (si rrjedhojë e politikës fiskale zgjeruese gjatë vitit të kaluar në një kohë që të ardhurat shënuan rritje minimale) dhe situata në tregjet ndërkombëtare me krizën kombëtare greke e përhapjen e shqetësimeve në eurozonë janë arsyet kryesore të vëmendjes që po i kushtohet këtij treguesi. Institucionet ndërkombëtare si Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore kanë deklaruar tashmë se niveli i borxhit prej 60% ka arritur në kufirin më të lartë dhe ai duhet ulur, të paktën në nivelin e 50%. Edhe vetë financat në një raport jo publik e pranojnë se pavarësisht se një pjesë e madhe e borxhit të huaj është me terma koncesionare (për shembull huatë me kushte poshtë tregut), niveli total i borxhit është megjithatë i lartë. Në vitin 2009, kosto e shërbimit të borxhit të Shqipërisë ishte 3.17% e PBB-së. Një element lehtësimi është se mbi 60% e borxhit total është i brendshëm. Por siç pranon raporti i financave, duke qenë se pjesa më e madhe e borxhit të brendshëm është afatshkurtër dhe duhet të rifinancohet në një periudhë 12 mujore, ka një nivel të lartë rreziku të ri-financimit, të lidhur me një borxh të tillë. Në fakt siç u konstatua dhe vitin e kaluar, dhe tregu i brendshëm rezultoi që të ishte i vështirë për t’u qarkulluar pa ndërhyrjen e Bankës Qendrore.

Struktura e borxhit dhe hapat per menaxhimin e tij

Ne fund te vitit 2011 stoku i borxhit publik arriti ne 772.5 miliarde leke ose 58.75% e PBB. Ky stok perbehet nga (i) borxhi i Qeverise Qendrore 58.74% te PBB dhe (ii) borxhi i pushtetit lokal me 0.02% te PBB.
Ne krahasim me vitin 2010, borxhi i Qeverise Qendrore eshte rritur me rreth 8%, ndersa borxhi i pushtetit lokal ka shenuar rritje prej 48%.

Struktura e stokut te borxhit te Qeverise Qendrore
Sipas afatit origjinal te maturimit, struktura e stokut te borxhit perbehet nga borxhi afatshkurter
33% dhe afatgjate 67%.
-Borxhi afatshkurter eshte borxh i emetuar ne tregun e brendshem dhe perfaqesohet me instrumenta me afat maturimi deri ne nje vit.
-Borxhi afatgjate perbehet nga borxhi i emetuar ne tregun e brendshem dhe nga borxhi i jashtem.
88% e tij e ka maturitetin e mbetur me te gjate se nje vit.
Sipas instrumentave te borxhit, 65% e stokut perbehet nga instrumenta te emetuara ne tregun e brendshem dhe te jashtem (bono thesari, obligacione, eurobond), ndersa kredite perfaqesojne
35% te stokut.
Sipas rezidences se kreditoreve, 60% e stokut te borxhit te Qeverise Qendrore mbahet nga kreditore vendas dhe 40% nga kreditore te huaj.
Sipas monedhes, 59% e stokut eshte ne leke dhe 41% ne monedhe te huaj.
Persa i perket burimit te financimit, struktura e stokut te borxhit te Qeverise Qendrore ka mbetur e njejte me vitin 2010: borxhi i emetuar ne tregun e brendshem perfaqeson rreth 57% te stokut dhe borxhi i jashtem 43% te stokut.

Borxhi i brendshem
Gjate vitit 2011 Ministria e Financave ka vazhduar politiken e saj te emetimit kryesisht te instrumentave afatgjate te borxhit. Per rrjedhoje, struktura e borxhit te brendshem shteteror sipas instrumentave ka ardhur duke u permiresuar ne favor te instrumentave afatgjate te cilet perfaqesojne 43.85% te tij, kundrejt 42.4% ne fund te vitit 2010.

Sruktura e mbajtesve te borxhit te brendshem shteteror ka pesuar ndryshime te vogla. 99.5% e mbajtesve te tij jane rezidente. Edhe gjate ketij viti ka vazhduar rritja e pjesemarrjes se individeve dhe institucioneve jo banka ne ankandet e letrave me vlere te Qeverise, gje qe pasyrohet edhe ne peshen qe ata zene ne stokun e borxhit te brendshem.
Persa i perket perberjes sipas monedhave, borxhi i brendshem shteteror perbehet ne masen
99.7% nga borxhi ne leke.

Borxhi i jashtem
Ne fund te vitit 2011 borxhi i jashtem shteteror perfaqeson 88% te stokut te borxhit te jashtem, ndersa borxhi i jashtem i garantuar 12%.
Struktura e borxhit te jashtem sipas koncesionalitetit ka vazhduar tendencen e rritjes se stokut te borxhit me terma tregtare, i cili perfaqeson rreth 49.5% te stokut, kundrejt 48.3% ne fund te vitit
2010.
Struktura e stokut sipas normes se interesit pothuajse nuk paraqet ndryshime ne raport me vitin
2010. Ne fund te vitit 2011 borxhi me interes fiks perfaqeson 75.6% te stokut te borxhit te jashtem. Persa i perket struktures se stokut te borxhit te jashtem sipas monedhave, EUR eshte monedha kryesore me 69.8% te stokut, e pasuar nga USD me 19.6% (ketu kemi parasysh edhe ndikimin e borxhit ne SDR dhe ndarjen e tij sipas monedhave perberese te SDR).

Ecuria e kostos se sherbimit te borxhit
Ne vitin 2011 raporti sherbimit te borxhit gjithsej me PBB arriti ne 3.71%, kundrejt 3.89% ne fund te vitit 2010. Shpenzimet per interesat e borxhit te brendshem rezultuan me te uleta se ato te nje viti me pare, si rezultat i uljes se normave te interesit te huamarrjes se brendshme gjate vitit
2010. Nderkaq, shpenzimet per sherbimin e borxhit te jashtem gjate vitit 2011 kane qene me te larta se gjate vitit 2010. Veçanerisht me rritje rezultuan shpenzimet per pagesat e principalit te cilat u rriten rreth 17%, si rezultat i rritjes se numrit te kredive qe jane futur ne periudhen e shlyerjes se principalit.
Pse nuk e shikon qeveria te rrezikshëm borxhin e lartë. Aktualisht raporti i borxhit publik ndaj PBB-së arrin në 59% dhe pritet të arrijë në 59.4% në fund të vitit. Miratimi i kuadrit makro-ekonomik afatmesëm shpreh vullnetin e qeverisë për uljen graduale të borxhit publik deri në nivelin 58% ose më poshtë në vitin 2014. Ajo çka është më e rëndësishme, është përbërja e portofolit të borxhit dhe qëndrueshmëria e shërbimit të tij. Rreth 60% e borxhit është në monedhë vendase, ndërkohe që afro 90% e pjesës së borxhit të denominuar në monedhë të huaj, përbëhet nga kredi zhvillimi me interesa të ulëta dhe afate shlyerje të gjata.
Të gjitha këto karakteristika flasin për një portofol borxhi me risk të moderuar dhe me qëndrueshmëri shërbimi e shlyerje. Qeveria ka parashikuar që rritja ekonomike për vitet 2011-2014 të jetë në nivelin e 5%. Nëse kjo realizohet, borxhi do te ulet përtej 58% në 2014.
Natyrshëm, nëse rritja do të rezultojë më e ulët, raporti i borxhit ndaj PBB-së i afrohet me tepër nivelit të 60%.
Anasjelltas, ekziston një mundësi reale që rritja ekonomike të kthehet në nivelin e potencialit të ekonomisë, pra rreth 6%, çka do ta ulte borxhin deri ne nivelin e 55%. Besoj që rritja do të realizohet në nivelin e 5%-it për vitet 2012-2014, dhe sigurisht shpresoj që të jetë më e lartë.
Çfarë strategjie do të përdoret për uljen e borxhit?
Mbajtja në kontroll e shpenzimeve brenda parametrave të deficitit 3% është shtylla kryesore e strategjisë.
Realizimi i rritjes së supozuar ekonomike nëpërmjet fuqizimit të mëtejshëm të administrimit fiskal, thithjes së investimeve të huaja direkte, zhvillimit të sektorëve me potencial konkurrues (pra me potencial fuqizimi të eksporteve) dhe rritjes së përgjithshme të produktivitetit në shumë sektorë, gjithashtu do të sillnin besim në realizimin e strategjisë së uljes së borxhit. Pasojat e dukshme te rritjes se borxhit
Kur borxhi arriti pranë 60% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) dy vjet më parë, në kufirin tavan të lejuar me ligj, qeveria ishte e qetë, pavarësisht shqetësimit të institucioneve ndërkombëtare. Këto të fundit parlajmëruan se vendi nuk mund të mbante një borxh në nivele të tilla, më i larti në rajon, kur të ardhurat e saj ishin më të ulëtat. Qetësia e qeverisë vinte nga fakti që 60% e borxhit ishte i brendshëm dhe ai mund të financohej lehtësisht në tregun e brendshëm, ku pjesën më të madhe e përbëjnë bankat. Por muajt e fundit, qetësimi i qeverisë është kthyer në shqetësim. Ministri i Financave Ridvan Bode deklaroi gjatë vizitës në Uashington pak ditë më parë se “‘Raiffeisen Bank’ ka deklaruar se brenda tremujorit të parë të këtij viti do të ulë kreditimin e saj me 120 milionë euro, e cila sigurisht, nuk është gjë e mirë për ekonominë tonë dhe bankat e tjera”. Dhe të dhënat e tremujorit të parë treguan se banka më e madhe në vend ka ulur stokun e saj në investime me letra me vlerë të qeverisë me 60 milionë euro. Teksa qeveria po përpiqet të gjejë para për të financuar një buxhet të drobitur nga financat e dobëta dhe keqmenaxhim të të ardhurave, pasojat e borxhit të lartë sa po vijnë e po bëhen më të dukshme, duke përkeqësuar situatën e ekonomisëë vendase, e cila prej tre vitesh ka ngadalësuar ritmet e rritjes, si rrjedhojë e efekteve të krizës ndërkombëtare dhe problemeve të brendshme strukturore:
-Së pari, biznesi po privohet nga financimet, teksa disa banka po heqin dorë nga kreditimi i ekonomisë për të financuar qeverinë, në këto momente delikate për ekonominë, kur kriza e likuiditeteve është përkeqësuar. Të dhënat e muajve të parë të vitit tregojnë se ritmet e rritjes së huasë janë përkeqësuar në raport me një vit më parë. Deri në fund të qershorit 2012, në raport me dhjetorin 2011, huaja për ekonominë është rritur vetëm me 1.9%, nga rreth 3.5% që ishte ky ritëm rritjeje për të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, sipas të dhënave që janë publikuar nga Banka e Shqipërisë.
-Së dyti, edhe atë hua që mund ta marrë, biznesit do t’i kushtojë më shtrenjtë. Vështirësitë që po has qeveria në financimin e borxhit të brendshëm janë reflektuar në sjelljen e yieldit (interesit) të letrave me vlerë të qeverisë, që është rritur në 7.37% aktualisht, nga nën 7% që ishte në fund të 2011-s, pavarësisht lehtësimit të politikës monetare, me Bankën e Shqipërisë që ka ulur pese herë normën bazë, qe nga gusht 2011 duke e zbritur ne korrik në 4%. Edhe vetë Banka qendrore ka pranuar se efektiviteti i politikës së saj lehtësuese monetare ka qenë i ulët. Sipas saj, në 6 muajt e parë, prirja rritëse e yield-eve të bonove të thesarit, të cilat përdoren si referencë në përcaktimin e çmimit të kredisë, mund të ketë ndikuar negativisht në lehtësimin e çmimit të kredisë.
-Së treti, ndonëse deficiti është ulur në vlerë absolute me rreth 27% për periudhën janar-prill, në raport me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, shpenzimet për interesa vijojnë të jenë të larta, si rrjedhojë e kostos së lartë të marrjes borxh. Sipas treguesve fiskalë të 4 mujorit 2012, shpenzimet për interesat e brendshme përbënin 8.6% të totalit të shpenzimeve, pothuajse e njëjta peshë si një vit më parë, duke rënduar në këtë mënyrë një buxhet, që sipas deklarimeve zyrtare te ministries se financave ka me shumë gjasa të rishikohet në ulje ne shtator.
Së katërti, diskutimet mes qeverisë dhe Bankës botërore, që kanë nisur që në janar nuk kanë gjetur ende një zgjidhje të pranuar nga të dy palët. Bëhet fjalë për një hua prej 300 milionë dollarë, si mjet lehtësues ndaj presioneve të brendshme të tregut, kurse banka po heziton ta japë, pasi ka vendosur disa kushte, që në thelb përmbajnë një disiplinim të fortë të buxhetit, që lidhen me një reduktim të deficitit buxhetor në 2.5% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) që këtë vit, nga 3% që është parashikimi i qeverisë . Banka Botërore e kishte paralajmëruar disa herë qeverinë se borxhi në nivelin 60% të PBB-së konsiderohet i lartë dhe mund të sjellë rreziqe, të cilat tashmë kanë filluar të duken qartë.

Kapitulli V Konkluzioni

1. Duke paralajëmruar se situate në Europë mund të përkeqësohet, Banka Botërore tha në një raport se vendet në zhvillim duhet të përgatiten për kohë më të ashpra, duke reduktuar borxhin afatshkurtër, reduktuar deficitet buxhetore dhe duke lëvizuar drejt një qëndrimi të politikës monetare më neutral, në mënyrë që kjo politikë të lehtësohej me shpejtësi në rast se do të ishte e nevojshme.Rritja afatshkurter e shqiperise do jete e ulet per shkak te situates ne europe si rrjedhojë nuk mund të shpresojë që të ulet borxhi përmes rritjes ekonomike prandaj duhet të shtrengojë rripin.
2. Duke qenë se niveli i të ardhurave buxhetore është me i ulti ne rajon 26% e PBB-së, ka hapesira ta rrisë të ardhurat duke luftuar informalitetin. Ne rajon ky tregues është mesatarisht 35% e PBB edhe qeveria duhet të jetë më aktuale kur parashikon buxhetin vjetor se ka tre vjet që e rishikon në ulje në mes te vitit. Qeveria duhet të jetë më e qartë në objektivat e saj dhe të kryejë studime më te detajuara kur kryen investime te cfardo lloji qofshin.
Qeveria duhet të luftojë ekonominë informale duke zgjeruar bazën e tatimpaguesve sidomos në drejtim të taksës së punës ku ka rendimentin më të ulët se vendet e rajonit. Kjo do i mundësojë të rrisë të ardhurat dhe të frenojë rritjen e deficitit buxhetor që e ka rritur shumë ne pesë muajt e parë te vitit. pjesa me e madhe e borxhit te brendshem sot eshte me bono thesari qe maturohen Brenda nje viti duke krijuar veshtiresi qeverise per sigurimin e likujditetit dhe rekomandohet zgjerimi I perdorimit te instrumentave afatgjate per sherbimin e borxhit.

--------------------------------------------
[ 1 ]. Sipas parashikimeve tw programit buxhetor afatmeswm 2007-2009
[ 2 ]. Kuadri makroekonomik e fiscal, 2013-2015
[ 3 ]. Buxheti 2008
[ 4 ]. Buxheti faktik 2008
[ 5 ]. Statistikat e PBB vjetore -Instat
[ 6 ]. Insatat PBB tremujori i pare 2012.
[ 7 ]. Economic out look IMF raporti ekonomik i rishikuar per vendet anetare e EBRD qershor 2012.
[ 8 ]. YIELD-i i bonove te thesarit me afat maturimi 1 vjecar, ne ankandin e fundit te zhvilluar nga banka e shqiperise ishte 7.3%.
[ 9 ]. Statistikat fiskale te qeverise ;gazeta Shqip Maj 2012.
[ 10 ]. Revista Monitor Prill 2010.
[ 11 ]. Revista Monitor
[ 12 ]. Drjetoria e pergjitheshme e menaxhimit te borxhit publik,Ministria e financave , (treguesit e borxhit viti 2011)
[ 13 ]. Interviste me z.Xhentil Demiraj drejtor I Pergjithshem I mEnaxhimit te borxhitPublik ne ministrine e financave.
[ 14 ]. Interviste me z.Xhentil Demiraj drejtor I Pergjithshem I mEnaxhimit te borxhitPublik ne ministrine e financave.
[ 15 ]. Monitor dt 28.05.2012
[ 16 ]. Statistikat mujore te bankese se shqip qershor 2012.
[ 17 ]. www.bankofalbania.org.BSH vendimet e politikave monetare
[ 18 ]. Deklarata ne konferencen per shtyp e governatorit te shqiperise,25 korrik 2012
[ 19 ]. Gazeta shqip dt qershor 2012
[ 20 ]. Revista monitor qershor 2012
[ 21 ]. Raporti i bande boterore per vendet e rajonit 6 mujori i dyte 2011