Framköllun B&W filmu

Í

þessu ferli er mikilvægt að ekkert ljós komist að filmunni. Þá er best að vera í alveg gjörsamlega myrkvuðu herbergi eða þar til gerðum myrkapokum. Þess vegna er nauðsynlegt að hafa allt við höndina áður en ljósið er slökkt. Þessir hlutir eru:

• Myrkrapoki eða almyrkvað herbergi • Filman • Filmuupptakari fyrir 35mm filmu • Skæri fyrir 35mm filmu • Spírall • Ljóshelt box með trekt og staut til að setja spíralinn upp á • Lok
Athugaðu að spírallinn sé rétt settur saman, það er að hökin þar sem filman er sett inn snúi að hvoru öðru,og að kúlurnar sem mjaka filmunni inn sé lausar og liðugar og að hjólið sé ekki stíft. Ef boxið er ætlað fyrir fleiri en eina filmu þarf að setja tóma spírala á stautinn til að fylla upp í boxið. Þetta er til þess að filman liggi örugglega böðuð í vökva. Það þarf að vera búið að athuga hvort filman passi ekki örugglega upp á spíralinn og hvort spírallinn passi á stautinn. Hægt er að breyta stærð flestra spírala með því að snúa þeim í sundur og toga út/ýta inn.

Filman þrædd
35mm filmuboxið er opnað varlega með filmubox upptakaranum. Passa þarf að filman rekist ekki í brúnir boxins þar sem yfirborð hennar er mjög viðkvæmt og rispast auðveldlega. Endi filmunnar er síðan klipptur þannig brúnirnar verði ávalar og alveg mjúkar. (Gripkanturinn líka.)

120mm filma er ekki í boxi. Það er hinsvegar pappírsræma á hluta

filmunnar. Best að er fjarlægja pappírinn þegar filman er aðeins farin að mjakast upp á spíralinn. Endinn er dreginn inn þar sem hökin á spíralnum mætast. Hjól spíralsins þurfa að snúa bein hvort að öðru. Endanum er komið fyrir á milli hakanna. Það þarf að draga endann í sömu átt og filman rúllast, annars myndast spenna á hliðunum sem getur valdið skemmdum á filmunni. Með 35mm filmu finnst mér best að halda um sitthvora brún filmunnar og ýta henni lítillega inn.

Með 120mm er hins vegar betra að toga endann innanfrá. Ekki er þó hægt að þvinga filmuna upp á, þetta þarf að gerast mjúklega. Hjólunum er snúið sitt í hvora áttina. Litlu kúlurnar á spíralnum sjá til þess að filman skríður inn í spíralinn. Það þarf síðan að klippan endann á 35mm filmunnií lokin og taka pappírinn af 120mm þegar hún er komin góða leið inn.

Ljósheldur frágangur
Spíralnum (auk fleiri spírala ef boxið er fyrir margar filmur) er síðan komið fyrir utan um stautinn. Sé aðeins ein filma í boxi fyrir fleiri á filmaspírallinn að vera neðstur. Stauturinn með spírölunum er síðan settur ofan í boxið og boxinu lokað með trektinni sem fer ofan í stútinn. Mikilvægt er að ýta og snúa þannig það heyrist klikk. Þá er boxið orðið ljóshelt og í lagi að taka það úr pokanum.

Filmuframköllun
Mikilvægt er að allir vökvar séu í kringum 20°. Filman er mjög viðkvæm. Sé hitastigið minna eða meira breytist tíminn einnig, en hægt er að sjá allt um það á skemum sem filmuframleiðendurnir gefa út. Sé vatnið of heitt er hætta á að gelatínhimna filmunnar springi. Þá er filman ónýt. Undir ljósheldu boxunum er tekið fram hversu mikinn vökva þarf til að hann flæði yfir filmuna. Gott er að gera ráð fyrir örlítið meiri vökva en gert er ráð fyrir. Best er að hafa alla vökva, blandaða og við rétt hitastig, tilbúna áður en hafist er handa.

Vatn
Fyrst er filman bleytt með 20° heitu vatni í hálfa til eina mínútu. Þetta er gert til þess að hún verði móttækilegri fyrir efnunum.

Framkallari
Framkallarinn er ferlið þar sem ólýst silfur skolast burt og eftir verður lýst silfur sem myndar negatíva mynd. Upplýsingar um hlutföll er hægt að sjá á skemum frá filmuframleiðandanum. Einnig kemur þar fram hlutfall milli tíma og hversu sterk blandan er. Eftir að framkallaranum er hellt í boxið er skeiðklukkan sett af stað eftir tímanum sem fundinn hefur verið út. Boxinu er velt fram og til baka á hálfrar mínútu fresti. Mér finnst best að velta henni í hálfa mínútu og hvíla í hálfa út allt ferlið, en mikilvægast er að vera dugleg að velta í upphafi. Á milli þess sem velt er, er gott að lemja brún boxins létt í borðið til þess að koma í veg fyrir að loftbólur myndist. Sé boxinu ekki velt situr óvirkur framkallari upp við filmuna og filman framkallast ekki. Framkallarann er ekki hægt að nota aftur, honum er hellt spilliefnadallinn.

Stopp
Stoppið tekur stystan tíma af öllum efnunum og það er hægt að nota aftur. Það stoppar framköllunina eins og nafnið segir til um. Fín viðmiðunarregla er að hafa það í eina mínútu.

Fixer
Hér verður filman ljósheld. Fixer er hægt að nota aftur en hann verður daufari með tímanum. Ef þú ert ekki viss hversu mikið fixerinn hefur verið notaður er best að blanda nýjan. Hér gildir sú regla að lengra er betra. Það er ekki mikill munur, ef fixerinn er í lagi, á þremur og fimm mínútum og það fer í raun ekki að sjást munur nema filman liggi þar tímunum saman en það er þó algjör óþarfi. Hins vegar, ef fixerinn er gamall, getur verið mikill munur á þremur og fimm mínútum. Þess vegna er lengra betra. Eftir fimm mínútur er fixernum hellt af í loftþétt ílát og filman sett í skol. Nú er lag áður en lengra er haldið að kíkja á filmuna og athuga hvort allt sé í lagi. Birtist hvítir blettir á filmunni þarf hún að fara rakleiðis aftur í fixer, en líklegra er að hún sé í lagi.

Skol og þurrkun
Filman er þá skoluð í 20 mínútur Í ca. 20° heitu vatni. Að því loknu er filmusápa, t.d. photo-flo, sett út í vatnið. Hún minnkar líkur á spennu, þurrkblettum og rákum á filmunni og hún þornar betur. Að því loknu er mesta vatnið strokið af filmunni með hreinu vaskaskinni, hreinum fingrum, eða sköfuklemmu en hér þarf að fara varlega því filman rispast auðveldlega. Filman dregur helst í sig ryk á meðan hún er blaut og því er best að hengja hana upp í hitaskáp til að þorna og hafa klemmur á báðum endum svo ekki rúllist upp á hana. Ef myndir eru á ystu römmunum er nóg að festa klemmuna í annað hornið svo myndin gatist ekki.

Frágangur
Þegar filman er orðin þurr er hún klippt niður og sett í plastvasa. Best er að eiga glæra plastvasa til þess að taka kontakt í gegn um en filman geymist betur í pappírs vösum. 35mm filman er klippt niður í sex ramma ræmur en 120mm filma í þriggja ramma ræmur. Hlutföll Leiðbeiningar um hlutföll á móti vatni er ávalt að finna á umbúðum vökva, að undanskildum framkallara sem búið er að blanda í stock. Þær er að finna á skemum filmuframleiðandans. Hlutfall gæti t.d. verið gefið upp 1+9 sem væru það samtals 10. Ef nota á 300ml á 35mm filmu væri því reikniformúlan: 1+9=10, 300/10=30, 9*30=270. Semsagt 30ml vökvi og 270ml vatn, efn yfirleitt er þetta nú blandað í meira magni.

Mynd stækkuð

Í

þessu ferli má hafa kveikt á rauðu ljósunum, þar sem pappírinn er ekki sérlega næmur fyrir því. Filman er staðsett í filmu rennuna í stækkaranum sem er staðsett fyrir ofan linsuna, og myndin rétt af. Því næst er skurðurinn ákveðinn. Þá er best að vera búin að ákveða stærðina á stærðarbretti sem sett er á borðið undir linsuna, og hvaða pappír á að nota. Myndin birtist negatív á skurðarfletinum, það þýðir að ljósu svæðin eru dökk og dökku svæðin eru ljós.

Kontakt
Þegar kontakt er tekinn er best að hafa ljósopið á hæsta styrk. Yfirleitt þarf ekki lýsingu nema í 3-7 sekúndur. Það fer eftir fjarlægð ljósgjafanas og þéttleika filmunnar og með æfingunni og góðum kynnum við stækkarann er maður fljótur að sjá hversu langan tíma þarf. Plastvasanum með filmuræmunum er stillt bein ofan á A4 ljósmyndapappír og þeim komið fyrir undir linsu stækkarans. Gler er sett yfir plasvasann til þess að allt sé slétt, filman liggi upp við glerið og fókusinn verði því sjáanlegri. Því næst er kontaktsíðan framkölluð. Sjá myndin framkölluð aftar í kafla. Kontaktinn er síðan skoðaður, gott er að skoða hann með lúpu við ljósaborð, með filmuna til hliðsjónar. Þegar búið er að velja ramma er hægt að hefjast handa við að stækka.

Fókus stilltur
Fókusinn er stilltur á stærsta ljósopi. Til þess að vera viss um að fókusinn sé orðinn góður er lúpa sett yfir myndina. Passa þarf að ljósið komist inn um ljósinntakið á lúpunni. Þegar myndin er orðin kornótt er fókusinn kominn í lag.

Tröppuprufur
Við byrjum á því að taka tröppu. Þá tökum við bút af pappír og ljóshelt spjald. Spjaldinu er haldið yfir pappírsbútnum að mestum hluta og svo er lýst í örfáar sekúndur, gott er að byrja á 3-5 sek. Við lýsum nokkrum sinnum og færum spjaldið alltaf örlítið neðar, kannski upp í 20 sekúndur.

Segjum að við veljum 5 sekúndur. Þá byrjum við að lýsa 1/5 hluta bútsins en höldum ljóshelda spjaldinu yfir 4/5 af bútnum. Síðan færum við spjaldið þar til við erum búin að lýsa allt spjaldið. Þá er fyrsti búturinn lýstur í 20 sekúndur og sá síðasti aðeins í 5 sekúndur. Síðan er búturinn framkallaður og skoðaður í ljósi. Þá er hægt að sjá ca. Hversu lengi myndin á að vera lýst og hvort hún þurfi meiri eða minni kontrast.

Á myndin að vera hörð eða mjúk?
Það eru þrír þættir sem stjórna mýkt myndarinnar: • Ljósop • Tími • Filter Hægt er að blenna niður ljósopið á linsunni til þess að fá mýkri mynd. Þá er einnig auðveldara að stjórna mýktinni. Vilji maður meiri kontrast er hægt að bæta við filterum frá þremur og upp úr, en sé maður komin í filter 4 ½ er myndin orðin helst til hörð, og er það sjaldan gert. Þá eru filterar fyrir neðan 2 ½ nánast aldrei notaðir, frekar er ljósopið minnkað. Því harðari filter sem notaður er því lengri verður tíminn. Mælt er með því að fyrir hvern filter sem farið er upp um sé tíminn lengdur um 10%. Hafa ber í huga að hér er allt öfugsnúið við það sem gerist við myndatökuna. Viljum við dekkri mynd þurfum við að lýsa meira og viljum við ljósari mynd lýsum við minna. Til þess að hafa áhrif á stök svæði í myndinni er hægt að nota tólin dodge til lýsa og burn til að dekkja. Til að auðvelda þetta ferli er betra að hafa lýsingartímann ekki of stuttan. Þegar maður dodgar er einhverjum frekar ljósþéttu haldið á hreyfingu yfir því svæði sem á að lýsa. Þegar maður burnar er ljósinu beint, annað hvort með lófanum eða ljósheldu spjaldi með gati, á það svæði sem þarf að dekkja. Varast þarf að gera of mikið, þetta má ekki vera augljós vinnsla.

Myndin framkölluð
Framköllunarferlið skiptist í þrjá hluta, fjóra að meðtöldu skoli. Vökvarnir eru blandaðir saman við vatn í ferningslaga bakka. Yfirborðið þarf að vera nógu hátt til þess að hylja myndina, en það er algjör óþarfi að hafa það mikið hærra en það. Gott er að miða við 2 lítra. Hlutföllin af vökva sem blanda á í vatn eru alltaf tekin fram á umbúðum vökvanna.Til dæmis ef hlutföllin standa 1+9 væri það sama og 2+18=20.

Framkallari e. developer
Hér verður myndin til. Pappírinn er hafður í þar til myndin hættir að framkallast, yfirleitt í kring um þrjár mínútur. Ferlið tekur þó lengri tíma fyrir fíber pappír, eða fimm til sjö mínútur.. Ef myndin virðist of dökk þýðir ekkert að taka hana upp úr og henda í stopp því þá verður hún bara gráleit og ljót. Betra að byrja þá bara upp á nýtt við stækkarann. Gott er að rugga bakkanum aðeins til þess að færa nýjan framkallara yfir. Hægt er að nudda einstök svæði til að flýta fyrir framköllun á þeim og jafnvel framkalla aðeins betur.

Stopp e. stop
Stoppar stutt við í stoppinu. Stoppar framköllunina. Gott er að miða hér við ca. Hálfa mínútu.

Fixer e. fixer
Hér hættir pappírinn að vera ljósnæmur. Mikilvægt er að hafa myndina nógu lengi og því betra að hafa hana aðeins lengur heldur en of stutt, því það verður til þess að hvíti liturinn gæti fengið á sig undarlega lit með tímanum eða silfrið farið að bjagast. Gott er að miða við fimm mínútur, en sex-sjö fyrir fíberpappír. Hér er líka gott að rugga bakkanum til þess að fá nýjan vökva á myndina. Vökvarnir eru ekki notaðir aftur. Þeir fara allir í spilliefnadallinn. Gott er að hafa tangir í bökkunum til þess að efnið fari ekki á hendurnar. Ein töng í hvern tank.

Skol og þurrkun
Það þarf að skola myndirnar vel og vandlega af öllum efnum. Gott er að miða við 10-20 mín fyrir plastpappír og klukkutíma fyrir fíber, en það fer að sjálfsögðu eftir tegundum og því best að lesa leiðbeiningar. Best er að byrja á því að skafa sem mest af vatninu af, með sköfu eða hreinum höndum, og síðan þurrka. Hægt að nota hárblásara, hitaskápinn eða þurrskúffurnar. Passa þarf að engir dropar séu á myndinni þegar hún er að þorna þar sem þá geta myndast þurrk blettir.

ATH:
Það þarf aðeins lengri tíma í alla vökvana fyrir fíber pappír heldur en plast pappír. Fíber pappírinn er sterkari og þéttari og silfrið þess vegna lengur að skolast í burtu.

Frágangur
Plastpappírinn helst sléttur um leið og hann er orðinn þurr og þarf því ekki annað að gera en að skera hann. Ef vill er hægt að setja hann á karton en þá er best að nota doubletape þar sem hitapressa gæti leitt til þess að plastið fer að bráðna.

Fíberpappírinn þarf að pressa í hitapressunni og kæla undir þungu gleri. Mikilvægt er að pappírinn sé orðinn alveg þurr þegar hann fer í hitapressuna.Til þess að fíbermyndin haldist slétt sem lengst er best að líma hana upp á karton. Mælst er til þess að kartonið sé einni stærð stærra en pappírinn. Límfilma er sett á bakhlið myndarinnar og fest í miðjunni með litlu hitajárni. Síðan er myndin skorin með filmunni á. Því næst er myndin staðsett á kartoninu og hornin fest niður með hitajárninu. Myndin er að lokum sett með kartoninu undir hitapressuna í smá tíma og látin kólna undir glerinu.

Viðauki
Redúsering
Til þess að redúsera myndina þarf fínan, oddmjóan pensil og þar til gerða redús liti. Best er að litirnir þorni á yfirborði eins og hvítri flís eða plasti áður en byrjað er að mála með þeim. Þegar byrjað er að mála er gott að vera með auka eintak af myndinni til þess að prófa litina. Þegar réttur litur er fundinn er dúmpað létt á svæðin sem þess þarfnast. Betra er að gera lítið og oft heldur en oft og mikið. Sé eitthvað svæði of dökkt er rakvélablað notað til þess að skrapa upp úr myndinni, en það er vand með farið. Góð færni í redús kemur með tímanum, aukaæfingin skapar meistarann. Best er að skella góðri tónlist á fóninn, þá gleymir maður best tímanum og verkið verður skemmtilegra.

Hlutföll sem við notum í mykraherberginu haustið 2011
• Filmu framkallari: 1+1 • Filmu stopp: 1+19 • Filmu fixer: 1+4 • Filmu framkallarinn er fyrst blandaður í stock. Filmu framkallarinn er duft í tveimur pokum, A og B. Dufti úr poka A er blandað við 3.75l af 40° heitu vatni, og því hrært saman uns duftið leysist upp. Þá er dufti B hellt saman við og enn er hrært uns dufið er uppleyst. Þá er köldu vatni bætt við, 1.25l (samanlagt 5 lítrar) hrært, og því komið fyrir í 5 lítra brúsa.Stoppið og framkallarinn er oftast til blandað. Hversu vel treystirðu öðru fólki? • Pappírs framkallari: 1+9 • Pappírsstopp: 1+19 Pappírs (Rapid) Fixer: 1+4 til 1+9

Rebekka Líf Alberts