UNIVERSITETI I SHKODRËS “LUIGJ GURAKUQI’’ FAKULTETI EKONOMIK DEGA: FINANCË - KONTABILITET

TEMË DIPLOME

INVESTIMET E HUAJA NË SISTEMIN BANKAR

Foreign investment in the banking system

[pic]

Pedagogu udhëheqës: Msc. Rozafa (Alibali) RISTANI

Punoi: Kristjana KRONAJ

Qeshor 2013

FALENDERIME

Ky punim është zhvilluar në kuadrin e mbylljes së studimeve të mia pranë Departamentit të Financë-Kontabilitetit në Fakultetin Ekonomik të qytetit të Shkodrës dhe është rezultat i një pune të gjerë kërkimore gjatë këtij viti të fundit. Prandaj gjej rastin të falenderoj së pari familjen time që më kanë shoqëruar në çdo hap të jetës sime. Ishin ata që me ngrohtësine e tyre më kanë ngritur sa herë që rrëzohesha. Më kanë ndihmuar në formimin e karakterit tim, duke më këshilluar në çdo zgjedhje që unë bëja, më kanë motivuar për të ndjekur studimet e larta dhe falë tyre unë jam këtu ku jam sot. Një falenderim të veçantë ia dedikoj profesoresh Rozafa Alibalit për gatishmërinë dhe ndihmesën e saj në zhvillim e kësaj teme. E natyrisht nuk mund të lë pa përmendur edhe shoqërin time që m’i ka bërë më të bukura vitet shkollore.

Faleminderit të gjithëve.

TABELA E PËRMBAJTJES • Hyrja................................................................................................................................fq3 • Përmbledhja ekzekutive .................................................................…..........................fq 4 • Kapitulli 1 1.1 Fillimet e bankave në Shqipëri........................................................................................fq 6 1.2 Banka e parë shqiptare në vitin 1925..............................................................................fq 6 3. Sistemi bankar shqiptarë në periudhen e diktarurës koministe 1944-1991....................fq 7 4. Tranzicioni dhe investimet e huaja në sektorin bankar...................................................fq 8

5. Përfitimet e një ekonomie në tranzicion nga hyrja e bankave të huaja.…………......…fq 8

1.6 Roli i investimeve të huaja të sektorit bankar në bankat vendase...................................fq 9

• Kapitulli 2

2.1 Reformat dhe privatizimi i sitemit bankar në Shqipëri..................................................fq 10

2.2 Pronësia e bankave në Shqipëri.....................................................................................fq 11

• Kapitulli 3

3.1 Zhvillimi i ekonomisë së qytetit të Shkodrës................................................................fq 13

3.2 Ecuria e aktiviteteve ekonomike në Shkodër duke marrë parasysh faktorin bankë......fq 14 • Kapitulli 4

4.1 Rezulatatet e pyetsorit....................................................................................................fq 15

• Konkluzione....................................................................................................................fq 21

• Rekomandime ................................................................................................................fq 23

• Referencat ......................................................................................................................fq 24

• Apendiks..........................................................................................................................fq 25

➢ Hyrja.

Tema që unë do të trajtoj në këtë detyrë është investimet e huaja në sistemin bankar. Me anë të kësaj teme do të mundohem që të vërej ndikimin që kanë këto investime në sistemin tonë bankarë. Arsyeja pse zgjodha pikërisht këtë temë konsiston pikërisht në faktin se vendet në zhvillim siç është vendi jonë, sistemi bankar luan një rol të rëndësishëm lidhur me shpërndarjen e kapitalit, duke fituar përpunimin dhe përhapjen e informacionit, manaxhimin e kontrollit të cilësisë dhe manaxhimin e riskut, kjo si rrjedhojë e mungesës së ndërmjetësve të tjerë financiarë në vendin tone.

Në fillim të viteve 1990, zhvillimi i sistemit bankar ishte shumë i varfër dhe vendet si Shqipëria të cilat sapo kishin dalë nga një ekonomi e centralizuar, për investitorët e huaj përbënin një alternativë të mirë investimi. Analiza ime konsititon në studimin e investimeve të huaja të sektorit bankar në Shqipëri, duke bërë të mundur njohjen dhe përhapjen e tyre ndër vite, ndikimin e tyre në karakteristika të veçanta mikro dhe makroekonomike të vendit.

Përveç faktit se sistemi bankar është një faktor shumë i rëndesishëm në zhvillimin ekonomik të vendit tonë, e kam zgjedhur këtë temë pasi jam shumë e interesuar në lidhje me bankat madje mund të them se kam një kuriozitet të madh ti njoh ato më në brendësi, të njoh historinë e tyre, pronësinë që kanë, si dhe të kuptoj a ndikon dhe sa ndikon pronësia e një bankë në përzgjedhjen e saj nga subjekte të ndryshme.

➢ Përmbledhja ekzekutive. Kapitulli 1: Në kapitullin e parë është bërë një përshkrim i mbarëvajtjes së sitemit bankar shqiptarë që nga fillimet e hershme me perandorinë osmane dhe më pas me bankën e parë shqiptare në 1925, për të vijuar me sistemin bankar gjatë periudhës së komunizmit.Gjithashtu në këte kapitull trajtohen kryesisht karakteristikat e vendeve në tranzicion. Në të është përfshirë roli i investimeve të huaja të sektorit bankar në vendet pritëse, përfitimet që një vend ka nga realizimi i këtyre investimeve në këtë sektor, e parë kjo në disa aspekte, në atë të zhvillimit të ekonomisë së vendit, mbi bazën e treguesve makroekonomik të vendit, roli që kanë bankat e huaja ndaj bankave vendase, si ka ndryshuar aspekti teknologjik i ofrimit të shërbimeve nga prania e bankave të huaja etj. Kapitulli 2: Në këtë kapitull është praqitur sistemi bankar pas viteve 1991 dhe pikërisht periudha e tranzicionit. Reformat që u bënë gjatë kësaj periudhë për realizimin e nje sistemi dynivelor bankar dhe proçesi i privatizimit të bankave, si dhe një përshkrim i përgjithshëm i pronësisë së bankave duke përdorur statistikat e reja mbi investimet e huaja në sistemin bankar të marra nga” Raporti vjetor i Mbikqyrjes Bankare 2012” i publikuar nga Banka e Shqipërisë si dhe “Raporti i Investimeve te Huaja për vitin 2011” i publikuar nga FIAA. Kapitulli 3: Kapitulli i tretë paraqet një përshkrim të shkurtër të ekonomisë së qytetit të Shkodrës në periudha të ndryshme. Janë paraqitur të dhëna të marra nga Zyra e Punës dhe Drejtoria Rajonale e Tatim Taksave Shkodër, kjo për të bërë lidhjen ndërmjet numrit të bizneseve dhe numrit të degëve të bankave në Shkodër. Kapitulli 4: Në këtë kapitull janë paraqitur rezultatet e nxjerra nga shpërndarja e pyetësorit.

➢ Hipotezat.

Një hipotezë specifikon përgjigjet e mundshme për një problem kërkimi, një rol i rëndësishëm i hipotezave është sugjerimi i variablave që duhen të përfshihen në skicën e kërkimit.

• Investimet e huaja a e kanë rritur cilësinë e produkteve dhe sherbimeve të bankave?

• A ndikon pronësia e një banke në përzgjedhjen e saj nga bizneset?

• A kanë ndikur investimet e huaja në sistemin bankar në rritjen e numrit të bizneseve?

➢ Qëllimi.

Qëllimi i këtij studimi është që të analizojë investimet e huaja në sitemin bankar në vendin tonë dhe konkretisht çështjen e pronësisë së huaj si dhe mënyren si ato kanë në sistemin bankarë të vendit tonë, çfarë roli kanë luajtur ato në zhvillimin ekonomik.

➢ Objektivat e studimit.

a) Të njohim përfitimet që kishte Shqipëria ndaj hyrjes së investimeve të huaja në sistemin tonë bankar.

b) Të krahasojmë kapitalin e huaj me atë vendas në bankat që operojnë në vendin tonë.

c) Të njohim strukturën e biznesit në qytetin e Shkodrës dhe të bëjmë lidhjen me bankat.

d) Çfarë roli kanë luajtur këto investime në zhvillimin ekonomik të qytetit të Shkodrës.

e) Të shohim si kanë ndikuar ato në suksesin dhe vazhdimsinë e bizneseve ndër vite.

f) Të njohim bankat që frekuentohen rregullisht.

g) Të njohim se çfarë efekti ka pronësia në zgjedhjen e një banke.

➢ Metodologjia.

Metodologjia që është përdorur për realizimin e këtij studimi konsiston në kërkimin primar dhe përdorimin e burimeve sekondare. Informacioni primar është marrë nëpërmjet shpërndarjes së një pyetësori të hartuar në formën e pyetjeve shumëfishe dhe komenteve të ndryshme. Ky pyetësor i është drejtuar bizneseve të ndryshme që operojnë në qytetin e Shkodrës. Gjithsej janë shpërndarë 50 pyetësor. Për shpërndarjen e tyre më ka ndihmuar shumë edhe zyra e kontabilitet në të cilen kam realizuar praktikën dhe madje puna e përditshme me biznest më ka bërë që të kuptoj rëndësinë e një banke në mbarëvajtjen e veprimtarisë së një biznesi.

Ndërsa informacioni sekondar është siguruar nga literatura të ndryshme, materiale dhe publikime të Bankës së Shqipërisë, FIAA-së, Dega e Tatim Taksave Shkodër dhe Zyra e Punës. Mjaft informacione janë marrë nga interneti, fletëpalosje, libra të autorëve të ndryshëm të bibliotekës së Universitetit etj. Këto të dhëna më ndihmuan të njihem me problemin, me investimet e huaja në sektorin bankar si dhe me gjithë pjesën teorike të kësaj teze.

➢ Kapitulli 1
1.1 Fillimet e bankave në Shqipëri. Banka në Shqipëri filloi të njihej që në kohen e pushtimit të perandorisë osmane e cila në vitin 1839 do të themelonte bankën e parë osmane dhe më pas Banka Perandorake Osmane do të ngrinte degë në të gjitha vilajetet shqiptare të perandorisë, duke filluar nga Janina (1910), Manastiri (1903), Shkupi (1903) dhe Shkodra (1911). Këto degë u mbyllën në vitin 1914, me përjashtim të degës së Janinës, që u mbyll në vitin 1921. Me shpalljen e pavarsisë me 28 nëntor 1912, qeveria e Ismail Qemalit në bashkpunim me shtetin e Austo-Hungarisë dhe Italisë morën masa për ngritjen e Bankës Kombëtare të Shqipërisë por duke qënë se kjo bankë e filloi veprimtarinë e saj në një kohë të vështirë, pas dy luftërave ballkanike dhe në prag të shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, u ndesh me pengesa të mëdha dhe për pasojë, ajo veproi për një kohë të shkurtër, brenda periudhës kohore 1913-1914. Gjatë Luftës së Parë Botërore 1914-1918 Shqipëria u pushtua nga ushtritë e fuqive ndërluftuese të shteteve si Austro-Hungaria, Greqia, Italia etj. Fuqitë e huaja, për qëllimet e luftës ngritën në Shqipëri filiale të bankave të tyre. Këtë e bënë për të financuar ushtritë e veta me paratë e tyre. Kështu, austriakët hapën në Shkodër degë të bankave të tyre por këto degë kryenin vetëm funksionin kreditues.
1.2 Banka e parë shqiptarë në vitin 1925. Ngritja e bankës së parë shqiptare do të bëhej në vitin 1925 kur në krye të shtetit do të vinte Ahmet Zogu, kjo në marrëveshje me shtetin italian i cili vazhdimisht kishte paraqitur një interes të fuqishëm për penetrimin e kapitalit italian në Shqipëri. Midis shtetit të Italisë dhe Shqipërisë u arrit një kompromis i gjerë për themelimin e Bankës Kombëtare të Shqipërisë. Banka krijohej si Institut i Shtetit Shqiptar, por mbizotërohej nga kapitali finaciar italian. Kjo bankë do të kishte një kapital nominal prej 12,500,000 franga ari. Ky kapital do të ishte i ndarë në 495 aksione të zakonshme me një vlerë secili prej 25 franga ari dhe në 100,000 aksione themeltare me një vlerë secili prej 1.25 franga ari. Shtetasit shqiptarë kishin të drejtën e pjesëmarrjes deri në masën 49% të kapitalit aksioner. Banka kishte të drejtë të marrë mbi vete çdo lloj veprimi bankar e financiar. Ajo kishte të drejtën ekskluzive të nxjerrjes së kartëmonedhës, që do të kishte një kurs ligjor e një fuqi të patundshme për pagesat në Shqipëri si dhe të depozitojë fondet e shtetit, të ketë shërbimin e thesarit dhe të negociojë huanë qeveritare të bashkive. Banka gjithashtu do të përgatiste një rezervë metalike (ar ose argjend, në shufra ose monedhë) me vlerë sa një e treta e bankënotave të lëshuara. Kjo bankë dalëngadalë do të hapte degët e saj në shumë qytete të Shqipërisë, por fillimisht këto degë do të hapeshin në qytetin e Shkodrës, Elbasanit dhe Sarandës për të vazhduar më pas edhe në shumë qytete të tjera.
1.3 Sistemi bankar shqiptarë në periudhën e diktarurës koministe 1944-1991. Me vendosjen e rregjimit komunist në Shqipëri, qeveria e krijuaj në këtë periudhë vendosi një kontroll absolut mbi të gjitha veprimtarit politike, sociale dhe ekonomike në vend përfshirë dhe sistemin bankar. Pushteti popullor filloi një shtetëzim e centralizim masiv të ekonomisë, duke qenë se e vetmja bankë në Shqipëri, nuk ishte shtetërore, dhe një pjesë u përkiste aksionerëve italianë, hapi i parë ishte shtetëzimi i bankës. Pas shtetëzimit u ndërmorën disa masa, siç ishin ligjet për ndalimin e eksportimit jashtë shtetit të metaleve dhe të gurëve të çmuar, deklarimi i të gjitha depozitave në ar dhe në valutë si pronë e shtetit, si dhe mosnjohja nga qeveria e çdo borxhi të bankës ndaj të tretëve, në ar ose valutë të huaj. Gjithashtu, u anulua marrëveshja ndërmjet Ahmet Zogut dhe Grupit Financiar Italian. Bankës së Shtetit Shqiptar (BSHSH) iu akordua roli i thesarit të shtetit dhe kontrolli mbi buxhetin e shtetit. Asaj iu ngarkua detyra të mbikqyrte të gjitha transaksionet e institucioneve të shtetit. Kjo do të thoshte se do të kontrollonte të gjitha aspektet financiare të vendit, sepse në Shqipëri gjithçka ishte e centralizuar dhe BSHSH ishte i vetmi entitet legal që financonte të gjithë punën për investimet kapitale të shtetit socialist. Në gusht të vitit 1949, BSHSH ngriti Bankën e Kursimeve. Kjo bankë do t’u shërbente qytetarëve, sepse banka qendrore, BSHSH, do të merrej vetëm me qeverinë, institucionet dhe sektorët e ndryshëm të saj. Në vitin 1969 u ngrit Banka Bujqësore e Shqipërisë ajo do të krijohej si entitet i pavarur, por më vonë, ajo mbeti si një ndarje apo sektor i Ministrisë së Financave. Kjo bankë u krijua si një organ mbikëqyrës dhe kontrollues i aspekteve financiare të kooperativave bujqësore dhe duhet të administronte të gjitha nevojat financiare dhe fitimet e kooperativave dhe të fermave bujqësore. Më parë kjo detyrë plotësohej nga BSHSH, por meqë qeveria donte ta ndante industrinë (veçanërisht industrinë e rëndë) nga prodhimi bujqësor, u krijua Banka Bujqësore. Themelimi i Bankës Bujqësore nuk kishte për qëllim ta bënte atë një konkurrente të Bankës së Shtetit Shqiptar (BSHSH). Megjithëse në dukje ato ishin dy organizma të pavarur nga njëri tjetri, ata i shërbenin qeverisë shqiptare dhe nuk mund të imagjinohej një konkurrencë ndërmjet tyre. Me 31 korrik 1991 u themelua Banka Shqiptare e Tregtisë. Të tria bankat, që u ngritën në Shqipëri e kishin prejardhjen nga Banka e Shtetit Shqiptar (BSHSH). Ato u ngritën me qëllimin për të krijuar një sistem bankar shqiptar por ishin të kufizuara në kryerjen e operacioneve
1.4 Tranzicioni dhe investimet e huaja në sektorin bankar.

Në një ekonomi të tregut të lirë, sistemi financiar është ai që plotëson funksionet kryesore lidhur me shkëmbimin e mallrave dhe shërbimeve, shpërndarjen e kapitalit, duke fituar përpunimin dhe përhapjen e informacionit, manaxhimin e kontrollit të cilësisë dhe manaxhimin e riskut[1]. Në vendet me tranzicion, sistemi bankar ka marrë përsipër këtë rol, për shkak të mungesës së ndërmjetësave të tjerë financiarë. Në fillim të viteve 1990, zhvillimi i sistemit bankar ishte shumë i varfër në krahasim me vende të industrializuara dhe nuk mund të kryente funksionet që nevojiteshin në ekonominë e tregut të sapo formuar. Investimet e larta të huaja në sektorët bankar për vendet në tranzicion, tregojnë se këto ekonomi kanë qenë tërheqëse për investitorët e huaj. Tranzicioni karakterizohet nga vendimet që marrin shtetet për braktisjen e ekonomive të centralizuara, për të kaluar në ekonomitë e tregut të lirë. Ajo përfshin ndryshimin dhe krijimin e institucioneve të reja[2]. Privatizimi konsiderohet si një nga shtyllat themelore të transformimit në një ekonomi tregu së bashku me liberalizimin, stabilizimin dhe reformat institucionale. Vendet në tranzicion kanë bërë një përparim të konsiderueshëm. Tranzicioni efektiv ka kërkuar përmisimin masiv në cilësinë dhe alokimin e aseteve kapitale[3]. Një nga burimet potenciale të kapitalit janë investimet e huaja direkte, këto investime të huaja kontribojnë në ristrukturimin e ndërmarrjeve dhe transferimin e kapitalit, duke u quajtur në këtë mënyrë një faktor i rëndësishëm në proçesin e tranzicionit të ekonomive të ndryshme.
1.5 Përfitimet e një ekonomie në tranzicion nga hyrja e bankave të huaja. Vendet që kanë tërhequr një sasi të madhe të investimeve të huaja kanë arritur një shkallë të lartë të stabilitetit makroekonomik e politik dhe për më tepër tendencat e rritjes duken të favorshme. Këto vende tentojnë të kenë një infrastrukturë të mirë, sistem ligjor, një forcë të aftë për punë dhe një sektor të huaj të liberalizuar deri në një masë të caktuar. Krahasuar me ekonomitë e tjera, ekonomitë në tranzicion ndryshojnë në lidhje me mjedisin specifik të bankave, historinë dhe strukturën e ekonomisë. Kështu mjedisi bankar është i veçantë për disa arsye: Së pari, në shumicën e vendeve në tranzicion, qeveria luan një rol dhe ka një prani më të madhe në sektorin bankar. Struktura ekonomike e tyre është gjithashtu e veçantë, krahasuar me ekonomitë e zhvilluara. Ekonomitë në tranzicion karakterizohen nga sektori industrial i zhvilluar dhe nga sektori financiar i pazhvilluar, një hendek ky që sjell pamjaftueshmëri për të funksionuar një ekonomi tregu si pasojë, sektorët financiar dhe bankar kërkojnë të rindërtohen nga e para. Përfitimet që sjellin investimet e huaja bankare bëhen edhe më të mëdha në ekonomitë në tranzicion. Kështu, përmisimi i mundshëm i burimeve njërëzore për shkak të pranisë së bankave është veçanërisht i rëndësishëm për ekonomitë në tranzicion, ku aftësitë e nevojshme për sektorin bankar janë jashtëzakonisht të pakta, sidomos në vitet e para të tranzicionit. Hyrja e bankave të huaja mund të sjell rritjen e konkurrencës, që ka si anë pozitive, interesa më të ulta dhe shërbime më të mira. Gjithashtu investimet e huaja mund të ndikojnë në politikat e rregullat pasi ato në mënyrë indirekte përmisojnë efikasitetin e kuadrit ligjor dhe rregullator, duke bërë të mundur adoptimin e standarteve perëndimore të rregullimit dhe të mbikqyrjes financiare. Ndërhyrja e huaj mund të rrisë fuqinë financiare të bankave të huaja nëpërmjet kapitalizmit të institucioneve vendase si dhe të ndihmojë zgjidhjen e vështirësive të brendshme përmes blerjes së bankave me probleme.
1.6 Roli i investimeve të huaja të sektorit bankar në bankat vendase. Zhvillimi i sistemit bankar është i shoqëruar me qëndrueshmërinë dhe konsolidimin e sistemit financiar të brendshëm. Bankat vendase mund të përfitojnë nga prania e bankave të huaja në më shumë se një mënyrë. Me praninë e bankave të huaja, bankat vendase mund të kenë më shumë qasje në tregjet e kapitalit. Hyrja e bankave të huaja sjell me vete, teknologji të reja bankare, produkte dhe shërbime të reja financiare. Një konkurrencë e zhvilluar synon që të zhvillojë më tej sistemin bankar, duke çuar në përfitime të klientëve, në format e normave të interesit të reduktuar etj. Hyrja e bankave të huaja zhvillon tregun ndërkombëtar dhe tërheq si klientë të tyre biznese, që do të kishin qenë klientë të bankave të huaja në vendet e tjera. Në vendet në tranzicion, bankat e huaja janë më të dobishme dhe efektive se bankat vendase[4]. Supozimi është që bankat e huaja përfaqësojnë një burim më të qëndrueshëm kredidhënës, meqënëse degët dhe filialet e bankave të mëdha mund të marrin fonde shtesë nga banka mëmë. Një gjë e tillë ndodh për shkak të faktit se portofoli i bankave mëmë është i mirë-diversifikuar krahasuar me bankat vendase.

➢ Kapitulli 2
1. Reformat dhe privatizimi i sistemit bankar në Shqipëri. Ndryshimet e mëdha politike të cilat ndodhen në filim të viteve ‘90 çuan në një domosdoshmëri të kryerjes së reformave në ekonominë e vendit në mënyrë që të bëhej kalimi nga një ekonomi e centralizuar në një ekonomi të tregut të lirë. Këto reforma e sidomos ato në sistemin bankar u nisën në kushte shumë të rënda makro-ekonomike në dy vitet e para të tranzicionit si: papunësia e lartë, e cila deri në fund të 1992 arriti në 26,5%, deficiti buxhetor në vitin 1992 ishte 50% e GDP-së, hiperinflacioni arriti nivelin prej 170% si dhe pati një zhvlerësim masiv të lekut. Krahas këtyre vështirësive kishte edhe mjaft vështirësi të brendshme që buronin nga rritja e vazhdueshme e kredive të këqija, mungesa e eksperiencës në fushën e mbikëqyrjes bankare, ineficienca e sistemit të pagesave etj. Këto vështirësi arritën kulmin me krizën e piramidave, që shërbeu si një shkëndijë që destabilizoi gjithë vendin dhe e futi ekonominë shqiptare në një kolaps të plotë. Vitet 1991-1992 shënuan krijimin e sistemit të ri bankar nga pikëpamja e organizimit dhe pikërisht në këtë periudhë u bë kalimi i sistemit bankar nga një sistem bankar njënivelor në atë dynivelor. Si bankë e nivelit të parë u krijua Banka e Shqipërisë (BSH) me atributet e një banke qëndrore, ndërsa në nivelin e dytë operonin tre banka me kapital shtetëror: Banka Kombëtare Tregtare (BKT), Banka e Kursimeve (BK) dhe Banka e Bujqësisë dhe e Zhvillimit që shpejt ndërroi emrin në Banka Tregtare Agrare (BTA). Këto banka shfaqen mungesa të efiçencës sidomos në treguesin e kthyeshmërisë së kredisë. Dhënia e kredive pa kriter, trysnia politike në shpërndarjen e tyre dhe përhapja që morën skemat piramidale, e çuan sistemin bankar në prag të falimentimit nëpërmjet ballafaqimit me krizën e likuiditetit. Në masat e para që u morën për të përballuar këtë krizë pas vitit 1997 ishin vendimi i qeverisë për mbylljen e Bankës Tregtare Agrare dhe vendimi i Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë për ndalimin e kreditimit nga ana e bankave shtetërore. Në vitin 1998, Kuvendi miratoi strategjinë e privatizimit të bankave me kapital shtetëror. Lidhur me Bankën Kombëtare Tregtare në atë periudhë, u vendos ristrukturimi dhe privatizimi i saj. Privatizimi i sektorit bankar, në rradhë të parë kërkon që shteti të heqë dorë nga qeverisja e drejtpërdrejtë e institucioneve bankare dhe të marrë përsipër rolin që i takon si rregullator dhe si mbikëqyrës i bankave. Kalimi i bankave në pronësi private është mënyra e vetme që i lejon bankierët të marrin vendimet lidhur me shpërndarjen e kredive në mënyrë të pavarur.
Privatizimi i bankave synon të rrisë eficiencën dhe fitimin e tyre, të rrisë konkurrencën në sistemin bankar, të sjellë teknologji dhe njohuri të reja, të rrise nivelin e shërbimit dhe të ofrojë për klientët e bankës produkte të reja sipas praktikave ndërkombëtare të bankingut modern, të cilat me siguri do të rrisin reputacionin e bankës dhe besimin e klientëve ndaj saj. Privatizimi i bankave mund të nxisë një mjedis konkurrues, me qëllim që sektori financiar të mos dominohet nga pak institucione bankare si dhe të sigurojë që institucionet e privatizuara të drejtohen realisht në mënyrë të pavarur nga qeveria.
2. Pronësia e bankave në Shqipëri. Bankat e nivelit të dytë që operojnë aktualisht në Shqipëri janë rrjedhë e privatizimit dhe e investimeve të huaja. Gjatë vitit 2008 kapitali i sistemit bankar u përfshi në ndryshime strukturore të rëndësishme, të cilat sollën rritjen e dominimit të kapitalit të huaj të sistemit. Raiffeisen Bank International bleu Bankën e Kursimeve në Shqipëri në 2004 duke e transformuar plotësisht Bankën e vjetër Shtetërore në një bankë me shërbime të plota që i shërben të gjithë sektorëve të biznesit dhe klientëve individë. Banka Kombëtare Tregtare (BKT) me emërtimin e që ka sot u themelua në janar 1993, nga bashkimi i Bankës Tregtare Shqiptare (BTSH) dhe Bankës Kombëtare të Shqipërisë (BKSH). Aktivet dhe pasivet nga aktivitetet e këtyre subjekteve iu transferuan llogarive të BKT-së që prej formimit të saj. BKT-ja përfundoi procesin e privatizimit në vitin 2000. Aktualisht ajo ështe një bankë me kapital 100% të huaj turk. Në Bankën Credins shitja e aksioneve të zakonshme të zotëruara nga një aksioner privat shqiptar tek dy investitorë të huaj e ka rritur në 33.34% peshën e kapitalit të huaj në këtë bankë, nga 5% që ishte në vitin 2007. Në Bankën ProCredit, dy aksionerë të saj, fondacioni Fefad (kapital vendas) dhe IFC (kapital nga ShBA) kanë shitur tërësisht aksionet që zotëronin, përkatësisht 25% dhe 11.25% tek aksioneri Procredit Holding, duke e kthyer bankën në fjalë në bankë të zotëruar tërësisht prej kapitalit të huaj me origjinë nga Bashkimi Evropian. Në Bankën Union, gjatë vitit 2007 u shtua si aksioner i saj Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, me 12.5% pjesëmarrje në kapitalin e saj, ngjarje kjo e cila shënoi hyrjen e kapitalit të huaj edhe në bankën e fundit të sistemit që zotërohej tërësisht nga kapitali vendas. Këto ndryshime strukturore si edhe shtimi i kapitalit të paguar nga ana e bankave gjatë vitit 2008, kanë çuar në rritjen e kapitalit të huaj me 12.5 miliardë lekë (33%), ndërsa kapitali shqiptar ka rënë me 266 milionë lekë (5.6%). Në fund të dhjetorit 2008, kapitali i huaj i sistemit vlerësohet në 50.3 miliardë lekë, një peshë prej 91.8% (nga 88.8% në vitin 2007), ndërsa kapitali vendas në 4.5 miliardë lekë 8.2 % [5]. Aktualish kemi dy banka që një pjesë të kapitalit e kanë shqiptarë, ato janë banka Credins dhe banka Union. Kapitali i bankës Credins përbëhet nga 15 individ shqiptarë dhe përbëjne 71.92% të kapitalit dhe Unioni Shqiptare Kursim Kreditit që përbën 5% të kapitalit ndërsa pjesa tjetër është me kapital hollandez dhe zvicerian, ndërsa banka Union përbëhet nga 2 individ shqiptarë që zënë 4,38% të kapitalit dhe Unioni Financiare i Tiranës që përbën 83.13% të kapitalit.
Tabel: Treguesit statistikor mbi sistemin bankar ndër vite.
| | | |
|Treguesit |2003 |2004 |
|/Vitet | | |
|1996 |1 |1792 |
| 1997 |1 |987 |
|1998 |2 |1037 |
|1999 |2 |944 |
|2000 |3 |1579 |
|2001 |4 |1698 |
|2002 |5 |1773 |
|2003 |4 |1768 |
|2004 |5 |1744 |
|2005 |6 |1842 |
|2006 |7 |2648 |
|2007 |10 |2315 |
|2008 |12 |2512 |
|2009 |14 |2331 |

[pic] Burimi: Dega e TatimiTakasave, Shkodër.
Burimi: Zyra e punës Shkodër. Në vitet 1997-1999 kemi një rënie drastike të numrit të biznese me 805 subjekte më pak. Kjo vinte për shkak të krizës së vitit 1997, ku shumë biznese u dëmtuan dhe u detyruan t’i mbyllnin aktivitetet e tyre ose t’i reduktonin maksimalisht ato. Gjithashtu gjatë kësaj periudhe, furnizimi me energji elektrike dhe infrastruktura e qytetit ishte në një gjendje mjaft kritike. Nga vitit 2000 e në vazhdim kemi një rritje të numrit të bizneseve, ndërkohë që në vitin 2009 numri i subjekteve të regjistruar në Zyrën e Punës është 2331 subjekte. Sot në Shkodër janë regjistruar 653 subjekte biznesi të madh, nga ku biznese prodhuese janë 101, ndërtimi 113, tregti 339, transport 17, shërbime 69 dhe të tjera 14. Siç shihet dhe nga grafiku peshën më të madhe e zë tregtia me rreth 52% e cila pasohet nga ndërtimi dhe industria përkatësisht me 17% dhe 16%. Një rritje të konsiderueshme vitet e fundit ka shënuar dhe sektori i shërbimeve me rreth 67 subjekte të mëdha të cilat ushtrojnë aktivitete të tilla.

➢ Kapitulli 4
4.1 Rezultatet e pyetësorit. Për ta konkretizuar gjithë studimin e bërë në këtë tezë vendosa që të realizoj një pyetsorë. Përmes tij kam si qellim që të kuptoj ndikimin e sistemit bankar në zhvillimin e veprimtarisë së bizneseve në qytetin e Shkodrës. Për shpërndarjen e këtij pyetësori më ka ndihmuar vendi në të cilin kam realizua praktikën. Ajo është një zyrë kontabiliteti dhe pjesa më e madhe e bizneseve të zgjedhur jane klientë të kësaj zyre. Mostra përbëhet nga biznese të mëdha dhe të vegjël. Madhësia e saj është 50 biznese në qytetin e Shkodrës të zgjedhur në mënyre të rastësishme. Pjesa më e madhe e bizneseve të marra në shqyrtim janë biznese të sektorit të ndërtimit, prodhimit, shërbimit dhe tregtimit. Rezultatet e nxjerra nga ky pyetësorë janë të paraqitura më poshtë në mënyrë grafike. Këto janë rezultatet e nxjerra nga pyetsori i shpërndarë:

Grafiku nr 1: Sa mbështeten bizneset në Shkodër në shërbimet bankare. [pic]

Nga përgjigjjet e marra nga bizneset e studiuara, arrita në përfundimin se pjesa më e madhe e bizneseve përdorin shërbimet e bankave me një vlerë prej 92% duke dëshmuar kështu rëndësinë që kanë bankat në zhvillimin e vemprimtarive të bizneseve. Një pjesë shumë e vogël e cila përbëhet prej 8% të bizneseve të marra në studim nuk i përdorin shërbimet bankare dhe kryesisht janë bizneset e vogla ato që nuk i përdorin shërbimet bankare. Ky grafik na e konkretizon më së miri edhe lidhjen që kanë bizneset me bankat. Me rritje e numrit të bankave në qytetin e Shkodrës janë rritur edhe bizneset duke konfirmuar lidhjen e ngushtë mes bankave dhe bizneseve, pasi për ta sherbimet bankare janë një mbështetje e madhe për realizimin e veprimtarisë së tyre.

Grafiku nr 2: Llojet e sherbimeve bankare që përdorin bizneset. [pic]

Shërbimet bankare që bizneset e marra në studim përdorin më së shumti janë sigurimi i financimit në 15% të rasteve, kjo realizohet përmes marrjes së kredive afatshkurtër dhe afatgjatë në bazë të nevojave të bizneseve. 25% e bizneseve kanë deklaruar që kryejnë vetem depozitime ndërsa pjesa më e madhe e tyre rreth 40% kanë deklaruar që janë mbështetur mbi të dy sherbimet bankare, si në depozitimi e fondeve ashtu edhe në financimin e biznesit. Transfertat që zënë 20% janë një shërbim tjetër i rëndësishëm për bizneset sepse përmes këtij sherbimi ata e kanë më të lehtë të bashkëpunojnë me kompanitë e huaja për mbarëvajtjen e veprimtarisë së tyre si psh fasonet të cilat në qytetin tonë kanë një veprimtari të madhe. Pra mund të themi që një pjesë e madhe e bizneseve i depoziton fondet e saja në bankë. Marrja e kredive ndodh në një përqindje më të vogël, por përbën një nga shërbimet kryesore të bankave, kryesisht në ato raste kur bizneset paraqesin rrezikshmeri falimentimi edhe pse jo, në një numër shumë të madh të tyre gjë që e shohim edhe në grafikun e mëposhtëm.

Grafiku nr 3: Reduktimi i falimentimit të bizneseve në Shkodër nga sherbimet bankare. [pic] Në bazë të këtij grafiku shohim që vetëm 24% të rasteve bizneset janë ndihmuar nga bankat nëpërmjet dhënies së huave në mënyrë që ata të kapërcejnë atë peridhë të vështirë që po kalojnë. Pra bankat me shërbimet e tyre bankare ju kanë mundësuar bizneseve reduktimin e falimentimit duke ndikuar kështu edhe në një ecuri më të mirë të ekonomisë së qytetit të Shkodrës. Në 76% të rasteve bizneset nuk kanë pasur rrezikshmëri të falimentimit por ato shpesh herë i kanë përdorur bankat për marrjen e huave për të financuar realizimin e projekteve të ndryshme që bizneset kanë marrë në përgjegjsi ose kanë marrë kredi afatshkurtër për të shmangur mungesat e përkohshe të likuiditetit, në mënyrë që të shmangen vështirësit e mundshme duke ndihmuar në kështu në ecurinë e rregulltë të veprimtarisë së bizneseve. Grafiku nr 4: Faktorët që ndikojnë në zgjedhjen e një banke, Shkodër. [pic] Ndër faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në përzgjedhjen e një banke nga bizneset e marra në studim janë madhësia e biznesit e cila është vlersuar nga 20% e tyre, kjo sepse ata mendonin që një bankë e cila ka një shpërndarje të madhe të degëve të saj në të gjithë vendin mund të ketë një numër më të madhë depozitash të përfituara duke i dhënë mundësinë për të ofruar më shumë mundësi financimi për ta. Një faktor tjetër i rëndësishëm i cili është vlerësuar në 40% të rasteve dhe përbën kriterin kryesore është suksesi i bankës. Për pjesën më të madhe të bizneseve një bankë e sukseshme paraqet më shumë siguri dhe më shumë sherbime në favor të tyre. Periudha që banka operon në vendin tonë është vlersuar me 10% , për bizneset një bankë që operon për një kohë të gjatë në vendin tonë ka më shumë eksperiencë në sistemin bankar shqiptarë e si rrjedhoje ata i njohin më mirë nevojat e tyre ndërsa pronësia e bankës është vlerësuar me 30% duke paraqitur një rëndësi të madhe për shumë biznese dhe kjo përzgjedhje shpesh herë bëhet mbi bazën e origjinës së kompanive të huaja me të cilat këto biznese bashkëpunojnë.

Grafiku nr 5: Zgjedhja e një banke në varesi të kapitalit të huaj ose vendas.

[pic]

Rreth 53% e bizneseve të marra në shqyrtim kanë deklaruar se i japin më shumë rëndësi faktorëve të brëndshëm të bankave ndërsa pjesa tjetër që përbëhet nga 47% i japin rëndësi pronësisë së bankave nga ku 40% e bizneseve zgjedhin bankat me kapital të huaj pasi ato paraqesin një siguri më të madhe për ta, ndërsa vetëm 7% e bizneseve, do të zgjidhnin bankat me kapital vendas duke paraqitur kështu një mosbesim kundrejt bankave me kapital vendas. Ky mosbesim është krijuar që nga periudha e skemave piramidale të cilat paraqiten një periudhë shumë të errët të ekonomisë së Shqipërisë, ku shumica dërrmuese e tyre falimentoi duke marrë me vete edhe kursimet e shqiptarëve. Ndonëse në dukje ato funksiononin si banka, Piramidat nuk kishin asnjë investim konkret nga ku mund t'i nxirrnin paratë. Pavarësisht këshillave të FMN për t'i mbyllur këto skema, qeveria shqiptare vazhdoi të lejonte aktivitetin e tyre, shpeshherë duke u implikuar në to. Kjo periudhë ndikoi në humbjen e besimit të shqiptarëve në institucinet financiare vendase dhe në rastin konkret në bankat me kapital vendas.

Grafiku nr 6: Zgjedhja e një banke në varësi të pronësisë. [pic] Nga grafiku i mësipërm vërejmë se si ajo pjesë e bizneseve që e bëjnë përzgjedhjen e bankave mbi bazën e pronësisë së tyre, zgjedhin pronësinë e bankës së tyre. Shohim që pjesa më e madhe e bizneseve zgjedhin banka me origjine evropiane dhe kryesisht atë austriake në 35% të raste, greke në 10% të rasteve, turke në 25% të rasteve, italiane në 18% të rasteve. Një pjesë shumë e vogël përzgjedh banka amerikane me një përqindje prej 5%. Kjo përzgjedhje bëhet mbi bazën e origjinës së kompanive të huaja me të cilat bizneset vendase bashkëpunojnë në realizimin e projekteve të ndryshme, në furnizimin apo eksportimin e mallrave. Për bizneset, shërbimet që ofrojnë bankat janë bërë një domosdoshmëri pasi lehtësojnë mjaft punën e tyre. Ato kanë lehtësuar zhvillimin e biznesit në Shkodër pasi kanë reduktuar një pjesë të madhe të kohës.

Grafiku nr 7: Bankat më të frekuentuara nga bizneset në Shkodër. [pic] Bankat më të frekuentura nga bizneset në qytetin e Shkodrës janë: ProCredit me 13%; Raiffeisen me 28%, Intesa SanPaolo me 22%, BKT me 26%, UBA me 6% dhe NBG Bank me 5%. Siç e shohim Raiffeisen Bank, BKT dhe Intesa SanPaulo janë bankat më të frekuentuara. Realisht edhe sipas bankës së Shqipërisë në botimin e saj “Raporti Vjetor i Mbikqyrjes Bankare 2012” këto tri banka zënë peshën më të madhe në sistemin bankar. Raiffeisen Bank bleu bankën e Kursimeve ndërsa BKT u themelua nga bashkimi i Bankës Tregtare Shqiptare (BTSH) dhe Bankës Kombëtare të Shqipërisë (BKSH). Ato janë bankat me numrin më të madhë të degëve në vend si dhe në bankat që kanë një periudhë më të gjatë operimi në vendin tonë duke plotesuar kështu dy kritere të rëndësishme që bizneset vlersonin në përzgjedhjen e një banke. Raiffeisen Bank mban më shumë se gjysmën e depozitave të tregut kjo si shkak i blerjes së Bankës së Kursimeve, ndërsa për sa i përket bankës Intesa SanPaulo ajo është një bankë me kapital italian dhe siç e përmenda edhe më sipër në qytetin e Shkodrës shume biznese bashkëpunojnë me kompani të huaja e kryesisht ato italiane si në rastin e fasoneve të cilat në qytetin tonë janë në një numër të madhë apo të kompanive të telemarketingut të cilat në shumë raste janë investime italiane. Një pjesë e bizneseve të cilat janë marrë në studim nga ana ime veprojnë në këtë sektor të biznesit kanë deklaruar se kanë llogari të hapur pranë kësaj banke, kjo për të lehtësuar më shumë veprimtarinë e tyre pasi në këtë mënyrë nuk janë objekt i komisione shumë të larta ose sepse vetë kontraktuesit e huaj e kanë vendosur si kusht kalimin e fondeve përmes kësaj banke.

Të gjitha bizneset e marra në shqyrtim deklaruan se bankat luajnë një rol të rëndësishëm në vazhdimësinë dhe në mbarvajtjen e bizneseve të tyre. Sherbimet bankare që bankat ofrojnë kanë lehtësuar dhe shpejtuar veprimet që bizneset duhet të kryejnë duke i bërë ata më efiçent në menaxhimin e kohës dhe duke i ndihmuar në pagesat e ndryshme që ata duhet të kryejnë, duke ju mundësuar atyre që të jenë korrekt kundrejt detyrimeve që kanë ndaj të tretve. Bizneset në mënyrë të vazhdueshme janë mbështetur nga bankat për të kaluar situata të vështira. Madje ato kanë ndikuar edhe në përmirsimin e produkteve dhe sherbimeve të tyre duke mundësur në këtë mënyrë që edhe konsumatorët e tyre të mbetën të kënaqur .

➢ Konkluzionet. • Sistemi bankar luan një rol të rëndësishëm lidhur me shpërndarjen e kapitalit, duke fituar përpunimin dhe përhapjen e informacionit, manaxhimin e kontrollit të cilësisë dhe manaxhimin e riskut, kjo si rrjedhojë e mungesës së ndërmjetësve të tjerë financiarë në vendin tone. • Investimet e huaja bankare kontribojnë në ristrukturimin e ndërmarrjeve dhe transferimin e kapitalit, duke u quajtur në këtë mënyrë një faktor i rëndësishëm në proçesin e tranzicionit të ekonomive të ndryshme. • Hyrja e bankave të huaja sjell me vete, teknologji të reja bankare, produkte dhe shërbime të reja financiare, një konkurrencë e zhvilluar synon për të zhvilluar më tej sistemin bankar, duke çuar në përfitime të klientëve të tyre. Ato zhvillojnë tregun ndërkombëtar dhe tërheq si klientë të tyre biznese, që do të kishin qenë klientë të bankave të huaja në vendet e tjera. • Investimet e huaja përmisojnë efikasitetin e kuadrit ligjor dhe rregullator, duke bërë të mundur adoptimin e standarteve perëndimore të rregullimit dhe të mbikqyrjes financiare. • Bankat e huaja përfaqësojnë një burim më të qëndrueshëm kredidhënës, meqënëse degët dhe filialet e bankave të mëdha mund të marrin fonde shtesë nga banka mëmë për shkak se portofoli i bankave mëmë është i mirë-diversifikuar krahasuar me bankat vendase. • Ndërhyrja e huaj rritë fuqinë financiare të bankave të huaja nëpërmjet kapitalizmit të institucioneve vendase si dhe ndihmon zgjidhjen e vështirësive të brëndshme përmes blerjes së bankave me probleme. • Pesha e kapitalit të huaj në sistemin bankar shqiptar paraqitet në 92.2% në fund të vitit 2012. Kapitali me origjinë nga Bashkimi Evropian vijon të zërë peshën më të madhe në strukturën e kapitalit të sistemit bankar duke u prezantuar në 76% në fund të vitit 2012, ndërkohë që kapitali me origjinë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës e ka ulur gradualisht rëndësinë e tij në sistemin bankar Shqipetar . • Aktualish në Shqipëri të gjitha bankat janë të privatizuara, nuk kemi asnjë bankë me kapital shtetëror. Kemi vetëm dy banka në Shqipëri që një pjesë të kapitalit e kanë kapital vendas. Ato janë banka Credins dhe banka Union. • Lidhja ndërmjet numrit të bankave dhe numrit të bizneseve në qytetin e Shkodrës është një lidhje pozitive, që do të thotë se me rritjen e numrit të bankave është rritur edhe numri i bizneseve, pra që numri i bankave është një faktor që ka ndikuar në rritjen e numrit të bizneseve. • Aktualisht në Shkodër numri i subjekteve të regjistruar është 2331 subjekte dhe në qytet operojnë 14 banka. • Rreth 92% e bizneseve mbështeten tek sherbimet bankare dhe kryesisht në sigurimin e financimit dhe të depozitimit si dhe në kryerjen e transfertave, madje në 24% të rasteve sherbimet bankare kanë ndihmuar në reduktimin e falimentimit ndërsa 76% të tjera ajo ka ndihmuar në financimin e projekteve ose ka ndihmuar bizneset të kalojnë mungesa të përkohshme të likuiditetit. Vetem 8% e bizneseve nuk i përdorin sherbimet bankare, kryesisht këto biznese janë biznese të vogla. • Në përzgjedhjen e bankave të tyre bizneset i bëjnë duke marrë parasyesh këto faktorë, rradhitja e të cilëve do të bëhet mbi bazën e rendësisë së tyre: Suksesi i bankës i cili është vleresuar në 40% të rasteve, pronësia e bankës në 30%, madhësia e bankës me 20% dhe periudha e bankës që operon në vendin tonë me 10%. • Në një përzgjedhje mes bankave me kapital të huaj dhe atyre me kapital vendas rreth 40% e bizneseve deklaruan se do të zgjidhnin banka me kapital të huaj dhe kryesisht ato me kapital nga vendet europiane dhe vetem 7% e tyre do të zgjidhnin banka me kapital vendas duke dëshmuar kështu një besueshmëri më të lartë ndaj bankave të huaja se bankave vendase. • Bankat më të frekuentuara në qytetin e Shkodrës janë: Raiffaisen Bank me 28%, BKT me 26%, Intesa SanPaulo me 22%, ProCredit me 13%, UBA me 6% dhe NBG me 5%. Në të shumtën e rasteve kjo përzgjedhje bëhet mbi bazën e origjinës së kompanive më të cilat bizneset bashkëpunojnë dhe mbi bazën e suksesit dhe kohëzgjatjes së tyre në tregun bankar shqiptarë.

➢ Rekomandimet. • Në mënyrë që të stimulohen Investimet e Huaja Direkte në të ardhmen, rekomandohet që vendet në zhvillim si Shqipëria të lëvizin drejt inovacioneve social-ekonomike në afatgjatë, kjo sepse faktorët që tërheqin investimet e huaja në fillim, si pozicioni gjeografik e kulturor si dhe kostoja e ulët e fuqisë punëtore, mund t’i bie rëndësia dhe faktorëve të tjerë, si niveli i të ardhurave dhe tarifave, zhvillimi infrastrukturor dhe institucional, e integrimi mund t’i kushtohet më shumë rëndësi. • Duke parë që shpesh Shqipëria përballet me afera korruptive të cilat edhe ndikojnë në aspektin e thithjes së investimeve të huaja, lufta kundër korrupsionit është një nga rekomandimet që do të ndihmojë Shqipërinë të përfitojë nga investimet e huaja sepse kështu krijohet edhe një klimë më e sigurtë për investitiorët e huaj që duan të investojnë në vendin tonë . • Të rriten privatizimit e sektorit shtetëror se kështu rritet edhe potenciali i investimeve të huaja në vend dhe të përmisohet infrastruktura e cila kohët e fundit po shihet si një kriter shumë i rendësishëm për investitorët e huaj. • Të përmisohet më tej sistemi tatimor, si dhe legjislacioni për investimet e huaja duke bërë të mundur heqjen barrierave që pengojnë hyrjen e bankave të huaja në vendin tonë, duke bërë të mundur përfitimin nga produktet inovative, zhvillimit teknik të tregjeve të huaja, zgjidhjen e problemit të manaxhimit të pamjaftueshmërisë, aseteve të pafavorshme, çrregullimet financiare si dhe kapitalizimin e varfër. • Duke parë që numri i bankave vendase në Shqipëri është shume i ulët, do të rekomandoja përmisimin e legjislacionit që do ndihmojë hapjen e bankave vendase si dhe garantimin e tyre, pasi kështu do kemi rritje të konkurrencës, nga e cila do përfitonin kryesisht klientët individë dhe biznese. • Rritje e kapitalizimit dhe diversifikimit më të gjerë të bankave të huaja përmes hyrjes së firmave mëmë në operacionet lokale, gjë që mund të ndryshojë kushtet e tregut financiar. • Nevojiten transferimet teknologjike të IHD-ve, informacione të shpërndara, programe trajnimi dhe forma të tjera të asistencës teknike, në mënyrë që të rritet niveli i monitorimit të dobësive financiare nga Banka e Shqipërisë

➢ Referencat. • Luca Papi & Debora Revoltella, (1999) “Foreign Direct Investment in the Banking Sector: A Transitional Economy Perspective” Oxford University, faqe 4-9. URL: http://www.dagliano.unimi.it/media/WP1999_133.pdf • Lavdosh Zaho, (2008) “Teknikë Bankare” Tiranë faqe 22-24 • Orhan Zarshati, (2011) “Historiku i Bankës Kombëtare Tregtare: Lindja dhe puna e një banke konkurruese” Tiranë, faqe 16-44. URL: http://www.bkt.com.al/doc/Historiku%20BKT.pdf • Fatos Ibrahimi, (2000) “Sistemi bankar në Shqipëri dhe vendi që zënë Institucionet e Mikrokreditit” Tiranë, faqe 1-8. • Foreign Investors Association of Albania (FIAA), (2010) “Raporti i Investimeve të Huaja Direkte” Tiranë, faqe 38-43. URL:http://issuu.com/thedancingbits/docs/foreign_direct_investment_report?e=3833781/2818925 • Banka e Shqipërisë, (2010) “Bankingu qëndror në kohën e integrimit” Tiranë, faqe 345-349. URL: http://www.bankofalbania.org/web/pub/PENCAPLIGIL_shqip_1253_1.pdf • Banka e Shqipërisë, (2012) “Raporti i Mbikqyrjes Vjetore Bankare” Tiranë, faqe 16,49,58. URL:http://www.bankofalbania.org/web/Raporti_Vjetor_i_Mbikeqyrjes_2012_6603_1.php • Banka e Shqiperisë, (2011) “ Raporti i Mbikqyrjes Vjetore Bankare” Tiranë, faqe 25, 65 URL:http://www.bankofalbania.org/web/Raporti_Vjetor_i_Mbikeqyrjes_2011_6462_1.php?kc=0,8,6,0,0

➢ Apendiks. Pyetsorë
1. Çfarë lloj biznesi ushtroni ? a. Prodhim

b. Tregti

c. Shërbim

d. Lloje të tjera

2. A mbështetet biznesi juaj në shërbimet financiare të bankave? a. Po

b. Jo

3. Çfarë mbështetje ka patur biznesi juaj nga bankat? a. Sigurimin e financimit

b. Depozitimin e fondeve në banka

c. Të dyja

d. Shërbime të tjera__________________

4. A e kanë ndihmuar bankat nga falimentimi i biznesin tuaj? a. Po

b. Jo

c. Nuk ka qënë e nevojshme

5. Në rast se nuk jeni hasur me riskun e falimentimit të biznesit atëherë përse keni kërkuar një financim nga banka?

_____________________________________________________________________________

6. Në rastin e zgjedhjes së një banke cilën do të favorizonit më shumë : a. Bankën me kapital të huaj

b. Bankën me kapital vendas

c. Nuk ka rëndësi, varet nga faktorë të tjerë

7. Pse nuk do të zgjidhnit një bankë me kapital vendas?

___________________________________________________________________________
8. Nga niseni për të zgjedhur bankën që ju frekuentoni për të siguruar shërbimet që ju nevojiten? a. Nga madhësia e bankës (në shërbime, nr e klientave, nr e punonjësve etj)

b. Nga historiku i bankës

c. Nga pronësia e bankës

d. Nga suksesi i bankës

e. Nga periudha që ka operuar kjo bankë në vendin tonë

9. N.q.s bankën tuaj do ta zgjidhnit nga pronësia e saj, cilën bankë do të zgjidhnit, atë : a. Gjermane

b. Amerikane

c. Italiane

d. Franceze

e. Austriake

f. Greke

g. Turke

h. Shtet tjetër_________________________________

10. Cila është banka që ju frekuentoni më shumë dhe pse keni zgjedhur pikërisht këtë bankë ?

_____________________________________________________________________________

11. Sipas jush, çfarë roli kanë luajtur bankat në ecurinë, vazhdimësinë dhe përmisimin e produkteve apo të shërbimeve tuaja?

Faleminderit për bashkëpunimin tuaj.[pic][pic]

-----------------------
[1] Levine, 1997
[2] Berzh, 1994
[3] Berzh
[4] Claessens at al, 2001
[5] FIAA, “Raporti i Investimeve te Huaja Direkte”, 2010