1.0 Pengenalan

Menurut Mustafa Dakian, Sistem kewangan konvensional merupakan kebebasan mutlak seseorang. Sistem ini menggalakkan supaya keputusan kewangan dibuat hanya berasaskan pertimbangan keuntungan. Setiap orang ialah tuan punya hartanya, berhak sepenuhnya atas hasil daripada harta itu dan berhak pula membuat sesuka hatinya atas harta dan hasil tersebut. Prinsip ini berkisar atas dasar keuntungan peribadi sebagai syarat. Sebaliknya, dalam sistem kewangan Islam seperti yang sedia maklum, manusia dianggap sebagai wakil Allah SWT di bumi dan sebarang harta yang dimiliki oleh manusia hanya merupakan amanah semata-mata dan bukannya milik yang mutlak. Justeru, kebebasan menjalankan urusniaga dalam sistem kewangan Islam semestinya berlandaskan panduan yang ditentukan oleh agama Islam, bukan kepentingan diri sendiri semata-mata. Kewangan Islam dalam bentuknya yang terkini telah bermula sejak 30 tahun yang lalu walaupun prinsip – prinsip asasnya telah sedia ada sejak kedatangan Islam lagi. Sejarah awal Islam menunjukkan bahawa golongan Muslim juga cemerlang dalam bidang kewangan dan perniagaan dengan mengamalkan teransaksi yang halal dan bersih daripada sebarang unsur kezaliman seperti riba dan perjudian. Setelah tempoh itu dan sejak 30 tahun yang lalu, banyak perkembangan telah berlaku dan kewangan Islam kini diiktiraf sebagai mempunyai banyak potensi. Keampuhannya semasa melalui tempoh krisis kewangan yang melanda dunia membuktikan bahawa sistem kewangan Islam berupaya menjadi alternatif kepada sistem kewangan konvensional. Namun, tidak dinafikan bahawa sistem ini turut terjejas sedikit oleh kerana kelempabapan ekonomi dunia. Kepelbagaian kontrak Syari`ah dan dinamisma serta keanjalan Syari‟ah telah membantu perkembangan pelbagai produk dan innovasi dalam kewangan Islam. Sistem ini dijangka berupaya menyaingi sistem kewangan konvensional dan mencatatkan pertumbuhan yang membanggakan setiap tahun. 1.1 Definisi Kewangan

Kamus Dewan mendefinisikan wang kepada beberapa maksud iaitu : 1. Alat pertukaran yang mempunyai harga (nilai) tertentu dan diakui sah atau duit. 2. Kiasan kepada gaji, harta, kekayaan, pendapatan atau upah. 3. Menurut sastera lama sebagai duit yang bernilai satu pertiga tali.

Menurut Kamus Dewan, Kewangan bermaksud perihal wang (keadaan atau urusan wang) atau segala sesuatu yang berkaitan dengan wang. Selain itu, Ensiklopedia Munn’s memberikan 3 maksud kepada definisi kewangan iaitu : 1. Mendapatkan wang yang diperlukan bagi menyusun, penyusunan semula atau membesarkan lagi sesuatu perusahaan sama ada melalui penjualan saham, bon, nota-nota dan sebagainya 2. Merupakan satu istilah umum tentang teori dan amalan kredit kewangan, perbankan dan operasi-operasi promosi. Merangkumi wang, kredit, perbankan, sekuriti, pelaburan, spekulasi, pertukaran asing dan sebagainya. 3. Mendapatkan wang melalui cukai atau pengeluaran bon dan pentadbiran hasil mahsul dan perbelanjaan kerajaan.

1.2 Sejarah Sistem Kewangan

Sistem kewangan mempunyai sejarahnya yang tersendiri yang berdasarkan kronologi. Menurut Mohd Nazri Chik, sistem kewangan dalam sejarah tamadun manusia mempunyai evolusinya iaitu : 1. Sistem Barter - Wujud pada zaman pra wang yang dikhabarkan telah diamalkan sejak 100,000 tahun yang lalu. Sistem ini beroperasi dalam keadaan yang penuh kesulitan kerana perlu mencari dua belah pihak yang saling memerlukan bagi membolehkan pertukaran barangan dilakukan. 2. Wang Komoditi (Commodity Money) - Banyak tamadun yang berubah kepada sistem wang komoditi secara beransur-ansur dengan menggunakan komoditi yang bernilai seperti emas dan perak, kulit kupang, gandum, barli, garam, tamar, manik dan lain-lain. Penggunaannya sama seperti sistem barter tetapi wang komoditi lebih ringkas dan menyediakan unit kira-kira yang membantu pertukaran. 3. Wang Perwakilan (Representative Money) - Disebabkan keterbatasan jumlah komoditi dan keperluan kepada nilai kecil matawang serta faktor keselamatan menyebabkan sistem wang komoditi diubah kepada sistem wang perwakilan. Keadaan ini berlaku apabila Bank Pusat mengeluarkan resit yang diterima sebagai kaedah pembayaran atau wang. Dalam sistem monetari moden ia dikenali sebagai M1, M2 dan M3 berdasarkan kadar kecairannya (M1 paling mudah cair dan M3 paling susah cair). Wang kertas dikenalpasti mula digunakan di China ketika zaman pemerintahan Dinasti Song (kurun ke-7) yang dipanggil “jiaozi”. Wang kertas ini digunakan seiring dengan wang komoditi dan tidak pula dibatalkan penggunaan wang komoditi. Di Eropah, Stockholms Banco memperkenalkan wang kertas dan syiling pada tahun 1661. Sistem monetari ketika itu disandarkan kepada emas sehinggalah menjelang kurun ke-20, semua negara menggunakan sistem di mana wang kertas yang sah diperlakukan adalah bersandar kepada emas. Pada tahun 1944 selepas Perang Dunia ke-2, rentetan dari Persidangan Bretton Woods yang membincangkan kaedah membangunkan semula ekonomi dunia, kebanyakan negara menerima wang kertas yang diikat kepada USD yang bersandar kepada emas (gold backed paper money). USD 1 telah diikat kepada 1/35 troy ounce (888.671 miligram emas). Ketika itu, pemegang wang kertas (bukan warganegara Amerika Syarikat[AS]) boleh pergi ke Federal Reserves (Bank Pusat AS) untuk menukar wang kertas tersebut dengan emas yang senilai. 4. Wang Kertas Fiat (Fiat Money) Walau bagaimanapun pada tahun 1971, AS di bawah Presiden Richard M. Nixon telah membatalkan sistem yang diamalkan sejak Persidangan Bretton Woods dengan menggantung penukaran USD kepada emas. AS mula mempraktikkan fractional reserve system dengan mencetak USD yang lebih banyak daripada nilai emas fizikal yang dimilikinya. Lanjutan itu, banyak negara tidak lagi mengikat (de-pegged) matawang mereka kepada USD dan hampir keseluruhan sistem monetari negara-negara diasaskan kepada wang fiat. Wang fiat ini tidak memiliki nilai pada asasnya (intrinsic value) tetapi mendapat nilainya melalui arahan kerajaan (fiat) supaya sah diperlakukan (legal tender) mengikut polisi dan sistem monetari negara tertentu.
Menurut Hailani Muji Tahir, sistem kewangan dalam Islam terbentuk sejak zaman pemerintahan Rasulullah SAW secara bertahap-tahap. Sistem Kewangan menjadi lebih sistematik ketika di zaman pemerintahan Sayidina Umar al-Khattab RA lantaran perolehan harta rampasan perang yang banyak dan penguasaan wilayah baru. Atas nasihat Sayidina Khalid bin al-Walid, beliau telah menubuhkan Diwan yang kemudiannya dikenali sebagai Baitul Mal untuk mengawal urusan pentadbiran ke atas harta tersebut. Pada prinsipnya, sistem kewangan pada masa tersebut tertumpu kepada sektor awam semata-mata yang berpusatkan kepada Baitul Mal sebagai Perbendaharaan Negara.

1.3 Perspektif Islam Berhubung Sistem Kewangan

Islam sama sekali tidak melarang umatnya terlibat dalam industri kewangan malahan galakkan turut diberi. Perkara ini dapat dilihat berdasarkan firman Allah SWT :

Terjemahan : Orang-orang yang makan (mengambil) riba tidak dapat berdiri melainkan seperti berdirinya orang yang kemasukan syaitan lantaran (tekanan) penyakit gila. Keadaan mereka yang demikian itu, adalah disebabkan mereka berkata (berpendapat), sesungguhnya jual beli itu sama dengan riba, padahal Allah telah menghalalkan jual beli dan mengharamkan riba. Orang-orang yang telah sampai kepadanya larangan dari Tuhannya, lalu terus berhenti (dari mengambil riba), maka baginya apa yang telah diambilnya dahulu (sebelum datang larangan); dan urusannya (terserah) kepada Allah. Orang yang mengulangi (mengambil riba), maka orang itu adalah penghuni- penghuni neraka; mereka kekal di dalamnya.

Jual beli seperti yang terkandung dalam ayat di atas merupakan salah satu instrumen dalam kewangan. Dengan memerhati ayat ini, maka dapat diketahui setiap kegiatan kewangan terdapat batasan-batasan syariat yang perlu dipatuhi. Setiap kejadian itu diciptakan berpasangan, maka dalam industri kewangan setiap yang halal mestilah erdapat pula perkara yang haram (ditegah). Menurut Ab Mumin Ab.Ghani, sistem kewangan Islam hendaklah berasaskan kepada falsafah agama Islam kerana ia sebahagian daripada tuntutan agama. Islam menghendaki penganutnya menerima agama ini sebagai al-Din dalam erti kata lain agama yang sempurna untuk dijadikan pegangan hidup dalam semua aspek kehidupan sama ada kepercayaan atau tindak tanduk seseorang. Sebagai al-Din, Islam merangka matlamat hidup penganutnya meliputi kehidupan dunia akhirat.

Menurut beliau lagi, untuk memahami gambaran sistem kewangan Islam yang lebih jelas, satu fakta penting perlu dibincangkan iaitu tentang keperluan kepada pembiayaan oleh setiap unit ekonomi bagi menjalankan aktiviti ekonomi masing-masing. Dalam mana mana masyarakat pun sama ada masyarakat Islam ataupun tidak, sedari zaman jahiliah hinggalah kepada zaman Islam, umumnya kehendak kepada pembiayaan atau modal dipenuhi melalui cara sama ada melalui modal sendiri ataupun melalui modal pihak lain. Kebiasaannya sesuatu projek itu jarang dibiayai oleh modal sendiri sebaliknya seboleh yang mungkin akan diperolehi daripada pihak-pihak lain.

1.4 Tujuan Sistem Kewangan Islam

Sistem kewangan Islam wujud bagi memenuhi kehendak-kehendak berikut : a. Mengumpulkan modal yang mencukupi untuk pengeluaran, penggunaan dan penukaran. b. Mengagihkan modal kepada sektor-sektor yang benar-benar memerlukan dan boleh membawa faedah kepada masyarakat keseluruhannya. c. Menentukan kestabilan harga. d. Menentukan keadaan ekonomi yang makmur dan bersih dari segala kesempitan dharuri di peringkat individu. e. Mewujudkan keadilan dan ihsan

1.4 Ciri-ciri Sistem Kewangan Islam

Dalam menjalankan aktiviti-aktivitinya Sistem Kewangan Islam berlandaskan ciri-ciri berikut : * Sifat tolong-menolong antara satu sama lain dan bukan persaingan yang sengit. * Kegiatan yang dilakukan mestilah disertai dengan persetujuan bersama. * Kegiatannya hendaklah disertai dengan sifat yang digalakkan oleh Islam seperti qana’ah (kesederhanaan), ikhlas, benar, bertimbang rasa dan lain-lain. * Bebas dari segala larangan termasuk riba, gharar, ikhtikar, penindasan, penipuan, pembaziran dan sebagainya.

1.6 Kontrak Dalam Kewangan Islam

Dalam menjalankan kegiatan kewangan Islam sesuatu usaha itu terikat di bawah kontrak atau akad yang digariskan oleh institusi kewangan. Zaharuddin Abd Rahman mengkategorikan kontrak-kontrak tersebut kepada 6 jenis yang utama iaitu : 1. Tamlikat (Pemilikan) 2. Ishtirak (Perkongsian) 3. Tawthiq (Jaminan) 4. Tafwid/Itlaq (Penghantaran), 5. Hifz (Simpanan) 6. Isqatat (Pelepasan)

Di bawah kontrak Tamlikat dibahagikan pula kepada dua kontrak iaitu : 1. Mu’awadat (Pertukaran) 2. Tabarru’at (Kebajikan)

Dibawah kontrak-kontrak tersebut pada hari ini membentuk instrumen kewangan kontemporari.

1.7 Instrumen Kewangan Islam

Instrumen kewangan merupakan salah satu bahagian daripada struktur Sistem Kewangan selain Pasaran Kewangan dan Institusi Kewangan. Menurut Ab. Mumin Ab. Ghani, instrumen kewangan Islam boleh dikategorikan kepada 2 kategori utama iaitu : a. Himpunan kaedah-kaedah dan peraturan-peraturan yang berkenaan dengan hasil mahsul sesebuah kerajaan dan cara-cara memungutnya serta membuat perbelanjaan. Antara sumber yang dimasukkan dalam kategori ini ialah zakat, harta rampasan (al-Ghanimah), al-Fay’, al-Jizyah, al-Kharaj, al-Usyur, dan beberapa bentuk cukai (al-Dara’ib) serta punca-punca lain. b. Sebagai sebahagian daripada keseluruhan sistem ekonomi Islam. Ia juga merujuk kepada jelmaan daripada urusniaga-urusniaga kewangan yang dilakukan dalam sistem ekonomi Islam. Dengan makna yang lain meliputi aktiviti-aktiviti yang berkaitan dengan kewangan dalam semua sektor ekonomi Islam.

2.0 Sistem Kewangan Islam Di Malaysia

Malaysia merupakan salah sebuah Negara Islam yang sedang pesat membangunkan sistem kewangannya supaya menepati syarak secara keseluruhannya. Menurut Ab. Mumin Ab. Ghani, penstrukturan sistem kewangan di Malaysia boleh dibahagikan kepada tiga iaitu; i. Sistem perbankan. ii. Pengantara kewangan bukan bank. iii. Pasaran kewangan.

Menurut beliau lagi, struktur kewangan Islam di Malaysia turut mengambil bentuk yang serupa dengan struktur sistem kewangan Malaysia. Memandangkan dalam Islam terdapat dua jenis pembiayaan iaitu pembiayaan ekuiti dan pembiayaan hutang, penubuhan institusi-institusi kewangan Islam dengan rangkaian instrumen kewangan Islamnya adalah bagi memenuhi kedua-dua jenis pembiayaan tersebut. Sesetengah daripada institusi tersebut lebih cenderung kepada pembiayaan hutang seperti bank-bank perdagangan manakala sesetengahnya pula lebih mengkhususkan kepada pembiayaan ekuiti seperti pasaran saham dan unit amanah yang beroperasi dalam pasaran ekuiti.

2.1 Perkembangan Sistem Kewangan Islam di Malaysia

Sistem kewangan Islam telah diamalkan sejak zaman Rasulullah SAW, namun dengan munculnya fahaman pemikiran kapitalis, sosialis serta pemikiran ekonomi yang lain menyebabkan sistem ekonomi Islam umpama terpinggir. Namun begitu, rentetan kejatuhan serta ketidak seimbangan yang wujud dalam sistem-sistem tersebut, maka berlaku peralihan di seluruh dunia untuk mempraktikkan sistem ekonomi Islam yang merangkumi pelbagai aspek kehidupan khususnya sistem kewangan yang menjadi tumpuan bukan sahaja di negara-negara Islam tetapi juga di negara-negara Eropah.

Berdasarkan pengalaman Malaysia, fasa pertama pembinaan sistem kewangan Islam bermula dengan penubuhan Tabung Haji sebagai institusi kewangan bukan bank Islam pertama di Malaysia.

Fasa kedua pula bermula dengan penubuhan Bank Islam Malaysia Berhad dan penawaran produk-produk kewangan Islam di perbankan konvensional yang dikenali sebagai Skim Perbankan Tanpa Faedah (yang kini dikenali sebagai Skim Perbankan Islam). Fasa ini menjadikan Malaysia negara pertama di dunia yang menawarkan SPI selari dengan perbankan konvensional.

Manakala fasa ketiga pembinaan Sistem Kewangan Islam memfokuskan kepada usaha memperkukuhkan institusi kewangan domestik dan menjadikan Malaysia sebagai pusat kewangan Islam antarabangsa di samping membuka pasaran kewangan Islam negara kepada institusi-institusi kewangan luar negara.

Dalam melaksanakan sistem tersebut negara kita mengambil pendekatan secara berperingkat-peringkat dan beransur-ansur, selaras dengan kemampuan negara dan kemaslahatan agama, bangsa dan budaya yang wujud di negara ini.

Menurut Mustafa Dakian, sistem kewangan Islam berkembang pesat di Malaysia seiring dengan sistem kewangan konvensional. Pada masa ini beberapa institusi kewangan Islam seperti Lembaga Tabung Haji, Bank Islam Malaysia, Bank Muamalat Malaysia, Yayasan Pembangunan Ekonomi Malaysia (YaPEIM), Syarikat Takaful Nasional, Syarikat Takaful Malaysia dan Syarikat Takaful Ikhlas sedang beroperasi dengan memberangsangkan.

Bagi memastikan setiap urus niaga dan aktiviti institusi kewangan Islam menepati tuntutan syariah, maka kerajaan telah menubuhkan Jawatankuasa Syariah yang dikawal selia oleh Bank Negara Malaysia. Keahlian Jawatankuasa Syariah ini terdiri daripada ulama dan pakar-pakar kewangan Islam. Selain daripada itu, institusi kewangan sendiri juga menubuhkan Panel Syariahnya bagi menentukan sistem perbankan dan kewangan Islam selari dengan syariat Islam. Seiring dengan perkembangan pesat sistem kewangan Islam di Malaysia, maka Malaysia berpotensi menjadi sebagai hub atau pangkalan utama pusat sistem kewangan Islam di rantau ini.

Satu lagi perkara yang menarik ialah kajian menunjukkan bahawa sistem kewangan Islam di negara ini bukan sahaja memenuhi keperluan rakyat yang beragama Islam, malah rakyat yang bukan beragama Islam turut mengambil manfaat. Sebagai contoh, Public Bank Berhad yang merupakan bank yang dimiliki oleh kaum Tionghua dan sebahagian besar pelanggannya juga adalah masyarakat Cina, telah lama menyertai skim Perbankan Islam dengan menawar produk dan perkhidmatan Perbankan Islam.

Bagaimanapun terdapat segelintir umat Islam lebih memperhitungkan soal barangan berlabel halal tetapi tidak mengambil berat tentang kehalalan sumber ekonomi dan kewangan yang diperolehi. Islam bukan hanya menuntut agar makanan dan barangan mesti yang halal, tetapi hakikatnya menuntut agar sumber ekonomi dan kewangan juga mestilah halal. Justeru itu sebarang sumber pendapatan yang diperolehi dari kegiatan yang tidak halal amatlah ditegah dan dilaknat serta dihilangkan keberkatannya. Rajah 2.1 menjelaskan evolusi atau perkembangan yang berlaku bagi sistem kewangan Islam yang diamalkan di Malaysia.
Rajah 2.1: Evolusi Sistem Kewangan Islam di Malaysia
Sumber: Bank Negara

3.0 Sistem Kewangan Islam vs Sistem Kewangan Konvesional

Sudah menjadi satu kemestian bagi mana-mana sistem kewangan mempunyai unsur-unsur atau pra syarat yang tetentu untuk membuatkan sesuatu sistem kewangan sama ada sistem kewangan Islam atau pun sistem kewangan konvensional menjadi canggih dan berdaya maju. Dalam sistem kewangan Islam sendiri sudah tentunya ianya mempunyai syarat-syarat tertentu yang membuatkannya canggih dan berdaya maju. Antaranya ialah sistem kewangan Islam memerlukan kepada institusi yang yang banyak dan memcukupi untuk membolehkan sistem kewangan Islam bergerak seiring dengan sistem kewangan konvensional.

Walaupun sistem kewangan konvensional tidak dapat dihapuskan pada masa kini walaupupun beberapa kali dicadangkan oleh beberapa pihak, namun tidak semestinya sistem kewangan Islam tidak boleh bersaing dengan sistem kewangan konvensional dari segenap aspek. Islam sememangnya sebuah agama yang syumul yang merangkumi segenap aspek kehidupan termasuklah sistem kewangan Islam, dan Islam menghendaki sesuatu sistem yang ada dalam Islam itu seperti sistem kewangan Islam canggih dan berdaya maju serta setanding dengan sistem kewangan konvensional bukan sahaja dari segi falsafah dan prinsipnya sahaja.

3.1 Elemen-elemen Dalam Sistem Kewangan Islam

Sistem kewangan Islam sebenarnya hendaklah mempunyai dua unsur atau elemen berikut:

Unsur yang pertama dalam sistem kewangan Islam ianya hendaklah berteraskan Islam sepenuhnya bukan nama dan labelnya sahaja. Sistem kewangan Islam sepatutnya tidak mempunyai campuran dari mana unsur yang diharamkan oleh Islam seperti mempunyai unsur penindasan seperti riba. Ianya hendaklah berteraskan tauhid dan pelaksanaannya hendaklah selari dengan syariah Islamiah.

Institusi kewangan Islam pada peringkat awalnya bergantung kepada sistem ekonomi konvensional, iaitu satu sistem yang diasaskan dan diperkenalkan oleh barat yang mana sistem ekonomi barat tidak menitikberatkan aspek agama dan moral. Contohnya sistem perbankan negara kita sekarang masih lagi bergantung kepada sistem kewangan konvensional iaitu kegiatan yang berasaskan kepada interest atau faedah.

Unsur yang kedua ialah sistem kewangan Islam mestilah mempunyai ciri-ciri sesuatu sistem yang canggih dan berdaya maju agar dapat bersaing dengan sistem kewangan konvensional dalam semua aspek bukan semata-mata teori atau falsafahnya sahaja tetapi pelaksanaannya langsung tidak menunjukan ciri-ciri suatu sistem yang canggih dan berdaya maju.
Untuk mencapai sistem kewangan yang mempunyai satu sistem yang canggih dan berdaya maju ianya mestilah mempunyai tiga pra-syarat beikut:

Yang pertama ialah sistem kewangan Islam hendaklah mengandungi pelbagai instrumen. Instrumen sebenarnya didefinisikan sebagai dokumen rasmi yang sah mengukut perundangan dan peraturan tertentu yang menyatakan hak-hak pihak tertentu dalam sesuatu kontrak, misalnya bon, saham dan sebagainya. Instrumen kewangan juga dikenali sebagai obligasi kewangan bagi peminjam dana kepada pemilik pemegang instrumen tersebut. Bagi pemilik instrumen tersebut, instrumen tersebut adalah aset kewangan manakala bagi pemegang instrumen, instrumen tersebut dikenali sebagai obligasi kewangan atau tanggungjawab untuk membayar balik pinjaman yang telah dibuat.

Dalam sistem kewangan Islam, semua bentuk instrumen yang harus dalam sistem kewangan Islam atau tidak bercanggahan dengan syara’ mesti disediakan oleh sistem kewangan Islam tersebut bagi mencapai satu matlamat merealisasikan sebuah sistem kewangan yang canggih dan berdaya maju. Sesebuah sistem kewangan tidak boleh mewujudkan beberapa instrumen kewangan sahaja dengan mengabaikan beberapa instrumen kewangan yang lain kerana sistem kewangan Islam seharusnya mampu untuk menyediakan dan membiayai pelbagai keperluan masyarakat masa kini. Ianya penting bagi memberikan khidmat yang terbaik setanding dengan sistem kewangan konvensional yang ada sekarang.

Pra-syarat yang kedua bagi sistem kewangan Islam ialah adanya jumlah institusi yang banyak dan mencukupi. Pra syarat inilah yang akan dibincangkan dengan lebih lanjut dalam kertas kerja ini yang mana untuk menyelesaikan persoalan di atas iaitu bagaimana anda mengggapi bahawa jumlah institusi yang banyak dan mencukupi menjadi pra syarat kepada sistem kewangan Islam yang canggih dan berdaya maju.

Manakala pra-syarat yang ketiga ialah mesti ada satu mekanisme yang menghubungkan antara instrumen kewangan tadi dengan institusi yang telah diwujudkan. Ini penting kerana jika tidak wujud satu mekanisme yang betul-betul dapat menguhubungkan kedua-dua elemen tadi maka sudah tentu tidak dapat diwujudkan satu sistem kewangan yang canggih dan berdaya maju kerana kedua-duanya saling berkaitan antara satu sama lain. Adanya instrumen tanpa institusi kewangan adalah mustahil intrumen-instrumen tersebut dapat dipasarkan atau disalurkan kepada masyarakat. Begitu juga sebaliknya.

3.2 Institusi – institusi Kewangan

Institusi kewangan menurut kamus perbankan boleh didefinisikan sebagai institusi yang diberi lesen untuk menjalankan aktiviti mengumpul dana atau sumber kewangan daripada orang ramai atau institusi lain, dan menggunakan sumber kewangan ini bagi tujuan memberi pinjam kepada mereka yang memerlukannya, ataupun melabur semula bagi mendapatkan pulangan yang lebih tinggi. Misalnya, bank perdagangan, syarikat kewangan, syarikat insurans, dan firma broker.
Institusi kewangan juga boleh ditakrifkan sebagai sebuah institusi yang mencipta dan memperniagakan instrumen kewangan di samping memudahkan aliran kewangan di samping memudahkan aliran sumber-sumber antara peserta-peserta pasaran kewangan.

Daripada dua definisi yang diberikan di atas dapatlah disimpulkan bahawa kedua-duanya membawa pengertian yang sama cuma dalam bentuk ungkapan yang berlainan. Apa yang penting, institusi kewangan merupakan satu badan yang amat penting dalam sistem kewangan yang mana untuk mewujudkan satu sistem kewangan Islam yang canggih dan berdaya maju, sesebuah sistem kewangan memerlukan kepada kepelbagaian pilihan dalam menyediakan instrumen untuk memenuhi kehendak pelanggan yang berbagai-bagai. Justeru, institusi kewangan memainkan peranan penting dalam memasarkan instrumen-instrumen kewangan tadi kepada peserta-peserta pasaran kewangan yang lain yang mana instrumen-instrumen tersebut merupakan produk-produk bagi institusi kewangan.

Institusi kewangan sebenarnya merupakan peserta yang paling penting dalam pasaran kewangan dalam sistem kewangan. Institusi kewangan menjalankan pelbagai fungsi utama dalam sistem kewangan dan fungsi yang terpenting ialah sebagai pengantara kewangan.

Fungsi pengantara kewangan ialah untuk memudahkan penyaluran dana tabungan untuk pelaburan iaitu dikatakan sebagai proses penyaluran dana daripada unit lebihan dalam sesebuah unit ekonomi dengan obligasi (iaitu janji untuk bayar atau tanggung jawab membayar balik) daripada unit kekurangan.
Institusi kewangan merupakan satu firma perniagaan yang aset utamanya adalah terdiri daripada aset-aset kewangan atau tuntutan-tuntutan seperti saham, bon, dan pinjaman bukannya terdiri daripada aset nyata yang kita boleh nampak seperti bangunan, peralatan, bahan mentah dan sebagainya. Dengan kata lainnya institusi-institusi kewangan adalah satu firma yang menjalankan aktiviti perniagaan instrumen-instrumen kewangan dan bukannya menjalankan aktiviti perniagaan yang berasaskan barangan dan bukan juga menjalankan aktiviti pengeluaran barangan.

Bahkan institusi-institusi kewangan lebih berfungsi sebagai perantara kewangan yang mana pengantara kewangan melibatkan pembelian instrumen kewangan oleh institusi kewangan dalam pasaran kewangan dengan dana yang diperolehi daripada penyimpan-penyimpan yang menghendaki sekuriti sama ada langsung atau tidak langsung. Sekuriti langsung adalah sekuriti yang dikeluarkan sama ada oleh pihak kerajaan atau swasta kepada firma-firma yang memerlukan pembiayaan terhadap operasi mereka manakala sekuriti tak langsung adalah sekuriti yang dikeluarkan kepada peserta pasaran kewangan bukan firma iaitu individu atau orang perseorangan.

Adalah mustahil bagi pihak firma untuk mendapatkan pembiayaan daripada para pendeposit atau para penyimpan yang jumlah agak ramai tanpa bantuan pihak pengantara kewangan dalam pasaran kewangan.

Contohnya sebuah syarikat pengeluaran yang inginkan pembiayaan terhadap operasi pengeluaran mereka akan terus berurusniaga dengan institusi kewangan yang berfungsi sebagai pengantara kewangan tanpa perlunya mereka mencari sumber pembiayaan dari orang ramai secara terus kerana mustahil untuk berurusan dengan sejumlah penyimpan yang agak ramai bilangannya. Begitu juga dengan para penyimpan atau para pelabur, tentu agak sukar bagi mereka yang hendak membuat simpanan atau pelaburan dengan berurusan terus dengan firma. Jadi untuk memudahkan mereka berurusan antara satu sama lain institusi kewangan diwujudkan sebagai pengantara kewangan.

3.3 Institusi Kewangan Islam

Jika dikaji dari sudut sejarah, hanya beberapa institusi kewangan sahaja yang pernah diwujudkan oleh orang Islam. Institusi-institusi kewangan tersebut termasuklah baitulmal, waqf dan takaful. 1. Baitulmal
Sebenarnya peranan baitulmal menyerupai Kementerian Kewangan pada masa sekarang. Ianya dijaga oleh seorang yang khusus seperti bendahari atau menteri kewangan sekarang. Ia merupakan tempat khas untuk menjaga harta negara dan perbelajaan yang dikeluarkan tidak bertentangan dengan syara’. Unsur keseimbangan antara perbelanjaan dan pendapatan turut di ambil kira.
Baitulmal yang juga merupakan badan perbendaharaan dan peranannya bukan setakat menyimpan dan mengagihkan harta kerajaan bahkan peranannya jauh lebih penting daripada itu antaranya: a) Memainkan peranan penting dalam membentuk dan menggubal dasar kewangan dan pembiayaan awam yang kini dilakukan oleh Kementerian Kewangan. b) Melaksanakan tugas bank pusat terutama sebagai sumber pemberi pinjam terakhir. c) Membentuk dasar dan melaksanakan perancangan dan pembangunan negara. d) Berperanan mengutip segala kutipan (zakat, dan cukai lain) yang wajib atau pun harus. e) Melaksanakan juga melaksanakan sistem sekuriti sosial yang paling ulung.

2. Waqf.
Institusi waqf juga digolongkan sebagai institusi kewangan yang pernah wujud pada zaman Rasulullah. Waqf membawa maksud tahankan atau hentikan. Pada prinsipnya, harta yang diwaqfkan itu tidak dapat digunakan lagi, cuma hasilnya yang dapat digunakan untuk faedah penerima waqf tadi.

Waqf memainkan peranan yang amat penting sebagi sumber kewangan untuk berbagai-bagai tujuan yang berfaedah bagi seseorang, kumpulan, masyarakat, dan lain-lain. Contohnya Universiti al-Azhar dibiayai sepenuhnya oleh sistem waqf sahaja. Oleh itu setiap penuntut tidak perlu membayar apa-apa yuran hingga ke hari ini.

Menurut satu riwayat, mewaqfkan harta adalah satu perkara biasa yang dilakukan oleh hampir setiap orang yang berharta pada masa silam. Sayyidina Jabir r.a. pernah berkata ”Tidak seorang pun daripada sahabat-sahabat Rasulullah saw yang berkemampuan melainkan mereka itu telah mewaqfkan (sebahagian daripada mereka)”.

3. Takaful
Pada akhir kurun ke-8, orang-orang Islam membentuk dan memperkembangkan sains lautan dan membina sebuah unit angkatan laut yang kuat di Mediterranean. Orang-orang Islam juga menjadi pemerintah tunggal di laut dan juga di darat di timur dan barat pada zaman pertengahan. Kapal-kapal mereka yang membawa manusia dan barangan belayar jauh ke timur tanpa sebarang gangguan.

Mereka juga mengamalkan kontrak takaful berdasarkan kepentingan bersama. Mereka membuat perjanjian takaful untuk kapal-kapal serta dagangan dalam kapal mereka berdasaarkan prinsip kepentingan bersama. Setiap kapal-kapal dagangan dari pusat dagangan utama seperti di Seville, Cordoba di Sepanyol ke India dan Lautan Pasifik di jamin dibawah kontrak takaful. Sebarang kerugian kerana kemalangan dalam lautan dibayar daripada takaful yang terdiri daripada para pedagang tadi, tanpa sebarang unsur riba.
Perbezaan antara urusan syarikat takaful dan syarikat insurans konvensional ialah dari niat, prinsip, dan urusniaga. Dalam konsep takaful, peserta rangcangan takaful bersetuju memberi berdasarkan tabarru’ (derma) dengan niat membantu antara satu sama lain berbeza dengan sistem kewangan konvensional, objektif peserta ialah hanya untuk hanya untuk mendapatkan keuntungan dan perlindungan. Manakala prinsip amalan takaful dapatlah disimpulkan sebagai satu usaha kerjasama, lindung-melindungi dan tolong-menolong antara anggota masyarakat yang sama-sama ingin mendapatkan perlindungan bagi menghadapi kemungkinan mala petaka dan bencana Dan dari segi urusniaga pula skim takaful nyata mengikut lunas yang telah ditetapkan oleh syara’.

3.4 Susun bentuk Institusi

Perbincangan tentang susun bentuk institusi adalah penting kerana di dalamnya mengandungi cadangan penyelesaian masalah dalam pelaksanaan sistem kewangan dan terdapat juga gambaran jawapan terhadap persoalan institusi yang banyak dan mencukupi menjadi pra syarat kepada sistem kewangan Islam yang canggih dan berdaya maju. Rangkaian institusi-instiusi ini adalah amat perlu:
1. Bank pusat.
2. Bank-bank perdagangan.
3. Insitusi-insitusi kewangan bukan kewangan.
4. Insitusi-insitusi kredit khas
5. Perbadanan Insurans Deposit
6. Perbadanan Audit Pelaburan.

Tiap-tiap daripada institusi-institusi ini ini merupakan satu bahagian bersepadu di dalam sistem kewangan Islam dan ia tidak boleh dipisahkan daripada mana-mana institusi jika mahukan sebuah sistem kewangan Islam yang canggih dan berdaya maju. 1. Bank Pusat.
Bank pusat merupakan organisasi yang berfungsi sebagi badan induk sistem perbankan sesbuah negara. Tugasnya mengawal keseluruhan sistem pasaran kewangan supaya bergerak dengan licin dan teratur. Bank pusat di Malaysia ialah Bank Negara Malaysia.

Sesebuah bank pusat mestilah menjadi paksi kepada sistem bank Islam kerana menerusi usaha-usahanya yang gigih sahajalah yang dapat memastikan sama ada sistem urusan bank Islam mencapai cita-citanya atau tidak. Ia haruslah bersifat sebagai sebuah institusi yang mempunyai autonomi, dan bertanggungjawab melaksanakan matlamat-matlamat sosioekonomi di dalam dan menerusi bidang urusan bank dan kewangan.

2. Bank-bank perdagangan.
Bank perdagangan ialah perbadanan yang memiliki lesen secara bertulis, untuk mengendalikan perniagaan perbankan, iaitu menerima wang melalui akaun semasa atau deposit, membayar dan mengutip cek atau deposit, membayar dan mengutip cek yang ditulis atau yang diserahkan oleh pelanggan, dan membuat pendahuluan kepada pelanggan, termasuklah perniagaan lain yang dibenarkan oleh oleh pihak bank pusat.

Perbezaan nyata pada bank-bank perdagangan dengan bank Islam ialah selain dari aspek penghapusan riba, ialah dari aspek perkhidmatan yang disediakan oleh bank Islam lebih mengutamakan kepentingan awam daripada kepentingan individu. Bank-bank Islam mesti menggunakan semua deposit yang diterima daripada orang awam bagi menawarkan perkhidmatan untuk untuk kepentingan awam dan melaksanakan matlamat sosial Islam bukan demi kepentingan mana-mana individu semata-mata.

Bank-bank Islam juga merupakan bank-bank universal atau bank pelbagai guna dan bukan sebagai bank perdagangan semata-mata. Bank-bank Islam harus merupakan suatu hasil campuran di antara bank-bank perdagangan, bank-bank pelaburan, amanah-amanah pelaburan, dan institusi pengurusan pelaburan yang boleh menawarkan berbagai perkhidmatan kepada pelanggan-pelanggan mereka bagi tempoh jangka masa panjang.

3. Institusi-institusi kewangan bukan bank.
Ianya merujuk kepada amanah-amanah atau bank-bank pelaburan dan sebagainya. Mereka bertindak memobilisasikan tabungan-tabungan menerusi ekuiti dan deposit mudarabah yang ditawarkan kepada pelabur-pelabur berkenaan. Peranan institusi-instusi ini ialah sebagai pengantara yang membantu penabung-penabung mencari peluang-peluang yang menguntungkan bagi disalurkan tabungan-tabungan mereka, seterusnya membantu usahawan-usahawan di dalam mencari dana-dana yang bertujuan untuk membiayai dan memperbesarkan perniagaan mereka.

Antara contoh institusi kewangan bukan bank yang terdapat di Malaysia ialah Lembaga Tabung Haji, Syarikat-syarikat Takaful, dan sebagainya.

Institusi kewangan lain yang disebut dalam susunbentuk institusi kewangan Islam ialah institusi-institusi kredit khas, perbadanan insurans deposit, dan perbadanan audit pelaburan yang tak dapat diterangkan dengan lebih lanjut di sini kerana tidak disebutkan dalam sistem kewangan yang ada di Malaysia. 3.5 Institusi Kewangan Di Malaysia

Secara umumnya institusi kewangan di Malaysia terbahagi kepada dua iaitu sistem perbankan dan sistem perantaraan bukan perbankan. Dan sistem perbankan pula boleh dibahagikan kepada dua iaitu institusi bukan monetari dan bukan moneteri. Instusi monetari ini termasuklah Bank Negara Malaysia sendiri dan bank-bank perdagangan. Manakala institusi bukan monetari ini termasuklah syarikat kewangan, bank saudagar, rumah diskaun perbadanan jaminan kredit.

Intitusi perantaraan kewangan bukan perbankan pula boleh dibahagikan kepada tujuh jenis yang utama iaitu Institusi Pembangunan Kewangan, Institusi Tabungan/Simpanan, Kumpulan Wang Simpanan Pekerja, Syarikat Insurans, Perantara Kewangan yang lain, termasuklah Institusi kredit perumahan, Unit Amanah dan Institusi Pelaburan Khas (Yayasan Pelaburan) dan Pasaran Saham

4.0 Kesimpulan

Oleh itu, institusi yang banyak dan mencukupi sudah semestinya menjadi pra syarat kepada sistem kewangan yang canggih dan berdaya maju ini kerana jumlah intitusi yang banyak sangat penting dalam kehidupan masyarakat Islam masa kini. Mereka nyata memerlukan satu alternatif kepada sistem kewangan Islam yang lebih islamik bukan semata-mata sistem kewangan Islam yang mempunyai nama dan labelnya sahaja. Justeru, alternatif yang terbaik sepatutnya disediakan kepada mereka dengan mengadakan jumlah intitusi yang banyak dan mencukupi untuk menampung permintaan pelanggan yang terdiri masyarakat Islam.

Ini kerana institusi kewangan di negara ini pada peringkat permulaannya bergantung kepada sistem kewangan konvensional yang diasaskan dan diperkenalkan oleh barat. Sistem bank di Malaysia sehingga kini masih mengamalkan sistem berasaskan faedah atau interest yang mana isu bunga atau faedah ini mendapat perhatian daripada golongan yang peka kepada Islam. Ini merupakan masalah yang timbul kerana masyarakat Islam hari ini masih belum diberi pilihan yang cukup dalam bermuamalah.
Justeru lebih banyak institusi dengan kepelbagaian instrumen perlu disediakan untuk memudahakan masyarakat Islam bermumalah secara Islam. Contohnya di Pahang, Bank Islam Malaysia Berhad hanya terdapat dua cawangan sahaja iaitu di Temerloh dan dan Kuantan. Ini menimbulkan masalah kepada pengguna.

Namun begitu Sistem Perbankan Tanpa Faedah (SPTF) telah diperkenalkan oleh bank-bank konvensional untuk memberi pilihan bermuamalat secara Islam kepada pengguna.

Begitu juga dalam hal insurans. Hampir semua aktiviti dalam masyarakat maju adanya insurans. Rumah ada insurans dan sebagainya.

Jumlah institusi yang banyak juga penting kerana dengan hanya institusi yang banyak sahaja kita dapat memperdalamkan sesuatu sistem kewangan, iaitu memberi depth kepada sistem itu. Jikalau ianya diniagakan oleh satu atau dua sahaja seperti Bank Islam yang berlaku di Pahang maka ianya menjadi tidak popular dan tidak dikenali ramai. Pihak institusi tidak dapat mengenal pasti apakah kehendak dan kemahuan pengguna kerana sistem mereka tdak popular.

Sebaliknya berlaku bagi institusi yang banyak, ianya akan popular di kalangan masyarakat dan membuatkan pihak instusi akan terus memperdalami sistem kewangan itu sendiri dengan membuat kajian terhadap kehendak dan keperluan pengguna. Ini akan membuat berkembangnya lagi fungsi institusi kewangan Islam untuk memberikan perkhidmatan yang terbaik kepada pelanggan demi untuk mencapai sistem kewangan Islam yang canggih dan berdaya maju.

Selain itu, institusi yang banyak juga memberikan kelebihan dari segi saingan yang mana jika terdapat banyak jumlah institusi-institusi kewangan Islam dalam pasaran, mereka akan bersaing sesama mereka dan ini membuatkan mereka akan meningkatkan kualiti perkhidmatan dengan memperbaiki kualiti produk yang ditawarkan. Pihak institusi- institusi kewangan akan berusaha membuat kajian dengan lebih efektif bagaimana untuk membuatkan sistem kewangan Islam itu canggih dan berdaya maju.

Antara kepentingan lain betapa perlunya institusi kewangan yang banyak dan mencukupi ialah seperti yang kita ketahui, fungsi institusi sebenarnya ialah sebagai pengantara kewangan yang mana institusi juga merupakan peserta penting dalam pasaran kewangan. Jadi untuk mewujudkan satu pasaran kewangan yang betul-betul berteraskan Islam sepenuhnya demi untuk mengadakan satu sistem kewangan yang canggih dan berdaya maju, sebuah sistem kewangan Islam perlunya banyak dan mencukupi. Kalau tidak, bagaimana hendak kita wujudkan satu pasaran kewangan yang Islamik tanpa adanya institusi-institusi kewangan yang banyak dan mencukupi.

Sebenarnya pihak berkuasa mempunyai tiga pilihan utama terhadap cadangan untuk meningkatkan jumlah institusi yang boleh menawarkan perbankan Islam iaitu: 1. Membenarkan penubuhan bank-bank Islam yang baru. 2. Menbenarkan bank-bank konvensional menubuhkan syarikat subsidiari atau anak syarikat yang menawarkan perbankan Islam. 3. Membenarkan bank-bank konvensional menawarkan khidmat perbankan Islam dengan menggunakan struktur dan cawangan yang sedia ada.

Jadi setelah diteliti, pihak berkuasa bersetuju dengan yang ketiga kerana pilihan ketiga sememangnya tepat kerana paling cekap dan berkesan untuk meningkatkan bilangan institusi yang menawarkan perbankan Islam pada kos yang rendah dan dalam masa yang singkat. Ini kerana pilihan yang pertama dan kedua melibatkan kos yang tinggi kerana untuk mengadakan satu cawangan memerlukan kos sejumlah RM500,000, memakan masa yang lama dan memerlukan tenaga kerja yang ramai.

Oleh itu, satu skim telah dirangka untuk membenarkan institusi kewangan konvensional menawarkan khidmat perbankan tanpa faedah.

Dengan ini jelaslah bahawa institusi yang banyak dan mencukupi menjadi pra syarat kepada sebuah sistem kewangan yang canggih dan berdaya maju dan menerusi pembudayaan semangat kreativiti dan inovasi, sistem kewangan Islam wajar terus ditegakkan di atas landasan keadilan dan ketelusan bagi membolehkannya bersaing secara harmoni dengan sistem konvensional. Justeru, sistem kewangan Islam wajar diperkasa kedudukan dan peranannya berteraskan prinsip Islamik yang tidak membebankan pengguna, mesra pelanggan, menyekat sebarang bentuk penindasan malah menjadi sistem pilihan bukan sahaja kepada umat Islam malah kepada bukan Islam. Ciri-ciri inilah yang harus dinobatkan bagi menggambarkan sistem kewangan yang benar- benar holistik dan syumul selaras dengan ajaran Islam yang suci.

5.0 Bibliografi

1. Ab. Mumin Ab. Ghani. Sistem Kewangan Islam dan Pelaksanaannya di Malaysia. Kuala Lumpur : Jabatan Kemajuan Islam Malaysia, 1999. 2. Azizi Che Seman dan Mohd Nazri Chik. Kewangan & Perbankan : Isu-isu dan Cabaran. Shah Alam : Persatuan Ulama’ Malaysia, 2013. 3. Hailani Muji Tahir. Pengenalan Tamadun Islam Dalam Institusi Kewangan. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka, 1988. 4. Kamus Dewan. ed. ke-4. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka, 2005. 5. Mustafa Dakian. Sistem Kewangan Islam : Instrumen, Mekanisme dan Pelaksanaannya di Malaysia. Kuala Lumpur : Utusan Publications & Distributors, 2005. 6. Penulis Tidak Diketahui. Isu-isu Semasa Dalam Perbankan Islam : Prosiding Dialog Cendekiawan Syariah Antarabangsa 2006 . Kuala Lumpur : Bank Negara Malaysia, 2011. 7. Zaharuddin Abd Rahman. Contracts & The Products of Islamic Banking, ed. kedua. Kuala Lumpur : CERT Publication, 2012. 8. Mohamad Yakcop. Teori, Amalan Dan Prospek Sistem Kewangan Di Malaysia. Utusan Publication Sdn Bhd, 1996. 9. Siti Fatimah Abd Rahman dan Hamiza Ibrahim. Islam: Penyelesaian Permasalahan Zaman Moden. IKIM jilid 3. 10. Shaari Abd Hamid. Kamus Perbankan. DBP, 1998. 11. Othman Yong. Pasaran Dan Institusi Kewangan Islam Di Malaysia Teori Dan Amalan. DBP, 1993. 12. Muhammad Kamal Attiyah. Perakaunan Syarikat Dan Bank Menurut Sistem Islam. DBP, 1992. 13. M Umer Chapra. Ke Arah Sistem Kewangan Yang Lebih Adil. DBP, 1990.