Pamantasan ng Lungsod ng Maynila
(University of the City of Manila)
Intramuros, Maynila

COLLEGE OF ACCOUNTANY AND FINANCE

SI RIZAL BILANG KRITIKO NANG PAMAHALAANG KASTILA AT SALAMIN NG OPOSISYON NG KASALUKUYANG ADMINISTRASYON

Bilang bahagi ng pangangailangan sa
ANG BUHAY AT MGA SINULAT NI DR. JOSE RIZAL
Bachelor of Science in Business Administration
Major in Finance & Treasury Management

Ipinasa ni:

Bernardo, Maria Paula
Dañas, Janine Alyssa
Fernando, Luisa Faye
Formoso, Fate Celynne
Pili, Sarah Mae
Salonga Jovie Lyn

Ipinasa kay:

Propesor Santiago

Pebrero 15, 2016

I.INTRODUKSYON

Naging biktima ang Pilipinas sa malupit at mapang-abusong pamamalakad at pananakop ng mga kastila. Marami sa ating mga kababayan o ninuno ang nakaranas ng paghihirap at pagmamalupit sa ilalim ng kanilang pamumuno. Naging magulo ang pulitika ng mga kastila mula pa sa maligalig na paghahari ni King Ferdinand VII (1808-1833). Apektado ang ating bansa dahil papalit-palit ng mga nanunungkulang mga gobernador heneral at pabago-bago ang mga kailangang sundan na patakaran. Hindi makatarungan, malupit, madadaya at korupt ang mga opisyales na ipinapadala ng Espanya sa Pilipinas. Na lanmang ni heneral Rafael de Izquierdo, na gumalit sa mga pilipino noong ipapatay niya kahit inosente ang tatlong pari na sina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora. Nawalang ng karapatan ang mga pilipino at ang batas daw ay para sa mga puting espanyol lamang. Ilan lamang iyan sa maga bagay na ginawa ng mga kastila sa ating bansa, na gumising sa pagka-makabayan ng ating bayaning si rizal. Pinamunuan niya aang isang samahan na tinawag na Kilusang Propaganda, kasama sina Graciano Lopez-Jaena, at Marcelo del Pilar. Ginamit nila ang paraan ng pagsusulat upang maihayag ang kanikanilang hinaing at reklamo. Itinatag din ni`José Rizal ang La Liga Filipina, isang samahan na naging daan sa pagkabuo ng Katipunan na pinamunuan ni Andrés Bonifacio, isang lihim na samahan na nagpasimula ng Himagsikang Pilipino laban sa Espanya na naging saligan ng Unang Republika ng Pilipinas sa ilalim ni Emilio Aguinaldo. Siya ay tagapagtaguyod ng pagkakaroon ng Pilipinas ng sarili nitong pamahalaan sa mayapang pamamaraan kaysa sa marahas na himagsikan, at susuportahan lamang ang karahasan bilang huling dulugan. Naniniwala si Rizal na ang tanging katwiran sa pagpapalaya sa Pilipinas at pagkakaroon nito ng sariling pamahalaan ay ang pagbabalik ng karangalan ng mga mamamayan.

PAGLALAHAD NG SULIRANIN
Ang pag aaral na ito ay naglalayong mailahad kung sino si Dr. Jose Rizal bilang isang kritiko ng Pamahalaang kastila at salamin ng oposisyon ng kasalukuyang administrasyon at may layuning malaman ang tiyak na kasagutan sa mga sumusunod na tanong. 1. Ano-ano ang opinyon ng iba’t ibang personalidad patungkol kay Rizal bilang kritiko ng Pamahalaang kastila? 2. Paano maihahambing ang mga ideya o paniniwala ni Rizal ukol sa pamamalakad ng pamahalaan, sa kasalukuyang administrasyon? 3. Ano ang dahilan o layunin ni Rizal sa pagiging isang kritiko?

LAYUNIN SA PAG-AARAL
Pangunahing layunin sa pag aaral na ito ay mapakita kung sino si Rizal bilang isang kritiko ng Pamahalaang Kastila at kung sino ang sumasalamin ng opisisyon ng kasalukuyang administrasyon. Dito mapapaloob kung sino si Rizal sa panahon ng kastila at kung paano niya ginawa ang mga bagay bagay upang maging isang lakas bilang isang Pilipino na ipagtanggol ang bayan. Mahalaga pag aralan ang naging katayuan bilang isang kritiko sa panahon ng kastil, dahil bilang isang kabataan alam natin na kung ano ang naging ganap ni Rizal sa panahon nito. Hindi rin lingid sa isipan natin bilang isang kabataan na ang mga nangyari sa panahon ng kastila ay laban sa ating bayan. Malaki ang naidulot nito sa ating bayan.Ngayon nais naming ipaalam sa inyo kung sinong opisisyon ang sa tingin namin ay nasasahalintulad ni Rizal na isa din kritiko sa ating administrasyon na sa tingin namin ay naging isang magandang halintulad siya sa ating panahon ngayon, Isang kritiko na nais ay maging maayos ang ating administrayon ng dahil sa kanya mamumulat tayo sa mga nangyayari sa ating bansa dahil katulad ni Dr. Jose Rizal siya ang naging tulong upang mamulat tayo sa mga bagay na nangyayari sa panahon ng kastila .

TEORYANG KONSEPTWAL

DEPINISYON

KABANATA II
KAUGNAY NA LITERATURA

KANYA-KANYANG RIZAL
Ayon kay Lopez, S.E. si Rizal ay nagkaroon ng maraming gampanin sa ating lipunan. Si Rizal ay naging inspirasyon sa lahat mapabata man o matanda. Nagkaroon ito ng malaking epekto sa lipunang ating ginagalawan. Kahit may tiyak na panganib sa sarili niyang bahay at ng kanyang pamilya, patuloy pa rin niyang binangga ang mga mapangabusong mananakop upang itaguyod ang tama. Hanggang ngayon nanakatatak na sa ating mga isipan ang pagkabayani ni Rizal na patuloy na magpursiging ipagbuti ang kalagayan at ang mga sarili. Nailathala rin niya ang mga katagang: “Hindi “diyos” si Rizal. Kaya naman, hindi na kinakailanagan pang ungkatin ang bawat detalye ngbuhay ni Rizal o ang bawat sambit ng kanyang bibig para lamang makahanap ng kamalian, dumi o mantsa sa kanyang iniwan na reputasyon o pangalan. Hindi na importanteng himayin natin ang kanyang naging bawat kilos o galaw para patunayan ang kanyang kadakilaan bilang isang Pilipino. Dahil kahit siya man ay nagkaroon ng pagkukulang, walang pagkakamali ang kayang burahin ang naging kontribusyon at sakripisyo para sa bayan.”
KANYA-KANYANG RIZAL: SI RIZAL SA MATA NG ISANG PAG-ASA NG BAYAN
Base kay Villafuerte, V.A.V., si Rizal ay may paniniwala na ang kalayaan ay hindi nangangahulugang pagtiwalag sa mga namumuno, kundi ang pagkakaroon ng pantay na karapatan. Ang pinakamithiin ni Rizal ay gawing karapat-dapat ang mga indiona tawaging Filipino.
Kung babalikan, ang katawagang Filipino, ayon kay Constantino, ay tumutukoy sa mga Espanyol na ipinanganak sa Pilipinas. Kalaunan, pati mga Spanish mestizo atChinese mestizo ay tinatawag na ang mga sarili na Filipino dahil nakakahanay na sila sa mga Espanyol sa katayuan sa lipunan, edukasyon at kayamanan. Pati ang mga ilustrado, kasama si Rizal, na noon ay nasa Europa ay ginamit na rin ang katawagang Filipino. Hindi maipapagkakaila ang naging kontribusyon ni Rizal sa pagmulat ng kamalayang nasyonalismo ng mga Pilipino noon.

DIWA NI RIZAL
Ayon kay Gotao, M., si Jose Rizal ay isang tanyag na bayani sa ating kasaysayan; Akin siyang mahahalintulad kay Mahatma Gandhi sapagkat hindi lamang niya [Rizal] ibinulgar ang kasamaan ng mga kastila, minulat nita rin ang mga mata ng bawat Pilipino sa kanilang sariling katamaran at makitid na pag-iisip.
Ikinumpara ng manunulat ang sa mga gawa ni Rizal sa modernong pnahon at ang mga sitwasyon ng mga Pilipino ngayon. Maaari nating ipagkumpara ang ating henerasyon sa henerasyon noong panahon ng Kastila. Ilan na rito ang: Marami pa rin sa ating mga kababayan ang may utak na kolonyal at pinapabayaan ang sarili nating tradisyon. Ani nga ni Gotao: “Mas gusto nilang sumunod sa mga dayuhan dahil akala nila na ito ay mas mabuti.” Ang mga kabataan ngayon ay nakakaranas ng matinding katamaran tulad na lang rin ng dating henerasyon. Iniisip lamang nila ang kanilang sarili at hindi ang ibang tao. Tulad noon, ang mga Pilipino ay makasarili. Maaari nating Makita ang mga pagkakamaling ito sa mga gawa ni Rizal. At kung ating isasapuso, mapapabuti natin ang lipunan at ang pandaigdigang komunidad.
Ilan sa mga gawa niya ay ang “Aking mga Kabata” at ang “Mi Ultimo Adios”. Sa unang nabanggit na gawa, napapakita nito na kahit bata ka pa ay posibleng mapakita na ang iyong talento. Sinasaad dito na ang wika ay isa sa mga pinaka-mahalagang aspekto ng isang bayan dahil dito napapakita ang pag-unlad ng sarailing tao at lipunan. Dapat palagi natin alagaan ang ating sariling wika dahil maaari ito mawala tulad ng isang bangka sa bagyo. At sa ikalawang nabanggit na gawa naman ay isinulat niya ito sa mga huling oras ng kanyang buhay, nagbibigay sigla ito na isinulat niya para sa buong Pilipinas. Sinabi niya na iniaalay niya ang kanyang buhay ang lahat ng kanyang minamahal para sa kanyang bansa. Kahit malungkot siya sa hindi na nya makikita ang katapusan ng pagmamalupit ng mga Kastila, Sinasabi niya ang kanyang pagkakamatay ay hindi dapat titigil sa mga kababayan niya sa paghiling nga kanilang kalayaan.
Mayroon ngang dahilan kung bakit tinuturo pa ngayon ang mga gawa ni Jose Rizal sa ating kabataan. Itinuro niya sa ating lahat, dati at ngayon, ang tamang paraan upang maging mas mabuting tao at mas mabuting Pilipino. Tama lang na pag-aralan natin ang mga likha niya bilang alay sa lahat ng kanyang paghihirap at sakripisyo na ginawa niya para sa kalayaan at pag-unlad ng ating bayan. Ang pag-aral ng mga sulat ni Rizal ay isang pribelehiyo natin at para sa ating pagbuti bilang isang Pilipino
DR.JOSE RIZAL Malaki ang ambag ni Dr. Jose Rizal sa sa pagkakaroon ng kamulatang panlipunan at pulitikal sa mga Pilipino hindi lamang sa kanyang panahon, kundi maging sa sumunod pa hanggang kasalukuyang at sa hinaharap at isa ito sa mga dahilan kung bakit itinuturing si Dr. Jose Rizal bilang bayani .Isa sa naging pahayag ni Dr. Jose Rizal sa kanyang kaibigan na si Blumentritt kung wala ng ibang paraan at itutulak siya sa espanya matitiyak niyang hindi niya nanaisin na masangkot sa anumang binabalak na paghihimagsik ng mga kastila.Ngunit kung itutulak kami ng pamahalaan doon, ang ibig niyang sabihin ay kung wala nang nalalabing pag-asa para yakapin namin ang pagwasak sa pamamagitan ng digmaan,kapag mamatamisin pa ng mga Pilipino ang mamatay kaysa pagtiisin pa ang kanilang mga kasawian at paghihirap, ako man kung gayon ay magpapanukalang gumamit ng marahas na pamamaraan.Ang espanya ang dapat mamili : kapayapaan o pagkawasak; sapagkat hindi mapapasubaliang katotohanan, gaya nang alam ng lahat na kami`y matiisin at mapagmahal sa kapayaan.Ngunit may wakas ang lahat ng may buhay na ito; walang hanggan sa mundong ito, at kabilang rito ang aming pagtitiis.
ANG PAMBANSANG BAYANI SA PANAHON NGAYON Ayon kay Placides, V., Maraming mga Pilipino na isinasabuhay ang diwa ni Jose Rizal. Tulad ni Jose Rizal, ibinigay nila ang lahat para sa ating bayan. Kahit haharap sila sa maraming mga pagsubok, buong tapang nila itong haharapin. Pati na rin ang mga manunulat na matatapang ang loob ay nagpapakita nito. Tulad ni Lualhati Bautista, ang kanyang mga nobela ay tungkol sa kanyang mga opinion sa iba’t ibang isyu sa lipunan. Ang Bata, Bata… Pa’no ka Ginawa ay tungkol sa seksismo sa lipunan. Habang ang isa pa niyang akda ay ang Dekada ’70 na tumalakay kung paano nakibaka ang isang mag-anak at kung paano nila hinarap ang pagbabago na nagbigay ng kapangyarihan upang bumangon laban sa pamahalaang Marcos ayon sa Wikipedia. Kung ano ang alam ng mga manunulat ang tama at ang kanilang mga paninindigan gamit ang talento sa pagsulat, tulad ni Rizal, isasaad nila ang mga ito sa iba’t ibang uri ng panitikan
THE SUBVERSIVE
Isinulat ni Jose Maria Sison na isang simbolong maituturing ang buhay ni Dr. Jose Rizal, isang simbolong kumakatawan sa kung ano ang kaligiran ng ekonomikal at politikal na kalagayan ng mga gitnang uri noong ikalabing siyam na siglo. Ang pamilyang Rizal sa Calamba ay may kakayanang suportahan sa pinansyal na aspeto ang pag-aaral ni Dr. Jose Rizal sa Europa. Mula sa pag-aral na ito naging lubos ang pagkamulat ng bayani mula sa pagkabulag na sanhi ng nabubulok na sistema ipanatutupad ng mga Espanyol sa bansang kolonya. Mula sa pag-aaral na ito nasundan natin ang pagkakaroon ng anyo ng liberalismo sa intelektwal na kaisipan ni Dr. Jose Rizal. Nabanaag niya ang pang-aaping patuloy na pinatutupad ng mananakop sa bansang kanyang pinagmulan Sa obserbasyon niya sa kalagayan ng masa, ng kanyang mga kababayan, nakita niya ang kanser ng lipunan. Sa tagpong ito, makikita natin kung paano nabuo ang kritikal at liberal na pamamaraan ng pag-iisip ni Dr. Jose Rizal, ang kanyang damdaming makabayan at pagmamahal sa wika. Ang mga kaisipang nabanggit ang syang aking palalawakin sa papel na ito. Ito rin ang magsisilbing kahalagahan para sa akin ng pag-aanalisa sa buhay at mga gawa ng nasabing bayani. Ang pagsusulong ng interes ng bayan bago ang interes na makadayuhan ang mababanaag nang malinaw sa buhay ni Dr. Jose Rizal. Marahil sanhi ito ng kanyang pagkasaksi sa di makatarungang pagbitay sa paring Gomburza, gayundin ang nakitang di makatarungang pagdakip at pagpapahirap sa inang si Teodora Alonso. Ninais ng ating bayani na maalis ang ganitong uri ng sistemang umiiral sa bansang kolonya ng Espanya. Nararapat lamang na ang interes at kapakanan ng mga Pilipino ang mauna bago ang interes ng mananakop na Espanyol. Dito natin makikita ang simula ng pag-alab ng damdaming makabayan ni Dr. Jose Rizal. Mailalapat nating mainam ang mahalagang kaisipang ito sa pangkasalukuyang pangyayari sa bansa. Halimbawa na lamang ng kasunduang pangmilitar na nilagdaaan kamakailan lamang sa pagitan ng Pilipinas at Estados Unidos. Mayroong mga bumabatikos sa ganitong uri ng kasunduan: interes ba ng mga mamamayang Pilipino o ang maka-Amerikanong hangarin lamang ang siyang isinusulong sa kalakarang ito? Kung interes na makadayuhan ang namamayani sa gobyerno, maihahalintulad ang pamahalaang ito sa katauhan ni Donya Victorina sa Noli Me Tangere ni Dr. Jose Rizal. Si Donya Victorina ang isang representasyon ng kolonyal na pag-iisip na handang itakwil ang sariling pagkakakilanlan kapalit ng makadayuhang impluwensya. Kung pansariling interes naman ang siyang iniintindi bago ang interes ng masang Pilipino, binabatikos din ito ni Dr. Jose Rizal sa pagpapakilala niya sa katauhan ni Basilio sapagkat inisip niya ni Basilio na ang gampanin ng isang estudyante ay makakuha lamang ng diploma at maging mayaman pagkatapos. Hindi niya isinaalang-alang ang kalagayan ng masang kanyang pinanggalingan.1 Bukod sa pagkakaroon ng damdaming makabayan, ang pagkakaroon ng kritikal na pamamaraan ng pag-iisip na hindi lamang basta tumatanggap ng mga kuro-kuro at paniniwala na hindi sumailalaim sa isang malalim at pilosopikong pag-iisip ang isa pang mahalagang aspeto na mapupulot natin sa pag-aanalisa ng kanyang buhay at gawa. Maaalalang lubos na binatikos ni Dr. Jose Rizal ang pamamalakad ng Simbahang Katolikong pinaghaharian ng mga ganid na paring Espanyol. Hindi ito isang kagulat-gulat na katangian sa isang taong nabuhay kasabay ng panahon ng Enlightenment Movement sa Europa (1650- 1800) na pinangunahan ni Immanuel Kant. Sa panahong ito namayani ang paggamit ng rason at pagpapatibay sa kakayahan ng tao na hindi nakaugat parati sa itinuturo ng relihiyon at tradisyon. Sa panahon ding ito nagmula ang mga pilosopong nagsulong ng liberalismo sa pangunguna ni John Locke (1632-1704)2 at John Stuart Mill (1773-1836)3 mula sa Inglatera. Ang kaisipang namamayaning ito sa Europa ang siya namang matutunan at tatatak sa isipan ng ating pambansang bayani. Totoo nga ang sinasabi ni Pilosopong Tasio, na ang pagbabago ay magmumula sa mga bagong kaisipang mula sa ibang bansa. Hinggil sa relihiyon, hindi maituturing na erehe si Dr. Jose Rizal. Naniniwala akong naniniwala siya na may Diyos. Ngunit sa mga nakita niyang mga kontradiksyong nakapaloob sa sinasabi ng Diyos at ginagawa ng Simbahan noong panahon niya, dahil na rin sa kaisipang
1 Mula sa JOSE MARIA SISON, Rizal the “Subversive”. 2 Sumangguni sa JOHN LOCKE, “Second Essay Concerning Civil Government” sa Great Books of the Western World, ed. ni Robert Maynard Hutchins, vol. 35, William Benton, Chicago, 1952. 3 Tingnan sa JOHN STUART MILL, On Liberty, Penguin Books, Harmondsworth, 1974, Chapter II. liberalismong namamayani sa Europa, binatikos niya ang praylokrasya. Sa Noli, pinakita niya ang ideya niya hinggil sa praylokrasya sa katauhan ni Padre Damaso at Padre Camora. Ang imahe ng hindi makataong pagtrato ng mga prayleng ito ay lalong pinaliwanag ni Dr. Jose Rizal sa katauhan pa nina Sister Rufa at Sister Pute na silang nagpapatibay ng hungkag na kaisipang naniwala sa mga pamahiin gayundin sa induluhensiyang nakaugat sa pagkaganid ng mga paring Espanyol sa salapi. Sa kasalukuyan, ang susi sa pagkamulat sa mga itinuturo ng tradisyon ay ang pagkakaroon kritikal ng isipan. Dito natin matutunan na hindi dapat tanggapin ang mga katuruan at doktrinang may nakapaloob na kontradiksyon, mga ideyang makikita rin kay Kant. Ayon kay Kant, sa pagpapakita ng limitasyon ng rason, sinasabi niyang walang kakayanan ang sinuman na maunawaan ang mga kontradiksyon kaya naman ang mga ito ay nabibilang sa numenal na mundo.4 Kaya naman hangga’t maari, iwasan ang magpaloob ng mga kontradiksyon sa mga diskurso. Ngunit sinasabi naman ni Hegel na ang mga kontradiksyon ang syang nagsusulong ng kasaysayan upang maging progresibo ito. At ang tunay na pilosopo ayon kay Hegel ang siyang makakakita na ang mga kontradiksyon ang mismong dahilan ng pagiging progresibo ng kasaysayan at sa kontradiskyon din makikita ang mismong kagandahan ng buong pilosopiya.5 Ang pilosopiyang ito ni Hegel ay siya ring tutularan ni Karl Marx sa kanyang dialectical materialism, gayundin ni Dr. Jose Rizal. Gaya ng nabanggit ni Pascual sa kanyang Rizal’s Philosophy of History, para kay Dr. Jose Rizal ang pilosopiya ng kasaysayan ng lipunan ay resulta ng resolusyon o sintesis ng sigalot sa pagitan ng tunggalian ng mga institusyon o maging ng social movements. 6 Ngunit kaiba kay Marx, sinasabi ni Pascual na para kay Dr. Jose Rizal ang pagbabagong ito ay nakadepende sa uri ng lipunan mayroon ang isang lugar, hindi lamang dahil sa pagkakaroon ng thesis at anti-thesis kundi dahil na rin sa patuloy na pakikipaglaban ng mga tao para mabuhay.7 Nabanggit rin ni Ramon Guillermo, bagaman hindi siya kumpletong sang
4 Tingnan sa IMMANUEL KANT, Critique of Pure Reason, trans. by Paul Guyer and Allen Wood, Cambridge University Press, Cambridge, 1998. 5 Mula sa HENRY D. AIKEN, The Age of Ideology, Houghton Mifflin Company, Chicago, 1956. 6 RICARDO PASCUAL, “Rizal’s Philosophy of History” sa Himalay: Kalipunan ng mga pagaaral kay Jose Rizal, ed. nina Patricia Melendrez-Cruz at Apolonio Chua, Sentrong Pangkultura ng Pilipinas, Manila, 1961/1991, 316. Malayang salin sa Filipino. 7 R. PASCUAL, “Rizal’s Philosophy of History”, 316. ayon kay Pascual, na ang pilosopiya ng kasaysayan ni Dr. Jose Rizal na inihahain ni Pascual ay mas mainam kaysa sa paniniwala ng dialectical materialism ni Marx.8 Sa pagkakataong ito nais ko rin banggitin na hindi lamang kritikal sa Dr. Jose Rizal sa relihiyon at sa mga itinuturo ng tradisyon. Higit sa lahat, kritikal siya sa social reality ng lipunang kanyang pinagmulan, taliwas sa pag-iisip ng tauhang si Basilio. Ito marahil para sa akin ang pinakamahalagang aral na mahihinuha natin kay Dr. Jose Rizal. Halimbawa na lamang, sa kanyang artikulong sinulat The Philippines a Century Hence, ipinakita niya ang di makatarungang pagtrato ng mga mananakop na Espanyol sa mga Pilipino at sa pag-aanalisa niya, ang mga pangyayaring ito ay magbibigay ng national consciousness na siyang magbubuklod sa mga Pilipino. Sa The Indolence of the Filipinos naman, sa pagnanais niyang tanggalin ang diskriminasyon sa lahi, kanyang tinuligsa ang sinasabing di umanong natural na katamaran ng mga Pilipino. Sinasabi ni Dr. Jose Rizal na walang katotohanang tamad ang kanyang mga kababayan; ang sosyolohikal na katotohanan sa halip ay ang mga dayuhang mapang-api ang totoong walang ginagawa kundi ang pagkamkam sa bunga ng pawis at dugo ng mga Pilipino. Higit sa lahat sa Noli, sa tauhan ni Kabesang Tales pinakita ni Dr. Jose Rizal na ang problema sa lupa ay isang seryosong suliranin sa mga bansang kolonya. Ang insidenteng nangyari sa Calamba, tulad ng sinasabi ni Sison, ang nagmulat ng sistemanang ito kay Dr. Jose Rizal. Kaya naman higit na ninais ni Dr. Jose Rizal ang pagkakaroon ng tunay na reporma, lalo’t higit sa iskema ng palupa. Sa Noli halimbawa, sa katauhan ni Chrisostomo Ibarra, isang repormista na naghahangad na pagbabago sa paghihirap ng Inang Bayan na sinisimbolo ng paghihirap ni Sisa, ipinakita ni Dr. Jose Rizal ang posibilidad ng reporma sa kolonyang bansa at kung hindi magtagumpay, sa El Filibusterismo, sa katauhan ni Simoun pinasok din niya ang posibilidad ng isang rebolusyon.9 Ang ganitong suliranin ay nasa makabagong iskema pa rin ng lupa ngayon, bagama’t may kaunting pagbabago sapagkat ang mga dating Espanyol ay pinalitan na ng mga panginoong may lupa na karamihan ay sila nang nanggigipit sa kapwa kababayan nila. Ang halimbawa ng sigalot sa Hacienda Luicita ang nagpapatunay na ang suliranin sa lupa ay suliranin na, simula
8 RAMON GUILLERMO, “Moral Forces, Philosophy of History, and War in Jose Rizal”, sa Philippine Studies 60, No. 1, 2012, 5. 9 Tingnan sa J.M. SISON, Rizal the “Subversive”. noon hanggang ngayon. Sa pag-aanalisa natin sa dimensyong ekonomikal at sosyolohikal ng senaryo, makikita natin na marami sa ating mga kababayang magbubukid ang hindi nakakaranas ng makatarungang pagtrato at pagpapasweldo mula sa mga ganid na haciendero. Ang di makatarungang pagtratong ito ay hindi lamang makikita sa problema sa lupa ng mga magbubukid ngunit pati na rin sa mga manggagawa. Sa kasalukuyang kalagayan ng mga manggagawa, tumatanggap sila ng minimum wage. At sinasabi pa na sapat na raw ito upang makakain ng tatlong beses sa isang araw, ayon sa ng mga ekonomistang kadalasa’y di kailanman naranasan ang buhay na salat. Ngunit kung susuriin, batid natin na hindi lamang naman pagkain ang pagkakagastusan ng isang ordinaryong pamilyang Pilipino. Lahat tayo ay apektado ng ganitong uri ng sistema.
Sa kasalukuyan, masasabing ang wika ang behikulo para makisangkot at makibahagi sa mga gawain ng lipunan – kung kaya’t gayon na lamang ang pagpapahalaga ni Dr. Jose Rizal dito. Ito ay sa kadahilanang may kakayahan itong mapag-isa o mapaghati ang grupo ng tao. Ang ideyang ito ay makikita rin sa isinulat ni Pamela Constantino sa kanyang akdang Wika, Nasyonalismo at Ideolohiya – na ang wika ang siyang pangunahing instrumento ng komunikasyong panlipunan. Bilang instrumento, maari itong gamitin sa dalawang magkaibang pamamaraan, relatibo sa pangangailangan ng tao. Sa artikulong Wika ng Naghaharing Uri ni Consuelo Paz tinalakay naman ang dalawang magkaibang pamamaraang ito: ang wika bilang instrumento para sa pagbabago at kung sa anong paraan din ito maaring gamitin bilang instrumento ng pagkontrol ng mga naghaharing uri. Ang halimbawa ng ikalawang gamit na ito ng wika bilang pagkontrol ang siya namang lubos na tinalakay ni Renato Constantino sa akda niyang Lisyang Edukasyon ng Pilipino – ang paggamit ng mga Amerikano sa wika bilang instrumento sa pagsakop na nagsilbing isang makapal na pader na naghiwalay sa mga Pilipino sa kanilang nakaraan at nang lumaon ay naghiwalay sa ilustrado at sa masa. Ang pagkakakonekonekta ng mga konseptong ito ay hindi lamang isang nagkataong penomenon: sa halip, ito ay nagpapakita lamang na may katotohanan na may kakayahan ang wikang mapag-isa o mapaghati ang mga Pilipino sapagkat ang wika ay ang behikulo para makisangkot at makibahagi sa mga gawain ng lipunan. Ito, higit sa lahat, ay nananawagan na nawa lahat tayo, katulad ni Dr. Jose Rizal ay magpahalaga sa mga pagkakakilanlan natin bilang mga Pilipino, lalo’t higit sa wika. Nakita nating bahagya kung paano nabuo ang isipang kritikal at liberal ni Dr. Jose Rizal, ang kanyang damdaming makabayan at pagmamahal sa wika. At sa kanyang pagkamatay, tulad ng nasulat ni Sison, tila ba parang nagsasabi ito na ang may hangarin at katangian katulad ng kay
10 Mula sa J. M. SISON, Rizal the “Subversive”.