ทิศทางโลจิสติกส์ประเทศไทยและทิศทางงานวิจย ั
รศ.ดร.ดวงพรรณ กริชชาญชัย สํานักประสานงานชุดโครงการวิจยโลจิสติกส์ ั ภายใต้ สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจย (สกว.) ั egdkc@mahidol.ac.th

เครือข่ายนักวิจยไทยด้านการจัดการโซ่คุณค่าและโลจิสติกส์ (ThaiVCML) และสํานักประสานงาน ั ชุ ด โครงการวิจย โลจิส ติก ส์ ซึงได้ร บ การสนั บสนุ นโดย สํา นั ก งานกองทุ น สนับ สนุ น การวิจ ย (สกว.)ได้ ั ั ั ดําเนินงานด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทานมาตังแต่ปี 2545 วัตถุประสงค์หลัก คือ การสร้างให้เกิดงานวิจยและ ั องค์ความรู้ด้านการจัดการโลจิสติกส์และโซ่อุ ปทานขึนในประเทศ โดยใช้กลไกประสานงานวิจยในกลุ่ ม ั เครือข่ายนักวิชาการให้เชือมโยงกับโจทย์จริงจากภาครัฐและภาคอุตสาหกรรม ในการนี ทางสํานักประสานงานชุดโครงการวิจยโลจิสติกส์ ได้รวบรวมข้อมูลทีผ่านมาทังหมดใน ั ประเทศรวมถึงงานวิจยด้านโลจิสติกส์และโซ่อุปทานในกลุ่มเครือข่ายนักวิจยไทยด้านการจัดการโซ่คุณค่า ั ั ั และโลจิสติกส์ (ThaiVCML) และกลุ่มงานวิจยทีสนับสนุ น โดย สํานักงานกองทุนสนับสนุ นการวิจย (สกว.) ั และการระดมสมองในงานสัมมนาเชิงปฏิบตการระดมสมองเพือกําหนดทิศทางโลจิสติกส์ของไทย ในเมือวัน ั ิ อังคารที 9 ธันวาคม 2551 ทีผ่านมานัน สรุปความได้ดงนี คือ ั 1) ประเทศไทยใช้คาว่า “ โลจิสติกส์” เป็ นเครืองมือเชิงกลยุทธ์ เพือนําสู่วตถุประสงค์ ํ ั ความสามารถในการแข่งขันของประเทศ ” ( National Competitiveness )

2) “ โลจิสติกส์” ต้องมี “บริบท” ให้อยู่ เพราะหลักการจัดการโลจิสติกส์จะขึนตามบริบท และ สิงแวดล้อมทีเปลียนไป 3) บริบทของโลจิสติกส์ในประเทศไทย มี 2 ระดับใหญ่ๆ คือ ระดับจุลภาค และระดับมหภาค

โดย กรอบของโลจิสติกส์ในประเทศไทยสามารถสรุปได้ดงภาพ คือ ั

1

หากจะแบ่งระบบโลจิสติกส์ของไทยตามบริบทแบ่งได้ 2 ระดับ คือ 1) โลจิสติกส์ระดับจุลภาค (micro) และ คือโลจิสติกส์ทอยู่ในบริบทของอุตสาหกรรมมุ่งเน้ นทีการ ี บริหารการไหลใน flow ของโซ่อุปทานใดๆ ในกลุ่มนีโลจิสติกส์จะแยกตามบริบทของอุตสาหกรรมรายสาขา (industrial sector) โดยศึกษาการไหลของ sector นันๆ 2) โลจิสติกส์ระดับมหภาค (macro) คือ โลจิสติกส์ทอยู่ในบริบทของภาพประเทศ และคู่ค้าของ ี ประเทศ ในระดับ นี มุ่ง เน้ น ทีการบริห ารการไหลในระดับ ประเทศและระหว่ า งประเทศ ซึงเกียวโยงถึง โครงสร้างพืนฐานของประเทศ และกฎระเบียบนโยบายต่างๆ โดยการศึกษาระบบโลจิสติกส์ของทัง 2 ระดับนีมีวตถุประสงค์เพือสร้าง และเพิมขีดความสามารถใน ั การแข่งขันของประเทศ ซึงตีความได้ 3 ข้อ คือ การลดต้นทุน, การเพิมประสิทธิภาพและการสร้างมูลค่าเพิม ซึงหมายความว่าในการปรับปรุงระบบโลจิสติกส์ทง 2 ระดับจะสามารถส่งผลถึงความสามารถในการแข่งขัน ั ของประเทศชีวัดได้โดย 3 ดัชนีนี ั นอกจากนีบริบททัง 2 ระดับของโลจิสติกส์ในประเทศไทยนัน มีปจจัยทีส่งผลกระทบต่ อทังบริบท และทังการบ่งชีความสามารถในการแข่งขันของประเทศ แบ่งได้ 3 กลุ่ม คือ ั ั 1) ปจจัยขับเคลือน / ปจจัยผลักดัน คือ - Economic Restructuing - Dynamic Business Envirorment 2

ั 2) ปจจัยสนับสนุ น คือ - เทคโนโลยีโลจิสติกส์ - กฏ, ระเบียบ, การเจรจาการค้าต่างๆ - ฐานข้อมูลทีจําเป็ นของประเทศ ั 3) ปจจัยทีต้องพิจารณา คือ - อะไรคือ Product Champion ของประเทศไทย - งานวิจย / งานด้านโลจิสติกส์ ทีต้องดําเนินการเสร็จสินแล้ว เพือใช้เป็ นข้อมูลต่อยอดได้ ั ทังนีผลทีคาดว่าจะได้รบสามารถแสดงออกใน 2 รูปแบบ คือ ั 1) องค์ความรู้ หรือข้อมูลพืนฐานของประเทศ ประกอบการตัดสินใจหรือพิจารณา(Basic Research) 2) ผลเชิงประยุกต์ทนํ ามาใช้ได้เลย (Applied Research) ี จากกรอบทิศทางโลจิสติกส์ของประเทศไทยส่งผลให้ทศทางงานวิจยและโจทย์วจยสามารถมองได้ ิ ั ิั ั ใน 2 บริบทเช่นกัน คือ โลจิสติก ส์ระดับจุลภาค และโลจิส ติกส์ระดับมหภาค โดยพิจารณาปจจัยทีส่งผล ั ั ั ั กระทบต่อบริบทนี 3 ปจจัย คือ ปจจัยขับเคลือน / ผลักดัน, ปจจัยทีต้องพิจารณา และปจจัยสนับสนุ น ซึง ั ประเด็นของแต่ละปจจัยทัง 2 บริบทสรุปได้ คือ
ความสามารถในการแข่งขันของประเทศ จุลภาค โลจิสติกส์อุตสาหกรรม มหภาค โลจิสติกส์ระดับประเทศ

ั ปจจัยขับเคลือน / ผลักดัน - ทิศทางการสร้างความสามารถในการแข่งขันของประเทศเป็ นอย่างไร

- สถานการณ์ระดับภูมภาค / โลกทีส่งผลต่อระบบเศรษฐกิจ / ธุรกิจในประเทศเป็ นอย่างไร ิ

-

Product Champion ทีสร้างเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมสําหรับธุรกิจทังโซ่อุปทานประเทศ

ั ปจจัยพิจารณา

ไทยคืออะไร - งานวิจย / งานด้านโลจิสติกส์ทได้ดาเนินการไปแล้วมีอะไรบ้าง และอะไรทีควรต้อง ั ี ํ ดําเนินการเพิมเติม / ต่อเนือง ั - ระบบโลจิสติกส์ทง 2 ระดับข้างต้นต้องการปจจัยสนับสนุนอะไรบ้าง ทังด้านเทคโนโลยี / ั กฎระเบียบนโยบาย / ฐานข้อมูลสนับสนุน

ั ปจจัยสนับสนุ น

3

ั จากคําถามทังหมดในแต่ละปจจัยสะท้อน โดยบริบทของโลจิสติกส์ทง 2 ระดับ เมือวิเคราะห์รวมกับ ั งานวิจยทีได้ดําเนินการผ่านมาแล้วนัน พบว่า งานวิจยด้านโลจิสติกส์ แยกได้เป็ น 3 กลุ่ม คือโลจิสติกส์ระ ั ั ดับมหภาค ,โลจิสติกส์ระดับอุตสาหกรรม , และงานสนับสนุ นระบบโลจิสติกส์ของ 2 กลุ่มข้างต้น และเมือ พิจารณาในแต่ละกลุ่มประกอบกับผลจากการระดมสมองเมือวันอังคารที 9 ธันวาคม 2551 แล้ว พบว่า 1) งานวิจยโลจิสติกส์ระดับมหภาค ั งานวิจย โดยสํา นัก งานกองทุ นสนั บสนุ นการวิจย (สกว.) ทีได้ทําไปแล้ว ในกลุ่ มนี เป็ นงานวิจ ย ั ั ั เพือให้ได้มาซึงข้อมูลของประเทศ (Fact Findings) ประกอบการพิจารณาในบริบทของการแข่งขันระดับ พืนทีประเทศและภูมภาค ผลวิจยทีได้จะนํามาซึงข้อมูลประกอบการตัดสินใจ ิ ั งานวิ จยระดับมหภาคของ ั ผลวิ จย ั สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิ จย (สกว.) ั 1.) โครงการการเตรียมการโลจิสติกส์เพือ - Commodity flow ในประเทศ ยางพารา , ผลไม้ , มัน ตอบรับสถานการณ์ FTA จีน-อาเซียน สําปะหลัง , ชินส่วนอิเล็กทรอนิกส์) - Commodity flow ข้ามแดน (ยางพารา) - Commodity flow ของสินค้าไทยไนจีน (ยางพารา , ผลไม้) - ข้อมูลสะท้อนศักยภาพโครงสร้างพืนฐานของไทย - ข้อเสนอแนะสําหรับสิงทีควรดําเนินการ 2.) โครงการการศึกษาความเป็ นไปได้ในการ - Fact ของการเปิดเสรีและข้อมูลของประเทศอืนทีเปิ ดเสรี จัดทําเขตการค้าเสรีของภาคธุรกิจการ แล้ว ให้บริการโลจิสติกส์ของไทย - ข้อเสนอแนะสําหรับการเตรียมการณ์ 3.) โครงการการออกแบบการตัดสินใจเลือก - ข้อมูลประกอบการตัดสินใจในการส่งของไปเวียดนาม ระบบการขนส่งต่อเนืองหลายรูปแบบระหว่าง - ระบบสนับสนุ นการตัดสินใจในการส่งของไปเวียดนาม ไทย-เวียดนาม - ข้อมูลโครงสร้างพืนฐานในเวียดนาม 4.) ระบบโลจิสติกส์ในจังหวัดนครปฐม - ข้อมูล Commodity flow ของนครปฐม - ข้อมูลโครงสร้างพืนฐานในนครปฐม - ตําแหน่ งทีตัง truck terminal ทีเหมาะสม 5.) โครงการศึกษาศักยภาพของตลาดหัวอิฐ - ข้อมูลของ Commodity flow ของสินค้าในตลาด ต่อการเป็ นศูนย์รวบรวมและกระจายสินค้า - ข้อเสนอแนะสําหรับทิศทางการปรับปรุงตลาดในบริบท ภูมภาค ิ เกษตรในภาคใต้ 6.) โครงการการพัฒนาโซ่คุณค่าอุตสาหกรรม - Commodity flow กลุ่มจังหวัดภาคใต้ ในกลุ่มจังหวัดภาคใต้ตอนกลางเพือตอบสนอง - โครงสร้างพืนฐานและระบบเศรษฐกิจภาคใต้ สะพานเศรษฐกิจและแผนพัฒนาตอนเหนือ - Fact ของการเปลียนแปลงทีจะเกิดขึนในระบบเศรษฐกิจ ของมาเลเซีย ภาคใต้ 4

ั ั จะเห็นว่าผลวิจยในบริบทระดับนีนันได้มาซึงข้อมูลประกอบการพิจารณา ณ สถานการณ์ปจจุบน แต่ ั ั ถ้ า หากพิจ ารณาประเด็น คํ า ถามแต่ ล ะป จ จัย และผลการระดมสมองแล้ว จะพบว่ า สิงทีขาดและยัง ต้ อ ง ดําเนินการ คือ ทิศทางของสถานการณ์ในอนาคตตังแต่ระดับโลก ระดับภูมภาคทีจะส่งผลต่อประเทศในการ ิ สร้างขีดความสามารถในการแข่งขัน ทิศทางงานวิจยทีต้องดําเนินการปี 2552 : โลจิสติกส์ระดับมหภาค ั √ งานวิจยด้านโลจิสติกส์ในบริบทระดับภูมภาคทีทําให้เห็นผลกระทบทีจะเกิดขึนใน ั ิ อนาคต √ งานวิจยทีระบุ ถึง Product Champion ของประเทศและการใช้การจัดการโลจิสติกส์ ั และโซ่อุปทานในการสร้างความสามารถในการแข่งขันของ product นัน ในบริบทการ แข่งขันระหว่างประเทศ 2) งานวิจยโลจิสติกส์ระดับอุตสาหกรรม ั งานวิจยระดับนีเป็ นงานวิจยทีศึกษาการไหลในโซ่อุ ปทานรายอุ ตสาหกรรม โดยลําดับการทําใน ั ั ั ั อุ ต สาหกรรมรายสาขาทีมีประเด็นทีเป็ นทีสนใจในสถานการณ์ ปจจุบน ผลวิจยของงานระดับนี เป็ นการ ั ั ั แก้ปญหาทีสะท้อนจากบริบทโซ่อุปทานของ sector นันๆ บางส่วน หรือการแก้ปญหาในทังโซ่อุปทานองค์ รวม งานวิ จยระดับอุตสาหกรรมของ ั ผลวิ จย ั สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิ จย (สกว.) ั 1.) โครงการประเมินศักยภาพเชิงบูรณาการ - ข้อมูลการไหลของยางพารา,สับปะรด,สิงทอ ในไทย - ต้นทุนโลจิสติกส์ทง 3 กลุ่ม ั การจัดการโลจิสติกส์และโซ่อุปทานของ อุตสาหกรรมของประเทศไทย - ต้นทุน / กําไรของแต่ละ player ใน supply chain ยางพาราและสับปะรดไทย - การพยากรณ์ผลผลิตยางพารา, สับปะรด และ ผลกระทบของผลผลิตในอนาคต - การย้ายตําแหน่ งทีตังของโรงงานส่งออกของไทย ั - ข้อเสนอแนะสําหรับการแก้ปญหาทัง supply chain ใน แต่ละ sector 2.) โครงการการพัฒนารูปแบบการคัดกรอง - รูปแบบการคัดกรองผลิตภัณฑ์ สินค้าหนึงตําบลหนึงผลิตภัณฑ์ทเป็ นหัตถ ี อุตสาหกรรม (OTOP) 3.) โครงการการจัดการโซ่อุปทานของ - การเชือมโยงความร่วมมือใน supply chain ในประเทศ อุตสาหกรรมกุงขาวลิโทพีเนียสแวนาไมใน ้ ประเทศไทย 5

4.) โครงการการจัดการโซ่อุปทานของ อุตสาหกรรมสับปะรด 5.) โครงการการพัฒนาแบบจําลองโซ่อุปทาน ในการทํางานร่วมกันระหว่างธุรกิจค้าส่ง-ค้าปลีก และการพัฒนาดัชนีชวัดสมรรถนะโซ่อุปทาน ี ธุรกิจการค้าปลีก 6.) โครงการการจัดตารางการขนส่งเพือให้ ค่าใช้จ่ายในการทําความสะอาดถังพักนมตํา ทีสุด : กรณีศกษาโรงงานผลิตนมขององค์การ ึ ส่งเสริมกิจการโคนมภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (อ.ค.ส.) จังหวัดขอนแก่น 7.) โครงการการศึกษาระบบจัดการโซ่อุปทาน ของลําใยในประเทศไทย

-

ั การแก้ปญหาในทังโซ่อุปทาน การศึกษา supply และ demand ทังระบบ รูปแบบความร่วมมือระหว่างค้าปลีกค้าส่ง ดัชนีชวัดความร่วมมือระหว่างค้าปลีกค้าส่ง ี

- วิธการขนส่งทีดีทสุด ี ี

8.) การพัฒนาระบบสอบย้อนกลับ การผลิต การแปรสภาพและการค้าข้าวหอมมะลิอนทรีย์ ิ โดยการบูรณาการระบบโลจิสติกส์และห่วงโซ่ อุปทานผ่านการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ 9.) โครงการการจัดการโกดังสินค้าและคลัง กระจายสินค้าสําหรับอุตสาหกรรมนํ าตาล 10.) การศึกษากระบวนการจัดการจัดการโซ่ อุปทานและการกระจายของก๋วยเตียวเส้นสด กรณีศกษาพืนทีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ึ 11.) โครงการการจัดการโลจิสติกส์และโซ่ อุปทานของเหรียญกษาปณ์ 12.)การศึกษาความเป็ นไปได้ในการสร้าง ระบบคลัสเตอร์และศูนย์กระจายสินค้าอาหาร ไทยในญีปุ่น

- การเชือมโยงความร่วมมือใน supply chain - กรพัฒนาต้นแบบความร่วมมือของเกษตรกรต้นนํ าใน ชุมชน - การจัดการ supply - วิธการจัดการการตรวจสอบย้อนกลับ ี - โดยการจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ

- การจัดการคลังกระจายสินค้า - ผลการศึกษาการขนส่งของก๋วยเตียว

- การจัดการ supply และ demand ในจังหวัดต้นแบบ - การกระจายสินค้า ่ - การจัดการ supply จากไทยสู่ demand ในญีปุน

ั จะเห็นว่าผลวิจยในกลุ่มนี เป็ นลัก ษณะการศึกษาทังโซ่ อุ ปทาน แต่ เลือกแก้ปญหาทีโดดเด่นของ ั กิจกรรมโลจิส ติก ส์ใ นโซ่ อุ ปทานนัน ดัง นั น สิงทีขาดและยัง ต้อ งดําเนิ นการโดยรวม คือ ยังไม่ ทราบถึง อุตสาหกรรมสาขาใดกันแน่ ทส่งผลต่อความสามารถในการแข่งขันในของประเทศ โดยสร้างธุรกิจและรายได้ ี ให้ก ับ ทังโซ่ อุ ป ทานในประเทศได้ และอุ ต สาหกรรมแต่ ล ะสาขาทีศึก ษาไปแล้ว และทียัง ไม่ ศึก ษา ควร ั แก้ ปญ หาประเด็น อืนๆ อีก หรือ ไม่ นอกจากนี ยัง ขาดการศึก ษาแบบการไหลย้อ นกลับในโซ่ อุ ปทานใน 6

อุตสาหกรรมต่างๆ รวมถึงการศึกษาเพือแบ่ง class ในโซ่อุปทานอุตสาหกรรมในประเทศไทยเพือประโยชน์ แก่การศึกษาโซ่อุปทานในประเทศไทย ทิศทางงานวิจยทีต้องดําเนินการปี 2552 : โลจิสติกส์ระดับอุตสาหกรรม ั √ งานวิจยทีระบุ Product Champion ของไทยทีมีผลต่อความสามารถในการแข่งขัน ั ของโซ่อุปทาน product นันในบริบทโซ่อุปทานในประเทศ √ งานวิจยเพือแบ่ง class โซ่อุปทานของอุตสาหกรรมไทย ั √ งานวิจยราย sector แต่เป็ นประเด็นทีทบทวนจากงานวิจยเดิมแล้ว ั ั √ Reverse Logistics & Green Supply Chain 3) งานวิจยกลุ่มสนับสนุ น 2 กลุ่มข้างต้น ั งานวิจยในกลุ่มนีแล่งได้ 2 ประเภท คือ งานการสร้างฐานข้อมูลเพือสนับสนุ นงาน 2 กลุ่มข้างต้น ั และงานวิจยเชิงประยุกต์เพือสร้างเทคโนโลยี ั งานวิ จยระดับอุตสาหกรรมของ ั ผลวิ จย ั สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิ จย (สกว.) ั ั 1.) โครงการการจัดทําตารางปจจัยการผลิต - ตาราง I/O ของประเทศด้านโลจิสติกส์ และผลผลิตด้าน โลจิสติกส์ของไทย (I/O) ั 2.) โครงการปจจัยการผลิตและผลผลิตสําหรับ - ตาราง I/O ของกลุ่มจังหวัดภาคใต้ตอนล่าง กลุ่มจังหวัดภาคใต้ตอนล่างเพือประเมินผล ด้านเศรษฐกิจ (I/O) ภาคใต้ 3.) โครงการวิจยการจัดลําดับการผลิตซําใหม่ - เครืองมือในการจัดลําดับการผลิตของอุตสาหกรรมนี ั สําหรับผลิตภัณฑ์คอนกรีต 4.) โครงการวิจยการนํ าเทคโนโลยีขอมูลมา ั ้ ประยุกต์ใช้เพือการขนส่งในประเทศไทย - เทคโนโลยี GPS และการประยุกต์ใช้ในการขนส่ง

งานวิจยในกลุ่มนีเป็ นงานสนับสนุ นมากกว่าการเกิดโจทย์ใ นตัวเทคโนโลยี หรือข้อมูลเอง ดังนัน ั ั ั ทิศทางงานวิจยในกลุ่มนีจะถูกขับมาจาก 2 กลุ่มข้างต้น ซึงงานวิจยทีต้องการต้องตรวจสอบว่าปจจุบนมีการ ั ั ทําอะไรไปแล้วบ้าง และยังขาดข้อมูลหรือเทคโนโลยีใดสนับสนุ นอยูบางในแต่ละบริบท ่ ้

7

ทิศทางงานวิจยทีต้องดําเนินการปี 2552 : งานสนับสนุ น ั ั √ ระบบโลจิสติกส์ใน 2 บริบท ทังระดับมหภาคและระดับอุตสาหกรรม ต้องการปจจัยสนับสนุ น อะไรบ้าง - ด้านเทคโนโลยี - กฎระเบียบและนโยบาย - ข้อมูลสนับสนุ น

สรุป ทิศ ทางงานวิจ ัย ด้า นโลจิส ติก ส์ ข องประเทศไทย แบ่ ง ได้ 3 กลุ่ ม คือ โลจิส ติก ส์ ร ะดับ มหภาค, โลจิสติกส์ระดับอุตสาหกรรม และงานวิจยสนับสนุ น 2 บริบทข้างต้น โดยโจทย์วจยตังแต่ปี 2552 ควรมุ่งเน้น ั ิั ถึง - การทบทวนและใช้ผลวิจยทีผ่านมา เพือต่อยอด ั - ทิศทางและผลกระทบในอนาคตทีมีต่อความสามารถในการแข่งขันของไทย - ระบบโซ่อุปทานของ Product champion ทีสร้างศักยภาพในการแข่งขันของไทยทัง บริบทระหว่างประเทศและในอุตสาหกรรม

8