http://d.violet.vn/uploads/resources/627/2925450/preview.swf

Những lệch hướng trong
DẠY CHỮ, DẠY NGƯỜI, DẠY NGHỀ
DƯỚI GÓC NHÌN GIÁO DỤC PHỔ THÔNG Th.S Phạm Văn Khanh Chủ tịch Hội KHTL&GD tỉnh Tiền Giang ----------------------
Vận dụng lời dạy của Bác Hồ về việc học như trên, trong những năm 1980, ngành giáo dục đã đưa quan điểm “Dạy chữ, dạy người, dạy nghề ” thành nhiệm vụ giáo dục quan trọng trong ngành và trở thành nhiệm vụ phổ quát trong chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 và trong chiến lược 2011-2020. Vì vậy vấn đề cần lưu tâm luận bàn ở đây là giữa nội dung, ý nghĩa của 4 trụ cột giáo dục của UNESCO và nội dung, ý nghĩa của việc dạy chữ, dạy người, dạy nghề có mối quan hệ như thế nào trong vận dụng vào giáo dục phổ thông ở nước ta.
Về tổng thể, giữa nội dung 4 trụ cột giáo dục có mối tương quan một - một với nội dung dạy chữ, dạy người, dạy nghề xét trên nhiều phương diện: mục đích giáo dục, nội dung giáo dục, hoạt động giáo dục, phương pháp giáo dục... Thí dụ dạy chữ tương quan với học để biết; Dạy người tương quan với học để làm người; Dạy nghề tương quan với học để làm và dạy về hợp tác người với người tương quan với học để cùng chung sống. Nhưng ở đây trong vế thứ nhất ( Dạy) có ba nội dung là dạy chữ, dạy người, dạy nghề phải chăng còn thiếu một nội dung? Nội dung thứ tư còn thiếu đó là dạy về hợp tác người - người. Thực ra nội dung thứ tư này cũng nằm trong phạm vi và nội dung dạy người. Như vậy, nội dung thứ tư chẳng qua là hệ quả của ba nội dung trong vế thứ nhất mà thôi. Vì vậy, nội dung thứ tư có nêu hay không nêu ra, nó vẫn được nhận thức. Trong vế thứ hai (Học), thực ra nội dung học để cùng chung sống có thể xem là hệ quả của ba nội dung còn lại trong vế thứ hai bởi lẽ một người học để biết, học để làm việc và học để làm người nhưng làm người với ai? ở đâu? dĩ nhiên là phải làm việc chung, sống chung với người khác và với mọi người. Do vậy, ở cả hai vế, dù có 3 hay 4 nội dung thì sự tương thích, gắn kết giữa hai vế với nhau vẫn được thể hiện đầy đủ.

Điều đó một lần nữa nói lên rằng giữa các yếu tố dạy chữ, dạy người, dạy nghề tương ứng với các yếu tố học để biết, học để làm, học để chung sống và học để làm người là mối tương quan hữu cơ gắn kết chặt chẽ với nhau trong thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu của giáo dục và đào tạo.
Vì vậy, thông qua các hoạt động dạy và học, các trường phổ thông nhất là trung học phổ thông, ngoài việc phải thực hiện tốt chất lượng giáo dục toàn diện, cần hình thành cho người học thói quen thường xuyên học tập, học tập suốt đời và năng lực tự học. Đối với người dạy, trong dạy chữ, dạy người hay dạy nghề cũng cần dạy theo phương châm “ dạy học là quan trọng nhưng dạy cách học còn quan trọng hơn”.

Có thể nói rằng, đối với giáo dục phổ thông, nếu một mô hình giáo dục nào nhà trường chỉ chú trọng đến trí dục, học sinh chỉ chăm lo học tri thức, bỏ rơi hoặc xem nhẹ các yếu tố giáo dục con người, giáo dục hướng nghiệp thì đó là mô hình của sự lệch hướng, mô hình của sự thất bại khi thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục trong thế kỷ XXI.
2. Những lệch hướng hiện nay trong tổ chức việc dạy chữ, dạy người, dạy nghề nhìn từ góc độ giáo dục phổ thông.
Hơn 30 năm qua, giáo dục phổ thông nước ta đã trãi qua một lần cải cách giáo dục và hiện đang hoàn tất thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Nhiệm vụ dạy chữ, dạy người, dạy nghề luôn được quán triệt chung trong ngành. Tuy vậy, trong từng lúc, tùng nơi việc đặt nặng, xem nhẹ một trong ba yếu tố nói trên vẫn thường xuyên diễn ra trong thực tiễn. Trong đó, xu hướng thiên về thuần dạy chữ trong trường phổ thông vẫn luôn là hướng chính. Mỗi khi gặp khó khăn trong đầu tư cho giáo dục, áp lực thi cử, thay đổi chương trình, đẩy mạnh công tác thi đua...thì trường phổ thông thường quay về dạy chữ như là một quán tính không cưỡng lại được. Mục tiêu giáo dục toàn diện ở phổ thông với 5 nội dung đức, trí, thể, mỹ, lao động vẫn thường bị lệch về mặt trí dục. Những lệch hướng đó có một số biểu hiện như sau:
- Đầu tư cho phát triển giáo dục phổ thông:
+ Đầu tư kinh phí nhằm xây dựng trường sở, bổ sung trang thiết bị giáo dục, các phương tiện giáo dục chủ yếu dành cho phát triển trường phổ thông, giáo dục phổ thông và nhằm vào mục tiêu trí dục, dạy chữ, học chữ là chính. Các đầu tư hướng đến giáo dục hướng nghiệp, dạy nghề, dạy người, xây dựng văn hoá học đường chưa được coi trọng đúng mức. + Các đầu tư khác thông qua công tác chỉ đạo phát triển giáo dục như thực hiện nội dung chương trình giáo dục phổ thông, biên soạn tài liệu, cải tiến phương pháp, nâng cao chất lượng giáo dục, tập huấn bồi dưỡng giáo viên, thi giáo viên giỏi, học sinh giỏi...thì tỷ trọng đầu tư chỉ đạo cho việc dạy chữ, học chữ vẫn chiếm trọng số lớn và ưu tiên. * Quản lý giáo dục:
+ Các cơ quan quản lý giáo dục cấp Bộ, Sở quản lý chặt chẽ hơn đối với nhiệm vụ dạy chữ, học chữ ở phổ thông. Việc theo dõi quản lý và tác động đến nhiệm vụ dạy người, dạy nghề thường lỏng lẻo, thiếu sâu sát.
+ Hiệu trưởng trường phổ thông đa số tập trung hướng các nổ lực của mình vào việc dạy chữ, học chữ là chính. Các áp lực về thi đua với trường bạn, tỷ lệ tốt nghiệp cao hay thấp, học sinh giỏi nhiều hay ít...luôn là mối bận tâm hàng đầu của hiệu trưởng. Các hoạt động giáo dục nhằm dạy kỹ năng sống, rèn hạnh kiểm, đạo đức, giáo dục hướng nghiệp, tham gia hoạt động xã hội cho học sinh...thường bị xem là thứ yếu. * Hoạt động dạy và học:
+ Hoạt động dạy của thầy: Nhiều giáo viên xem việc đến lớp để chăm lo truyền đạt kiến thức môn học cho học sinh là xong nhiệm vụ. Việc tích hợp, lồng ghép các nội dung giáo dục đạo đức, hướng nghiệp cho học sinh qua môn học ít được thực hiện, thậm chí bỏ qua. Nhiều giáo viên cho rằng không đủ thời gian dạy kiến thức cho học sinh, lấy đâu thời gian để dạy những cái khác.
+ Hoạt động học của trò: Trong bối cảnh nhà trường và thầy cô chăm lo dạy chữ thì học sinh cũng phải tập trung lo học chữ là chính. Vì vậy việc học làm người sẽ có một bộ phận học sinh tự mình học ở chỗ khác, nơi khác không phải trong nhà trường, trong gia đình
3. Một số hệ quả từ sự lệch hướng:
- Về dạy người:
+ Điều xã hội cần nhưng học sinh không có: Nhiều học sinh phổ thông không có thói quen cám ơn khi được giúp đỡ, không có thói quen xin lỗi khi làm người khác phiền lòng, không có thói quen lễ phép, chào hỏi người lớn khi gặp gỡ, tiếp xúc.
+ Điều xã hội không cần nhưng học sinh lại có: Đó là hành vi bạo lực với bạn bè, thái độ vô cảm, thơ ơ trước những điều bức xúc, thương tâm.
+ Điều mà bản thân học sinh cần phải có nhưng học sinh không có: Rất nhiều học sinh phổ thông không hình thành cho mình năng lực tự học và học tập sáng tạo cho nên cứ dựa dẫm vào học thêm là chính.
+ Biết cái đúng, cái sai nhưng không làm theo cái đúng: Nhiều học sinh phổ thông học và hiểu rõ điều luật giao thông đường bộ nhưng khi tham gia giao thông thì không gương mẫu chấp hành.
+ Xa rời thực tế: Nhiều học sinh phổ thông không phân biệt được cỏ với lúa, trâu cò với bò trắng, không biết được mỗi cây chuối chỉ có một quày duy nhất. - Về dạy nghề ( hướng nghiệp): + Điều xã hội cần nhưng học sinh không có: Nhiều học sinh phổ thông không có tinh thần, tư thế sẵn sàng tham gia lao động và chọn nghề hợp lý cho mình sau trung học. + Điều mà xã hội luôn cảnh báo nhưng học sinh không biết rõ: Học sinh chọn nghề là một việc, nhưng nghề chọn lại học sinh là việc thứ hai. Việc thứ hai diễn ra âm thầm nhưng lạnh lùng và khắc nghiệt. Nghề chỉ chọn ai đến với nó bằng cả tâm hồn và năng lực. Nhiều học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông nhằm lẫn trong chọn nghề. + Điều mà bản thân học sinh cần phải có nhưng lại không có: Rất nhiều học sinh phổ thông phải chọn nghề trong lúc vốn hiểu biết về nghề chưa đủ để học sinh tự tin và tự quyết chọn lấy một nghề phù hợp với mình. + Xa rời thực tế: Nhiều học sinh quyết theo đuổi con đường học Đại học, Cao đẳng trong khi năng lực học tập yếu kém. * Về dạy chữ: Những tưởng trong thời gian qua, các trường phổ thông tập trung nhiều cho dạy chữ thì kết quả dạy chữ sẽ có nhiều tốt đẹp. Nhưng không phải như vậy, thực tế đã chỉ ra nhiều điều ngược lại ( Chỉ nêu một số mặt tiêu biểu): + Về quốc văn, nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp phổ phông viết chính tả sai sót quá nhiều, năng lực viết và diễn đạt một số văn tự thông thường trong giao dịch như thư từ, đơn xin, vân bản hành chánh…thiếu rõ ràng, trong sáng. Gần đây nhiều học sinh phổ thông sử dụng văn tự chat, email, online với những câu chữ, từ vựng rối rắm làm ảnh hưởng sự trong sáng của tiếng Việt, chữ Việt. Có nơi điều đó đang lan tỏa vào trong lớp học, bài viết của học sinh.
+ Về quốc ngữ, tuy chưa có thống kê cụ thể nhưng số lượng học sinh phổ thông nói ngọng tiếng mẹ đẻ là rất nhiều tuy khác nhau nhưng ở đâu cũng có, vùng miền nào cũng có. Một số Sở Giáo dục đã có đề án chấn chỉnh. Sự trầm trọng của vấn đề này ở chỗ số học sinh nói ngọng ngày thêm nhiều, loại từ ngữ bị ngọng cũng gia tăng, nhiều giáo viên ra trường được tuyển dụng gần đây có nhiều người nói ngọng, thậm chí cán bộ Sở được tuyển dụng mới cũng nói ngọng. Đó là hậu quả của “ Ngọng học đường”. Như vậy, qua 12 năm học phổ thông, các trường miệt mài chăm lo dạy chữ không có cả thời gian để “chữa ngọng” cho học sinh của mình ?
+ Về quốc sử : Có quá nhiều học sinh phổ thông ngán học sử, không thích học sử và học dốt môn sử là hệ quả hiển nhiên. Những lần thi tốt nghiệp trung học phổ thông, tuyển sinh Đại học Cao đẳng trong những năm vừa qua, việc phát hiện những bài thi môn Sử với nội dung làm bài ngô nghê, lệch lạc, điểm quá kém của thí sinh năm nào cũng có và không phải là ít. Tình hình này nếu còn kéo dài thì việc bồi dưỡng thế hệ trẻ thành người công dân yêu nước có bản lĩnh, có lòng tự hào về lịch sử dân tộc... sẽ như thế nào ? Đó sẽ là điều khó khăn.
Tóm lại, những hệ quả nêu trên chỉ ra rằng : Dạy chữ, học chữ phải nằm trong mối quan hệ tương tác với dạy người và dạy nghề thì mới phát huy được hiệu quả, mới nâng cao được chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh phổ thông. Nếu nhà trường phổ thông chỉ chăm chút cho dạy chữ bỏ quên dạy người và dạy nghề thì bản thân việc dạy chữ có cố gắng đến đâu cũng không thể thành công cho dù là thành công với mục tiêu riêng của chính bản thân việc dạy chữ đơn thuần.
Với những phân tích như trên, chúng tôi đề nghị trong việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục nước nhà theo tinh thần Nghị Quyết XI của Đảng, ngành Giáo dục cần coi trọng và chấn chỉnh những lệch hướng trong dạy chữ, dạy người và dạy nghề đối với giáo dục phổ thông trong thời gian tới.