E DREJTA E PROCEDURËS PENALE

- I -

Nocioni i të drejtës së procedurës penale
E drejta e procedurës penale bën pjesë në legjislacionin penal. Ajo e rregullon juridikisht procedurën penale në të cilën do të zgjidhet çështja penale.
Kriminaliteti është i pranishëm që nga kohërat me të lashta të zhvillimit të shoqërisë njerëzore. Ai vazhdon edhe tani të jete i pranishëm. Sepse atë e kushtëzojnë shkaqet- faktorët me ndikim të cilët: zakonisht barten nga shoqëritë paraardhëse dhe i prodhon vetë shoqëria në kushtet e tanishme.
Kjo na mundëson të konstatojmë faktin se tashmë është vështire të pritet se kriminaliteti do të zhduket në të ardhmen e afërt. Tashmë në shoqëritë bashkëkohore janë shfaqur edhe format e reja të kriminalitetit (kriminaliteti i organizuar).
E drejta e procedurës penale e ushtron mbrojtjen e shoqërisë nga kriminaliteti duke rregulluar veprimtarinë e organeve të procedurës penale në të cilët zbardhet çështja penale.

Kuptimi i te drejtës penale ne kuptimin e gjere
Sistemi i dispozitave juridike te cilin shteti e ka përcaktuar lidhur me zbatimin e dënimit ndaj kryerësve te veprave penale quhet E drejte penale. Sistemi i tille përmban ne vete tri sisteme juridike te veçanta:
1. Te drejtën penale materiale (e drejta penale ne kuptim te ngushte)
2. Te drejtën e procedurës penale dhe
3. Te drejtën e ekzekutimit te sanksioneve.
Prandaj sistemi i normave juridike i cili ne vetvete përmban këto tri sisteme juridike te posaçme quhet
E DREJTE PENALE NE KUPTIM TE GJERE.

E drejta penale materiale- ne kuadër te saj ekzistojnë dispozita juridike te cilat përcaktojnë kuptimin e veprave penale , te sanksioneve penale si dhe kushtet juridike parimore dhe te veçanta sipas te cilave mund te zbatohen sanksionet penale ndaj kryerësve te veprave penale. Andaj sistemi i normave juridike i cili përcakton veprat penale , sanksionet penale si dhe kushtet për zbatimin e sanksioneve penale quhet E DREJTA PENALE MATERIALE apo E DREJTA PENALE NE KUPTIM TE NGUSHTE.

Kuptimi i procesit penal dhe i te drejtës se procedurës penale
Veprimet e tërësishme te cilat i ndërmarrin organet shtetërore lidhur me shqiptimin e sanksionit penal ndaj kryesve përgjegjës te veprave penale e përbejnë Procedurën penale ( procesin penal ).
Sipas profesorit BAYERIT ,, procedura penale është një tërësi e veprimeve juridikisht te rregulluara qe kryhen ne mënyrë sistematike nga organet shtetërore dhe personat tjerë te cilat ndërmerren me rastin e supozimit konkret se është kryer vepër penale , qëllimi i te cilave është konstatimi se a është kryer vepra penale , nëse po , qe ndaj kryerësit te zbatohet dënimi ose masat tjera te cilat i përcakton E drejta penale materiale”
Sistemi i dispozitave juridike i cili rregullon formën ( mënyrën ) e ndërmarrjes se veprimeve procedurale penale apo formën e marrëdhënieve proceduralo-penale nëpërmjet te cilave zhvillohen veprimet procedurale , quhet E DREJTA E PROCEDURES PENALE ( apo E drejte penale formale).

Procedura penale kalon neper disa stade (etapa) siç janë ai i :
Procedurës paraprake ( ku përshihet hetimi , ngritja e aktakuzës dhe seanca për konfirmimin e aktakuzës)
I shqyrtimit gjyqësor ( seanca kryesore) me marrjen e aktgjykimit
I procedurës sipas mjetit juridik dhe
I ekzekutimit te sanksionit penal.

E drejta e ekzekutimit te sanksionit penal - përcakton pozitën juridike te personit ndaj te cilit zbatohet sanksioni, te drejtat dhe detyrat qe i përkasin gjate mbajtjes se dënimit , marrëdhëniet e tij me organet shtetërore te cilat marrin pjese me rastin e zbatimit te sanksionit etj.

E drejta penale si degë e legjislacionit pozitiv
Si degë e legjislacionit penal e drejta e procedurës penale është sistem i normave juridike me të cilat rregullohet veprimtaria e organeve të procedurës penale.
Me këto norma përcaktohet organizimi dhe veprimtaria e gjykatave, prokurorisë publike, pozita e të pandehurit, mbrojtësit, të dëmtuarit etj.
Subjektet e procedurës penale kanë për detyrë që të konstatojnë se a është kryer vepra penale dhe a është personi i pandehur kryerësi i saj.
Që të arrihet deri të zbardhja e çështjes penale organet e procedurës penale hyjnë në raporte reciproke në mes vete dhe me persona të tjerë, ekspertë, dëshmitar etj.

E drejta e procedurës penale si degë e shkencës juridike
Si degë e shkencës juridike e drejta e procedurës penale merret me studimin e të drejtës se procedurës penale të shtetit të caktuar.
Kjo studion normat juridike të përcaktuara me legjislacionin proceduralo- penal, me të cilin edhe rregullohet veprimtaria e gjykatës, prokurorisë dhe organeve e personave të tjerë.
Shkenca e të drejtës së procedurës penale me mendimet e saj ndihmon në evitimin e vështirësive, mangësive dhe dilemave ekzistuese që mund të ekzistojnë lidhur me çështjet që i rregullon e drejta e procedurës penale.

Rregullimi i pr. penale dhe realizimi i të drejtave të njeriut në të
Në kuadër të procedurës penale shfaqen dy tendenca të kundërta njëra me tjetrën:
Tendenca e efikasitetit të procedurës penale- e cila kërkon që asnjë kryerës i veprës penale të mos mbetet pa u zbuluar dhe që kryerësit përgjegjës ti shqiptohet sanksioni penal i merituar. Që të realizohet kjo tendencë, në disa raste, vije deri te kufizimi i realizimit të drejtave të caktuara të personit të pandehur- liria e lëvizjes.
Karshi kësaj ekziston tendenca e cila kërkon që ndaj qytetarëve, kundër të cilëve zhvillohet procedure penale, të cilët mund të jenë të pafajshëm, të mos bëhet kufizimi i lirisë së tyre, gjegjësisht të mos gjykohen.
Duhet theksuar se asnjë shoqëri nuk është e interesuar që ti gjykojë personat e pafajshëm. Është vështirë që këto dy tendenca të vijnë në shprehje në mënyrë të plotë. Në KPPK, në një nuancë, dominon tendenca e dytë.
-II-

Tipet themelore historike të procedurës penale
E drejta e procedurës penale e ka rrugën e zhvillimit të vet historik. Zhvillimi historik i procedurës penale dëshmon për ekzistimin e organizimeve të llojllojshme të procedurës penale. E drejta e procedurës penale është zhvilluar nga të kuptuarit e procesit si çështje private deri te ajo që e kupton procesin si rregullim juridik.
Pa marrë parasysh periudhën e zhvillimit, e drejta e procedurës penale i takon ndonjërit nga tri tipet themelore të saj: □ Tipit akuzator, □ Tipi inkuizitor, ose □ Tipit të përzier.

Tipi akuzator i procedurës penale
Është lloji me i vjetër i procedurës penale. Ka prejardhjen prej të drejtës orientale. E tipit akuzator ishte edhe e drejta e procedurës penale ne Greqi dhe Romën e vjetër. Ky tip, me disa ndryshime të vogla, në Angli e SHBA dhe disa vende të ndikuara prej tyre vazhdon të jetë prezent edhe në ditët e sotme.

Disa nga karakteristikat e tipit akuzator të procedurës penale
Tipin akuzator të procedurës penale e karakterizojnë këto veçori: ■ Ai zhvillohet në formë kontesti në mes dy palëve të barabarta: a )paditësit dhe b) të pandehurit, ■ Funksionet themelore të procedurës penale janë të ndara dhe ato ushtrohen nga subjekte të posaçme: □ Funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi. □ Ai ishte person i dëmtuar me vepër penale. □ Ai duhet t’ia ofrojë gjykatës provat e nevojshme që i pandehuri të shpallej fajtor. □ Kur paditësi nuk arrinte ta provonte fajësinë e të pandehurit gjykata e lironte atë. □ Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri ose mbrojtësi i tij. □ Pozita e tij ishte maksimalisht e favorshme. □ Obligim i vetëm i tij ishte të paraqitej në gjykatë. □ Edhe pse ai nuk kishte obligim, mbrojtjen mund ta paraqiste. □ Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata.
Gjykatës nuk i njihej e drejta e fillimit të procedurës penale e as e drejta që të angazhohet për mbledhjen e provave. Gjykimi zhvillohej në qiell të hapet, zakonisht në forum. Gjykimi ishte kontradiktor ashtu që secila palë mund të paraqiste prova dhe ti kundërvihej palës tjetër. ■ Në të vinte në shprehje : parimi i prezumimit të pafajësisë, barazisë së palëve, publiciteti, parimi gojor i drejtpërdrejtë dhe i bindjes së lirë të gjykatës. ■ Procedura që nga fillimi ishte publike dhe zhvillohej nga gjyqtari i paanshëm. ■ Trupi gjykues përbëhej prej gjyqtarëve laik dhe numri i tyre varej nga rasti konkret. ■ Vendimi gjyqësor merrej me shumicë votash. ■ Vendimi gjyqësor nuk mund të apelohej ( njeshkalleshe) ■ Nuk kishte kurrfarë procedure paraprake në të cilën do të mblidheshin provat.

Anët pozitive dhe negative të tipit akuzator
Anë pozitive të këtij tipi të proc.penale konsiderohen: • Pozita tejet e favorshme e të pandehurit, • Ushtrimi i funksioneve të procedurës penale nga subjekte të posaçme, • Zhvillimi i procedurës penale në mbështetje të parimeve procedurale të sipërcekura,
Anë negative konsiderohen: • Mundëson mbrojtjen jo vetëm të të pandehurit të pafajshëm, por edhe të atij që ishte fajtor, • Mënyra e ndjekjes së kryerësve të veprës penale nuk ofron garanci se çdo herë do të zhvillohet procedurë penale kur kryhet vepër penale.
Kjo ndodh nga se: □ Ose palët lidhnin ndër vete marrëveshje pajtimore □ Ose nga frika i dëmtuari fare nuk inicionte procedurë □ Mungesa e fazës së hetimeve □ Mungesa e shumëshkallshmërisë së gjykimit.

Tipi inkuizitor i procedurës penale
Ky tip i procedurës penale rrjedh nga e drejta romano- gjermane. Për herë të parë vjen në shprehje në ,,Kodin e Justinianit”. Ky tip i procedurës lindi nga nevoja që fajtorët të mos i shpëtonin dënimit . Në paraqitjen e tipit inkuizitor ndikuan shumë faktor, ndër të cilët dallohen:
Zhvillimi dhe përparimi i zejtarisë dhe tregtisë që sollën qarkullim të madh të mallrave dhe zëvendësimin e ekonomisë natyrale me ekonominë mall- para,
Krijimi i një pushteti qendror në një territor të gjerë dhe me një sistem juridik të unisuar të koncentruar në duart e monarkëve absolut. Kjo ndikoi që edhe gjyqësia të mos ushtrohej nga gjyqtarët laik por nga gjyqtarë profesionalë. Kjo nga se procedura penale ishte tepër formale.
Fakti se vepra penale nuk konsiderohej si çështje private e të dëmtuarit, por trajtohej si delikt publik për ndjekjen e të cilit kujdesej shteti
Dalja në skenë e një ndikimi me të fuqishëm të kishës katolike, sidomos fati i konstruktimit të gjykatave kishtare.
Reformimi i sistemit provues i cili fuqizon rolin e provave të drejtpërdrejta, praktika gjyqësore e cila filloi të gjente vend të caktuar në punën e gjykatave.

Disa nga karakteristikat themelore të tipit inkuizitor
Këtë tip e karakterizojnë:
Në këtë tip nuk ekzistojnë palët. Përballë të pandehurit me nuk ekziston paditësi privat por hetuesi ( INKVIRENTI ), në duart e të cilit ishin përqendruar të tri funksionet themelore,
Në këtë tip i pandehuri konsiderohej objekt e jo si subjekt ndaj të cilit zhvillohej procedura.
Procedura zhvillohej nëpër dy faza: □ fazën e hetimit dhe □ atë të gjykimit.
Faza e hetimit ishte kryesore dhe atë e zhvillon inkvirenti i cili nga fillimi caktonte paraburgimin e të pandehurit. Procedura zhvillohej me dyer të mbyllura dhe mbi të mbahej procesverbal, i cili i dërgohej kolegjit për të vendosur. Kolegji po ashtu vendoste pa praninë e publikut. Ai vendoste në bazë të shkresave.
4. Gjykata kishte autorizim që me vetë iniciativë të merrte prova që i konsideronte të rëndësishme.
5. Gjykata merrte aktgjykim lirues ose dënues, por edhe aktgjykim me të cilin i pandehuri lëshohej në liri.
6. Aktgjykimi i kolegjit mund të apelohej
7. Zbatimi i torturës për të nxjerrë pohimin e të pandehurit ishte i pakufizuar
8. Në procedurën inkuizitore për ta shpallur fajtor të pandehurin nevojiteshin prova të drejtpërdrejta ( prova e plotë) . Pohimi i të pandehurit konsiderohej provë e drejtpërdrejtë ( mbretëreshë e provave).
9. Vlerësimi i provave bëhej sipas vlerës e cila më parë ishte caktuar me ligj. Pra zbatohet teoria ligjore e vlerësimit të provave.

Anët pozitive dhe negative të tipit inkuizitor
Si anë pozitive të tipit inkuizitor të procedurës penale, konsiderohen: □ Fillimi i procesit të përkujdesjes së shtetit për ndjekjen e kryerësve të veprave penale □ Në procedurën inkuizitore ndjekja e kryerësve të veprave penale bëhet sipas detyrës zyrtare (EX OFFICIO). Kjo mënyrë e ndjekjes imponon nevojën që gjykata të jetë aktive me rastin e marrjes së provave, gjë që paraqet një hap përpara në drejtim të zhvillimit të procedurës penale □ Zbatimi i fazës së hetimeve □ Shfaqja e mundësisë së apelimit të vendimit gjyqësor dhe □ Manifestimi i tendencës së efikasitetit të procedurës penale.
Ndërkaq, si anë negative të këtij tipi të procedurës penale, trajtohen: □ Grumbullimi i funksioneve themelore të procedurës penale nën autoritetin e një organi procedural- inkvirentit dhe □ Vështirësimi i tejskajshëm i pozitës së të pandehurit. □ Në tipin inkuizitor të procedurës penale humbet cilësia e të pandehurit si subjekt procedural.

Tipi i përzier i procedurës penale □ Zbatimi i tipit inkuizitor- ashpërsia e tij, filloi të kuptohej si gjë anormale jo vetëm nga njerëzit e thjeshtë por edhe nga mendimtarët e asaj kohe. Ndryshimi i rrethanave kulturore etj. në Francë e vende të tjera ushtroi ndikim të madh edhe në reformën e legjislaturës proceduralo- penale. □ Revolucioni Borgjez Francez i vitit 1879 ndikoi me të madhe në reformimin e sistemit penal e procedural. Kodi mbi hetuesinë penale i Napoleon Bonapartës vuri themelet e tipit të ri të procedurës penale- tipit të përzier. □ Ky tip u përqafua nga të drejtat penale bashkëkohore.

Disa nga karakteristika e tipit të përzier të procedurës penale
Tipin e përzier të procedurës penale e karakterizojnë: □ Ai, në esencë, ka formën e procedurës kontradiktore, me ç’rast i pandehuri sërish fiton cilësinë e subjektit procedural me të drejta dhe obligime të caktuara □ Funksionet themelore të procedurës penale janë të ndara dhe ato ushtrohen nga subjekte të veçanta □ Ndjekja, si rregull, bëhet sipas detyrës zyrtare nga ana e organit të veçantë- prokurorit publik. Megjithatë, në këtë segment lihet mundësia që, në disa raste, në cilësi të paditësit të autorizuar të angazhohet i dëmtuari si paditës subsidiar si dhe paditësi privat □ Gjykimi zhvillohet në dy faza: 1. fazën e hetimit dhe 2. atë të gjykimit. - Faza e hetimit zhvillohet sipas procedurës inkuizitore. Në disa vende hetimin e zhvillon gjyqtari hetues e në disa tjera prokurori publik. Qëllimi i hetimit është që të mblidhen provat të cilat mundësojnë ngritjen e aktakuzës. - Faza e gjykimit zhvillohet ne përputhje me elementet e procedurës akuzatore. Në të vinë në shprehje parimet e procedurës penale: parimi i publicitetit, gojor, i drejtpërdrejtë, kontradiktor, i pjesëmarrjes së gjyqtareve laike, vlerësimi i provave sipas bindjes së lirë të gjykatës etj.
Dy tendencat antagoniste harmonizohen në masë të konsiderueshme.

Anët pozitive dhe negative të tipit të përzier
Anë pozitive janë: □ elementet pozitive të marra nga dy tipet paraprake të procedurës penale
Ndërkaq anë negative konsiderohen: □ Me aktivitetin hetimor të gjyqtarit hetues si subjekt procedural, me kufizime të aktivitetit të policisë duke hezituar që informacionet të cilat i mbledh ajo të pranohen si provë në gjyq, vështirë sigurohet efikasitet në procedurë penale □ Në gjykatë, pa nevojë, bëhet punë e dyfishtë për vërtetimin e fakteve, një herë nga gjyqtari hetues e pastaj e njëjta përsëritet nga trupi gjykues në shqyrtim gjyqësor. □ Gjyqtari hetues e ka të vështirë, për të mos thënë të pamundur që, krahas versionit të ngritur lidhur me çështjen penale konkrete, të mbetet objektivisht i hapur edhe për versione të tjera të mundshme dhe □ Prokurori publik është mjaft pasiv sepse pas paraqitjes së kërkesës për zbatimin e hetimit apo pas ngritjes së aktakuzës e tërë barra lidhur me çështjen penale i bartet gjykatës.

Vështrim i shkurtër historik i zhvillimit të procedurës penale në Kosovë
Kosova, për kohë të tëra ishte nën sundimin e huaj, andaj është e natyrshme se në territorin e saj janë aplikuar legjislacione të ndryshme.
Në kohën e perandorisë Osmane zbatoheshin e drejta e sheriatit, ligjet turke, por edhe e drejta zakonore shqiptare në masën më të madhe.
- ,,Kanuni i Lekë Dukagjini” përmban pak norma të së drejtës penale. Ato nuk janë sistemuar si duhet, dhe ka përsëritje. Ne aspektin e të drejtës së procedurës penale ekzistonte Pleqnia- që vepronte si gjykatë popullore. Pleqnia vendos mbi çështjen në mënyrë të menjëhershme: edhe për fajësinë edhe për shqiptimin e dënimit.
- Pas okupimit nga Mbretëria SKS (1918) aplikohej legjislacioni penal i kësaj Mbretërie.
- Në Kosovën e pas LDB aplikohej legjislacioni i ish Jugosllavisë (LPP).
- Pas përfundimit të luftës (1998) është nxjerrë KPP i cili paraqet aktin juridik më të rëndësishëm i cili në mënyrë gjenerale rregullon çështjet nga procedura penale. KPP përmban shumë zgjedhje të reja të cilat nuk i përmbante LPP ( hetimet i zhvillon prokurori publik, paraqitja e policisë gjyqësore etj.).

- Kodi Penal dhe Kodi i Procedurës Penale u aprovuan me 06.07.2003 ndërsa hynë në fuqi me 06.04.2004.

-III-

Marrëdhëniet e se drejtës së procedurës penale me disiplinat tjera □ Si degë e shkencës juridiko- penale e drejta e procedurës penale ka marrëdhënie me një mori shkencash tjera juridike. Këto marrëdhënie janë të ngushta, në veçanti, me shkencat juridike të cilat kanë për qellim luftimin e kriminalitetit, siç është rasti me të drejtën penale dhe të drejtën e ekzekutimit të sanksionit (penologjinë). □ Me disa degë tjera lidhjet janë periferike, siç është rasti me të drejtën civile, të drejtën administrative etj. □ E drejta e procedurës penale ka marrëdhënie edhe me disa disiplina të tjera shkencore natyrore e teknike, të cilat, në një mënyrë ose tjetër, ndihmojnë luftimin e kriminalitetit, siç është rasti me : kriminalistikën, mjekësinë ligjore, psikiatrinë gjyqësore e psikologjinë gjyqësore.

Marrëdhëniet e të drejtës së procedurës penale me të drejtën penale
Në kuadër të marrëdhënieve me të drejtën penale, vërehet se midis tyre ekzistojnë elemente të përbashkëta dhe elemente të cilat e veçojnë njërën prej tjetrës. Element i përbashkët është se që të dyja kane qëllim luftimin e kriminalitetit.
E drejta penale këtë qëllim e realizon duke i paraparë veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet nën të cilat ato mund tu shqiptohen kryerësve të veprave penale. E drejta e procedurës penale këtë qellim e realizon duke rregulluar veprimtarinë e organeve të procedurës penale dhe marrëdhëniet midis tyre.
Këto dy degë pra trajtojnë aspekte të ndryshme të problemit të njëjtë. Në të vërtetë asnjëra prej këtyre degëve nuk mund të jetësohen nëse nuk ekziston e drejta tjetër.
E drejta penale do të ishte vetëm e drejtë e shkruar në letër dhe e pazbatueshme po të mos ekzistonte e drejta e procedurës penale.
E drejta e procedurës penale, pa të drejtën penale nuk do të kishte objekt studimi. Rregullat procedurale do të ishin pa kuptim nëse nuk dihen veprat penale konkrete. Marrëdhëniet midis këtyre dy degëve rezultojnë edhe nga aspekti i parimeve themelore ne të cilat bazohen- ato frymëzohen me vlera të njëjta.
Vlen të theksohet se në të shumtën e rasteve nuk ka vështirësi në dallimin e normave penale dhe të atyre procedurale, megjithatë ka raste kur ky dallim është mjaft i ndërlikuar. Kështu, edhe sot nuk është definuar qartë se normat mbi parashkrimin a janë të natyrës penale apo procedurale.

Marrëdhëniet e së drejtës penale me penologjinë
Penologjia rregullon procedurën e ekzekutimit të dënimeve dhe masave për trajtim të detyrueshëm, të masave të diversitetit dhe të masave edukative. Penologjia merret edhe me studimin e personalitetit të kryerësit të veprës penale dhe individualizimin e dënimit gjate fazës së ekzekutimit të tij.
Lidhmëria në mes këtyre dy degëve është e qartë sepse pa vendimet gjyqësore të cilat shqiptohen në procedurë penale nuk do të kishte nevojë për penologjinë dhe anasjelltas pa penologjinë nuk do të mund të zbatohej vendimi gjyqësor lidhur me sanksionin penal të shqiptuar.

Marrëdhëniet e të drejtës së procedurës penale me të drejtën e procedurës civile
Marrëdhëniet me të drejtën e procedurës civile, sidomos me procedurën kontestimore vlerësohet të jenë tepër të ngushta. Megjithatë, objekti i tyre ndryshon.
Deri sa në procedure penale gjykata duhet ta zbardh çështjen penale, në procedure civile gjykata vendos për kontestet pasurore- juridike dhe kontestet tjera të personave fizik e juridik. Përkundër kësaj, çështja e cila është objekt i procedurës kontestimore mund të jete objekt i procedurës penale. E tillë është kërkesa pasurore- juridike.
Në të vërtetë KPP e lejon mundësinë që i dëmtuari në procedurë penale të kërkoj zgjidhjen e kërkesës pasuroro- juridike. Kjo ndodh për shkaqe të ekonomizimit, por vetëm nëse nuk zvarritet së tepërmi procedura penale.
Por, i dëmtuari nuk është i obliguar që realizimin e kësaj kërkese ta kërkoj në procedurë penale. Ai këtë mund të bëjë në procedure kontestimore. Pra zgjidhja e kësaj kërkese në procedurë penale është paraparë vetëm si mundësi. Lidhja me procedurën kontestimore vije në shprehje edhe gjate zgjidhjes së çështjeve paraprake.
Këto dy degë dallohen ndër vete: □ Sa i përket ndërmarrjes së iniciativës për ndjekje.
E përbashkët e këtyre dy degëve është edhe: □ Ne të dyjat vërtetimi i fakteve bëhet me mjete përafërsisht të njëjta provuese, □ Mjaft e ngjashme është edhe çështja që ndërlidhet me rregullimin e veprimtarisë së gjykatave (civile e penale). □ Marrëdhëniet shihen edhe në faktin se gjykata në procedurë kontestimore është e lidhur me aktgjykimin e formës së prerë të marrë në procedurë penale me të cilin i pandehuri është shpallur fajtor.

Marrëdhëniet e së drejtës se procedurës penale me procedurat tjera ndëshkuese
Ne sistemin tone juridik ekzistojnë edhe procedua kundravajtëse, disiplinore, ajo për deliktet ekonomike etj. Karakteristikë e përbashkët e këtyre procedurave është se të gjitha këto kanë për qëllim konstatimin e faktit se ekziston apo jo vepra e ndëshkuar (kundravajtja, delikti ekonomik etj.)
Po ashtu edhe objekti i të provuarit është pak a shumë i ngjashëm mirëpo përkundër ngjashmërive ka edhe dallime: □ Dallim i parë është se secilën nga këto procedura e zhvillon organ i posaçëm. □ Procedura penale është e rregulluar në mënyrë të detajizuar, e kështu nuk ndodh me procedurat tjera.
Duhet theksuar se kur për një çështje është vendosur në procedure penale, ajo çështje nuk mund të jetë objekt shqyrtimi në procedurat tjera. Personi i dënuar për vepër penale, për çështje të njëjtë, nuk mund të dënohet edhe me delikt disiplinor përkundrazi, dënimet e shqiptuara për kundravajte apo delikt ekonomik llogariten në lartësinë e dënimit të shqiptuar në procedure penale.

Marrëdhëniet me kriminalistikën
Marrëdhëniet me kriminalistiken janë të ngushta. Kriminalistika merret me studimin dhe përpunimin e metodave e mjeteve teknike, taktike dhe rekomandimeve metodike të cilat vlerësohet të një rëndësie të veçantë për kërkimin, gjetjen, fiksimin, këqyrjen dhe vlerësimin e provave materiale me qëllim zbulimi të V.P. dhe kryerësve të tyre.
Legjislacioni proceduralo- penal përbën bazën juridike për kriminalistikën dhe procedurën penale, sidomos kjo lidhmëri vjen në shprehje te provat, por që të dyja këto provat i studiojnë nga spektri i tyre.
Kriminalistika duke shfrytëzuar rezultatet e shkencave tjera natyrore e teknike luan rol aktiv në zbulimin e veprave penale dhe zgjerimin e rrethit të provave.
Si rrjedhojë, nuk mund të mendohet sot për zbulimin e shumë veprave penale pa ndihmën e kriminalistikes.

Marrëdhëniet e të drejtës se procedurës penale me mjekësinë ligjore
Roli i mjekësisë ligjore në procedure penale vjen në shprehje sidomos në kuadër të ndihmës që ajo ofron në procesin e zbardhjes së çështjes penale (vrasjes apo vetëvrasjes).
Mjekësia ligjore ndihmon që të sqarohet lidhja shkaksore ndërmjet veprimit ose mosveprimit të të pandehurit dhe ndryshimeve në integritetin fizik të personit (vrasjes, lëndimeve trupore etj.) si dhe për shkallën e përgjegjësisë së të pandehurit.

Marrëdhëniet e të drejtës se procedurës penale me psikiatrinë gjyqësore
Psikiatria gjyqësore studion sëmundjet psikike dhe çrregullimet tjera shpirtërore, të cilat kanë lidhje me të drejtën penale dhe të drejtën e procedurës penale, të cilat paraqiten si shkak i kriminalitetit.
Lidhjet midis këtyre dy degëve vijnë në shprehje në rastet kur në procedure penale paraqitet nevoja për vërtetimin e gjendjes shpirtërore të personit. Kjo nevojë lind atëherë kur në procedurë penale lind dyshimi se kryerësi e ka kryer veprën penale në gjendje të papërgjegjshme.

Marrëdhëniet e të drejtës se procedurës penale me psikologjinë gjyqësore
Në procesin e të provuarit në procedurë penale janë të shumta dëshmitë e dëshmitarëve dhe deklarimet e personave të tjerë. Shpeshherë dyshohet në saktësinë e dëshmisë. Në tregimet e dëshmitarëve mund të ketë njëanshmëri, subjektivizëm, zmadhime, nënvleftësime dhe faktorë tjerë qe shtrembërojnë të vërtetën e dëshmisë. Psikologjia gjyqësore ndihmon procedurën penale në konstatimin se a janë të vërteta apo jo deklarimet e tilla.
Psikologjia gjyqësore i kontribuon edhe komunikimit më adekuat midis subjekteve të procedurës penale. Psikologjia gjyqësore ka rol edukativ ndaj pjesëmarrësve në procedurë penale, sidomos ndaj të akuzuarit.

-IV-

Burimet e të drejtës së procedurës penale
E drejta e procedurës penale është e drejte ligjore që rregullohet me KPP, përkundër kësaj, KPP në disa raste, lejon mundësinë e zbatimit edhe të se drejtës ndërkombëtare.
Meqenëse ekzistojnë burime të shumta dhe të llojllojshme është e nevojshme që të bëhet klasifikimi i tyre. Në këtë drejtim, flitet për:
- Burime të brendshme dhe
- Burime ndërkombëtare.
Burimet e brendshme
Burime të brendshme konsiderohen të gjitha ato akte qe i nxjerrin organet e autorizuara të shtetit të caktuar me të cilat rregullohen çështjet e caktuara. Burim i brendshëm i të drejtës se procedurës penale janë: □ Kushtetuta- me të cilën rregullohen parimet e përgjithshme: parimi i ligjshmërisë, publicitetit, gjykimit të çështjes nga gjykata e paanshme etj.
Burimet e brendshme ndahen në:
- burime themelore dhe
- burime plotësuese
Burime themelore konsiderohen ato me të cilat rregullohen çështjet themelore të kësaj procedure. I tillë është KPP me të cilin rregullohet pjesa përmbajtjesore e procedurës penale. Burim themelor konsiderohet edhe LP Mitur dhe Rregullorja mbi procedurën penale që normon çështjen e kryerësve të veprave penale qe lëngojnë nga çrregullimet mendore.
Burime plotësuese të së drejtës së procedurës penale konsiderohen aktet juridike që rregullojnë marrëdhënie tjera shoqërore, por me të cilat rregullohen edhe disa çështje proceduralo- penale. I tillë është:
Ligji mbi gjykatat e rregullta,
Ligji mbi prokurorinë publike,
Ligji mbi avokatinë publike etj.

Burimet ndërkombëtare
Burime ndërkombëtare konsiderohen të gjitha ato akte juridike të cilat i nxjerrin subjektet relevante ndërkombëtare me të cilat normohen çështje proceduralo- penale.
Zbatimi i se drejtës ndërkombëtare është parashikuar edhe në Kosovë. KPP e parasheh mundësinë e zbatimit të së drejtës ndërkombëtare në tri raste:
1. Rasti i parë i referohet imunitetit proceduralo- penal. Kështu, sipas KPP në Kosovë imunitet gëzojnë të gjithë personat për të cilët kjo mundësi është dhënë me Rregulloren e UNMIK-ut mbi statusin, privilegjet dhe imunitetin e KFOR-it, UNMIK-ut dhe personelit të tyre. Këtë imunitet e gëzojnë edhe përfaqësuesit e zyrave të ndërlidhjes, lokalet, arkivi dhe korrespondenca e tyre. Imunitet gëzojnë edhe anëtarët e familjeve të tyre.
2 Rasti dytë i zbatimit të së drejtës ndërkombëtare vjen në shprehje në çështjet që kane të bëjnë me ndihmën juridiko- penale ndërkombëtare dhe me zbatimin e marrëveshjeve ndërkombëtare në fushën penale. Ndihma juridike jepet konform dispozitave të këtij kodi, përveç në rastet kur ligji në fuqi ose marrëveshjet ndërkombëtare parashohin ndryshe.
3. Rasti i fundit i zbatimit të së drejtës ndërkombëtare vjen në shprehje në çështjet që kanë të bëjnë me transferin e të pandehurve dhe të dënuarve në shtetet e huaja. Ky transfer behet në përputhje me dispozitat e KPP, përveç ne rastet kur ligji në fuqi ose marrëveshjet ndërkombëtare parashohin ndryshe.

-V-

Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal
Me veprim të legjislacionit proceduralo- penal nënkuptohet fakti se ai është në fuqi dhe se gjykatat janë të detyruara që atë ta zbatojnë ne rastet konkrete.
Çdo ligj proceduralo- penal vepron në: - territor - kohe dhe - ndaj personave të caktuar.

Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal në territor
Legjislacioni proceduralo- penal i një shteti, zakonisht, vepron ne territorin e shtetit ne të cilin është nxjerrë. KPP vepron në territorin e Kosovës. Parimi se legjislacioni proceduralo-penal aplikohet në territorin e vendit është manifestim i sovranitetit të çdo shteti- parim ky që emërtohet si pushtet represiv i shtetit.
Termi pushtet represiv do të thotë se ai shtet me ligj përcakton veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet e zhvillimit të procedurës penale për çështjet konkrete.
Në kohët moderne aplikimi i legjislacionit proceduralo- penal është shumë aktual nga se tani në botë në përgjithësi zhvillohet një proces intensiv i lëvizshmërisë së njerëzve. Kështu që mundësia e kryerjes së veprave penale nga shtetasit tonë në vendet e huaja dhe e kundërta është gjithnjë e më e madhe.
Shtrohet pyetja sipas cilit legjislacion duhet vepruar?
Përgjigjen këtu e jep veprimi i legjislacionit proceduralo- penal në territor. Pra, si rregull, aplikohet ligji i shtetit ku është kryer vepra penale.

Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal në kohë
Si çdo ligj edhe KPP vepron në kohë të caktuar. Legjislacioni proceduralo- penal fillon të veproj prej momentit të hyrjes së tij në fuqi dhe aplikohet gjersa të pushoje së vepruari.
Zakonisht ligjet hyjnë ne fuqi tetë dite pas shpalljes ne gazetën zyrtare, po që se nuk është caktuar ndryshe. Ndërmjet kohës së aprovimit dhe të hyrjes në fuqi të një ligji, sidomos kur ai përmban zgjidhje të reja, mund të vendoset ndonjë afat më i gjatë ose me i shkurtër. Kështu ka ndodh edhe me KPP. Mund të ndodh që ligji të hyjë në fuqi edhe për kohën më të shkurtër se tetë ditë pas shpalljes.
Koha prej shpalljes se ligjit dhe hyrjes se tij ne fuqi quhet vocatio legis.. Kjo kohë nevojitet që me ligjin të njihen ata të cilëve u referohet, gjegjësisht të cilët duhet ta zbatojnë ligjin. Ligji do të veproj deri sa të nxirret nga fuqia ligji i vjetër.
Zbatimi i ligjit të ri nuk do të paraqiste problem sikur në momentin e hyrjes në fuqi të ligjit të përfundoheshin të gjitha proceset penale të mëparshme.
Ne raste të tilla shtrohet pyetja cili ligj do të zbatohet?
Përgjigja është se në çështjet e filluara me ligjin e vjetër do të zbatohet pikërisht zbatimi i atij ligji.

Veprimi i legjislacionit proceduralo- penal në lidhje me personin
KPP aplikohet ndaj çdo personi kundër të cilit zhvillohet procedure penale dhe i cili përgjigjet për vepër penale sipas të drejtës penale materiale.
Megjithatë, ekzistojnë disa kategori personash të cilët gëzojnë të ashtuquajturin imunitet proceduralo- penal. Kundër këtyre personave nuk mund të zhvillohet procedure penale, gjegjësisht mund të zhvillohet ajo por vetëm me leje të organit të autorizuar.
Ekzistoje disa lloje të imuniteteve. Në këtë drejtim flitet për: □ imunitet të plotë dhe □ imunitet të kufizuar.
Dallimi midis ketyre dy llojeve të imunitetit ka të bëj me vëllimin e paprekshmërisë që ato ofrojnë për raste konkrete.
Imuniteti absolut dhe imuniteti relativ
- Imuniteti absolut është i përhershëm dhe personit qe e gëzon atë nuk mund ti merret.
- Imuniteti relativ është i përkohshëm dhe ai mund ti merret pa ndonjë problem personit që atë e gëzon.
Imuniteti proceduralo- penal rregullohet si me të drejtën ndërkombëtare por edhe me të drejtën e brendshme. Si i tillë ai është paraparë në interes të personit që e gëzon atë.

Imuniteti proceduralo- penal
Legjislacioni në fuqi në Kosovë parasheh se imunitet proceduralo- penal gëzojnë pjesëtarët e caktuar të Qeverise, dhe pjesëtaret e caktuar të personelit ndërkombëtar.
1. Imuniteti i pjesëtareve të Qeverise :
Ne këtë rrjedhë imunitet gëzojnë: □ Deputetet e Kuvendit të Kosovës, □ Kryetari i Kosovës dhe □ Anëtaret e Qeverisë së Kosovës.
Këta persona gëzojnë imunitet nga të gjitha ndjekjet penale e civile që kanë të bëjnë me mendimet e shprehura ose veprimet tjera të kryera në cilësinë që e kanë, përjashtim këtu bëjnë veprimet qe haptazi inkurajojnë dhunën ndërmjet komuniteteve.
P.sh. Sipas Ligjit për gjykatat e rregullta gjyqtari dhe gjyqtari laik nuk mund të merret në përgjegjësi penale, për mendimin e dhënë me rastin e marrjes së vendimit gjyqësor.

Imuniteti i personelit ndërkombëtar
Në Kosovë imunitet gëzojnë edhe pjesëtaret e EULEX- it, KFOR-it, Ambasadoreve , Zyrave të ndërlidhjes, Bankës Botërore etj.

Imuniteti sipas të drejtës ndërkombëtare
Sipas të drejtës ndërkombëtare imunitet gëzojnë shefat e shteteve të huaja kur ata gjenden në vendin tonë, përfaqësuesit diplomatike, përfaqësuesit e OKB-se, gjyqtaret e gjykatave penale ndërkombëtare etj.
Përfaqësuesit konsular sipas të drejtës ndërkombëtare gëzojnë imunitet relativ.
Imuniteti ndaj këtyre personave shtrihet edhe në lokalet, arkivin, valixhet etj., të cilat i përkasin ose i shfrytëzojnë personat e tillë.

Interpretimi i të drejtës së procedurës penale
Me interpretim nënkuptohet përcaktimi i kuptimit të drejtë të normës së caktuar proceduralo-penale. Kjo është veprimtari logjike e të menduarit që ka për qellim të gjejë kuptimin e drejtë të ligjit.
Interpretimi i legjislacionit proceduralo- penal ka rëndësi të madhe dhe është i domosdoshëm nga se shumë nga normat e tilla, ose për shkak të gjuhës së përdorur ose shkallës së lartë të abstraksionit që ato mbajnë në vete, nuk mund të aplikohen para se të interpretohen- para se të përcaktohet kuptimi i drejtë i tyre.
Kjo gjendje është e pranishme në shtetet në të cilat llojllojshmëria e legjislacionit proceduralo-penal është tejmase e pranishme, siç është rasti i Kosovës. Ne Kosovë vepron legjislacion kompleks.. Kjo kushtëzon nevojën që dispozitat e tilla të interpretohen ne mënyrë të njëjtë në tërë territorin dhe kjo duhet të jetë në funksion të harmonizimit të tyre. Gjate interpretimit ka rëndësi të përcaktohen kufijtë e interpretimit. Këta kufij duhet të sillen brenda parimit të ligjshmërisë.
Gjatë interpretimit zbatohen llojet e mirënjohura të interpretimit, si:
- interpretimi gjuhësor, logjik, sistematik, historik, krahasues, autentik etj.
Me rastin e interpretimit mund të aplikohet interpretimi i ngushtë, e në disa situata edhe interpretimi i gjerë. Vend të rëndësishëm ne procedurën penale ka interpretimi gjyqësor.
Këtu mendohet në qëndrimet juridike të aprovuara në Seancën e degës se Gjykatës Supreme të Kosovës dhe qëndrimet e saj parimore. Këto qëndrime parimore kanë karakter obligator për të gjitha kolegjet e degës apo të gjykatës ne të cilën hartohen. Por, ato nuk kane karakter obligator për gjykatën e shkallës së parë, sepse ne të kundërtën do të cenohet pavarësia e gjykatave.
Instrument i rëndësishëm i interpretimit janë pikëpamjet juridike të paraqitura në vendimet konkrete të gjykatave të mjetit juridik me rastin e vendosjes lidhur me ankesë.

-VI-

PARIMET PROCEDURALO- PENALE

Parimet proceduralo- penale paraqesin rregullat bazë, mbi të cilat ndërtohet procedura penale në përgjithësi dhe institucionet e veçanta procedurale . Cfare janë parimet ashtu është procedura penale. Kur ato kanë karakter demokratik edhe procedura penale ka karakter demokratik.
Disa parime i përkasin rregullimit të sistemit juridik në tërësi (parimet kushtetuese) . Teoricienët flasin për parime të ndryshme, kështu flitet edhe për klasifikime të ndryshme.
Klasifikimi më i rëndësishëm është ai që i ndan parimet në:
- parime themelore dhe
- parime të tjera.
Parimet themelore janë ato ne të cilat, në esencë, bazohet procedura penale dhe ato i japin asaj karakteristikat themelore. Këto parime përshkojnë tërë procedurën penale.
Parimet tjera konsiderohen ato që kanë të bëjnë me subjektet dhe veprimet procedurale dhe rregullimin e organeve të drejtësisë penale.

Parime themelore konsiderohen: • Parimi zyrtar (oficialitetit) të ndjekjes penale, • Parimi i ligjshmërisë, • Parimi akuzator, • Parimi ne bis in idem, • Parimi i pafajësisë, • Parimi i të vërtetës materiale, • Parimi kontradiktor, • Parimi i drejtpërdrejtë, • Parimi i publicitetit etj.

1. Parimi i oficialitetit te ndjekjes penale
Iniciativa për ndjekje penale mund të rregullohet në dy mënyra: • Në mënyrë qe iniciativa për ndjekje të varet nga dëshira e të dëmtuarit dhe • Në mënyrë qe iniciativa për ndjekje penale të jete detyre e organit të posaçëm.
Ne procedurën penale të ndërtuar ne Kosove vlen parimi zyrtar i ndjekjes penale. Atë e bën prokurori publik, pa marre parasysh vullnetin e të dëmtuarit.
Për tu realizuar kjo është obligim i të gjitha organeve qe të tregojnë veprat penale. Ndjekja kryesisht behet në interesin e përgjithshëm.
Ne KP, ne pjesën e posaçme të tij, janë parapara disa vepra penale të lehta të cilat ndiqen me padi private ( fyerja , shpifja etj). Ky parim del ne shesh ne procedurën inkuizitore.

2. Parimi i ligjshmërisë ( legalitetit ) ne ndjekjen penale
Parimi i ligjshmërisë kërkon që edhe shteti si kreator i drejtësisë ti nënshtrohet ligjit. Por është dashur të kalojnë mileniume që të paraqitet ky parim. Për futjen e këtij parimi në drejtësi janë angazhuar jurist e filozof të shumtë (Monteskie, Bekario etj.)
Parimi i ligjshmërisë është tregues i parimit të demokracisë, nga se vetëm populli sovran, nëpërmjet organeve me të larta mund të përcaktoj veprat penale. Parimi i ligjshmërisë kërkon respektimin dhe zbatimin e detyrueshëm të normave proceduralo-penale.
Ky parim nënkupton obligimin që prokurori publik ta filloje ndjekjen penale ne çdo rast kur ekziston dyshimi i arsyeshëm se është kryer vepër penale qe ndiqet sipas detyrës zyrtare. Kjo e drejte përfshin fillimin dhe zhvillimin e procedurës penale.
Me gjithë faktin se prokurori publik është i detyruar të filloj ndjekjen, prapë se prapë edhe këtu ka disa përjashtime :
1. Rastet për të cilat për vënien ne lëvizje të procedurës penale kërkohet mendimi i të dëmtuarit ose leja paraprake e organit kompetent. Ne këto raste prokurori nuk do ta bej ndjekjen pa siguruar prova qe dëshmojnë për plotësimin e këtyre kushteve. Organ kompetent për dhënien e lejes për ndjekje penale është Prokuroria Publike e Kosovës , ndërsa për ndjekjen e personave qe gëzojnë imunitet është organi përkatës.
2. Rastet të cilat lidhen me procedurën penale për të mitur. Në ketë rast ekzistojnë dy përjashtime: □ Rasti i parë ka të bej me veprat penale të dënueshme me dënim deri në tri vjet ose me gjobë. Ne këto raste prokurori mund të mos e filloj ndjekjen penale edhe pse ekziston dyshimi i bazuar, kur konsideron se nuk është e përshtatshme të zbatohet procedura ndaj të miturit për shkak të natyrës se V.P., pasojave, rrethanave, jetës se mëparshme etj. □ Rasti i dyte- Prokurori publik mundet qe ndaj të miturit ndaj të cilit është duke u zbatuar dënimi, të mos e filloj procedurën përgatitore për veprën tjetër, nëse vlerëson se zbatimi i saj nuk do të ishte i dobishëm. Ne këto raste vjen ne shprehje parimi i arsyeshmërisë, por kjo arsyeshmëri duhet të këtë bazueshmëri në ligj.

3 . Parimi akuzator
Ky parim zgjidh çështjen e fillimit të pr. penale deri në zgjidhjen definitive të çështjes penale. Sipas këtij parimi pr. penale fillohet vetëm kur ekziston kërkesa e paditësit të autorizuar. Bazuar në këtë parim funksionet themelore në procedure penale janë të ndara dhe ushtrohen nga subjekte të posaçme.
- Funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi i autorizuar (prokurori, paditësi subsidiar dhe paditësi privat). KPP u ka lënë hapësirë edhe qytetareve qe të kallëzojnë veprat penale qe ndiqen sipas detyrës zyrtare. Disa nëpunës (ata social, inspekcionit etj.) janë të detyruar të kallëzojnë veprat penale qe i kane mësuar gjate kryerjes se detyrës.
- Funksionin e mbrojtjes e ushtron i pandehuri vet ose me ndihmën e mbrojtësit. I pandehuri është palë e barabartë me paditësin.
- Funksionin e gjykimit e ushtron gjykata. Gjykata nuk mund të filloj procedurën pa kërkesë të paditësit, por kur ekziston kërkesa ajo ka mundësi të gjera dhe rol aktiv.
Ky parim gjen shprehje në shume dispozita të KPP, sidomos ne dispozitën qe përcakton se proc.penale fillohet me kërkesën e paditësit të autorizuar.

4. Parimi i gjykimit të drejtë dhe në kohë të arsyeshme
Akte të shumta ndërkombëtare parashohin obligimin qe çdo kush ka të drejte ne një proces të drejtë dhe të hapur, brenda një afati të arsyeshëm dhe nga një gjykate e pavarur. Akti me i zëshëm është Konventa Evropiane për të drejtat e njeriut (neni 1. protokolli 7)
Në përputhje me këtë akt, KPP synon të siguroje se asnjë person i pafajshëm të mos dënohet, kurse fajtorit ti shqiptohet sanksioni penal i merituar.
KPP parasheh po ashtu obligimin e organeve të procedurës qe procedurën ta zhvillojnë pa zvarritje. Por kjo shpejtësi nuk guxon ti rrezikojë interesat e personave të pandehur. E njëjta gjë vlen edhe me ekonomizimin procedural.

5. Parimi ( prezumimi ) i pafajësisë
Prezumimi i pafajësisë është paraparë në interes të të pandehurit qe shërben si kundërpeshë e barabarësisë së tij me paditësin e autorizuar. Këtë prezumim e hasim edhe në Deklaratën e Përgjithshme të OKB-se mbi të drejtat e njeriut. Sipas këtij parimi ,,çdo person i dyshuar për vepër penale konsiderohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajësia e tij me aktgjykim te plotfuqishëm”.
Për organin e procedurës personi nen hetim konsiderohet i pafajshëm edhe pse ndaj tij janë marrë disa masa sigurimi.
Në procedurën penale të Kosovës prezumimi i pafajësisë manifestohet në dy drejtime:
1. Ai e zgjidh barrën e provave- çështjen se kush duhet të paraqesë prova. Në këtë rrjedhe barra e provave i takon paditësit. I pandehuri nuk është i obliguar të paraqesë prove. Gjykata ka rol aktiv në sigurimin e provave.
2. Ana tjetër e manifestimit të këtij prezumimi konsiston ne atë se po që se në procedure penale nuk arrihet të provohet fajësia gjykata duhet ta lirojë të pandehurin.
Nga ky parim rezulton rregulli i interpretimit e dyshimeve në favor të të pandehurit ( parimi IN DUBIO PRO REO). Nga ky parim rrjedh edhe radha e provave. Së pari merren provat e akuzës, pastaj të pandehurit dhe në fund ato të gjykatës.

6. Parimi i të vërtetës materiale
Në proc.penale është e domosdoshme që të vije deri të konstatimi i të vërtetës materiale ne mënyrë të plotë sepse këtu vendoset për sanksionet penale.
Ky parim nënkupton vërtetimin e plote të të gjitha fakteve relevante nga të cilat varet zbatimi i KP duke e përputhur gjendjen faktike të vërtetuar me gjendjen reale.
Ky parim duhet të sigurojë që asnjë i pandehur i pafajshëm të mos dënohet, kurse kryesit ti shqiptohet sanksioni i merituar. Vërtetimi i fakteve duhet të behet ne mënyrë të plote.
Në pr. penale duhet të synohet gjetja e të vërtetës objektive, ndonëse deri te kjo në shumë raste është vështirë të arrihet.
Ekzistojnë shume rregulla që mundësojnë gjetjen e të vërtetës materiale:
KPP përcakton se e drejta e gjykatës dhe organeve tjera në procedure që të vërtetojnë ekzistimin e fakteve nuk është e lidhur dhe e kufizuar me rregulla të posaçme. Gjykata i analizon provat ne mënyrë analitike, duke i shoshitur dhe krahasuar me provat tjera. Asnjë prove nuk i është caktuar që më parë vlera.
Gjykata ne çështjen konkrete penale ka rol aktiv. Ajo nuk është e lidhur me propozimin e palëve sa i përket provave.
Provat duhet ti nënshtrohet kontrollit.
Paraqitja e provave të reja nuk është e lidhur me afat.
Për konstatimin e të vërtetës materiale gjykata duhet ta zgjidhe çështjen paraprake.
Pra e vërteta duhet të konstatohet ne mënyrë të plotë, por jo me çfarëdo provash.

7. Parimi kontradiktor dhe i barazisë se armeve
Ky parim nënkupton të drejtën e palës që të paraqes qëndrimin e vet lidhur me çështjet që janë objekt gjykimi, dhe të deklarohet për qëndrimet e palës kundërshtare.
Ky parim nënkupton detyrën e gjykatës qe para vendimit të dëgjojë edhe palën tjetër.
Ky parim u mundëson palëve pozite të barabartë.
Ky parim, edhe pse jo me intensitet të njëjtë, vjen ne shprehje gjate gjithë procedurës penale. Natyrisht shqyrtimi gjyqësor është faza kur ky parim vjen ne shprehje e mënyrë me të plote. Këtu lexohet aktakuza, merret ne pyetje i pandehuri, dëshmitarët etj.
Ky parim vjen në shprehje dhe në procedurën lidhur me mjetet juridike. Një kopje të ankesës gjykata ia dërgon palës tjetër qe të jep përgjigje në ankesë.

8. Parimi i drejtpërdrejtë
Edhe ky parim është i pranishëm gjate gjithë zhvillimit të procedurës penale, por me se shumti vjen në shprehje në shqyrtimin gjyqësor. Sipas këtij parimi të gjitha faktet qe shërbejnë si themel i vendimit gjyqësorë duhet të verifikohen në shqyrtim gjyqësor.
Ky parim manifestohet nëpërmes kontaktit të gjykatës me palët proceduralo- penale. Gjykata duhet që me shqisat e veta ti verifikoje faktet duke marre ne pyetje dëshmitarë, eksperte etj. Kontakti i drejtpërdrejtë i gjykatës me burimin e provës është i rëndësishëm qe të përcillet e vlerësohet esenca e asaj që paraqitet. Kjo mundëson përcjelljen e përjetimeve të palëve.
KPP parasheh disa përjashtime nga parimi i drejtpërdrejtë, por ato nuk lejohet qe të shndërrohen ne rregull. Kështu me vendim të trupit gjykues mund të lexohen procesverbalet mbi deklarimet e dëshmitarëve, të bashkëakuzuareve etj, në këto raste: □ Kur personat e marrë në pyetje kane vdekur, kanë çrregullime ose paaftësi mendore ose nuk mund të gjenden, □ Kur dëshmitarët dhe ekspertet, pa arsye ligjore nuk dëshirojnë të dëshmojnë në shqyrtim gjyqësor dhe □ Kur palët pajtohen qe të lexohet procesverbali mbi marrjen ne pyetje të dëshmitarit ose ekspertit i cili nuk është i pranishëm ne shqyrtim gjyqësor.
Rëndësia e këtij parimi shihet edhe nga fakti se gjykata e shkalles se dytë nuk mund ta ndërrojë gjendjen faktike të vërtetuar nga gjykata e shkallës së parë, përveç nëse hap shqyrtim gjyqësor.

9. Parimi gojor dhe i gjuhës në procedure penale
Ky parim u mundëson palëve dhe pjesëmarrësve tjerë ne procedure qe deklarimet e tyre ti paraqesin verbalisht. Ligjvënësi ka parashikuar se provat që shërbejnë si bazë për vendim duhet të paraqiten gojarisht, përkundër faktit se ato janë fiksuar ne procesverbal.
Pra edhe pse aktakuza është shkruar ajo duhet të lexohet nga ana e prokurorit publik ne shqyrtim gjyqësor e pastaj fjala i jepet të pandehurit.
Nëse i akuzuari nuk e pranon akuzën atëherë vazhdohet me marrjen ne pyetje të dëshmitareve dhe eksperteve e kështu me radhë. Përparësia e këtij parimi qëndron ne atë se ai i mundëson reagim të menjëhershëm palës tjetër. Parimi gojor është i lidhur edhe me gjuhen ne të cilën zhvillohet procedura. Përdorimi i gjuhës është njëra nga të drejtat themelore të njeriut e cila është rregulluar me akte të shumta.
Pra gjuhe zyrtare janë gjuha shqipe, serbe dhe angleze, por personi mund të shërbehet edhe me gjuhë tjetër. Të akuzuarit, të pandehurit dhe personit të dënuar duhet tu sigurohet përkthimi i thirrjeve gjyqësore, vendimeve dhe parashtresave. Lidhur me shtetasit e huaj vlen parimi i reciprocitetit.

10. Parimi i publicitetit
Ky parim nënkupton të drejtën e qytetareve të interesuar qe të ndjekin veprimtarinë e gjykatës gjate ndriçimit të çështjes penale. Sipas Ligjit mbi gjykatat e rregullta puna e gjykatave është publike. Ky parim është parapare edhe me Ligjin mbi Prokuroritë Publike. Parimi i publicitetit ne veprimtarinë e gjykatës shprehet edhe përmes informimit të Kuvendit me ecurinë e kriminalitetit ne vend.
Sa i përket proc.penale ky parim vjen ne shprehje qe nga seanca e konfirmimit të aktakuzës, ne shqyrtim gjyqësore dhe me rastin e shpalljes se vendimeve. Publiciteti mund të jete □ i përgjithshëm, □ i kufizuar dhe □ publicitet i palëve.
-Publiciteti i përgjithshëm manifestohet ne të drejtën e qytetareve qe të marrin pjese ne shqyrtim gjyqësor me rastin e ndriçimit të çështjes penale. Por këtu ka përjashtime sa i përket personave të mitur për shkak të mundësisë se ndikimit negativ.
Publiciteti mundëson një lloj kontrolli të sistemit gjyqësor- zgjerohet njohuria me ligjet ne fuqi nga qytetaret dhe bëhet shoqërorizimi i sistemit gjyqësor.
Por publiciteti nuk mund të zbatohet ne të gjitha rastet (kjo ndodhe me qellim të ruajtjes se fshehtësisë zyrtare).
-Publiciteti i kufizuar ekziston atëherë kur ne shqyrtim gjyqësor, përveç personave pa të cilët nuk mund të mbahet shqyrtimi gjyqësor, merr pjese edhe një numër i kufizuar i personave të trete. Ky publicitet mund të zbatohet kur:
Është e nevojshme të ruhet fshehtësia zyrtare,
Ruajtjen e rendit dhe respektimin e ligjit,
Mbrojtjen e jetës personale e familjare të të pandehurit,
Mbrojtjen e interesave të fëmijëve e të miturve etj.
- Publiciteti i palëve nënkupton prezantimin ne procedure penale vetëm të palëve.

Parimi IN DUBIO PRO REO
Në procedurën penale synohet gjetja e të vërtetës materiale, konstatimi i vërtetës bëhet nëpërmjet vërtetimit të fakteve relevante prandaj gjykata ka për detyrë që saktësisht dhe tërësisht ti vërteton faktet që janë të rëndësishme për marrjen e vendimit të ligjshëm, ajo duhet me vëmendje dhe përkushtim maksimal profesional të vërtetoj faktet kundër të pandehurit dhe ato në dobi të tij.
Ky parim mundëson që në rastet kur faktet dhe rrethanat e çështjes lejojnë vlerësime e interpretime të ndryshme, duhet pranuar interpretimin i cili është me i favorshëm për të pandehurin.

11. Disa parime të tjera themelore
1. Parimi i çështjes së gjykuar ( ne bis in idem).- Ky parim nuk lejon përsëritjen e një gjykimi të përfunduar me vendim të formës së prerë. Në këtë drejtim ndalohet si dënimi më shumë se një herë ashtu edhe rishikimi i çështjes së gjykuar me vendim të formës së prerë.
2. Parimi i kompensimit te demit ose te arrestuarit pa baze.- Ky parim u mundëson personave të cilët procedohen në kundërshtim me ligjin apo dënohen pa të drejtë tu kthehen të drejtat dhe të shpërblehen për dëmin e pësuar.
3. Parimi i njohjes dhe zbatimit të legjislacionit ndërkombëtar.- Ky parim kërkon zbatimin e akteve ndërkombëtare. Kushtetuta kërkon respektimin e akteve ndërkombëtare.

-VII-

Objekti ( lënda) i procedurës penale
Ekziston:
□ Objekti themelor dhe □ objekti dytësor (sekondar) i procedurës penale
Objekti themelor
Objekt themelor është çështje penale (causa criminalis) ose disa çështje penale marrë së bashku. C’eshtja penale është fenomen real qe tregon veprën penale dhe kryerësin e saj. Paditësi i autorizuar është i obliguar qe nga momenti i paraqitjes se dyshimit të bazuar se është kryer vepër penale ta filloje procedurën penale dhe pasi çështja të arrijë në gjykata ajo duhet ta shqyrtoje atë nga aspekte të ndryshme, duke bere përpjekje qe ti ndriçoje faktet qe kane lidhje me V.P. (vendin, mënyrën, kohen etj.), pastaj faktet qe kane të bëjnë me kryesin e V.P. , përgjegjësinë penale të tij, motivin etj.
I tërë ky aktivitet është ne funksion të konstatimit të se vërtetës. Kështu, po mos të ishte vp dhe personi i caktuar si kryerës nuk do të kishte nevoje për zhvillimin e procedurës penale. Ne të vërtetë janë të shumta rastet kur disa vp kryhen nga një person ose shume persona kryejnë një vepër penale (pra koneksiteti i vp), për të cilat mund të zhvillohet procedure penale e përbashkët.
Bashkimi i procedurës është paraparë në interes të ekonomizimit të procedurës, kursimit të kohës, shfrytëzimit të njëhershëm të provave dhe eliminimit të mundësive të paraqitjes se kundërthënieve. Bashkimi i procedurës nuk është obligim, por si mundësi të cilën mund ta aplikoje gjykata.

Objekti dytësor i procedurës penale
Gjykata gjatë zgjidhjes se çështjes penale mund të vij në situatë që të marrë një sërë vendimesh edhe për çështjet tjera, përveç për çështjen penale, të cilat po mos të ishte vp, fare nuk do të shqyrtoheshin e procedure penale.
Objekt sekondar i procedurës penale janë: □ Kërkesa pasuroro- juridike, □ c’eshtja prejudikuese dhe □ shpenzimet e procedurës penale

Kërkesa pasuroro- juridike
Me rastin e kryerjes se V.P. personit të dëmtuar mund ti shkaktohet dëm material dhe moral. Për shkak të lidhmërisë që ekziston me VP, i dëmtuari ka mundësi qe propozimin për realizimin e kësaj kërkese ta paraqesë ne procedure penale. Përndryshe kjo është objekt i procedurës civile.
Kjo e drejtë mund të ushtrohet nga personi i dëmtuar dhe të afërmit e tij në përputhje me KPP .Kur me VP është dëmtuar pasuria publike kërkesën e paraqet personi i autorizuar.
Kërkesa për kompensim dëmi mund të përfshij: □ kompensimin e dëmit, □ kthimin e sendeve ose □ prishjen e veprimit të caktuar juridik.
1. Ne emër të kompensimit të demit i dëmtuari mund të kërkojë kompensimin e demit material, fitimit të humbur dhe kompensimin e demit moral.
2. I dëmtuari mund të kërkojë kthimin e sendit kur sendi ka vlerë të veçante për të (ora e dhuruar) dhe kur kjo është e mundur. Sendet i dërgohen të dëmtuarit pas përfundimit të procedurës, por kjo mund të behet edhe me herët- kur ato nuk shërbejnë si provë në procedure dhe kur nuk ka dilema rreth përkatësisë se sendit.
3. I dëmtuari mund të kërkojë prishjen e veprimit juridik me karakter pasuror psh., të kontratës se lidhur me force ose duke e vene palën e dëmtuar në lajthim. Propozimi i paraqitet organit kompetent dhe ai mund të paraqitet deri në përfundim të shqyrtimit gjyqësor. Propozimi duhet të përfshije kërkesën e definuar qartë.
Personi mund të heq dorë nga kërkesa e tij, por kur kjo ka ndodh ai nuk mund të përsërit kërkesën, përveç kur KPP parasheh ndryshe. Përndryshe gjykata qe e zbaton procedurën e merr në pyetje të pandehurin për të sqaruar faktet e deklaruara në propozim dhe heton rrethanat të cilat janë të rëndësishme për vërtetimin e kërkesës pasuroro- juridike.
Ne rast se kërkesa do të zvarriste procedurën gjykata mund të kufizohet ne mbledhjen e vetëm provave vërtetimi i të cilave më vonë do të ishte i pamundur.
Gjykata do të vendos për kërkesën plotësisht ose pjesërisht. Kur vendos vetëm pjesërisht atëherë për pjesën tjetër udhëzohet për kontest civil. Ai udhëzohet për kontest civil edhe kur nuk ka prova të mjaftuara për të vendosur mbi këtë kërkesë. Ne të njëjtën mënyrë vendoset edhe ne rastet kur gjykata me aktgjykim liron të akuzuarin.

C’ështja paraprake ( prejudikuese)
C’ështja paraprake është çështje juridike për zgjidhjen e së cilës është kompetente gjykata në procedurë tjetër ose ndonjë organ tjetër shtetëror, e që nga ekzistimi ose mosekzistimi i saj varet ekzistimi ose jo i veprës penale.
Këtë çështje do ta zgjidh edhe vetë gjykata penale, por në këtë rast zgjidhja e saj ka të bej vetëm me rastin konkret.
Çështjet paraprake mund të kenë të bëjnë me të drejtën penale materiale (martese, afërsi gjinore, cilësi të personit etj.) nga e cila varet aplikimi i ndonjë dispozite të KP.
Përndryshe, c’eshtja paraprake duhet të jete e përshtatshme për tu zgjidhur.

Shpenzimet e procedurës penale
Gjate ndërmarrjes se veprimeve procedurale në procedurë shkaktohen shpenzime të caktuara, për të cilat gjykata duhet të mbaj llogari dhe të vendos. Autoret e së drejtës se proc.penale flasin për lloje të ndryshme të shpenzimeve të procedurës.
- Shpenzime në kuptim të gjerë- shpenzimet e jurispodencës penale.
- Shpenzime të përgjithshme- shpenzimet e shtetit lidhur me ushtrimin e funksionit gjyqësor.
- Shpenzimet e posaçme- shpenzime që i referohen rastit konkret, ku hyjnë:
1. Shpenzime për dëshmitarë, ekspert, përkthyes etj.
2. Shpenzime të transportit të të pandehurit,
3. Shpenzimet për shoqërimin e të pandehurit,
4. Shpenzimet e transportit e personave zyrtar,
5. Shpenzimet e mjekimit të të pandehurit,
6. Shpenzimet paushalle,
7. Kompensimi i shpenzimeve të dëmtuarit, përfaqësuesit ligjor të tij, atij të autorizuar etj.
Në proc.penale shkaktohen edhe shpenzime të përkthimit ne gjuhën e të pandehurit, dëshmitarit etj., te cilat nuk kompensohen nga personat të cilët i paguajnë shpenzimet e procedurës.
Shpenzimet e mbrojtësit të caktuar nga gjykata paguhen nga mjetet buxhetore. Është parim përgjithshëm se ai qe i shkakton shpenzimet ai duhet ti paguaj ato. I pandehuri, dëshmitari, eksperti etj. i paguajnë vet shpenzimet e shoqërimit të tyre forcërisht.
I pandehuri i shpallur fajtor detyrohet ti paguaj shpenzimet e procedurës penale. Por ai nuk mund të ngarkohet me kompensim të shpenzimeve për vp për të cilat është liruar nga akuza. Kur disa të pandehur shpallen fajtor ata ngarkohen me shpenzime qe i kane shkaktuar, kur kjo është e pamundur ata ngarkohen për shpenzime në mënyrë solidare. Gjykata mund ta liroje të pandehurin, dëshmitarin, ekspertin etj nëse me pagesën e shpenzimeve të tilla do të rrezikohej gjendja materiale e tyre.
Ne rastet kur procedura penale pushohet ose i pandehuri lirohet nga akuza ose refuzohet akuza, gjykata vendos qe shpenzimet të paguhen nga mjetet buxhetore, përveç kur:
Personi me vetëdije ka paraqitur kallëzim të rrejshëm penal.
Paditësi subsidiar dhe ai privat vet i paguajnë shpenzimet të cilat janë shkaktuar nëse i akuzuari lirohet nga akuza ose refuzohet akuza, përveç kur procedura pushohet për shkak të vdekjes se personit ose kur i pandehuri vuan nga çrregullimet mendore.
I dëmtuari i cili është tërhequr nga propozimi për ndjekje penale dhe procedura pushon , detyrohet ti paguaje shpenzimet e procedurës nëse i pandehuri nuk ka paralajmëruar se do ti paguaj ato. Kur gjykata e refuzon akuzën për shkak të jokompetentes, gjykata kompetente vendos mbi shpenzimet e procedurës.
Kompensimi i shpenzimeve të mbrojtësit dhe të përfaqësuesit të autorizuar, paditësit privat, paditësit subsidiar ose të dëmtuarit detyrohet ti paguaje personi i përfaqësuar.

-VIII-

Pjesëmarrësit (Subjektet) e procedurës penale
Subjekte të procedurës penale janë pjesëmarrësit e procedimit penal. Ata zënë vend të caktuar ne procedurë dhe ushtrojnë detyra të caktuara. Duke u mbështetur ne rëndësinë që kanë dhe funksionet qe ushtrojnë ata ndahen në: □ Subjekte themelore dhe □ Pjesëmarrës tjerë në procedure penale.

SUBJEKTET THEMELORE të procedurës PENALE
Subjekte themelore të procedurës penale konsiderohen :
1. paditësi i autorizuar,
2. i pandehuri dhe
3. gjykata.
Quhen subjekte themelore sepse qe të tre këta ushtrojnë njërin nga tre funksionet themelore. Funksionin e ndjekjes e ushtron paditësi i autorizuar. I pandehuri dhe mbrojtësi ushtrojnë funksionin e mbrojtjes. Gjykata ushtron funksionin e gjykimit. Ajo vepron si organi pavarur e cila ka detyrë të vlerësojë provat dhe të jep drejtësinë.
2. Subjekte tjerë të procedurës penale janë ata qe në një fazë të caktuar të procedurës futen në marrëdhënie proceduralo- penale,e pastaj disa prej tyre dalin nga ai raport, e nganjëherë procedura mund të zhvillohet edhe pa ta. Për këta do të flitet me vonë.

Kuptimi, llojet dhe përbërja e gjykatave
Gjykata është subjekt themelor ne procedurën penale. Ajo zhvillon funksionin e gjykimit- dhënies se drejtësisë. Ky funksion e ve gjykatën ne krye të subjekteve të procedurës penale dhe ngarkon atë me zgjidhjen e drejte të çështjes penale.
Gjykatat i mbrojnë liritë dhe të drejtat e qytetarëve dhe interesat e bashkësisë shoqërore.
Kosova ka: □ Gjykate Supreme, □ gjykata të qarqeve, □ gjykata komunale dhe □ gjykatat për kundërvajtje.
Organizimi i brendshëm, kompetencat dhe përbërja është rregulluar me Ligjin mbi gjykatat e rregullta. Gjykatat e përmendura, përveç atyre për kundravajte, janë të autorizuara të gjykojnë çështjet penale.
Ne kuadër të një gjykate gjykohen çështjet penale dhe civile. Po ashtu, edhe gjyqtaret emërohen si gjyqtar të një gjykate të caktuar e mandej behet angazhimi i tyre si gjyqtar penal. Gjykatat i përcjellin dhe studiojnë edhe dukuritë shoqërore qe janë me interes për realizimin e funksionit të tyre. Ato duhet ti paraqesin raporte periodike Kuvendit.
Ne gjykimin e çështjeve juridike gjykata vepron ne përbërje individuale dhe kolegjiale ( 3 –deri 15 vjet burg ose 5 gjyqtar 0 mbi 15 vjet)
Ne përbërje kolegjiale vepron trupi gjykues dhe kolegj Trupi gjykues përbehet nga gjyqtare profesional dhe porotë. Ai mund të veproj ne trup të madh gjykues dhe trup të vogël gjykues.
Edhe ne procedurë për të mitur trupi gjykues vepron ne përbërje individuale dhe kolegjiale.

Parimet mbi organizimin dhe veprimtarinë e gjykatave
Organizimi dhe veprimtaria e gjykatave mbështetet ne disa parime:
1. Parimi i emërimit dhe revokimit të gjyqtarit-
Cilësia e gjyqtarit fitohet me zgjedhje dhe emërim. Me emërim, si rregull, gjyqtarit i besohet detyra për kohe të përhershme. Ne Kosove është ne zbatim parimi i emërimit.
Cilësia e gjyqtarit mund të humbet me shkarkim (paaftësi fizike e psikike, sjelljes se padenjë etj) në detyrë dhe me vdekje.

2. Parimi i kolegjialitetit-
Si rregull zgjidhja e çështjes penale behet ne mënyrë kolegjiale. Kjo vlen si për gjykimin ne shkalle të pare ashtu edhe ne atë të dyte. Nga ky parim ka një përjashtim dhe ai ka të bëj me procedurën e shkurtër për rastet për të cilat është kompetent gjyqtari i vetëm. Ky parim është ne funksion të zgjidhjes se gjithanshme dhe të drejte të çështjes.

3. Parimi i pjesëmarrjes se qytetarëve në gjykim-
Ideja e pjesëmarrjes se qytetareve në gjykim është shume e vjetër. Ne Kosove gjyqtaret marrin pjesë ne gjykim në cilësinë e gjyqtareve laike. Ata gjykojnë bashkërisht me gjyqtaret profesionale ne trup gjykues të përzier dhe ata janë të barabarte në vendimmarrje. Dallimi i vetëm është se gjyqtari laike nuk mund të jete kryetar i trupit gjykues. Gjyqtar laike mund të emërohet personi qe ka moshën se paku 25 vjet, ka vlera të larta morale dhe nuk ka dosje penale. Gjyqtaret laike futin ne punën e gjykatave realitetin e jetës se përditshëm. Puna e gjyqtareve laike ka nevoje të rishikohet.

4. Parimi i pavarësisë-
Gjykatat në ushtrimin e funksionit të gjykimit janë të pavarura dhe gjykojnë ne baze të Kushtetutës dhe te ligjeve. Pavarësia e gjykatës realizohet vetëm atëherë kur respektohet parimi i ndarjes se pushteteve. Gjykatat janë të pavarura vetëm atëherë kur karriera e gjyqtareve rregullohet me ligj të veçante. Pavarësia e gjykatës nënkupton zgjidhjen e çështjes konkrete me paanësi dhe ne përputhje me ligjin ne fuqi. Pavarësia e gjykatës nuk përjashton detyrimin e saj për të respektuar ligjin.

5. Parimi i paanshmërisë-
Ky parim kërkon që gjykatat ne punën e tyre të jenë të paanshme. Gjykimi i paanshëm nënkupton mungesën e simpatisë, antipatisë, prezencën e animit, paragjykimit, të meta të cilat këto mund të eliminohen me institutin e përjashtimit të gjyqtarit.

6. Parimi i shumëshkallshmërisë-
Ky parim nënkupton ekzistimin e gjykatave të rangut të ultë dhe të lartë nëpër të cilat do të kalojë çështja gjyqësore. Në Kosovë, si rregull, procedura penale është dyshkallëshe, por në disa raste çështja penale mund të gjykohet edhe në shkallë të tretë. Përmes këtij parimi mundësohet shqyrtimi i gjithanshëm i çështjes penale dhe në mënyrë objektive.

7. Parimi i sigurimit të mbrojtjes-
Sipas këtij parimi i pandehuri ka të drejte të mbrohet vete ose me ndihmën e mbrojtësit.
Roli i mbrojtësit është i pazëvendësueshme (mundëson mbrojtje profesionale).

8. Parimi i çmuarjes se provave sipas bindjes së lirë të gjykatës-
Ky parim i mundëson gjykatës qe pas përfundimit të procedurës provuese, të vlerësojë fuqinë provuese të provave dhe të paraqesë qëndrimin e vet pse i ka vlerësuar provat në atë mënyrë. Ky parim i mundëson gjykatës që nga bindja e vet e lirë të vlerësojë se cilin fakt do ta marrë si të provuar.

KUSHTET PËR EMERIMIN DHE SHKARKIMIN E GJYQTAREVE
Pasi është fjala për funksion tejet të rendesishem, ligjvënësi ka përcaktuar kushtet qe duhet ti plotësoj një person për ta ushtruar detyrën e gjyqtarit.
Sipas legjislacionit në fuqi që një person të emërohet gjyqtar duhet ti plotësoj këto kushte:
1. Të ketë të kryer fakultetin juridik,
2. Të ketë dhënë provimin e judikaturës,
3. të ketë vlera të larta morale,
4. të mos ketë dosje penale,
5. të mos ketë marrë pjesë në zbatimin e masave diskriminuese ose ligjit represiv,
6. të mos jetë regjistruar ne ndonjë parti politike apo i angazhuar në veprimtari politike,
7. të ketë përvoje të caktuar pune.
Funksioni i gjyqtarit mund të ushtrohet si duhet vetëm nëse personi i plotëson të gjitha kushtet e lartcekura. Për tu emëruar dikush si gjyqtar ne gjykatën komunale dhe atë për kundravajte kërkohet përvoje tri vjet përvoje pune, ne gjykatën e qarkut 7 vjet, gjykatës ekonomike 4 vjet.
Për gjyqtar nuk do të emërohet personi qe e ka ne atë gjykate ndonjërin prej gjykatësve bashkëshort, gjini gjaku të drejtpërdrejtë pa kufi dhe ne vije anësore deri në shkallen e dytë. Funksionin e gjyqtarit ne Kosove e ushtrojnë e dhe një numër gjyqtaresh ndërkombëtar. Kushtet për caktimin e ketyre gjyqtareve janë pak a shume identike.
Gjyqësia duhet të reflektoje përbërjen etnike të Kosovës. Gjyqtari nuk mund të ushtroje detyre tjetër . Gjyqtari jep betimin solemn para se të filloje punën.
Gjyqtarët shkarkohen :
1. Për shkak të paaftësisë fizike e psikike e cila ka të ngjarë të jete e përhershme ose e zgjatur,
2. Sjelljes se padenjë serioze,
3. Dështimit ne kryerje të detyrës,
4. Vënies se tij ne pozite qe do ta bënte të padenjë për ushtrimin e detyrës.

Procedura për përjashtimin e Gjyqëtarve
Me zgjedhjen e një personi për gjyqtar ai fiton aftësinë absolute qe të ushtroje funksionin e gjykimit. Fitimi i kësaj cilësie nuk do të thotë se ai do të jete objektiv ne vendimmarrje.
Një raport familjar, personal apo pasuror mund të ndikoj në objektivitetin e punës se gjyqtarit. Pra është vështirë qe gjyqtari të jetë krejtësisht objektiv në çështjen në të cilën materialisht ose moralisht është i interesuar.
Megjithatë, edhe sikur të ishte objektiv nuk vlerësohet e arsyeshme qe ai të gjykojë atë çështje. Ne procedurë penale ka shkaqe të ndryshme të cilat sjellin deri të përjashtimi i gjyqtarit. Pesha e shkaqeve është e ndryshme, ashtu që disa sjellin deri të përjashtimi i detyruar i tij e disa janë të karakterit fakultativ.
Si shkaqe të cilat detyrimisht sjellin deri te përjashtimi i gjyqtari konsiderohen rastet kur gjyqtari:
1. Është i dëmtuar me vepër penale. Demi mund të jete i karakterit material dhe moral.
2. Është bashkëshorte, bashkëshort jashtëmartesor, person në gjini gjaku në vijë të drejtë pa kufi e në vijë anësore deri ne shkallen e katërt, person ne afri krushqie deri ne shkallen e dyte me të pandehurin, mbrojtësin e tij, të dëmtuarin etj.
3. Është kujdestar ligjor, nen kujdestari ligjore, është i adoptuar ose person adoptues, ushqyes ose i ushqyer me të pandehurin, mbrojtësin e tij, me paditësin e të dëmtuarin.
4. Ne çështjen e njëjtë penale ka marre pjese ne procedure si paditës, mbrojtës, përfaqësues ligjor, përfaqësues i autorizuar, i të dëmtuarit ose paditësit ose është pyetur si dëshmitar ose ekspert.
5. Ne të njëjtën çështje penale ka marre pjese ne marrjen e vendimit ne gjykatën me të ulte, ose kur ne gjykate të njëjtë ka marre pjesë në marrjen e vendimit që kundërshtohet me ankesë.
Gjyqtari gjithashtu përjashtohet kur: □ Në rastin e njëjtë penal ka marrë pjesë në procedurë paraprake, □ Mund të përjashtohet nga procedura për konfirmimin e aktakuzës nëse ai për çështjen e njëjtë ka urdhëruar paraburgimin.
Përveç rasteve të lartcekura gjyqtari mund të përjashtohet nga gjykimi edhe ne situatat kur prezantohen rrethana qe venë ne dyshim paanshmërinë e tij. E tillë është sjellja jokorrekte ndaj njërës pale, qëndrimi i njëanshëm ndaj provave etj.
Procedura për përjashtim mund të iniciohet: □ Sipas detyrës zyrtare nga ana e gjyqtarit dhe □ me iniciativën e palës proceduralo- penale.
Kështu, nëse gjyqtari konsideron se ekzistojnë rrethanat për përjashtim nga gjykimi ai për këtë duhet ta njoftoje kryetarin e gjykatës. Në këtë rast gjyqtarit të tillë i lejohet mundësia që ti ndërmarrë veprimet e domosdoshme që pengojnë vonesën e paarsyeshme të çështjes.
Përjashtmin e gjyqtarit mund ta kërkojnë edhe palët. Këtë mundësi pala duhet ta kërkojë posa të mësojë për shkakun e përjashtimit, e më së largu para përfundimit të shqyrtimit gjyqësor. Kërkesën për përjashtimin e gjyqtarit të gjykatës së lartë pala duhet ta kërkojë me ankesë. Ne këtë rast ai duhet të theksoj qartë emrin e personit që kërkon të përjashtohet duke i prezantuar shkaqet e përjashtimit.
Mbi kërkesën për përjashtim vendos kryetari i gjykatës. Kur kërkohet përjashtimi i kryetarit të gjykatës atëherë për këtë vendos kryetari i gjykatës drejtpërdrejtë më të lartë.
Kundër vendimit me të cilin lejohet kërkesa për përjashtim nuk lejohet ankesa. Kur kërkesa nuk përmban shkaqet e përjashtimit e as emrin e gjyqtarit atëherë ajo hidhet poshtë. Dispozitat për përjashtimin e gjyqtareve do të zbatohen përshtatshmërisht edhe për prokurorët.

Kompetenca e gjykatave
Fakti se ekzistojnë çështje të ndryshme penale dhe lloje të ndryshme të gjykatave është e nevojshme të ndahet puna e tyre. Po të mos përcaktohej kompetenca e gjykatave me ligj në sistemin e gjyqësisë do të mbretëronte anarkia.
Marrë në përgjithësi kompetenca është e drejtë dhe detyrë të një gjykate që të zgjidhë një çështje penale duke pasur parasysh llojin dhe rendësin e veprës penale, vendin e kryerjes si dhe llojin e veprimit procedural qe duhet të kryhet.
Si kritere për përcaktimin e kompetencës së gjykatës merren:
1. Lloji dhe rëndësia e veprës penale,
2. Vendi në të cilin gjykata e ushtron funksionin e gjykimit,
3. Cilësinë e kryesit të veprës penale dhe
4. Llojin e veprimeve proceduralo- penale.
Bazuar ne këto kritere njihen tri lloje të kompetencës:
Kompetenca lëndore,
Kompetenca territoriale dhe
Kompetenca personale dhe funksionale.

Kompetenca lëndore
Kompetenca lëndore është e drejtë dhe detyrë e përcaktuar me ligj e një kategorie gjykatash, që në procedure penale të ndërmarrin veprime procedurale konkrete dhe të gjykojnë për disa vepra penale varësisht nga natyra dhe rëndësia e tyre. Kompetenca lëndore caktohet në bazë të llojit dhe rëndësisë së veprës penale.
Si kriter për caktimin e kësaj kompetence është lloji dhe lartësia e dënimit të paraparë për atë vepër penale. Kur flitet për këtë çështje duhet trajtuar kompetencën e gjykatave:
-Komunale, të Qarkut dhe Gjykatës Supreme.
1. Kompetenca e gjykatës komunale
Kjo gjykatë ka kompetence:
1. Të gjykoje veprat penale për të cilat është paraparë dënim me gjobë dhe dënimi me burgim deri në 5 vjet, po që se për gjykimin e tyre nuk është paraparë kompetenca e gjykatës së Qarkut,
2. Kryen punë tjera të përcaktuara me ligj.
Në gjykimin e çështjeve penale gjykata komunale vepron ne përbërje: ■ individuale dhe ■ kolegjiale.
Gjyqtari i vetëm gjykon çështje penale për të cilat është paraparë si dënim gjoba dhe dënimi deri ne tri vjet si dhe kur vendosë në procedurë paraprake dhe në procedurën e konfirmimit të aktakuzës. Në përbërje individuale vepron edhe kryetari i trupit gjykues.
Gjykata komunale në përbërje kolegjiale vendos në kolegj dhe trup gjykues.
- Në trup gjykues vendos në përbërje prej 1 gjyqtari profesional dhe dy porotë dhe kur hap shqyrtim gjyqësor.
- Kur nuk vendos në shqyrtim gjyqësor gjykata komunale vendos në kolegj (gjyqtar profesional).

2 Kompetenca e gjykatës së Qarkut
Gjykata e Qarkut ka kompetencë lëndore të gjykoj në:
1. Shkallë të parë dhe
2. Shkallë të dytë.
Në shkallë të parë vendos për: - Veprën penale të dënueshme me të paktën 5 vjet burgim, - Veprën penale për të cilën me ligj është parapare kompetenca e gjykatës se qarkut.
Në shkallë të dytë gjykata e qarkut vendos kundër ankesave të paraqitura kundër aktgjykimeve të gjykatës komunale.
Gjykata e qarkut sipas KPP ka kompetenca edhe në këto çështje: • të zbatoje procedurën për transferimin e të pandehurit ose personit të dënuar ne apo nga shteti i huaj nëse kjo nuk i është lënë me ligj të veçante në kompetence. • Të drejtoje ndihmën juridike ndërkombëtare ne çështjet penale përfshire ekzekutimin aktgjykimit penal. • Të vendos për mosmarrëveshjet mbi kompetencat territoriale të gjykatave komunale nen juridiksionin e saj territorial □ të kryej detyra tjera të parashikuara me ligj.
Përndryshe edhe gjykata e qarkut vendos ne përbërje: individuale dhe kolegjiale.
Në përbërje individuale vendos gjyqtari i vetëm i gjykatës se qarkut, kryetari i gjykatës se qarkut dhe kryetari i trupit gjykues.
Në përbërje kolegjiale vendos në trup gjykues dhe ne kolegj.
Ne trup gjykues vepron ne trup të madh dhe të vogël. Ne trup të madh gjykohet ne çështjet penale për të cilat është paraparë dënimi mbi 15 vjet.

Kompetenca e Gjykatës Supreme
Gjykata Supreme ka kompetence :
Të vendos mbi ankesën kundër vendimit të gjykatës së qarkut të marrë në shkallë të parë.
Të vendose kundër aktgjykimit të marrë në shkallë të dytë ne mënyrën e paraparë me ligj
Të vendos mbi mjetin e jashtëzakonshëm juridik.
Të kryej veprime tjera të parapara me ligj.
Gjykata Supreme ka kompetence të përcaktoje qëndrimet dhe mendimet parimore juridike mbi çështjet qe kane rendësi për zbatimin unik të ligjeve.
Për zgjidhjen e çështjeve nga kompetenca e vet Gjykata Supreme vendos ne kolegj prej tre apo pese gjyqtaresh profesionale.
Në ketë përbërje Gjykata Supreme vendos mbi mjetet e jashtëzakonshme juridike të ushtruar kundër vendimit me të cilin është shqiptuar dënimi deri në 15 vjet burgim.
Në kolegj prej 5 gjyqtaresh profesionale Gjykata Supreme do të vendose kur gjykon veprat penale për të cilat është parapare dënimi mbi 15 vjet burgim dhe kur vendos mbi mjetin e jashtëzakonshëm juridik i cili i referohet veprës penale për të cilën është paraparë dënimi prej të paktën 15 vjet burgim.

Kompetenca territoriale
Kompetenca territoriale është e drejtë dhe detyrë e gjykatës me kompetence lëndore që ta ndriçojë e zgjidh çështjen penale në territor të vet. Secila gjykatë vepron brenda një territori të njohur, pra ka një kompetence territoriale të caktuar, qe nënkupton se çdo vepër penale e kryer brenda atij territori është në kompetence të saj.
Por, mund të ndodh që një vepër penale të filloj në një territor dhe të përfundoj në territorin tjetër, ose të jete kryer në disa vende. Me qëllim që të shmangen keqkuptimet dhe mosmarrëveshjet qe mund të lindin për shkaqe të tilla, në KPP janë përcaktuar kriteret e kompetencës territoriale:
Kompetenca territoriale te rëndomta dhe
Kompetenca territoriale te jashtëzakonshme

Kompetenca territoriale te rëndomta
1. Kompetenca territoriale sipas vendit të kryerjes së veprës penale.
( forum delikti commisi)
Pra, kompetente është gjykata brenda se cilës është kryer vepra penale. Vendi i kryerjes është kriter kryesor për arsye se vendi i kryerjes se veprës penale ofron mundësit me të mëdha të ndriçimit të çështjes penale. Kjo ndodhe sepse ne vendin e ngjarjes gjenden gjurmët e veprës penale, mjetet me të cilat është kryer ajo, sendet të cilat rrjedhin nga kryerja e veprës etj. Ne rastet kur vepra penale është kryer ne territoret e disa gjykatave kompetente mbetet gjykata e cila e para ka filluar procedurën gjyqësore. KPP parasheh edhe kritere tjera të përcaktimit të kompetencës territoriale qe, ne një mënyrë ose tjetër, lidhem me vendin e kryerjes se veprës penale.
Kështu, kur vepra penale kryhet ne aeroplan kompetente është gjykata ne territorin e se cilës është regjistruar aeroplani. Kur, vepra është kryer përmes gazetës e cila është shtypur jashtë vendit ( apo nuk dihet), kompetente mbetet gjykata ne territorin e se cilës është shpërndarë gazeta.
Përjashtim këtu bene procedura për te mitur , sepse për gjykimin e te miturit kompetente është gjykata sipas vendbanimit apo vendqëndrimit te te miturit .
2. Kompetencës territoriale sipas vendbanimit apo vendqëndrimit të të pandehurit.
( Forum domicili)
Ky kriter do të zbatohet kur nuk dihet vendi i kryerjes se veprës penale e as vendi ku është shkaktuar pasoja. Ne favor të këtij kriteri qëndron fakti se njeriu me se miri njihet ne vendin ne të cilin jeton, andaj edhe gjykata e atij vendi është ne situate me të mire qe të njoh personalitetin e kryesit. Nëse gjykata e vendbanimit ka filluar procedurën, ajo do të mbetet kompetente edhe nëse me vone mësohet për vendin e kryerjes se veprës penale.
3. Kompetencës sipas vendi të arrestimit ose të dorëzimit të të pandehurit.
Ky kriter vjen ne shprehje kur nuk dihet vendi i kryerjes se veprës penale e as vendbanimi vendqëndrimi i personit të tille. Ligjvënësi ka zgjidhur edhe dilemën e cila mund të shfaqet ne situatat kur një person kryen vepër penale ne Kosove dhe jashtë saj. Ne raste të tilla kompetente është gjykata e cila është kompetente për veprën e kryer ne Kosove.

Kompetenca territoriale e jashtëzakonshme .
1. Kompetenca sipas lidhjes reciproke te veprave penale (forum konexitalis)
Kriter i pare i jashtëzakonshëm është ai i përcaktimit të kompetencës territoriale të gjykatës sipas lidhjes reciproke të veprave penale. Lidhmëria ekziston atëherë kur një person ka kryer disa vepra penale në bashkim. Ne rastet e tilla mund të zhvillohet një procedure gjyqësore.
Koneksiteti mund të jete :
- objektiv,
- subjektiv dhe
- objektivo- subjektiv.
a. Ne rastet e koneksitetit subjektiv, kur personi i njëjtë akuzohet për shumë vepra penale, e për disa prej tyre kompetente është gjykata me e ultë, kurse për të tjerat gjykata me e larte, për gjykimin e tyre është kompetente gjykata më e lartë. E në rastet kur për gjykimin e tyre janë kompetente gjykatat e të njëjtit nivel- kompetente është gjykata te e cila së pari është ngritur aktakuza.
b. Te koneksiteti objektiv të bashkëpandehurit i nënshtrohen gjykatës e cila ka kompetence për gjykimin e njërit prej tyre, e kur të tilla janë disa atëherë kompetente mbetet gjykata ne të cilën se pari është ngritur aktakuza.
c. Te koneksiteti objektivo- subjektiv kur për disa vepra penale është kompetente gjykata më e lartë e për disa gjykata me e ultë, për zhvillimin e procedurës se bashkuar kompetente mbetet gjykata më e lartë. Për bashkimin e procedurës vendos gjykata kompetente. Për shkaqe të efikasitetit ligjvënësi ka paraparë mundësinë qe gjykata kompetente të urdhërojë veçimin e procedurave për disa vepra penale. Ajo mund të vendos qe për ato vepra penale ose të pandehurit procedurat të zhvillohen ndaras.

2. Kompetenca e urdhëruar ( forum ordinarum)
Kriter dyte i jashtëzakonshëm është ai i përcaktimit të kompetencës territoriale sipas urdhëresës. Kështu, Gjykata Supreme e Kosovës do të caktojë njërën prej gjykatave me kompetence lëndore qe të gjykoje çështjen kur sipas dispozitave të KPP nuk mund të vërtetohet se cila gjykatë ka kompetence territoriale për të gjykuar një çështje të tillë. Situatat e tilla janë kur dikush që nuk ka vendbanim në Kosovë kryen vepër penale në botën e jashtme.

3. Kompetenca e deleguar ( forum delegacionis)
Kriter i tretë i jashtëzakonshëm i përcaktimit të kompetencës territoriale është ai përmes delegimit. Kompetenca e deleguar është një formë e bartjes se kompetencës territoriale prej një gjykatë në gjykatën tjetër. Kështu, ne vend të gjykatës me kompetence territoriale e cila është e penguar të veprojë, caktohet gjykata tjetër me kompetence lëndore por pa kompetence territoriale ne mënyrë qe të zhvilloje procedurë penale.
Shkaqet të cilat sjellin deri të delegimi i kompetencës ndahen në dy grupe: □ Në grupin e parë bëjnë pjesë shkaqet juridike ose reale, të cilat kur ekzistojnë domosdo sjellin deri të delegimi i kompetencës. Si shkak i tillë mund të jetë rasti kur në një gjykatë nuk mund të formohet trupi gjykues për shkak të përjashtimit të gjyqtarëve ase për shkak të numrit jo të mjaftueshëm të gjyqtarëve, kurse si shkaqe reale mund të llogariten rastet e fuqisë madhore, siç janë: tërmeti, vërshimet etj. □ Në grupin e dytë bëjnë pjesë një varg shkaqesh të cilat lidhen me sigurinë publike, cenimin e lirisë ose vullnetit të personave që marrin pjesë në procedurë. Të tilla shkaqe janë gjendja e luftës, apo gjendja e jashtëzakonshme ose kur procedurën gjyqësore e karakterizon gjendje e atillë e cila nuk i garanton të pandehurit dhe pjesëmarrësve tjerë të procedurës proces të rregullt gjyqësor për një gjykim të drejtë dhe publik, brenda një afati të arsyeshëm, nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme etj.
Në çdo rast kur gjykata është e penguar të veprojë ajo duhet ta njoftojë menjëherë gjykatën drejtpërdrejtë me të lartë e cila për gjykimin e çështjes cakton gjykatën tjetër për të vendosur.

Kompetenca Personale
Kompetenca personale përcaktohet ne baze të cilësive të kryesit të veprës penale. Te ne kjo kompetence vjen në shprehje vetëm ne rastet kur i pandehuri është ushtarak dhe nëse mituri kryen vepër penale. Ne raste të tilla kompetent është gjykata ushtarake dhe gjyqtari për të mitur ose trupi gjykues për të mitur pranë gjykatës kompetente
Kompetenca funksionale
Kjo kompetencë caktohet në bazë të llojit të veprimeve dhe punëve qe ushtrohen në një gjykatë. Kjo kompetence përcakton se kush dhe në cfare përbërje duhet të veproje brenda një gjykate. Ajo është e drejtë dhe detyrë e gjykatës që në përbërje individuale apo kolegjiale të zhvilloje ndonjë veprim ose disa veprime procedurale.
Kështu, ne kuadër të gjykimit në shkallë e parë vepron gjyqtari i procedurës paraprake, kryetari i trupit gjykues, trupi gjykues, kolegji gjyqësor etj.

VLERESIMI I KOMPETENCES
Gjykata qe zhvillon procedurën duhet, në çdo rast, të shikojë se ka apo jo kompetence për gjykimin e çështjes. Për kompetencën lëndore gjykata duhet të kujdeset gjate gjithë rrjedhës së procedurës penale, ndërsa për kompetencën territoriale deri të forma e prerë e aktakuzës.
Edhe në njërin edhe tjetrin rast gjykata duhet ta shpallë veten jokompetente, e pasi aktvendimi të marrë formën e prere lëndën ia dërgon gjykatës kompetente.
Por, edhe lidhur me këtë çështje janë paraparë përjashtime:
Një përjashtim i referohet rastit kur për gjykimin e çështjes penale është kompetente gjykata e rangut më të ultë. Kështu, nëse procedurën e ka filluar gjykata më e lartë kurse për gjykimin e ceshtjes është kompetente gjykata me e ultë, ajo vetë do ta zhvilloje procedurën.
Përjashtimi tjetër i referohet marrjes së formës së prerë të aktakuzës. Pasi aktakuza merr formën e prerë gjykata nuk mund të shpallet jokompetente në pikëpamje territoriale dhe palët nuk mund të paraqesin kundërshtim për shkak të moskompetencës territoriale.
Mosrespektimi i kompetencës lëndore është shkelje esenciale e dispozitave të procedurës.

Konflikti i kompetencës
Gjatë ushtrimit të kompetencave mund të lindin konflikte midis gjykatave. Konflikti i kompetencës ekziston atëherë kur dy ose me shumë gjykata konsiderojnë se kanë kompetence lëndore e territoriale apo konsiderojnë se u mungon kompetenca e tillë. Konflikti mund të jete pozitiv dhe negativ.
Konfliktin e kompetencës e zgjidh gjykata drejtpërdrejti më e lartë. Para se të vendos për konfliktin gjykata kërkon mendimin e prokurorit. Kundër një aktvendimi të tillë nuk lejohet ankesë.

Ndihma Juridike
Kur paraqitet nevoja që të ushtrohet ndonjë veprim procedural jashtë territorit të gjykatës, ajo duhet të kërkojë ndihme juridike, duke ju drejtuar me letër-porosi gjykatës apo organit tjetër shtetëror. Organi publik posa ta pranoj është i detyruar të veprojë sipas saj. Organet duhet ti dorëzojnë të dhënat kur ato janë të nevojshme për zhvillim të procedurës.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Kollokviumi i dyte

PALËT PROCEDURALE- PENALE
Cilësinë e palës proceduralo- penale e ka paditësi i autorizuar dhe i pandehuri.

PADITESI I AUTORIZUAR
Cilësinë e paditësit të autorizuar e ka :
Prokurori publik,
Paditësi subsidiar dhe
Paditësi privat.

Prokuroria publike
Prokuroria publike është organ kushtetues. Kosova ka Prokurorinë Publike të Kosovës dhe zyrat për prokurori publike të qarkut dhe të komunës. Prokuroritë ushtrojnë detyrat ne përputhje me ligjin.
Prokuroria publike është organ i pavarur përgjegjës për zhvillimin e hetimeve, ushtrimin e ndjekjes penale ndaj personave përgjegjës për vepra penale. Prokuroria është organ i pavarur, çka do të thotë se është e ndaluar ndërhyrja ne punën e prokurorisë publike.
Sipas KPP, në aspektin teorik, kompetencat e prokurorit publik mund të klasifikohen në dy grupe:
-Grupi i parë i kompetencave është shumë i përgjithësuar dhe ai i referohet të ashtuquajturës kompetencë themelore të prokurorit publik e cila konsiston, të thuash në përgjithësi, në hetimin e veprave penale dhe ndjekjen e kryerësve të tyre;
-Grupi i dytë i kompetencave i referohet në mënyrë më konkrete kompetencave të prokurorit publik. Ky grup i kompetencave u referohet konkretisht veprave penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare ose me propozimin e të dëmtuarit.
Në këtë grup të kompetencave, sipas KPP, hyjnë: □ Ndërmarrja e masave të nevojshme për zbulimin e veprave penale dhe gjetjen e kryerësve të tyre dhe ndërmarrja e veprimeve hetimore deri sa zbaton apo mbikëqyr hetimet në procedurën penale paraprake; □ Paraqitja dhe prezantimi i aktakuzës apo propozimakuzës para gjykatës kompetente □ Paraqitja e ankesës kundër vendimeve gjyqësore që nuk kanë marrë formë të prerë dhe paraqitja e mjeteve të jashtëzakonshme juridike kundër vendimeve gjyqësore të formës së prerë; □ Kryerja e punëve tjera dhe ushtrimi i veprimeve të tjera të përcaktuara me ligj.
Përveç kësaj prokurori publik ka detyre ti përcjell dhe studioj dukuritë e dëmshme shoqërore dhe jep propozime për parandalimin e dukurive negative.
Prokuroria publike është ndërtuar ashtu qe prokuroria e rangut me të larte ka mundësi ti jep udhëzime dhe rekomandime prokurorisë publike të rangut me të ulte.
Bazuar në zgjidhjet e ofruara në legjislacionin proceduralo- penal në fuqi, mund të konkludohet se rregullimi i prokurorisë publike bazohet në këto parime:
1. Parimi i hierarkisë.- Ky parim në esencë nënkupton varësinë e prokurorisë publike më të ultë nga prokuroria publike e rangut më të lartë. Hierarkia është: e jashtme dhe e brendshme.
Parimi i hierarkisë së jashtme ka të bëj me rregullimin e raporteve ndërmjet prokurorive publike të hallkave të ndryshme. Sipas këtij parimi raporti ndërmjet prokurorisë publike të rangut më të ultë dhe prokurorisë publike të rangut më të lartë është rregulluar në atë mënyrë që prokuroria publike e rangut më të lartë mund të ndikojë në punën e prokurorisë publike të rangut më të ultë duke dhënë udhëzime se si duhet vepruar në rastin konkret.
Parimi i hierarkisë së brendshme nënkupton rregullimin e brendshëm të një prokurorie publike. Sipas këtij parimi në krye të prokurorisë publike është prokurori publik i cili koordinon punën e prokurorëve publik brenda prokurorisë. Ata gjithashtu duhet të veprojnë sipas udhëzimeve të cilat i jep prokurori publik i asaj prokurorie;
2. Parimi i devolucionit.- Ky parim nënkupton të drejtën e prokurorit publik më të lartë që të ndërmerr dhe drejtpërdrejtë vet t’i ushtrojë punët nga kompetenca e prokurorit publik më të ultë.
3. Parimi i substitucionit.- Ky parim nënkupton të drejtën e prokurorit publik më të lartë që ushtrimin e funksionit të ndjekjes penale dhe kryerjen e disa veprimeve rreth një çështje penale konkrete ta bartë prej një prokurorie publike në prokurorinë tjetër publike të të njëjtit rang.
4. Parimi i vendosjes në mënyrë monokrate.- Ky parim nënkupton të drejtën e prokurorit publik që mvetësisht (vete) ti ushtrojë të gjitha punët rreth ndjekjes së një çështje penale konkrete në kuadër të një prokurorie publike. Prokurori publik i një prokurorie mundet vet ta kryej funksionin e ndjekjes në një çështje penale konkrete, ose atë t’ia besoj njërit prej kolegëve të tij të asaj prokurorie.
Ekziston prokuroria publike komunale, e qarkut dhe ajo e Kosovës.
Ne krye të prokurorisë qëndron prokurori publik dhe pas tij vijnë zëvendësprokuroret.
Kushtet për emërimin e tyre janë të ngjashme me ato të gjyqtareve. Kompetenca territoriale caktohet ngjashëm si dhe të gjyqtaret. Ajo shtrihet ne territorin e prokurorisë publike ne të cilën është emëruar.
Prokurori mundet vet ti ndërmarrë hetimet ose këtë ia mundëson policisë gjyqësore.
Prokurori publik ne procedurën pranë gjykatës se shkalles se pare mund të tërhiqet nga ndjekja deri ne përfundim të shqyrtimit gjyqësor.

PADITESI SUBSIDIAR
Prokurori publik ka detyre qe të ndjek kryesit e veprave penale qe ndiçen sipas detyrës zyrtare. Ai do ta bej ndjekjen kur vjen ne përfundim se janë plotësuar kushtet për ndjekje.
Mirëpo, gjate vlerësimit të kushteve për ndjekje prokurori publik mund të vije ne përfundim se, ne rastin konkret, kushtet e tilla nuk janë plotësuar, kështu qe ai nuk e fillon ndjekjen fare. Për të njëjtat arsye prokurori mund të tërhiqet nga ndjekja e filluar. Ne këtë drejtim, ligjvënësi ka parapare mundësinë qe kur prokurori publik pezullon, pushon ose shmanget nga ndjekja me arsyetim se nuk janë plotësuar kushtet për ndjekje ose është tërhequr nga ajo, i dëmtuari te paraqitet si paditës subsidiar.
Pra, si paditës subsidiar mund të paraqitet vetëm pala e dëmtuar. Ne mungesë të tij ndjekjen mund ta bënë të afërmit e tij. Kjo ndodhe nëse i dëmtuari vdes pas afatit për paraqitjen e kërkesës. Natyrisht, për paraqitjen e kërkesës duhet të behet njoftimi nga ana e prokurorit. Njoftimi duhet të behet ne afat prej 8 ditësh nga dita kur prokurori publik është tërhequr nga ndjekja.
Po qe se i dëmtuari nuk është njohur fare nga prokurori e gjykata, afati për të paraqitur kërkesën është tre muaj nga dita e tërheqjes se prokurorit. Kur mësohet se vepra penale ndiqet sipas padisë private, propozimi për ndjekje konsiderohet si padi private.
Përndryshe paditësi subsidiar ka të drejte qe gjate gjithë fazave të procedurës të ve ne dukje të gjitha faktet dhe të propozoje prova të rëndësishme për vërtetimin e veprës penale, për zbulimin e kryesit dhe vërtetimin e kërkesës pasuroro- juridike.
Ai ka të drejte ti bej pyetje të akuzuarit, dëshmitarëve dhe eksperteve, të bëj vërejtje dhe të jep shpjegime për deklarimet e tij.
Kur prokurori tërhiqet nga aktakuza ne shqyrtimin gjyqësor, i dëmtuari duhet të deklarohet menjëherë se a e vazhdon ndjekjen. Kur ai nuk është i pranishëm ne shqyrtimin gjyqësor konsiderohet se nuk e dëshiron ndjekjen.
Me qellim të evitimit të situatave të padëshiruara të cilat nuk lidhen me fajin e të dëmtuarit, ligjvënësi ka parapare mundësinë qe kryetari i trupit gjykues të lejoje kthimin ne gjendjen e mëparshme. Paditësi subsidiar i ka të gjitha të drejtat qe i ka prokurori publik, përveç atyre qe ky i fundit i ka si organ shtetëror i pushtetit.
Nëse paditësi subsidiar është i mitur ose person qe është i privuar nga zotësia e veprimit, përfaqësuesi i tij ligjor është i autorizuar qe ti jap të gjitha deklaratat dhe të ndërmarrë të gjitha veprimet për të cilat është i autorizuar paditësi subsidiar.
Ka një përjashtim nga ky rregull, e ky ka të bej me paditësin qe ka mbushur moshën 16 vjeçare. Atij KPP ia njeh mundësinë qe vet të bej deklarata dhe të ndërmarrë veprime ne procedurë.

PADITËSI PRIVAT
Është thënë se pjesa dërmuese e veprave penale ndiçen sipas detyrës zyrtare nga prokurori publik, i cili ndjekjen e ushtron ne interes të përgjithshëm.
Megjithatë, me KPP janë parapare disa vepra penale, ndjekja e të cilave është parapare të behet me padi private. Këto janë vepra penale të cilat janë të një shkalle të vogël të rrezikshmërisë shoqërore, por kjo mundësi është parapare edhe për shkak të raporteve familjare e shoqërore qe mund të ekzistojnë ne mes të të pandehurit dhe të dëmtuarit.
Kjo nuk do të thotë se shteti nuk është i interesuar për ndjekjen e atyre veprave përkundrazi, deri sa janë inkriminuar, shteti ka interes për luftimin e tyre.
Lënien e çështjes se ndjekjes nen interesin e të dëmtuarit është bere për shkaqe të lartcekura, ashtu qe ai çmon interesin e tij për këtë. Kjo nga se ne disa raste ndjekja shkakton dem me të madh se vepra penale.
Padia private i paraqitet gjykatës kompetente brenda 3 muajve prej ditës kur i dëmtuari ka mësuar për kryerjen e veprës penale dhe kryesin. Nëse i dëmtuari është orientuar për ndërmjetësim te ndërmjetësi i autorizuar, afati fillon të ece nga dita kur procesi i ndërmjetësimit përfundon pa sukses. Nëse arrihet pajtimi ne ndërmjetësin i dëmtuari e humb mundësinë e paraqitjes se padisë.
I pandehuri mund të paraqes padi kundër të dëmtuarit nëse ai ia ka kthyer ofendimin. Këtë të drejte ai mund ta paraqes deri ne përfundim të shqyrtimit kryesor dhe gjykata do ti bashkoj lendet. Kallëzimi penal i ushtruar lidhur me rastin mund të konsiderohet padi private, kurse ndjekja për atë vepër behet me padi private. Ne emër të fëmijës dhe personit me pazotësi veprimi mund ta paraqes përfaqësuesi i tij ligjor.
Padia private mund të paraqitet edhe pas vdekjes se paditësit privat. Ne këto raste është bashkëshorti, përfshire edhe ai jashtëmartesor, prindërit, vëllezërit e motrat etj., mund ta paraqesin padinë.
Nëse me vepër penale janë dëmtuar me shume se një person atëherë ndjekja mund të ushtrohet me padinë e cilitdo prej atyre personave.
Paditësi privat me deklaratën e paraqitur ne gjykate, deri ne përfundim të shqyrtimit gjyqësor, mund të tërheq padinë e tij, por ne atë rast ai humb të drejtën e paraqitjes se serishme të saj.
Tërheqja nga padia private mund të behet edhe ne mënyrë të heshtur (kur paditësi privat nuk paraqitet ne shqyrtim gjyqësor).
Gjykata, për shkaqe të arsyeshme, lejon kthimin ne gjendje të mëparshme. Kundër aktvendimit me të cilin lejohet kthimi ne gjendje të mëparshme nuk mund të paraqitet ankese. Paditësi privat ka të drejte qe ti vej ne pah të gjitha faktet dhe të propozoje provat për të vërtetuar ekzistimin e veprës penale dhe të kryerësit të saj. Kështu, ne shqyrtimin gjyqësor ka të drejte të propozoje prova, ti bej pyetje të akuzuarit, dëshmitarëve dhe eksperteve, të bej vërejtje ne deklaratat e tyre etj.

I PANDEHURI
I pandehuri është subjekt kryesor i procedurës penale ndaj e cilit është drejtuar kërkesa proceduralo- penale. Si subjekt procedural ka disa të drejta dhe detyrime, ndërsa ndaj tij, nën kushte të caktuara me ligj mund të zbatohen edhe disa masa shtrënguese.
Ai e ushtron funksionin e mbrojtjes dhe ka pozite të barabarte me paditësin, sepse për të vlen prezumimi i pafajësisë.
Varësisht nga rrjedha e procedurës penale përdoren disa terme për të pandehurin:
I dyshuar është personi për të cilin ka dyshime, por ndaj tij nuk është filluar procedura penale.
I pandehur- personi ndaj të cilit është filluar procedura penale.
I akuzuar është personi kundër të cilit aktakuza ka marre formë të prerë.
I dënuar është personi kundër të cilit është shqiptuar aktgjykimi i formës së prerë.
Cilësinë e të pandehurit mund ta fitoje çdo person fizik qe ka moshe të caktuar dhe qe posedon aftësinë për të vepruar dhe i cili është i përgjegjshëm. Ai duhet të ketë moshën mbi 14 vjeçare.
Për zhvillim të procedurës penale është e nevojshme të behet individualizimi i personit të pandehur. Dy persona nuk mund të akuzohen për një vepër të cilën ka mundur ta kryeje vetëm njeri.
I pandehuri ka disa obligime:
Obligimi themelor i tij është qe ti përgjigjet thirrjes, ne të kundërtën do të shoqërohet me dhune.
I pandehuri nuk merret ne pyetje qe të fitohet pohimi i tij, por me qellim qe të njoftohet mbi bazën e aktakuzës dhe ti mundësohet mbrojtja.
Ai nuk ka obligim qe të deklarojë.
Rrjedhimisht, organi i procedurës, konform dispozitave të KPP, para çdo marrje në pyetje, të pandehurin duhet ta informojë për:
Veprën penale për të cilën akuzohet;
Të drejtën për të heshtur dhe për të mos u përgjigjur në asnjë pyetje, përveç informacionit mbi identitetin e tij;
Të drejtën në përkthim falas nëse ai nuk e kupton ose flet gjuhën në të cilën zhvillohet procedura;
Të drejtën në ndihmë të mbrojtësit dhe konsultimit me të para dhe gjatë marrjes në pyetje;
Faktin se deklarimi i tij mund të përdoret si provë para gjykatës dhe faktin se ai mund të kërkojë marrjen e provave për mbrojtjen e tij.
Ligjvënësi ka përcaktuar se gjatë marrjes në pyetje duhet të respektohet plotësisht dinjiteti i të pandehurit. Në këtë drejtim, gjatë çdo marrje në pyetje të tij KPP ndalon:
Keqtrajtimin, shkaktimin e lodhjes, ndërhyrjet fizike, përdorimin e drogës, torturës, shtrëngimin ose hipnotizimin;
Kanosjen dhe format tjera të dhunës të ndaluara me ligj;
Premtimet në kundërshtim me ligjin dhe ndërmarrjen e veprimeve të cilat dobësojnë kujtesën dhe aftësinë për të kujtuar.
Si subjekt themelor i procedurës penale i pandehuri i ka këto të drejta: • Të deklarohet për veprën penale me të cilën ngarkohet dhe për faktet të cilat i referohen asaj vepre; • Ti marrë në pyetje dhe të propozojë marrjen në pyetje të dëshmitarëve dhe ekspertëve dhe • Të atakojë vendimin gjyqësor me ankesë dhe me mjetin e jashtëzakonshëm juridik.
Në dobi të të pandehurit është paraparë edhe ndalesa reformation in peius, e cila i mundëson atij që lirisht ta përdorë mjetin juridik kundër vendimit gjyqësor, pa frikë se me ankesë do të keqësojë pozitën e vet, dhe beneficium cohaesionis si lehtësi që favoret që i kanë nxjerrë të bashkakuzuarit të vlejnë edhe për të, pa marrë parasysh se ai ka lëshuar afatin e marrjes së veprimit nga i cili janë nxjerur ato favore.
Më në fund, KPP ka paraparë institutin e kompensimit të dëmit nëse do të vinte deri të situata që me vendim gjyqësor të dënohet personi i pafajshëm.

MBROJTESI I TE PANDEHURIT
- E drejta e të pandehurit që të mbrohet është e drejta e tij me e rëndësishme.
- I pandehuri mund të mbrohet vet ose me ndihmën e mbrojtësit.
- Sigurimi i mbrojtjes ligjore është një e arrire e madhe dhe e rëndësishme.
- I pandehuri ka të drejte ne mbrojtës ne të gjitha fazat e procedurës. Për mbrojtës mund të angazhohet vetëm avokati. Mbrojtja me avokat arsyetohet me faktin se i pandehuri nganjëherë është person laik, por edhe nga fakti se ai gjendet ne gjendje të veçante shpirtërore. Mbrojtësin, nën kushte të caktuara mund ta zëvendësoje praktikanti i avokatisë, por ne të shumtën e rasteve, kërkohet qe ai ta ketë të kryer provimin e judikaturës.
Zgjedhja dhe caktimi i mbrojtësit është e drejte e të pandehurit. Mbrojtësin të pandehurit mund t’ia caktoje edhe gjykata ose përfaqësuesi i tij ligjor, bashkëshorti etj.
Kur është ne pyetje mbrojtja obligative, kur atë nuk e ka caktuar pala, atë e cakton gjykata (Kryetari i gjykatës ose organi kompetent).
Një i pandehur mund të ketë deri në tre mbrojtës, por konsiderohet e mjaftueshme kur ne shqyrtim merr pjese vetëm njeri. Ne raste kur i pandehuri ka dy mbrojtës ata merren vesh për aspektet e mbrojtjes. Pra nuk lejohet përsëritja.
Ne të drejtën tone njihen tri lloje të mbrojtjes: mbrojtja obligatore, mbrojtja për të varfër dhe mbrojtja fakultative.
Mbrojta është obligatore në situatën kur procedura penale nuk mund të zhvillohet pa mbrojtës. Në këtë rrjedhë, sipas KPP i pandehuri duhet të ketë mbrojtës:
Nga marrja në pyetje për herë të parë kur i pandehuri është memec, i shurdhër ose shpreh shenja të çrregullimeve ose paaftësisë mendore dhe kështu është i paaftë që të mbrohet vetë me sukses;
Gjatë marrjes në pyetje në paraburgim dhe gjatë kohës deri sa ai gjendet në paraburgim;
Nga ngritja e aktakuzës kur aktakuza është ngritur kundër tij për vepër penale për të cilën mund të shqiptohet dënimi me të paktën tetë vjet burgim dhe
Në procedurë sipas mjeteve të jashtëzakonshme juridike kur i pandehuri është memec, i shurdhër ose shprehë shenja të çrregullimeve ose paaftësisë mendore ose i është shqiptuar dënimi me burgim afatgjatë.
Më tutje, mbrojtja është obligatore edhe:
Në procedurën për të mitur;
Në procedurën e veçantë të shqiptimit të masës së sigurimit për mjekim të detyrueshëm psikiatrik dhe ruajtje që nga momenti kur prokurori publik të paraqesë propozimin për shqiptimin e kësaj mase;
Kur të akuzuarit i cili nuk ka mbrojtës duhet ti dorëzohet aktgjykimi me të cilin i është shqiptuar dënimi me burgim efektiv, kurse dorëzimi nuk mund të bëhet në adresën e mëparshme të tij.
Ne rastet tjera mbrojtja është fakultative.
Mbrojtja për të varfër ekziston atëherë kur i pandehuri nuk ka mundësi qe vet ti paguaj shpenzimet e procedurës. I pandehuri duhet të njoftohet mbi të drejtën e mbrojtjes me mjete publike para se të merret ne pyetje për here të pare.
I pandehuri ka të drejte qe ne vend të mbrojtësit të caktuar nga gjykata të caktoje vet mbrojtës tjetër. Ne raste të tilla mbrojtësi shkarkohet. Vendimin për këtë e merr gjyqtari i procedurës paraprake apo trupi gjykues, e ne procedurën e ankimit kryetari i kolegjit. Mbrojtësi ka të drejte qe ne procedure ti ndërmarrë të gjitha veprimet të cilat mund ti ndërmarrë i pandehuri.
Ne këtë drejtim ai i ka këto autorizime:
Të komunikojë lirshëm me të pandehurin. Pra ai ka të drejtë të asistojë me rastin e marrjes në pyetje të tij dhe të marrjes së provave tjera;
Të propozojë prova për vërtetimin e fakteve të rëndësishme dhe ti shikojë shkresat e lëndës;
Pas përfundimit të hetimit, ai ka të drejtë ti shikojë, kopjojë dhe fotografojë të gjitha shkresat dhe provat materiale me të cilat disponon gjykata;
Me lejen e prokurorit publik mbrojtësi ka të drejtë të shikojë, fotografojë shkresa, libra, dokumente, fotografi dhe objekte tjera materiale në zotërim, ruajtje ose kontroll të cilat prokurorit i nevojiten për qëllime të seancës për konfirmim të aktakuzës ose të shqyrtimit gjyqësor e që janë marrë nga i pandehuri ose kanë qenë pronë e tij.
Tu drejtojë pyetje të pandehurit, dëshmitarëve dhe ekspertëve;
Për punën që kryen mbrojtësit i takon shpërblimi sipas tarifës mbi shpërblimin e avokatëve.
Mbrojtësi ka për detyrë që me ndërgjegje ti mbrojë interesat e të pandehurit dhe të ruaj si fshehtësi krejt çka ka dëgjuar nga i pandehuri;
Mbrojtësi, po ashtu, është i detyruar që të paraqesë vetëm të dhëna të vërteta mbi faktet, ndërsa ka të drejtë të heshtë dhe të mos i paraqesë faktet të cilat e rëndojnë të pandehurin.
Më në fund, duhet theksuar se veprimet e mbrojtësit duhet tu shërbejnë interesave të të pandehurit. Kur ky i fundit nuk është dakord me ndonjë veprim të mbrojtësit, ka të drejtë të zhvleftësojë veprimin me deklarim të shprehur. Natyrisht, deklarimi i tillë duhet të shprehet para se të ketë marrë vendim organi i procedurës lidhur me atë veprim, ndryshe ai nuk ka efekt.

I DËMTUARI
Pjesa me e madhe e veprave penale kane për pasoje dëmtimin e personave ndaj të cilëve janë kryer. Ky dem mund të jete material, shëndetësor apo moral.
Personi i dëmtuar me vepër penale ka të drejte të kërkojë procedimin e fajtorit. Ne këtë drejtim ai paraqitet ne cilësi të paditësit subsidiar apo privat. Kur i dëmtuari është i mitur ose person i paafte për të kryer veprime, është përfaqësuesi ligjor apo ai i autorizuar qe i ndërmerr veprimet e duhura.
Kur është në pyetje institucioni i përfaqësimit, vlen të theksohet fakti se i dëmtuari, përkundër nevojës që mund të ketë për përfaqësim ligjor, mbetet i detyruar që të përfaqësohet nga përfaqësuesi i autorizuar në këto raste:
Kur është fëmijë ose i mitur;
Kur është në marrëdhënie familjare me të pandehurin;
Kur procedura zbatohet për vepra penale të caktuara, psh., për ato kundër integritetit seksual etj.;
Kur i dëmtuari ka çrregullime ose paaftësi mendore dhe
Kur gjykata çmon se i dëmtuari është person i pazoti për tu mbrojtur dhe i nevojitet ndihma përfaqësuesit të autorizuar.
I dëmtuari në procedurë penale i ka këto të drejta:
Të paraqesë propozimin për ndjekje. Propozimin në fjalë i dëmtuari ia paraqet prokurorit publik për veprat penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare.
Të propozojë fakte dhe prova me rëndësi për vërtetimin e veprës penale, për gjetjen e kryerësit të veprës penale dhe për vërtetimin e kërkesës pasuroro- juridike.
Ti parashtrojë pyetje të pandehurit, dëshmitarëve dhe ekspertëve, të bëj vërejtje dhe të jep sqarime lidhur me provat, të japë deklarata tjera dhe të paraqesë propozime.
Të shikojë procesverbalin, shkresat dhe sendet të cilat shërbejnë si provë në procedurë penale;
I dëmtuari dhe përfaqësuesit e tij proceduralë kanë të drejtë ti shikojnë, kopjojnë, fotografojnë shkresat dhe provat materiale që i disponon gjykata ose prokurori publik kur kjo është në interesin juridik të tyre.
Mund të ushtrojë ankesë kundër aktgjykimit të gjykatës sa i përket sanksioneve penale për veprat penale kundër jetës dhe trupit, kundër integritetit seksual, kundër sigurimit të trafikut publik dhe për shpenzimet e procedurës;
Në fund, i dëmtuari ka të drejtë të kërkojë që në procedurë penale të zgjidhet kërkesa pasuroro juridike.

PËRFAQËSUESIT PROCEDURAL
Ne procedurën penale, ne anën e të dëmtuarit, nën kushte të caktuara ligjore mund të paraqitet përfaqësuesi procedural, i cili me efekt të plotë ushtron veprimet procedurale.
Njihen:
përfaqësuesit ligjor dhe përfaqësuesit procedurale.
1. Përfaqësuesi ligjor
Përfaqësuesi ligjor është person i cili ne procedure penale vepron ne emër të personit të përfaqësuar, i cili ka të drejte qe ne procedure ti jap të gjitha deklaratat dhe ti kryej të gjitha veprimet të cilat ai ka autorizime ti kryej. Kështu, përfaqësues ligjor është prindi për të miturin dhe kujdestari për personin me pazotësi veprimi.
Përfaqësues ligjor i të dëmtuarit mund të paraqitet edhe bashkëshorti, fëmijët, prindërit, prindi adoptues, vëllezërit dhe motrat. Mungesa e përfaqësuesit ligjor në shqyrtim gjyqësor konsiderohet shkelje esenciale e dispozitave të procedurës penale.
2. Përfaqësuesi i autorizuar
Përfaqësuesin e autorizuar e angazhon pala proceduralisht e aftë, apo përfaqësuesi ligjor i palës së paafte, të cilët dëshirohen të lirohen nga pjesëmarrja ne procedure dhe dëshirojnë të përfaqësohen ne mënyre profesionale.
Përfaqësues i autorizuar mund të jete çdo person qe ka zotësinë për të vepruar. Ai mund të jete edhe avokat.
Ndihmësit procedurale
Ndihmës procedurale janë:
1. Procesmbajtësit- Janë persona qe mbajnë procesverbalin. Ne procesverbal shënohen të dhënat lidhur me organin e procedurës, fakti se palës i janë bere njoftimet e duhura dhe të dhënat mbi natyrën e veprimit të ushtruar, të dhënat se a janë bere fotografime, plane, skica etj.
2. Stenografistët.- Prokurori publik, gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues , përkundër faktit se të dhënat e caktuara janë shënuar në procesverbal, mund të urdhërojnë që veprimi i caktuar procedural ose shqyrtimi gjyqësor, gjegjësisht një pjesë e tij të stenografohet me dorë ose me makinë stenografike.
3. Përkthyesit.- Përkthyes janë personat të cilët me kërkesë të organit të procedurës përkthejnë në gjuhë zyrtare të gjykatës deklaratat e paraqitura në ndonjë gjuhë tjetër dhe anasjelltas si dhe dokumentet e caktuara. Përkthyesi mund të ketë cilësinë e personit të punësuar në gjykatë ose mund të angazhohet ad hoc për një rast konkret.
4. Regjistruesit teknik- xhiruesit.- Regjistruesi teknik, në mbështetje të urdhrit të prokurorit publik, gjyqtarit të procedurës paraprake ose kryetarit të trupit gjykues, si rregull, regjistron marrjen në pyetje të personit të caktuar. Incizimi zakonisht bëhet në video ose audio incizim në përputhje me rregullat teknike dhe kërkesat e KPP.
5. Prindërit dhe të tjerët.- Prindërit, prindërit adoptues dhe kujdestari janë persona të cilët e shoqërojnë të miturin në të gjitha procedurat gjyqësore. Ata mund të detyrohen të marrin pjesë në procedurë nëse kjo çmohet të jetë në interes të të miturit. Në procedurë penale të të miturve merr pjesë edhe përfaqësuesi i organit të kujdestarisë me qëllim që të njoftohet me rrjedhën e procedurës.
6. Personeli gjyqësor.- Në gjykatë veprojnë, edhe bashkëpunëtorët profesional të cilët kryejnë punë profesionale si dhe personeli administrativ i cili kryen punë administrativo- teknike.
Personel administrativo- teknik konsiderohen: administratori, kontabilisti, personeli i sigurimit etj.

VEPRIMI PROCEDURALO- PENAL
Parashtresat janë dokumente qe përpilohen nga subjektet e procedurës penale. Ato pasqyrojnë veprimtarinë e organeve të procedurës.
Që parashtresat të jene të rregullta ato duhet ti plotësojnë disa kërkesa: □ Kërkesa e parë është se ato duhet të jene të kuptueshme dhe të përmbajnë të dhënat e nevojshme qe të mund të veprohet sipas tyre. Nëse ndodhë që parashtresa të ketë të meta, si rregull, thirret parashtruesi i saj dhe kërkohet nga ai që ti evitoj ato të meta. Kur parashtresës nuk i evitohen të metat, nëse me KPP nuk është paraparë ndryshe, gjykata e hedh poshtë atë. □ Kërkesa e dytë është se parashtresat duhet të përpilohen ne formën e paraparë ligjore. Ajo përpilohet me shkrim dhe nënshkruhet nga përpiluesi i saj ose personi i autorizuar prej tij. □ Parashtresa duhet të përmbaje shënimin mbi kohën dhe vendin e përpilimit të saj □ Kur parashtresa duhet ti dërgohet palës kundërshtare, ligjvënësi ka paraparë se ato duhet të dërgohen në kopje të mjaftueshme për gjykatën dhe palën tjetër. Në rast të kundërt thirret parashtruesi i saj që të sjellë kopjet e nevojshme. □ Nëse parashtruesi nuk respekton urdhrin atëherë gjykata bën shumëzimin, por duke i vendosur ato ne llogari të parashtruesit. Gjykata mund ta dënojë me gjobë mbrojtësin, të dëmtuarin, paditësin privat, paditësin subsidiar etj., i cili me parashtresë e ofendon gjykatën ose personin që merr pjesë në procedurë.
Aktvendimin e tillë e merr gjyqtari ose kolegji para të cilit është paraqitur parashtresa për ofendimin e bërë nga prokurori njoftohet prokurori publik më i lartë, kurse për atë të avokatit mbi dënimin e shqiptuar njoftohet Oda e Avokatëve.

Vendi i kryerjes së veprimeve proceduralo- penal
Vendi i përpilimit të parashtresave është i ndryshëm, gjë që varet nga subjekti procedural i cili e përpilon atë. Kështu, nëse parashtresën e përpilon prokurori publik, si rregull, vend i përpilimit është selia e prokurorisë. Kështu është edhe me gjykatën. Parashtresat, përjashtimisht, përpilohen edhe jashtë selisë së subjektit. Paditësi privat, i pandehuri etj., parashtresat i përpilojnë në vende të ndryshme.

Koha e kryerjes së veprimeve proceduralo- penal
Për përpilimin e parashtresave ligjvënësi ka paraparë afatet e caktuara. Afatet përbëjnë kohën e caktuar për përpilimin dhe dërgimin e parashtresës se caktuar nga ana e subjektit të procedurës penale. Nëse shkresa nuk përpilohet brenda afateve, si rregull, pala e humb të drejtën që atë ta paraqes sërish.

Afatet
Afatet mund të ndahen ne:
1. Afate ligjore dhe
2. Afatet gjyqësore.
Ligjore janë ato afate qe i cakton ligji (afati për ankesë). Afatet gjyqësore i cakton gjykata (afati i përmirësimit të ankesës).
3. Afatet prekluzive dhe
4. Afatet joprekluzive.
Afat prekluziv konsiderohet ai afat lëshimi i të cilit do të thotë humbje e të drejtës për paraqitje të serishme të parashtresës së tillë (afati për ankesë). Afat joprekluziv është afati lëshimi i të cilit nuk ka pasojë humbjen e mundësisë së paraqitjes së parashtresës (afati i përmirësimit të aktakuzës).
5. Afate të rrepta dhe
6. Afate të thjeshta.
Afatet e rrepta janë afatet ligjore të cilat nuk mund të zgjaten. Afatet e thjeshta kanë të bëjnë me afatet gjyqësore dhe si të tilla mund të zgjaten.
Afatet llogariten me orë, ditë, muaj dhe vite. Llogaritja e tyre behet sipas kalendarit të zakonshëm. Kështu, nuk llogaritet ora e dita në të cilën është bërë dorëzimi. Afati fillon të ecë orën ose ditën vijuese.
Afatet me muaj kalojnë me kalimin e ditës së fundit të muajit. Kur dita e fundit bie në ditë feste zyrtare ose të shtunën apo të dielën ose në ditë tjetër qe nuk punohet afati kalon në fund të ditës pasuese të punës.
Pala në favor të së cilës është vënë një afat ka të drejtë që të kërkojë shkurtimin e tij. Deklaratë të tillë mund të japë edhe i pandehuri. Kur parashtresa dorëzimi i të cilës është i lidhur me afat, për arsyet të mosdijes, i dërgohet gjykatës jokompetente para kalimit të afatit konsiderohet se është dorëzuar me afat.
Lëshimi i afatit mund të ketë efekte negative për ndonjërin nga pjesëmarrësit procedurale. Pasojat me të dëmshme shihen te rasti i lëshimit të afatit për paraqitjen e mjetit juridik. Po që se shkaqet janë të arsyeshme atëherë gjykata mund të lejojë rivendosjen e afatit.

Rivendosja e afatit ( restitutio in integrum ) .
Sipas KPP rivendosje të afatit mund të kërkojë: □ I pandehuri kur për shkaqe të arsyeshme ka lëshuar afatin për paralajmërimin e ankesës. Si shkaqe të arsyeshme konsiderohen fuqia madhore, fatkeqësia personale e familjare etj. Për kërkesën vendos kryetari i trupit gjykues. Kjo kërkesë, në parim, nuk pezullon ekzekutimin e aktgjykimit. □ Paditësi privat ose paditësi subsidiar kur për shkaqe të arsyeshme nuk ka mundur të paraqitet ne shqyrtim gjyqësor ose nuk ka mundur që me kohë ta lajmërojë gjykatën për ndërrimin e adresës. Shkaqet janë personale dhe fuqia madhore. Afati për ankesë është 8 ditë nga heqja e pengesës. □ I dëmtuari i cili nuk është thirrur me rregull ose është thirrur me rregull, por për shkaqe të arsyeshme nuk ka mundur të vijë në shqyrtim gjyqësor në të cilin është marrë aktgjykimi refuzues, për shkak se prokurori publik është tërhequr nga akuza.

SHKRESAT PENALE
Shkresat penale janë gjurme me shkrim të veprimeve proceduralo- penale të kryera në procedurë të cilat përpilohen sipas ligjit dhe kërkesave të procedurës penale.

LLOJET E PARASHTRESAVE PENALE
Parashtresat me natyre penale janë: □ aktet akuzuese dhe □ Vendimet gjyqësore □ Mjetet juridike dhe parashtresat tjera.

PROCESVERBALI
Procesverbali është shkresë përmes së cilës dokumentohet çdo veprim i kryer në procedure penale. Procesverbalin e shkruan procesmbajtësi i gjykatës, e kur veprimet merren nga prokurori procesmbajtësi i prokurorisë. Ne disa raste, KPP ka paraparë që procesverbali të ndërmerret nga personi i cili e kryen veprimin.
Procesverbalin e dikton personi i cili e kryen veprimin. Ne të shënohet emërtimi i organit para të cilit kryhet veprimi, emrat dhe mbiemrat e personave të pranishëm si dhe lëndën penale në të cilin zhvillohet veprimi. Procesverbali duhet ti përmbaje të dhënat thelbësore për zbatimin e veprimit të ushtruar. Kur veprimi nuk ka mundur të kryhet pa ndërprerje, në procesverbal shënohet dita dhe ora kur është bërë ndërprerja si dhe dita e ora kur veprimi hetimor është vazhduar.
Procesverbali duhet të mbahet me rregull. Në të nuk është e lejueshme të shlyhet, të shtohet e ndryshohet asgjë, kurse vendet e vijëzuara duhet të mbesin të lexueshme.
Nëse duhet ndryshuar diçka kjo duhet të behet në fund të procesverbalit dhe të vërtetohen nga të pranishmit. Procesverbalin e nënshkruan personi i cili merret në pyetje. Kur ai përmban me shume se një faqe personi i tille nënshkruan në secilën faqe.
Pastaj, procesverbalin e nënshkruan përkthyesi nëse ka pasur, dëshmitaret, e në rastin e kontrollimit edhe personi i cili kontrollohet. Ne rast se procesverbalin nuk e nënshkruan procesmbajtësi, atë e nënshkruajnë personat që marrin pjesë në procedurë.
Nëse personi që duhet të nënshkruajë procesverbalin është analfabetë ai në vend të nënshkrimit vë shenjen e gishtit tregues të dorës së djathtë. Kur gishti i tillë mungon, atëherë vihet shenja e gishtit tjetër, por shënohet se nga cili gisht rrjedh shenja.

Regjistrimet dhe transkripti i regjistrimeve me video dhe audio incizim
Regjistrimet në fjalë gjithashtu paraqesin formë përmes së cilës dokumentohet kryerja e veprimeve të caktuara procedurale. Pra, prokurori publik, gjyqtari i procedurës paraprake dhe kryetari i trupit gjykues mund të urdhërojnë që marrja ne pyetje të regjistrohet në video dhe audio incizim.
Në këtë drejtim kërkohet që:
□ Personi qe merret ne pyetje ne gjuhen qe ai e flet ose e kupton duhet të njoftohet se marrja ne pyetje e tij do të regjistrohet ne incizim audio vizual, kështu qe ai ketë mund ta kundërshtojë. Fakti i këtij njoftimi gjithsesi regjistrohet
□ Incizimi duhet të përmbaje të dhënat qe përmban procesverbali, njoftimin lidhur me çështjen penale etj.
□ Në rast ndërprerje gjatë marrjes ne pyetje, fakti dhe koha e ndërprerjes regjistrohet para se të përfundoj incizimi audio vizual.
□ Në fund personit të marrë në pyetje duhet ofruar mundësia qe të shtojë atë që dëshiron.
Krahas kësaj përpilohet edhe transkripti i cili duhet të përmbajë:
□ Faktin se marrja ne pyetje është regjistruar në mënyrë auditive dhe vizuale,
□ Emrin e personit që ka bërë regjistrimin.
□ Faktin se personi që merret në pyetje është njoftuar për këtë çështje.
□ Nëse incizimi është repredukuar.
□ Emrin e personit qe merr një kopje të incizimit dhe
□ Vendin ku ruhet incizimi.
Personat e autorizuar zyrtar mund të vendosin qe regjistrimi auditiv të zbatohet edhe ndaj personave të cilët nuk janë të pandehur.

PADIA PRIVATE
Është akt akuzues të cilin mund ta paraqesë paditësi privat. Është akt karakteristik për procedurën e shkurtër. Padia private duhet të përmbaje: □ emrin dhe mbiemrin e të pandehurit dhe shënimet personale kur dihen, □ përshkrimin e veprës penale, □ gjykatën e cila do të mbaje shqyrtimin, □ propozimin për provat që duhet marrë dhe □ propozimin që i pandehuri të shpallet fajtor.

Propozimi i arsyetuar i prokurorit publik për shqiptimin e masës edukative apo të dënimit ndaj të miturit
Është akt akuzues ne bazë të të cilit fillohet e zhvillohet procedura penale për të mitur. Propozimi duhet të përfshije: □ emrin dhe mbiemrin e të miturit, □ emërtimin ligjor të veprës penale, □ provat dhe rrethanat qe vërtetojnë kryerjen e veprës penale, □ informatat mbi raportet e mbledhura, përfshire anketat speciale dhe propozimin për shqiptimin e masës edukative ose të dënimit.
Këtë akt e përpilon prokurori dhe ai është rezultat i procedurës paraprake. Propozimi i paraqitet gjykatës kompetente në formë të shkruar. Ai dërgohet në kopje të mjaftueshme.

Propozimi i prokurorit publik për shqiptimin e masës trajtim i detyrueshëm psikiatrik
Ky akt akuzues paraqitet kur vlerësohet se i pandehuri ka kryer vepër penale në gjendje të paaftësisë mendore ose ne gjendje të aftësisë mendore të zvogëluar dhe nëse ekziston rrezik serioz qe i pandehuri të vazhdoje të kryej vepra penale.

Vendimet gjyqësore
Vendimet gjyqësore po ashtu janë të llojllojshme: aktgjykimi, aktvendimi mbi pushimin e masës edukative etj. Aktvendimet mund të merren gjate gjithë zhvillimit të procedurës penale. Përveç gjykatës merr edhe prokurori publik.

AKTVENDIMI
Është vendim gjyqësor me të cilin gjykata, si rregull, zgjidh çështjet procedurale, ne rend të pare çështjet qe kane të bëjnë me drejtimin e procedurës penale. I tille është aktvendimi mbi zbatimin e hetimeve, shtyrjen dhe ndërprerjen e shqyrtimit gjyqësor etj. Përjashtimisht, me aktvendim zgjidhet edhe c’eshtja kryesore. I tille është aktvendimi mbi pushimin e hetimeve.

AKTGJYKIMI
Aktgjykimi është akt gjyqësor me të cilin gjykata e zgjidh çështjen penale. Me të zgjidhen çështjet juridiko- penale dhe proceduralo- penale. Si rregull aktgjykimi i formës se prerë e ka fuqinë e ligjit ne çështjen konkrete. Përjashtim këtu bën aktgjykimi me të cilin refuzohet akuza.

URDHËRI
Urdhri si vendim gjyqësor përdoret për drejtimin e procedurës penale. Urdhër japin gjykatat dhe organet tjera. Urdhri nuk përmban fare arsyetim.
Urdhër i veçantë është: □ urdhëri për shoqërimin e të pandehurit, □ caktimin e shqyrtimit gjyqësor etj.

Marrja dhe komunikimi i vendimeve
Vendimet gjyqësore merren ne mënyrë
□ individuale dhe
□ kolegjiale.
Vendimi ne trup gjykues merret pas këshillimit dhe votimit dhe ai miratohet kur ai votohet nga shumica e anëtareve të trupit.
Kryetari i trupit gjykues kujdeset për shqyrtim të gjithanshëm të të gjitha çështjeve.. Kur votat ndahen votohet deri sa të arrihet shumica. Kur me rastin e votimit shtrohen disa çështje, fillimisht votohet për çështjet bazike e pastaj për çështjet me pak të rëndësishme. Kështu, nëse shtrohet për votim çështja e kompetencës dhe ajo e plotësimit të procedurës, se pari votohet për kompetencën e pastaj për të dytën.
Këshillimi dhe votimi mbahen në seancë të mbyllur dhe në të marrin pjesë vetëm anëtarët e trupit gjykues dhe procesmbajtësi. Vendimi i marre u komunikohet palëve gojarisht, e kur mungojnë u dërgohet kopja e vendimit.

Forma e prerë dhe ekzekutueshmëria
Procedura penale e filluar duhet të përfundoj me vendim gjyqësor. Vendimi merr formën e prere atëherë kur nuk mund të atakohet me ankesë ose ankesa ndaj tij nuk është e lejuar.
Vendimi gjyqësor merr formën e prere kur: palët kane hequr dorë nga mundësia e paraqitjes së ankesës, kur ka kaluar afati ligjor i ankesës, kur pas paraqitjes së ankesës ajo është tërhequr, kur ankesa është hedhur si e paafatshme ose e palejuar etj.
Ekzekutueshmëria e vendimeve
Vendimi para se të ekzekutohet duhet të marre formën e prerë. Ai behet ekzekutueshëm pasi të bëhet dorëzimi palës dhe kur për zbatimin e tij nuk ka pengesa ligjore. Vendimi behet i ekzekutueshëm pasi të kaloje afati për ankesë kur kundër tij nuk është paraqitur fare ankese, ose nga dita e heqjes dore prej ankesës. Çështjet që lidhen me ekzekutimin rregullohen me Ligjin për ekzekutimin e sanksioneve penale. Aktvendimi si rregull ekzekutohet pasi të marre formën e prerë. Urdhri, si rregull, ekzekutohet menjëherë dhe ai ekzekutohet nga organi që e ka marrë.

Disa lloje tjera të parashtresave
Si parashtresa numërohen edhe: Mjetet juridike, kundërshtimi, kërkesat e ndryshme etj.

Dërgimi I Parashtresave
Dërgimi i parashtresave , në parim ,bëhet me postë. Por, ato mund të dërgohen edhe nëpërmjet organit kompetent komunal, zyrtarit të organit qe ka nxjerre shkresën etj.
Shkresa, si rregull, i dërgohet organit të cilit i adresohet. Nëse personi i tillë nuk gjendet atëherë lihet njoftimi me shkrim të ndonjëri prej të afërmve të atij personi qe ai të gjendet në banesën e tij ditën e orën e caktuar. Kur ai edhe tani nuk gjendet shkresa i lihet kujdestarit të tij ose fqiut. Rrjedhimisht, ligjvënësi ka paraparë disa situata kur shkresa dërgohet personalisht. Kështu, të pandehurit personalisht i dërgohet thirrja për marrje në pyetje në procedurën paraprake. Të pandehurit që nuk ka mbrojtës personalisht i dërgohet aktakuza, propozimakuza, aktgjykimi etj.
Policëve shkresat u dërgohen përmes komandës së tyre. Dërguesi dhe marrësi i shkresës nënshkruajnë aktin e dorëzimit të shkresës. Këtu shënohet dita e dorëzimit. Kur marrësi nuk din shkrim- lexim ose refuzon ta nënshkruaj atë, dërguesi shënon datën e dërgimit me shënimin se është refuzuar nënshkrimi.
SHIKIMI I SHKRESAVE
KPP e rregullon edhe çështjen e shikimit të shkresave. Sipas këtij Kodi në asnjë faze të procedurës penale mbrojtësit nuk mund ti mohohet shikimi i shkresave lidhur me procesin e marrjes ne pyetje të pandehurit.
Mbrojtësi, pas përfundimit të hetimit ka të drejte edhe ti kopjoje shkresat e caktuara.
Përveç ne gjykatë mbrojtësi ka të drejte ti shikoj shkresat edhe në prokurori publike. Edhe këtu, varësisht nga rasti, lejohet kopjimi i shkresave të ndryshme.
Shikimi e kopjimit shkresave i lejohet edhe të dëmtuarit dhe përfaqësuesit të tij ligjor dhe me prokurë. Natyrisht këtu duhet të konstatohet interesi i padyshim i të dëmtuarit për ti shikuar ato shkresë.
Prokurori ose gjykata mund të refuzoj të dëmtuarin që ti shikoje shkresat, edhe pse është vërtetuar interesi i tij legjitim, nëse këtë e kërkojnë interesat e të pandehurit ose të personave të tjerë dhe ai interes tejkalon interesin e të dëmtuarit.

Masat për sigurinë e pranisë së të pandehurit në procedure penale, për pengimin e kryerjes së veprës penale dhe për sigurim të zhvillimit me sukses të procedurës penale
Këto masa hapin shtigje, apo krijojnë kushte për ndërmarrje të veprimeve procedurale përmes të cilave vërtetohen fakte relevante të rëndësishme për realizimin e qëllimit përfundimtar të procedues penale. Këto masa i shërbejnë realizimit të procedurës penale. Ne vazhdim do të flitet për masat e para.

Masat për sigurimin e të pandehurit ne procedure penale dhe pengim te kryerjes se veprës penale
Procedura penale zhvillohet me pjesëmarrjen e shume subjekteve procedurale. Që zhvillimi i procedurës penale të ketë rrjedhe normale dhe ne përputhje me afatet procedurale është parapare mundësia e ndërmarrjes së një sërë masash. Në mesin e këtyre masave bëjnë pjesë edhe ato me të cilat sigurohet prania e subjekteve procedurale në procedurë penale.
Si masa të tilla KPP konsideron:
Thirrjen,
Urdhërarrestin,
Premtimin e të pandehurit se nuk do të braktis vendqëndrimin,
Ndalimin për t’iu afruar vendit ose personit të caktuar,
Paraqitjen në stacionin policor,
Dorëzaninë,
Arrestin shtëpiak dhe
Paraburgimin.
Gjykata gjatë vendosjes se cilën masë do ta zbatojë duhet të marrë parasysh kushtet e përcaktuara për zbatimin e masës konkrete si dhe të mos zbatojë masë më të rëndë kur për arritjen e qëllimit mjafton të zbatohet masë më e lehtë.
1. THIRRJA
Thirrja është masa themelore dhe më e butë nëpërmjet se cilës sigurohet prania e personit të pandehur në procedure penale. Thirrjen të pandehurit ia dërgon gjykata.
Ajo dërgohet ne zarf të mbyllur, e cila duhet të përmbajë: □ emrin dhe adresën e gjykatës, □ emrin dhe mbiemrin e të pandehurit, □ përcaktimin e veprës penale me të cilën ngarkohet, □ vendin, ditën dhe orën kur i pandehuri duhet të paraqitet, □ njoftimin se thirret si i pandehur dhe paralajmërimin se për moslajmërim do të jepet urdhërarresti, □ vulën zyrtare dhe □ emrin e gjyqtarit që thërret,
Kur i pandehuri thirret për herë të parë njoftohet mbi të drejtën për të angazhuar mbrojtës.
Në mënyrë që të mos ketë pengesa në dërgimin e thirrjes KPP ka paraparë detyrën e të pandehurit qe të njoftoj gjykatën menjëherë nëse e ndërron vendqëndrimin. Për këtë detyrim i pandehuri njoftohet me rastin e marrjes ne pyetje për herë të parë, ose me rastin e dorëzimit të aktakuzës, propozimakuzës ose padisë private.
I pandehuri që nuk mund ti përgjigjet thirrjes për shkak të sëmundjes ose pengesës tjetër të paevitueshme, ai pyetet në vendin ku gjendet, ose dërgohet në ndërtesën e gjykatës ose në vendin tjetër, ose marrja në pyetje shtyhet.
2. URDHERARRESTI
Është masë për sigurimin e prezencës se të pandehurit në procedurë të cilën, me kërkesë të prokurorit publik, e lëshon gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues.
Urdhërarresti mund të lëshohet edhe me kërkesë të policisë kur ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepër penale, mund të fshihet ose ikë, asgjësojë e falsifikoje provat materiale, ndikon në dëshmitar, ekzistojnë supozimet se ai do të përsëris veprën penale etj. Kjo masë mund të jepet edhe në rastet kur i pandehuri nuk i është përgjigjur thirrjes së gjykatës. Urdhërarresti lëshohet me shkrim dhe përfshin: □ emrin dhe mbiemrin e personit, □ të dhënat tjera personale, □ përcaktimin e veprës penale, □ bazën mbi të cilën lëshohet urdhëri, □ vulën zyrtare dhe □ nënshkrimin.
Urdhërarrestin e ekzekuton policia. Në këtë rast atij i dorëzohet urdhëri dhe kërkohet nga ai që ta shoqërojë. Nëse i pandehuri refuzon shoqërimin, atëherë ai dërgohet gjyqtarit që ka lëshuar urdhrin forcërisht.
Kur urdhërarresti është lëshuar për polic ose rojtar të institucioneve ku janë vendosur personat e privuar lirie, ligjvënësi ka përcaktuar se ai ekzekutohet nëpërmjet ndërmjetësimit të komandës ose eprorit të tyre. Personi i arrestuar duhet të informohet mbi arsyet e arrestimit në kohën e arrestimit dhe atë në gjuhën që ai e kupton.

3. Premtimi i të pandehurit se nuk do të braktisë vendqëndrimin
Kjo masë konsiston ne kufizimin e lirisë se qarkullimit të të pandehurit pa heqje të lirisë dhe zbatohet nga gjykata kur ekziston dyshimi i bazuar se ai ka kryer vepër penale dhe ka arsye për dyshim se i pandehuri do të fshihet, të shkojë në vend të panjohur ose largohet nga Kosova. Me rastin e zbatimit të kësaj mase gjykata kërkon nga i pandehuri premtimin se nuk do të fshihet ose largohet nga vendqëndrimi pa lejen e gjykatës, me ç’rast ky pohim regjistrohet në procesverbal.
Me rastin e dhënies së premtimit, i pandehuri paralajmërohet se kundër tij mund të caktohet paraburgimi po qe se nuk e respekton premtimin.
Premtimi i të pandehurit se nuk do të braktisë vendqëndrimin mund të zbatohet si masë e pavarur, por edhe si masë plotësuese me dorëzaninë.
Gjykata që cakton masën e premtimit të pandehurit se nuk do të braktis vendqëndrimin, mund të vendosë që të pandehurit ti konfiskohet përkohësisht dokumenti i udhëtimit. Kundër aktvendimit për konfiskim të dokumentit mund të ushtrohet ankesë, por ajo nuk ka forcën që të pezullojë ekzekutimin e tij.
4. Ndalimi për tu afruar vendit ose personit të caktuar
Ndalimi i të pandehurit për tu afruar vendit apo personit të caktuar është masë të cilën gjykata kompetente e ndërmerr me qëllim të pengimit të rikryerjes së veprës penale, ose me qëllim që të sigurohet zhvillim i suksesshëm i procedurës penale. Gjykata do ta zbatojë këtë masë kur:
Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepër penale dhe
Ekziston rreziku se i pandehuri do të fshihet ose kur ekzistojnë rrethana që tregojnë se ekziston rrezik i ikjes së tij ose kur ndalimi i tij mund të zvogëlojë rrezikun që i pandehuri ti asgjësojë provat e veprës penale, të ndikojë në dëshmitarë, në bashkëkryerës ose bashkëpjesëmarrës pas kryerjes së veprës, në përsëritjen e veprës penale, në përfundimin e veprës penale të tentuar ose në kryerjen e veprës penale të kanosur.
Mbi zbatimin e kësaj mase gjykata vendos me aktvendim, pjesë e të cilit, përveç tjerash, duhet të jetë edhe arsyetimi që përcakton përmbushjen e rrethanave të lartcekura dhe nevojën për zbatimin e një mase të tillë. Me rastin e caktimit të kësaj mase gjykata gjithsesi duhet të përcaktojë edhe largësinë e distancës nga vendi i specifikuar ose nga personi të cilin i pandehuri qëllimisht nuk duhet ta kalojë. Nëse i pandehuri vepron në kundërshtim me kushtet e vëna të kësaj mase, gjykata kundër tij do të caktojë paraburgimin. Natyrisht, gjykata duhet ta informoj me kohë të pandehurin për pasojat të cilat mund ta godasin atë nëse nuk i respekton kushtet e vendosura. Ligjvënësi ka paraparë se dispozitat e KPP lidhur me paraburgimin zbatohen përshtatshmërisht në çështjet që kanë të bëjnë me caktimin, kohëzgjatjen,vazhdimin dhe pushimin e masës së tillë.

5. Paraqitja në stacionin policor
Paraqitja në stacionin policor është gjithashtu masë e cila është në funksion të sigurimit të prezencës së të pandehurit në procedurë penale. Përmes zbatimit të kësaj mase gjykata vendos që i pandehuri të paraqitet herë pas here në kohë të caktuar në stacionin policor, në regjionin ku i pandehuri ka vendbanimin apo vendqëndrimin, ose vendin ku i pandehuri është ndodhur në momentin e dhënies së urdhrit. Këtë masë gjykata do ta zbatojë në rastet kur: □ Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri i tillë ka kryer vepër penale dhe □ Ka arsye për të dyshuar se i pandehuri do të fshihet, do të shkojë në vend të panjohur ose do të largohet nga Kosova.
Gjykata mbi zbatimin e kësaj mase vendos me aktvendim, i cili, përveç tjerash, duhet të përfshijë edhe informatat që përcaktojnë përmbushjen e kushteve të lartcekura dhe nevojën për zbatimin e një mase të tillë. Në rast se ndodhë që i pandehuri ti shkelë kushtet e dhëna me aktvendim gjykata ndaj tij mund të caktojë paraburgimin. Për këtë dhe pasojat tjera gjykata duhet ta njoftoj me kohë të pandehurin.
Gjykata, krahas masës së paraqitjes në stacionin policor mund të marr aktvendim edhe për konfiskim të përkohshëm të dokumentit të udhëtimit të të pandehurit. Kundër këtij aktvendimi është e lejuar ankesa por ajo nuk e pezullon ekzekutimin e tij.
Ligjvënësi ka paraparë se me rastin e zbatimit të kësaj mase përshtatshmërisht mund të zbatohen dispozitat mbi caktimin e paraburgimit, si dhe ato mbi kohëzgjatjen, vazhdimin dhe pushimin e tij.
Nëse arsyet e lartcekura mbi caktimin e kësaj mase vazhdojnë të qëndrojnë edhe pas kalimit të kohëzgjatjes së masës, gjykata mund të vendos që koha e zbatimit të kësaj mase të zgjatet.

6. Dorëzania
Dorëzania si masë për sigurimin e të pandehurit në procedurë penale konsiston në deponimin e shumës së caktuar të parave nga i pandehuri, apo dikush tjetër në emër të tij, për të zëvendësuar paraburgimin. Në këtë rrjedhë, gjykata mund të urdhërojë që i pandehuri të mbrohet në liri ose të lirohet nga paraburgimi përmes deponimit të parave kur:
Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepër penale;
Ekziston rreziku që i pandehuri të ikë;
Nuk dyshohet për vepër penale të dënueshme me të paktën pesë vjet burgim sipas kapitujve të caktuar me KPP
Ekziston rreziku se i pandehuri mund të përsërisë veprën penale, të përfundojë veprën e tentuar penale, ose të kryej veprën penale të cilën është kanosur ta kryej;
Premton se nuk do të fshihet ose pa leje nuk do të braktisë vendqëndrimin e tij dhe
Premton se nuk do ta përsërisë veprën penale, ta përfundojë veprën e tentuar penale ose ta kryej veprën penale të cilën është kanosur ta kryej.
Dorëzania caktohet me aktvendim të gjyqtarit të procedurës paraprake, kurse pas ngritjes së aktakuzës atë e cakton kryetari i trupit gjykues. Para se të merret një aktvendim i tillë duhet të dëgjohet prokurori publik, kur vepra penale ndiqet sipas detyrës zyrtare.
Shuma e parave të cilat deponohen në emër të dorëzanisë caktohet në bazë të peshës së veprës penale, rrethanave personale e familjare të të pandehurit dhe gjendjes materiale të personit që jep dorëzaninë. Në këtë rrjedhë, dorëzania mund të jepet me para të gatshme, me letra me vlerë, me sende të tjera të luajtshme me vlerë të konsiderueshme etj.
Nëse i pandehuri, përkundër premtimit të dhënë, largohet atëherë gjykata do të marrë aktvendim të posaçëm me të cilin caktohet që vlera e dhënë si dorëzani të derdhet në buxhet. Po qe se i pandehuri që gjendet nën dorëzani, përkundër premtimit të dhënë, nuk u përmbahet kushteve të dorëzanisë, gjegjësisht nuk i përgjigjet thirrjes së bërë me rregull dhe mungesën nuk e arsyeton, përgatitet të largohet, ose kur gjatë kohës sa është në liri paraqiten arsye tjera ligjore për paraburgimin e tij, dorëzania hiqet dhe i pandehuri paraburgoset.
Dorëzania hiqet kur procedura penale pushohet me aktvendim të formës së prerë ose me aktgjykim të formës së prerë. Me heqjen e dorëzanisë, paratë e gatshme të depozituara, letrat me vlerë, sendet me vlerë dhe sendet tjera të luajtshme me vlerë të konsiderueshme kthehen dhe hipotekat hiqen.

7. Arresti shtëpiak
Arresti shtëpiak është masë për sigurinë e të pandehurit në procedurë penale e cila konsiston në vendosjen e detyrimit ndaj të pandehurit që ai të mos largohet nga lokalet ku ka vendbanimin ose vendqëndrimin apo nga institucioni publik ku ndodhet për trajtim ose përkujdesje.
Gjykata do të caktojë arrestin shtëpiak për të pandehurin kur:
Ekziston dyshimi i bazuar se i pandehuri ka kryer vepër penale;
Ekziston rreziku se ai do të fshihet, kur identiteti i tij nuk mund të vërtetohet ose kur ekzistojnë rrethana të tjera që tregojnë se ekziston rrezik i ikjes së tij;
Ka arsye për të besuar se i pandehuri do të asgjësojë, fshehë, ndryshojë ose falsifikojë provat e veprës penale, ose kur rrethanat e posaçme tregojnë se ai do të pengojë rrjedhën e procedurës penale duke ndikuar në dëshmitarë, në të dëmtuarin ose bashkëpjesëmarrës dhe
Pesha e veprës penale, mënyra dhe rrethanat në të cilat është kryer vepra penale, karakteristikat personale të të pandehurit, jeta e mëparshme e tij, ambienti dhe kushtet nën të cilat ai jeton ose ndonjë rrethanë tjetër personale tregojnë rrezikun se ai mund të përsërisë veprën penale, ta përfundojë veprën e tentuar penale ose ta kryej veprën penale të cilën është kanosur ta kryej.
Caktimin e kësaj mase e bën gjykata kompetente. Megjithatë, gjykata mund ti lejoj të pandehurit qe për kohe të caktuar të largohen nga lokalet ku e mbajnë arrestin, kur kjo është e nevojshme për kryerjen e ndonjë pune.
Mbikëqyrjen e zbatimit të kësaj mase e bën gjykata përmes policisë. Kur kushtet mbi të cilat është vendosur kjo mase nuk kaloje as pas kalimit të kohëzgjatjes se saj, gjykata me propozim të prokurorit, mund të vendose për zgjatjen e afatit të saj.
Të pandehurit ka mundësi qe ti merret dokumenti i udhëtimit. Gjykata mund të caktoje paraburgimin për të pandehurin i cili pa leje shkel aktvendimin.

8. Arrestimi i përkohshëm dhe ndalimi policor
Këto masa janë mjaft të shpeshta në shoqërinë bashkëkohore. Këtë mase e autorizon prokurori dhe e zbaton policia. Kjo mase aplikohet ndaj personit i cili është kapur ne flagrancë me rastin e kryerjes së veprës penale.
Rrjedhimisht, policia mund të arrestojë dhe ndalojë personin kur: □ Ekziston dyshim i bazuar se ai ka kryer vepër penale që ndiqet sipas detyrës zyrtare; □ Arrestimi dhe ndalimi është i nevojshëm për identifikimin e personit, verifikimin e alibisë, mbledhjen e informacioneve dhe të dhënave për veprën penale në fjalë dhe □ Ekziston frika se i dyshuari do të fshihet, kur identiteti i tij nuk mund të vërtetohet ose kur ekzistojnë rrethana tjera që tregojnë se ekziston rrezik i ikjes së tij; □ kur ka arsye për të besuar se ai do ti asgjësojë, fshehë, ndryshojë e falsifikojë provat e veprës penale etj.
Ndalimi ne polici nuk mund të kaloje 72 orë nga koha e arrestimit. Pas kësaj kohe gjyqtari i procedurës paraprake e liron të pandehurin përveç kur urdhëron paraburgimin.
Me rastin e arrestimit personi i arrestuar duhet të njoftohet mbi të gjitha të drejtat që atij i takojnë: 1. Të drejtën në ndihmë të menjëhershme të mbrojtësit pas arrestimit sipas zgjedhjes së tij;
2. Të drejtën të komunikojë në mënyrë konfidenciale me mbrojtësin e tij gojarisht dhe me shkrim;
3. Të drejtën që të informohet në gjuhën që ai e kupton për arsyet e arrestimit;
4. Të drejtën të heshtë dhe të mos përgjigjet në asnjë pyetje, përveç dhënies së informatave mbi identitetin e tij;
5. Të drejtën që t’i sigurohet përkthim falas nëse nuk e kupton ose nuk e flet gjuhën e policit;
6. Të drejtën që të shfrytëzojë ndihmën e mbrojtësit dhe ti caktohet mbrojtës nëse nuk ka mundësi të paguajë për ndihmë ligjore;
7. Për arrestimin e tij të lajmërojë ose të kërkojë nga policia ta lajmërojë anëtarin e familjes ose ndonjë person tjetër sipas zgjedhjes së tij.
8. Në rastet kur personi i arrestuar është nën moshën 18 vjeçare policia duhet ta njoftojë menjëherë përfaqësuesin e tij ligjor, e kur kjo është e pamundur njoftohet Qendra për punë sociale.;
9. Të ketë kontroll dhe trajtim mjekësor duke përfshirë edhe trajtimin psikiatrik. Ai ka të drejtë të kontrollohet nga mjeku i përgjithshëm, specialisti dhe dentisti;
10. Të drejtën në tri racione ushqimi në ditë nëse është ndaluar më tepër se 12 orë dhe
11. Të drejtën që brenda 24 orëve t’i sigurohen së paku tetë orë pushim pa ndërprerje.
Për çdo person të arrestuar policia mban dosje të veçantë e cila përfshinë të dhënat personale të të arrestuarit: □ Arsyet e arrestimit; □ Veprën penale për të cilën dyshohet; □ Autorizimin ose njoftimin e prokurorit publik; □ Vendin, datën dhe kohën e saktë të arrestimit; □ Rrethanat e arrestimit; □ Çfarëdo vendimi të prokurorit publik ose oficerit të policisë lidhur me ndalimin □ Vendin e ndalimit; □ Identitetin e oficerit policor dhe prokurorit publik përkatës; □ Njoftimin gojor dhe me shkrim që i është bërë personit të arrestuar mbi të drejtat e tij të përmendura më lart; □ Informimin mbi ushtrimin e të drejtave që i takojnë, veçanërisht lidhur me mbrojtësin, lajmërimin e anëtarëve të familjes ose personave të tjerë përkatës; □ Ndërmarrjen e një ekzaminimi mjekësor ose sigurimin e trajtimit mjekësor dhe □ Informacionin mbi kontrollin e përkohshëm të sigurisë së personit dhe përshkrimin e sendeve të marra nga personi në kohën e arrestimit ose gjatë ndalimit.
Policia mbi çdo seance të marrjes ne pyetje mban procesverbal. Ato ruhen ne polici 10 vjet nga dita e përfundimit zyrtar të procedurës penale.
Paraburgimi
Paraburgimi është masa me e rende e sigurimit të prezencës se të pandehurit ne procedure penale. Kjo është kështu nga se me këtë mase të pandehurit i kufizohet liria e lëvizjes, si e drejtë themelore e tij.
Për këtë arsye KPP ka parashikuar se paraburgimi mund të caktohet vetëm nën kushtet e përcaktuara me KPP. Po ashtu, KPP kërkon qe paraburgimi të kufizohet ne kohen me të shkurtër të mundshme dhe se ai duhet të hiqet posa të pushojnë shkaqet e caktimit të tij.
I pandehuri ka të drejte ne mbrojtës. Kur ai nuk e cakton atë , është prindi, bashkëshorti ose personi tjetër i autorizuar me ligj ai që mund ia caktoj atij mbrojtësin. I pandehuri ka të drejte të komunikoj me mbrojtësin e tij në mënyrë konfidenciale me gojë ose me shkrim, pastaj ai ka të drejte të heshtë, ne ushqim ne tri racione ditore etj.
Sipas KPP shkaqet për caktimin e paraburgimit janë:
Ekziston dyshimi i bazuar se ai ka kryer vepër penale;
Ekziston rreziku se ai do të fshihet, kur identiteti i tij nuk mund të vërtetohet ose kur ekzistojnë rrethana të tjera që tregojnë se ekziston rrezik i ikjes së tij;
Ka arsye për të besuar se ai do të asgjësojë, fshehë, ndryshojë ose falsifikojë provat e veprës penale etj.
Pesha e veprës penale, mënyra ose rrethanat në të cilat është kryer vepra penale, karakteristikat e tij personale, jeta e mëparshme, ambienti dhe kushtet në të cilat i dyshuari jeton ose ndonjë rrethanë tjetër personale tregojnë rrezikun se ai mund të përsërisë veprën penale, ta përfundojë veprën e tentuar penale ose ta kryej veprën penale të cilën është kanosur ta kryej.
Paraburgimi i caktuar vetëm për shkak të faktit se nuk është ditur identiteti i të pandehurit ndërpritet posa të mësohet ky fakt. Paraburgimin e cakton gjyqtari i procedurës paraprake ne baze të kërkesës se prokurorit publik. Ne këtë seance duhet të jene edhe i paraburgosuri, prokurori publik dhe mbrojtësi.
Paraburgimi caktohet me aktvendim me shkrim i cili përfshinë: emrin dhe mbiemrin e personit, kohën e saktë të arrestimit, kohen e marrjes ne pyetje për paraburgim, veprën penale me të cilën akuzohet, bazën ligjore për paraburgim, njoftimin për të drejtën ne ankesë etj.
Aktvendimi i tille mund të goditet me ankese brenda 24 orëve duke filluar nga ora e pranimit të tij. Gjykata do të vendose mbi ankesën bazuar ne argumentet dhe kundër argumentet e palëve. Sipas aktvendimit të gjyqtarit të procedurës paraprake paraburgimi mund të zgjate me së shumti 1 muaj. Me aktvendim të kolegjit ky afat mund të zgjasë edhe për dy muaj të tjerë.
Sipas KPP paraburgimi para ngritjes se aktakuzës mund të zgjasë më së shumti: □ Tre muaj për V.P., për të cilën është parapare dënimi deri në 5 vjet burgim dhe □ Gjashtë muaj për V.P, për të cilat është parashikuar dënimi mbi 5 vjet burgim.
KPP, në situata të jashtëzakonshëm dhe të ndërlikueshme ka paraparë mundësinë që paraburgimi të vazhdohet për më së shumti: □ 9 muaj për vp. për të cilën është paraparë dënimi deri në 5 vjet dhe □ 12 muaj për V.P., për të cilën është paraparë dënimi me më shume se 5 vjet.
Nëse aktakuza nuk ngritet brenda ketyre afateve i paraburgosuri duhet të lirohet.
Paraburgimi sipas bazave të lartcekura mund të zgjatet vetëm me kërkese të prokurorit publik. Ai pos arsyeve duhet të sjell argumentet mbi fillimin e hetimit. Gjatë hetimeve gjyqtari i procedurës paraprake, me pëlqimin e prokurorit publik, në çdo kohe mund ta heqë paraburgimin.
I paraburgosuri dhe mbrojtësi i tij mund të kërkojnë në çdo kohe ndërprerjen e paraburgimit, dhe gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues duhet të caktojnë seancën shqyrtuese mbi shqetësimet e ngritura.
Në këtë rrjedhë, gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues, në seancë dëgjimi do të urdhërojë lirimin e menjëhershëm të të paraburgosurit kur: □ Pushojnë së ekzistuari arsyet e paraburgimit; □ Ka kaluar afati i paraburgimit i urdhëruar nga gjykata; □ Afati i paraburgimit i caktuar nga gjykata kalon afatet e parapara prej tre, gjashtë e dymbëdhjetë muaj bazuar në kriteret e vendosura për të cilat është folur më lart dhe □ Kur paraburgimi për ndonjë arsye tjetër është i paligjshëm.
Pas ngritjes se aktakuzës paraburgimi mund të ndërpritet vetëm me aktvendim të trupit gjykues. I pandehuri mbahet ne paraburgim ne baze të aktvendimit mbi caktimin e paraburgimit. Aty behet regjistrimi i të paraburgosurit dhe tubohen të dhënat personale të tij të cilat i referohen: □ Identitetit dhe gjendjes personale të të paraburgosurit; □ Aktvendimit mbi caktimin e paraburgimit; □ Punës së kryer gjatë kohës së paraburgimit; □ Pranimit në institucionin e paraburgimit, dhe kohëzgjatjes, vazhdimit apo heqjes së paraburgimit dhe □ Sjelljes së të paraburgosurit dhe masat disiplinore të cilat eventualisht i janë shqiptuar atij.
I paraburgosuri mbahet ne lokale të veçanta. Ne të njëjtin lokal nuk mund të vendosen personat e gjinive të ndryshme dhe personat e paraburgosur me ata të burgosur etj.
Për qëllime sigurie i paraburgosuri mund të transferohet nga lokalet e një institucioni ne tjetrin. Gjate mbajtjes ne paraburgim nuk guxon të fyhet personaliteti i të paraburgosurit, ai duhet të trajtohet ne mënyrë humane, ndaj tij mund të zbatohen vetëm ato masa qe pengojnë ikjen e tij dhe komunikimet me persona tjerë të cilat mund të jenë të dëmshme.
Gjate mbajtjes në paraburgim, i paraburgosuri ka këto të drejta: □ Të mbajë dhe përdorë sende për përdorim personal, mbajtje të higjienës, pajisje për dëgjimin e mediave publike, publikime, literaturë profesionale dhe sende tjera; □ Pushim të pandërprerë prej tetë orësh brenda 24 orëve dhe të paktën dy orë në ditë lëvizje në ambient të hapur; □ Të kryejë punë të nevojshme për mbajtjen e rendit dhe pastërtisë në lokale. Përveç kësaj, atij mund tu lejohet të punojnë në veprimtari që i përgjigjen aftësive fizike dhe mendore brenda mundësive dhe kushteve të cilat i disponon institucioni □ Të vizitohet nga: 1. Farefisi i afërm. 2. Përfaqësuesit e zyrës së ndërlidhjes dhe të misionit diplomatik kur i paraburgosuri është shtetas i vendit të tyre. 3. Ombudspersoni i Kosovës ose zëvendësi i tij. Këtyre personaliteteve u lejohet të vizitojnë të paraburgosurit dhe të korrespondojnë me ta pa paralajmërim paraprak,
Ata mund të mbajnë korrespondence dhe të kenë kontakte me persona tjerë jashtë institucionit të paraburgimit. Ligjvënësi ka parapare se ndaj të paraburgosurit problematik të mund të zbatohen masat disiplinore.
Këto masa mund të zbatohen atëherë kur ai ka bërë këto shkelje disiplinore:
Sulm fizik ndaj të paraburgosurve të tjerë, punëtorëve të institucionit të paraburgimit ose personave të tjerë zyrtar;
Prodhimin, pranimin dhe prezantimin e sendeve për sulm ose arratisje;
Prodhimin ose prezantimin e pijeve alkoolike e narkotikëve dhe shpërndarjen e tyre;
Shkeljen e rregullave të mbrojtjes në punë, mbrojtjes nga zjarri, shpërthimet dhe fatkeqësitë tjera natyrore;
Përsëritjen e shkeljes së rendit shtëpiak të institucionit të paraburgimit;
Shkaktimin e qëllimshëm të dëmit të madh material ose nga pakujdesia e rëndë ose
Shkeljen fyese dhe të padenjë.
Kufizimi dhe ndalimi i vizitës nuk mund të behet ndaj mbrojtësit, mjekut, Ombduspersonit të Kosovës etj. Ligjvënësi ka paraparë së mbikëqyrjen e trajtimit të të paraburgosurve duhet ta bej gjyqtari i gjykatës kompetente. Kryetari i gjykatës dhe gjyqtari i procedurës paraprake duhet ta vizitojnë të paraburgosurin dhe ti pranojnë shqetësimet e tyre.

Masat për sigurimin e provave materiale dhe të interesave pasurore
Gjate zhvillimit të procedurës penale shpeshherë nevojitet të tubohen sende të cilat kane të bëjnë me provat materiale qe gjenden ne posedim të të pandehurit ose personave tjerë.
Për sigurimin e tyre KPP parasheh mundësin e ndërmarrjes së masave të caktuara të cilat zbatohen sipas formës se caktuar dhe duke pasur kujdes ndaj të drejtave të qytetarëve.
Masa të tilla konsiderohen: □ Kontrollimi i banesës dhe personit, □ Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit e hetimit dhe □ Marrja (konfiskimi) i përkohshëm i sendeve.

Kontrollimi i banesës dhe personit
Gjyqtari i procedurës paraprake mund të urdhërojë kontrollimin e shtëpisë, lokaleve tjera dhe të pronës së një personi të caktuar, kur ekziston dyshimi i bazuar se ai person ka kryer vepër penale dhe ka gjasa reale që kontrolli të rezultojë me arrestimin e atij personi ose me zbulimin dhe konfiskimin e provave të rëndësishme për procedurën penale.
Nga gjyqtari i njëjtë mund të urdhërohet kontrollimi i shtëpive e lokaleve tjera të personave të tretë të cilët nuk dyshohen për vepër penale.
Një kontrollim i tillë mund të urdhërohet vetëm në rastet kur: □ Ka gjasa reale se kontrolli do të rezultojë me arrestimin e të pandehurit ose □ Është e nevojshme të ruhen provat e veprës penale ose të konfiskohen sendet përkatëse të cilat nuk mund të sigurohen pa zbatimin e kontrollit dhe ka gjasa reale qe ato të gjenden në ato lokale
Gjyqtari mund të urdhëroje kontrollin personal të një personi kur ka gjasa se te ai do të gjenden provat materiale. Kontrolli i shtëpisë bëhet me urdhërkontroll me shkrim të cilin e lëshon gjyqtari i procedurës paraprake sipas kërkesës së prokurorit, e në raste urgjente sipas kërkesës se policisë gjyqësore. Urdhërkontrolli përfshinë identifikimin e personit kundër të cilit lëshohet urdhri, përshkrimin e veprës penale, shpjegimin e arsyeve për dyshim, përshkrimin e sendeve të kërkuara etj.
Urdherkontrollin e ekzekuton policia gjyqësore. Kontrolli duhet të zbatohet brenda 48 orësh prej momentit kur është lëshuar një urdhër i tillë. Kontrolli duhet të behet ndërmjet orës 6-22, por është lejuar, ne raste të veçanta, edhe kontrolli jashtë këtij intervali kohor.
Kjo ndodhë kur kontrolli nuk ka mundur të përfundoje brenda orës 22 dhe kur ekziston pëlqimi i personit te i cili bëhet kontrolli. Para se të fillohet me kontrollin policia ia paraqet urdhrin personit të tille, me ç’rast atë e njofton se ka të drejtë të kontaktojë me avokatin i cili mund të jete i pranishëm gjatë kontrollit.
Kur pala interesohet për avokat duhet të pritet 2 ore deri të sigurimi i tij, por ne disa raste e fillon kontrollin edhe pa kaluar afati 2 orësh. Para se të fillohet me kontrollin kërkohet nga personi qe vullnetarisht ta dorëzojë personin ose sendet që kërkohen.
Kontrolli, përjashtimisht mund të behet edhe pa prezantimin e urdhrit për kontroll, kur pritet rezistencë e armatosur. Gjate kontrollit pronari ka të drejtë të jetë i pranishëm. Po ashtu kërkohet qe të jenë të pranishëm edhe dy dëshmitar madhor. Gjate kontrollimit të femrave duhet ketë veprim ta kryejnë femrat. Ligjvënësi lejon hapjen e lokaleve me forcë por vetëm kur pronari nuk lejon hapjen e tyre. KPP ka rregulluar edhe çështjen e kontrollimit të lokaleve në pronësi publike. Te ky kontroll duhet të jete i pranishëm edhe kryesuesi i organit të tille publik. Për çdo kontroll mbahet procesverbal. Këtë procesverbal e nënshkruajnë personi i kontrolluar, personi shtëpia e të cilit kontrollohet, avokati dhe personat tjerë të pranishëm.
Gjate kontrollimit mund të konfiskohen vetëm sendet e shkresat lidhur me qëllimin e kontrollimit. Gjatë kontrollimit mund të sekuestrohen edhe sendet që tregojnë ndonjë vepër tjetër penale dhe ato duhet ti dorëzohen menjëherë prokurorit publik.
KPP lejon mundësinë e hyrjes së policisë ne shtëpinë ose lokalet e personit dhe të zbatojë kontrollin pa urdhër të gjyqtarit të procedurës paraprake nëse: □ Personi përkatës pajtohet me kontrollimin, □ Personi thërret në ndihmë, □ Kryesi i kapur në flagrancë gjatë kryerjes se veprës penale duhet arrestuar pas ndjekjes, □ Arsyet për mbrojtjen e njerëzve dhe pasurisë kërkojnë një veprim të tillë ose □ Personi kundër të cilit është urdhëruar kontrolli gjendet në shtëpi ose lokalet tjera.
Në rastin e tillë policia nuk harton procesverbal por bën shënim zyrtar. Përjashtimisht, ne raste të ngutshme, kontrollimi mund të fillojë edhe në bazë të lejes gojore të gjyqtarit të procedurës paraprake. Përjashtimisht, kontrollimi mund të bëhet edhe pa praninë e dëshmitareve kur prania e tyre nuk mund të sigurohet menjëherë e kontrollimi është i ngutshëm. Ne raste të tilla policia duhet qe brenda 12 orëve ti dërgojë raport prokurorit publik dhe gjyqtarit të procedurës paraprake.
Provat e mbledhura nëpërmjet kontrollit janë të papranueshme kur:
Kontrolli është zbatuar pa urdhër të gjyqtarit të procedurës paraprake dhe në kundërshtim me dispozitat e KPP qe rregullojnë këtë çështje;
Urdhëri i gjyqtarit të procedurës paraprake është lëshuar ne kundërshtim me procedurën e paraparë me KPP,
Përmbajtja e urdhrit është ne kundërshtim me dispozitat e KPP;
Kontrolli është zbatuar në kundërshtim me urdhrin e gjyqtarit të procedurës paraprake;
Personat prania e të cilëve ka qenë e nevojshme nuk kanë qenë të pranishëm ose
Kontrolli është zbatuar ne kundërshtim me dispozitat e KPP qe rregullojnë çështjen e kontrollimeve.

Masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit
Këso masash janë: □ Vëzhgimi i fshehtë fotografik ose me video, □ monitorimi i fshehtë i bisedave, □ kontrolli i dërgesave postare, □ përgjimi i komunikimeve nëpërmjet rrjetit kompjuterik, □ blerja e simuluar etj.
Urdhëresën për zbatimin e ketyre masave e bien gjyqtari i procedurës paraprake, Ai duhet të përfshije këto të dhëna: 1. Identitetin e zyrtarit të autorizuar të policisë zyrtare ose të prokurorit publik që ka bërë kërkese për zbatim të urdhrit; 2. Deklaratën e plotë për faktet qe mbështesin kërkesën dhe 3. Deklaratën e plotë për çdo kërkesë të mëhershme të njohur për kërkuesin që përfshinë personin e njëjtë.
Ligjvënësi ka paraparë se në raste të ngutshme prokurori publik mund të jep urdhër të përkohshëm për zbatim të ndonjë mase të sipërpërmendur.
Urdhri për zbatimin e ndonjërës prej masave të fshehta duhet të përmbaje: □ Emrin dhe adresën e personit qe i nënshtrohet urdhrit, □ Llojin e masës, □ Arsyet e urdhrit, □ Periudhën brenda së cilës urdhëri do të ketë efekt, □ Agjencinë e policisë gjyqësore të autorizuar për zbatim të urdhrit.
Urdhëri për përgjimin e bisedave telefonike përfshinë të gjitha elementet qe mundësojnë identifikimin e secilit telefon ose pikë të qasjes.
Urdhri për përgjimin e telekomunikimeve mund të zbatohet nëse ekziston dyshimi i bazuar se: □ I dyshuari shfrytëzon telefona të ndryshëm me qëllim të shmangies nga vëzhgimi, □ Një telefon apo telefonat e paraqitur qe shfrytëzohen nga i dyshuari.
Masat e fshehta të përgjimit i zbaton policia gjyqësore. KPP ka paraparë se policia gjyqësore mund të simuloje ndonjë vepër të korrupsionit KPP ka paraparë se me rastin e zbatimit të këtij urdhri: 1. personi i cili zbaton urdhrin nuk mund të nxisë personin tjetër të kryej vepër penale të cilën personi nuk do ta kryente sikur të mos ishte intervenimi i personit të tillë, 2. Personi i autorizuar qe zbaton urdhrin e tillë të dhënë nuk kryen vepër penale.
Përgjimi nuk do të zbatohet për komunikimet në mes të dyshuarit dhe mbrojtësit të tij, përveç kur ata bashkërisht janë angazhuar ne veprimtari kriminale. Koha e zbatimit të urdhrit është maksimalisht 60 ditë. Por nën arsye të caktuara masa mund të zgjatet edhe 60 ditë të tjera.
Për disa masa ripërtrirja mund të lejohet vetëm nëse kane kaluar 360 ditë. Pas pushimit të masave zyrtari i autorizuar duhet t’ia dërgoj prokurorit të gjitha shkresat, shiritat dhe sendet që kanë të bëjnë me urdhrin dhe zbatimin e tij. Prokurori publik duhet të njoftoj me shkrim çdo person të përfshire nën urdhër.
Gjyqtari i procedurës paraprake, me kërkesë të prokurorit, mund të urdhërojë që:
□ Personit i cili i nënshtrohet urdhrit të mos i lejohet qasje në sendet e caktuara ose materialet e mbledhura
□ Detyrimin për të informuar personin qe i është nënshtruar urdhrit kur nuk ekziston dyshim i bazuar se ai ka kryer vepër penale, mund të vonohet por jo me shume se një vjet.
Prova e marrë nën zbatimin e masave të tilla është e papranueshme nëse urdhri për masën dhe zbatimin e saj është i paligjshëm.

Konfiskimi i përkohshëm i sendeve
Sendet të cilat mund të shërbejnë si provë në procedure penale dhe që konsiderohen dobi pasurore e fituar me kryerjen e veprës penale mund të konfiskohen përkohësisht dhe të mbahen nën mbikëqyrje dhe kontroll të prokurorit publik. Mbajtësi i sendeve detyrohet ti dorëzojë ato. Nëse mbajtësi nuk pranon ti dorëzojë sendet ai mund të gjobitet, e nëse serish refuzon ai mund të burgoset. Burgimi zgjate deri sa të dorëzohen sendet ose deri ne përfundim të procedurës penale, por jo me shume se një muaj.
Me rastin e konfiskimit duhet shënuar të dhënën qe përcakton vendin ku janë gjetur sendet dhe behet përshkrimi i tyre.
Për sendet e konfiskuara lëshohet vërtetimi i konfiskimit. Ne kuadër të sendeve të cilat konfiskohen mund të gjenden edhe shkresat dhe dokumentet e organeve shtetërore dhe të ndërmarrjeve afariste dhe të personave të tjerë juridik. Organet e tilla mund të refuzojnë dërgimin e shkresave dhe dokumenteve kur konsiderojnë se zbulimi i përmbajtjes se tyre do të rrezikonte interesin e përgjithshëm.
Sendet e konfiskuara gjate procedurës penale i kthehen pronarit ose poseduesit kur procedura pezullohet ose pushohet dhe nuk ka bazë për konfiskimin e tyre. Kur pezullimi i procedurës është rrjedhojë e arratisjes prokurori mund të kërkojë konfiskim dhe gjyqtari mund të lejoj vonesë ne kthimin e sendit të konfiskuar.
Kur sendi i gjetur tek i pandehuri i takon personit tjetër i cili është i panjohur, organi i cili e drejton procedurën penale e përshkruan sendin dhe e shpallë në tabelën e shpalljeve të kuvendit të komunës ne territorin e se cilës personi jeton. Në njoftim pronari thirret që të lajmërohet brenda një viti, në të kundërtën sendi shitet dhe paratë derdhen në buxhet.
Kur sendet kanë vlere të konsiderueshme njoftimi mund të behet edhe përmes shtypit të përditshëm. Kur sendi mund të prishet apo kërkon shpenzime ai shitet me ç’rast vlejnë dispozitat mbi procedurën përmbaruese.
Nëse askush nuk lajmërohet brenda viti sendi shitet dhe paratë derdhen në buxhet. Në raste të kundërta, nëse pronari lajmërohet me vonë, ai ka të drejtë të kërkojë kthimin e sendit ose të hollave në kontest civil.

Identifikimi i personave dhe i sendeve
Kur është e nevojshme të vendoset nëse një dëshmitar e njeh personin ose sendin, nga dëshmitari i tillë së pari kërkohet të përshkruajë dhe të tregojë tiparet dalluese të personit ose sendit të tillë. Pas kësaj dëshmitarit i tregohet personi me persona të tjerë të panjohur ose fotografitë e tyre ose sendi me sende tjera të llojit të njëjte ose fotografitë e tyre.
Gjate zbatimit të këtij procesi dëshmitarit i bëhet me dije se nuk detyrohet të zgjedh personin ose sendin ose ndonjë fotografi dhe se është po aq e rëndësishme për të treguar se nuk e njeh personin, sendin dhe fotografinë sikurse të thoshte se e njeh.

PROVAT
Detyrë e organeve të procedurës është të vërtetohet kryerja e veprës penale, zbulimi i fajtorit dhe sqarimi i të gjitha rrethanave qe kane rëndësi për vërtetimin e shkallës së fajit, rrezikshmërisë shoqërore dhe mjedisit ku jeton kryesi. Këto bëhen të mundura përmes provave.
Vepra penale është ngjarje qe ka ndodhur ne të kaluarën pa praninë e prokurorëve e gjyqtarëve. Pra, këto subjekte nuk e perceptojnë ngjarjen drejtpërdrejtë, por ata duhet ta sqarojnë atë ne mënyrë të gjithanshme. Fajësia e të pandehurit mund të përcaktohet vetëm me ane të provave. Andaj, zbulimi i fajësisë se të pandehurit dhe sqarimi i rrethanave të ndryshme lidhur me ngjarjen penale mund të vërtetohen vetëm me ane të provave. Vendimi i gjykatës mbi veprën penale dhe fajësinë e personit mund të bazohet vetëm në ligj.
Kuptimi I Provës
Përcaktimi i kuptimit të provave është çështje shumë e rëndësishme. Ekzistimi i provave të shumta dhe të llojllojshme ka ndikuar në paraqitjen e llojeve të ndryshme të klasifikimit të tyre. Me fjale tjera me provë duhet kuptuar njoftimet mbi faktet dhe rrethanat që lidhen me veprën penale, qe merren prej burimeve të parashikuara me KPP ne përputhje me rregullat e përcaktuara prej tij dhe që shërbejnë për të vërtetuar ekzistimin ose jo të veprës penale, pasojat e saj dhe fajësinë e personit të pandehur.
Faktet e veçuara nuk e kane vlerën e provës dhe në to nuk mund të bazohet vendimi gjyqësor.. Nuk mund të ketë kuptimin e provës as burimet e njoftimit që nuk përmbajnë fakte të kryerjes së veprës penale.
Burimet duhet të garantojnë gjetjen e së vërtetës në procedure penale, ashtu që faktet që nxirren nga burimet e paparashikuara në ligj dhe të dyshimta nuk kanë vlerë të provës. Meqenëse prova nuk mund të përdoret kur është marrë me shkelje të dallimeve të parashikuara me ligj, papërdorshmeria e saj nuk mund të rrjedhë nga shkelja e çdo norme që dikton rregulla për marrjen e provave.

MJETET E PROVES
Mjetet e provës paraqiten si burim i provës. Ato janë instrumente përmes të cilave transmetohet përmbajtja e provës nga burimi i saj deri të gjykata. Si mjete të provës paraqiten • personat, • sendet dhe • veprimet e caktuara.
E përbashkët e të gjitha mjeteve të provës është mënyra e përfitimit të provave që përdoret për vërtetimin e fakteve. Megjithatë të gjitha veprimet të cilat mund ti ofrojnë gjykatës burim njoftimesh përkitazi me ndonjë fakt kontestues, janë të lejuara qe të shërbejnë si provë, nëse nuk janë të përjashtuara shprehimisht me ligj.
Në lidhje me mjetet e provës duhet pasur parasysh këto rregulla:
1. Çdo burim i të dhënave nuk mund të jetë burim i provës,
2. Gjatë trajtimit të mjeteve të provës gjithsesi duhet pasur parasysh disa kufizime ligjore që vijnë në shprehje me rastin e përdorimit të tyre, sidomos kur janë në pyetje mjetet e provës të cilat kanë të bëjnë me marrjen e deklarimit të të pandehurit ose dëshmitarit, siç është rasti me marrjen e deklaratës me mashtrim ose dredhi.
3. Gjatë marrjes se mjeteve të provës duhet pasur parasysh kolizionet e interesave të personave.
Përkitazi me mjetet e provës, mund të konkludohet se: □ E para, përkundër ndalesave ligjore ekzistuese, nuk përjashtohet mundësia qe organi i procedurës, ne ndonjë rast konkret të devijoje ashtu qe të mos i respektoje rregullat e procedurës. □ E dyta, ligjet proceduralo- penale përcaktojnë formën e ndërmarrjes së veprimeve procedurale, forme të cilën duhet ta respektojnë organet e procedurës. □ E treta, si prova paraqiten: deklarimi i të pandehurit, dëshmia e dëshmitarit, deklarimi i ekspertit, shkresat etj.
Gjykata duhet ti shtrojë të gjitha provat për shqyrtim para se të merret vendimi gjyqësor.

KLASIFIKIMI I PROVAVE
Ne të drejtën e procedurës penale flitet për klasifikime të ndryshme të provave
Provat akuzuese dhe mbrojtëse. Provat akuzuese mbështesin pretendimet e akuzës, kurse provat mbrojtëse mbështesin thëniet e mbrojtësit- ato janë ne favor të mbrojtjes.
Provat e drejtpërdrejta dhe të tërthorta- Prova e drejtpërdrejte provon ekzistimin ose mosekzistimin e faktit kontestues në mënyrë të drejtpërdrejtë (dëshmia e dëshmitarit). Prova është e tërthortë atëherë kur vërtetimin e fakteve për ekzistimin ose mosekzistimin e faktit kontestues e provon në mënyrë të tërthortë. Provat e tërthorta merren nga burimet e ndryshme, si nga dëshmitë e dëshmitareve etj.
Prova origjinale dhe të prejardhura- Prova është origjinale atëherë kur ajo merret drejtpërdrejtë nga burimi i provës (dëshmia e dëshmitarit). Prova e prejardhur është ajo qe mbështetet në një burim tjetër e jo në burimin e drejtpërdrejtë të provës (kopja e dokumentit).
Provat personale dhe materiale- Provat personale janë ato ku burim i provës është njeriu, kurse prova materiale konsiderohen sendet të cilat janë përdorur për kryerjen e veprës penale.
Provat e plota dhe jo të plota- Prova është e plote atëherë kur ajo provon në tërësi të vërtetën ose te pavërtetën e një fakti kontestues, ndërsa prova jo e plotë këtë e bën vetëm pjesërisht.
Klasifikimi i provave kishte rëndësi ne sistemin e teorisë ligjore të çmuarjes së provave, ku me parë me ligj ishte caktuar vlera e provës. Tashme ky klasifikim nuk e ka këtë rendësi.

Objekti i të provuarit ( thema probandi)
Objekt i të provuarit janë faktet që kanë lidhje me akuzën që i behet të pandehurit, me fajësinë e tij, caktimin e masave të sigurimit, dënimin dhe përgjegjësinë nga të cilat varet zbatimi i normave procedurale gjate hetimit e gjykimit. Që një fakt të këtë vlerë ai duhet të ketë lidhje me çështjen penale. Ne procedure penale duhet të vërtetohen faktet që kanë rëndësi për çështjen. Ne procedure penale duhet të vërtetohen faktet relevante, faktet qe kane lidhje me thelbin e çështjes.
Pra, faktet të cilat nuk janë të rëndësishme për vërtetimin e çështjes nuk janë objekt i të provuarit. Zbulimi i të vërtetës kërkon konstatimin e plotë të të gjitha fakteve që kanë lidhje me çështjen.
Përcaktimi i objektit të të provuarit i jep procedurës penale orientimin e duhur për arritjen e qëllimit të provuarit. Roli i gjykatës ne përcaktimin e objektit të të provuarit ka rëndësi të veçantë, sepse ajo përcakton se cilat fakte konsiderohen të rëndësishme për rastin konkret. Objekt i të provuarit janë faktet relevante, si bie fjala konstatimi i vendit, kohës dhe rrethanave të kryerjes se veprës penale, fajësia e të pandehurit, motivi, qëllimi, rrethanat lehtësuese dhe renduese dhe rrethanat për individualizimin e dënimit.
Përcaktimi i objektit të të provuarit pikësëpari mbështetet ne aktin akuzues të paditësit dhe në propozimet e të pandehurit dhe mbrojtësit e tij dhe ne propozimet e të dëmtuarit të cilat gjykata i çmon si të rëndësishme.
Si fakte të cilat duhet provuar në një çështje penale konkrete janë faktet që kanë të bëjnë me elementet e posaçme të veprës penale. Por, të gjitha faktet të cilat mund të shërbejnë si provë duhet të vërtetohen nga gjykata në mënyrë të drejtpërdrejtë para marrjes së vendimit.
Por disa fakte nuk ka rëndësi të provohen:
1. Faktet e qarta- konsiderohen ato fakte të cilat konsiderohen të njohura për të gjithë, andaj këto nuk është e nevojshme të provohen. Kështu, nuk është e nevojshme që një person i shtyrë në moshë nuk ka nevojë të provohet se a është madhor apo jo.
2. Faktet notorne- Janë fakte të cilat i janë të njohur një rrethi të gjerë personash. Ato rrjedhin nga e kaluara dhe nuk ka nevojë të provohen. Nuk ka nevojë të provohet se 28 Nëntori është ditë e flamurit, ose 12 qershori 1999 si ditë e mbarimit të luftës në Kosove.
3. Prezumimet- Disa fakte në procedurë duhet të supozohen, merren se ekzistojnë pa u vërtetuar në rastin konkret.
Flitet për prezumimet natyrore dhe juridike.
Natyrore janë ato të cilat rrjedha natyrore e çështjes i prezumon. I tillë është ai se kryesi i veprës penale është njeri normal.
Prezumimi juridik ekziston atëherë kur ligji prezumon ekzistimin e tij. Këto prezumime janë absolute dhe relative.
Prezumimet absolute ndalojnë mundësinë e provimit të të kundërtës.
Prezumimi relativ nuk e përjashton mundësinë e provimit të të kundërtës. Një prej prezumimeve mjaft të shpeshta është ai i pafajësisë së të pandehurit.

Barra e provës ( onus probandi)
Me barre të provës kuptohet e drejta dhe obligimi i subjektit procedural që të paraqesë provat me të cilat vërteton faktet relevante ne të cilat bazohet vendimi gjyqësor.
KPP nuk ka përcaktuar shprehimisht barrën e provës. Megjithatë bazuar në pozitën e subjekteve procedurale rezulton se barra e provave bie në paditësin e autorizuar. Atij i takon barra e sigurimit të provave që dëshmojnë fajësinë e të akuzuarit.
Sa i përket të pandehurit, ndaj tij vlen parimi i prezumimit të pafajësisë, ashtu qe ai nuk ka detyrime qe të paraqes prova. Por, i pandehuri mund të paraqes prova për mbrojtjen e tij, nëse e sheh të nevojshme.
Gjykata, bazuar ne rolin aktiv qe ka, asaj i është lënë një pjese e obligimit për sigurimin e provave. Pra ajo mund të propozoje prova qe nuk i kane propozuar palët sepse ajo duhet të kujdeset për arritjen e të vërtetës objektive të çështjes.

Provat e papranueshme dhe pasojat e përdorimit të tyre
Gjykata ka rol të veçantë ne procedure penale, e në këtë rrjedhë ajo ka peshë edhe të kujdeset edhe rreth provave të cilat në situatën e dhënë mund të jenë të papranueshme.
Gjykata duhet të kujdeset edhe rreth lejueshmërisë dhe përdorimit të disa mjeteve të provës, zbatimi i të cilave duhet të jetë mjaft problematik.
Provat e papranueshme
Sipas KP gjykata nuk mund ta mbështes vendimin e saj ne prova të papranueshme. Ne këtë drejtim ajo mund të refuzojë kërkesën për marrjen e provës kur:
1. Marrja e provës është e panevojshme dhe e tepërt,
2. Fakti që do të provohet është i parëndësishëm për vendimin,
3. Prova është tërësisht e papërshtatshme dhe e paarritshme, dhe
4. Kërkesa behet për të zvarritur procedurën.
Sipas KPP provë e papranueshme konsiderohet ajo që merret me shkelje esenciale të dispozitave të KPP. Sipas KPP parimisht prova të papranueshme konsiderohen këto prova:
Deklarimi i të pandehurit në rastet kur atij i janë shkelur të drejtat e garantuara (përdorimi i gjuhës, e drejta qe të heshtë, përkthimi falas etj.) dhe kur deklarimi i tij është rrjedhoje e keqtrajtimit
Kur dëshmia e dëshmitarit është marrë me forcë, kanosje ose në ndonjë mënyrë tjetër të palejuar.
Deklarimin i ekspertit ne rastet kur ai nuk mund të caktohet.
Këqyrja dhe rekonstruksioni i vendit të ngjarjes pa njoftimin e të pandehurit ose mbrojtësit të tij.
Kontrolli i personit ose shtëpisë i bërë në kundërshtim me dispozitat e KPP.
Prova e ndërmarrë përmes masës së fshehtë është mbështetur në urdhër të kundërligjshëm.
KPP ndalon edhe pyetjet kapcioze- supozojnë se i pandehuri ka pranuar diçka që vërtetë nuk është pranuar. Rreth pyetjeve sugjestive, kryqëzorë etj., edhe sot bëhen debate të shumta, ashtu qe ligji ka lenë mundësinë e përdorimit të tyre por duke respektuar ecurinë ligjore.

Veçimi i provës se papranueshme nga shkresat e lendes dhe pasojat juridike të përdorimit të tyre
Për pranimin e provës vendos gjykata. Ajo për këtë vendos në bazë të kërkesës së palës sipas detyrës zyrtare. Çështja e pranimit të provave si rregull duhet të paraqitet gjatë fazës se konfirmimit të aktakuzës, por për raste të arsyeshme kjo mund të bëhet edhe më vonë.
Gjykata duhet të vendos mbi lejueshmërinë e provës kurdoherë që gjatë zhvillimit të procedurës penale shfaqet dyshimi mbi ligjshmërinë e saj.
Kur gjykata vendos mbi papranueshmërinë e provës ajo në aktvendim duhet ti paraqesë arsyet qe kane sjellë deri të një situate e tillë. Ne këtë drejtim, pasi aktvendimi të marrë formën e prere prova veçohet nga shkresat e lëndës dhe vuloset. Ajo ruhet në gjykatë ndaras nga provat tjera.
Pra, gjykata duhet të kujdeset që asnjë provë e papranueshme të mos përfshihet në shkresat e lëndës dhe në to nuk mund të bazohet vendimi gjyqësor. Megjithatë ligjvënësi ka parashikuar që një provë e papranueshme, me vonë gjatë zhvillimit të procedurës penale mund të konsiderohet e pranueshme.
Bazueshmërinë e aktgjykimit në provë të papranueshme KPP e konsideron shkelje esenciale të dispozitave të procedurës penale.

Procesi i të provuarit dhe fazat e tij
Procesi i të provuarit është proces i vështirë, i ndërlikuar dhe i përgjegjshëm. Ky proces ka të bëj me të gjithë personat që janë të autorizuar që të merren me zhvillimin e procedurës penale. Pavarësisht prej asaj se kush propozon provën, ajo duhet të kalojë nëpër tri faza:
1. Marrja e provës,
2. Shqyrtimi dhe verifikimi i provës dhe
3. Çmuarja e provës.

Marrja e provës
Me marrje të provës kuptohet gjetja, zbulimi dhe fiksimi procedural i saj. Gjetja e provës kryesisht është rezultat i veprimtarisë se dendur të policisë dhe prokurorisë publike gjatë hetimit të rrethanave të kryerjes së veprës penale. Zbulimi i provave konsiston në konstatimin e ekzistimit të dikujt ose diçkaje që ka njohuri të caktuara lidhur me një fakt të rëndësishëm, ose që tregon gjurmë ose objekte qe mund të shërbejnë si provë në procedurë penale.
Për ekzistimin e fakteve gjykata mund të informohet në mënyra të ndryshme. Provat, pikësëpari, i paraqesin palët, organet shtetërore, personat juridik etj., si dhe gjykata me vetiniciativë. Ato mund të paraqiten gjate hetimit, akuzës dhe shqyrtimit gjyqësor.
Fiksimi procedural i provës behet pasi të zbulohet prova. Kjo bëhet ne procesverbal, fotografi, incizim audio vizual ose ne stenogram etj. Procesverbali paraqet formën me të rëndësishme të fiksimit të provave.

Shqyrtimi dhe verifikimi i provës
Shqyrtimi i provave përfaqëson aktivitet të rendesishem nëpërmjet të cilit gjykata mëson për faktet relevante në procedurë penale.
Këtë faze nuk e karakterizon procesi i mbledhjes mekanike të provave, por procesi i verifikimit të fajësisë se personit të akuzuar. Shqyrtimi i provës është proces ne të cilin organi kompetent procedural, duke analizuar përmbajtjen e secilës prove, përcakton raportin e saj ndaj faktit relevant kontestues.
Përcaktimin se cilat fakte do të shqyrtohen e bene organi qe e zhvillon procedurën penale, duke pasur kujdes qe të shqyrtohen të gjitha faktet që janë të rëndësishme për sqarimin e gjithanshëm të çështjes. Shqyrtimi duhet të qoje ne eliminimin e zbrastesive dhe paqartësive ekzistuese. Verifikimi i provës bëhet duke e analizuar provën si të tillë, brendinë e saj dhe duke e vënë atë në relacion me provat tjera të të njëjtës çështje.
Ky proces i mundëson gjykatës që gjatë vendosjes të bazohet në provat që garantojnë zbardhjen e gjithanshme të çështjes.

Çmuarja e provave
Është theksuar se propozimi dhe procedimi i provave mund të behet gjatë gjithë rrjedhës se procedurës penale. Prova pas zbulimit, marrjes, shqyrtimit dhe verifikimit i nënshtrohet procesit të çmuarjes. Çmuarja e provave është proces operimi mendor i ndërlikuar, për realizimin e të cilit përveç njohurive nga logjika është e nevojshme edhe njohja e psikologjise gjyqësore.
Ky proces nënkupton përcaktimin e saktë dhe përfundimtar të gjykatës mbi vërtetësinë dhe fuqinë provuese që mundëson zgjidhjen përfundimtare të një procesi penal dhe të fajësisë ose pafajësisë se personit i cili është marrë si i pandehur. Çmuarja e provës bëhet duke çmuar çdo provë në vete dhe në lidhje me provat tjera. Çmuarja e provave është e lidhur me procesin e gjetjes së të vërtetës. E vërteta arrihet kur përfundimet e gjykatës përputhen me realitetin. Që kjo arrihet gjykata duhet ti marrë të gjitha provat dhe ti çmoje ato ne mënyrë profesionale.
Zhvillimi historik i shoqërisë njerëzore nxjerr në shesh dy teori mbi çmuarjen e provave:
1. Teoria ligjore e çmuarjes së provave, e cila është bazuar ne tipin inkuizitor të procedurës penale. Sipas kësaj teorie vlerën e çdo prove e cakton ligji. Sipas këtij parimi gjykata nuk gjykon në bazë të bindjes së vet të krijuar me rastin e analizës së provave, por këtë e bën në bazë të provave, vlerën e të cilave e ka caktuar ligji. Ne këtë drejtim, sipas kësaj teorie i pandehuri mund të gjykohej vetëm në bazë të provave të drejtpërdrejta, kurse në bazë të provave indirekte mund të lejohej përdorimi i torturës ndaj të pandehurit, me ndihmën e të cilave fitohej prova e drejtpërdrejtë- pohimi i tij.
Disa prova si: dëshmia e dy dëshmitarëve dhe pohimi i të pandehurit konsideroheshin prova të plota. Meqë ishte vështirë, në shume raste, të sigurohej dëshmia e dy dëshmitarëve gjykata lëshohej në nxjerrjen e pohimit të të pandehurit nëpërmjet torturës. Ne këtë fazë zbatimi i torturës ishte i madh dhe kjo sillte deri të pranimi i fajit edhe në raste kur të dyshuarit nuk kishin faj.
Teoria ligjore kishte dy variante:
1. Teoria ligjore pozitive kur gjykata merrte një fakt si të provuar kur plotësoheshin kushtet e parapara ligjore, kështu që në përputhje me këtë jepte aktgjykimin dënues pavarësisht nga bindja e saj e brendshme.
2. Teoria ligjore negative po ashtu kërkonte qe për gjykimin e të pandehurit të plotësohej numri dhe kualiteti i caktuar i provave por me rastin e dhënies së vendimit gjykata edhe vet çmonte ato prova sipas bindjes së vetë të lirë.
Zbatimi i teorisë ligjore të çmuarjes se provave ka nxjerr në shesh edhe aktgjykimin me të cilin i pandehuri lëshohej në liri. I pandehuri nuk lëshohej në liri por nën gjykim, Ai ishte shumë i pasigurt sepse në çdo rast kur plotësohen provat ka mundur të hapet sërish shqyrtimi gjyqësor.
2. Teoria e çmuarjes se lirë të provave.-
Kjo teori origjinën e ka nga tipi akuzator, Kjo është e kundërt , në koncept, me teorinë ligjore dhe ai bazohet ne parimin e të vërtetës materiale. Sipas këtij parimi gjykata nuk ishte e lidhur me kurrfarë rregullash formale provuese për sa i përket asaj se a do të konsiderojë një provë të saktë apo jo.
Sipas kësaj teorie i tërë materiali provues do të shqyrtohet ne gjykatë para marrjes së vendimit gjyqësor. Vlerësimi i lirë i provave nuk guxon të shfrytëzohet në sensin që të kalohet në taborin e arbitraritetit.
Çmuarja e provave duhet të mbështetet në ligjshmëritë e përgjithshme të logjikes dhe gjykimit. Lidhur me teorinë e çmuarjes së lirë të provave mund të konkludohet me sa vijon:
1. Çdo provë i nënshtrohet shqyrtimit dhe nuk ka vlerë të parapërcaktuar..
2. Bindja e brendshme është e drejte ekskluzive e personit që merret me gjykimin e çështjes. Ajo bindje krijohet ne baze të të dhënave të grumbulluara.
3. Te gjitha provat duhet ti nënshtrohen certifikimit dhe saktësimit ku secila prej tyre nuk duhet të vijë në kontradikte me rrethanat tjera të çështjes.
4. Bindja e brendshme e gjykatës ka mbështetje në parimin e pavarësisë së saj nga pushtetet tjera, ne paanësinë e saj. Ajo formohet mbi bazën e provave që janë shqyrtuar vetëm në seancën gjyqësore.
5. Bindja e brendshme nuk guxon të krijoj alternativa se personi i pandehur ka mundësi të jetë i fajshëm por edhe i pafajshëm.
Në të drejtën tone të procedurës penale çmuarja e provave bëhet sipas teorisë progresive të çmuarjes se provave. KPP e obligon gjykatën që me ndërgjegje të vlerësoje secilën prove veç e veç dhe në lidhje me provat tjera, ashtu që vetëm në bazë të vlerësimit të tillë të krijuar, të nxjerr përfundim nëse fakti konkret është provuar apo jo.

LLOJET E PROVAVE
Llojet e provave janë: □ deklarimi i të pandehurit, □ dëshmia e dëshmitarit, □ ekspertimi, □ këqyrja dhe rekonstruksioni, □ provat materiale etj.

DEKLARIMI I të PANDEHURIT
Si burim i provave konsiderohet edhe deklarimi i të pandehurit. Personi i pandehur duhet të jete i pranishëm gjatë zhvillimit të procedurës penale. Ai duhet të jete i pranishëm ne mënyrë që organeve tu mundësohet marrja e tij në pyetje, por edhe për ti mundësuar të pandehurit që nëpërmjet marrjes në pyetje ti kundërshtojë arsyet e dyshimit kundër tij.
Marrja në pyetje behet për shkak të rëndësisë që ka deklarata e tij, si provë për ndriçimin e çështjes. I pandehuri është ai qe me se miri e di se a është kryes i veprës penale apo jo Pavarësisht rëndësisë qe ka deklarimi i të pandehurit është evident fakti se deklarimi i tij, të shumtën e rasteve, nuk mund të trajtohet si prove kryesore për zgjidhjen e çështjes kryesore. Kështu, gjykata, në rend të parë, duhet të orientohet ne gjetjen e provave tjera e pas kësaj të orientohet të i pandehuri.

MARRJA NE PYETJE E të PANDEHURIT
KPP ne një mori nenesh e rregullon çështjen e marrjes në pyetje të të pandehurit. I pandehuri duhet ti përgjigjet thirrjes dhe ai duhet ti jap të dhënat personale, por lidhur me çështjen ai ka të drejte të heshtë.
Ligjvënësi ndalon rreptësisht që gjatë marrjes ne pyetje liria e të pandehurit të ndikohet përmes keqtrajtimit, shkaktimit të lodhjes, ndërhyrjes fizike, përdorimit të torturës, ti premtohet atij përfitim pasuror etj..
KPP ndalon shprehimisht edhe përdorimin e drogave dehëse gjatë marrjes në pyetje të të pandehurit të cilat ndikojnë që ai të deklaroje diçka.. Ndalimi i përdorimit të drogave është paraparë sepse ato paraqesin fyerje të personalitetit të të pandehurit ose dhunë përmes së cilës do të arrihej deri të nxjerrja e pohimit.
Përndryshe me qëllim të vërtetimit të fakteve të rëndësishme në procedurë, edhe pa pëlqimin e të pandehurit, mund të behet kontrolli mjekësor i tij. Kështu, për qëllime të procedurës lejohet marrja e flokut, pështymës, urinës, sekretit të hundës etj, të cilat nuk paraqesin ndërhyrje trupore..
I pandehuri merret në pyetje në fazën e hetimeve dhe në shqyrtim gjyqësor. Gjatë marrjes në pyetje nga ai kërkohet dhënia e të dhënave mbi gjeneralët e tij, e pastaj pyetet edhe për veprën penale. Kur është fjala për ndonjë vepër të lehtë ligjvënësi ka lejuar që përgjigjja e të pandehurit të paraqitet me shkrim.
Gjate hetimit të pandehurin e merr ne pyetje prokurori publik dhe policia. Deklarimi i dhënë këtyre mund të jete provë nëse gjate marrjes në pyetje janë respektuar zgjidhjet e KPP. Gjate shqyrtimit gjyqësore marrja në pyetje po ashtu behet duke respektuar zgjidhjet e KPP. Edhe në këtë fazë i pandehuri fillimisht pyetet për të dhënat personale e tek pastaj për veprën penale.
Para çdo marrje ne pyetje i pandehuri informohet për:
□ Veprën penale për të cilën akuzohet,
□ Te drejtën për të heshtur.
□ Te drejtën ne përkthim falas nëse ai nuk e kupton gjuhen ne të cilën zhvillohet procedura.
□ Te drejtën në ndihme të mbrojtësit dhe konsultim me të para dhe gjate marrjes ne pyetje.
□ Faktin se deklarimi i tij mund të merret si prove ne procedure dhe
□ Faktin se ai mund të kërkojë marrjen e provave për mbrojtjen e vet.
Të gjitha njoftimet qe i bëhen të pandehurit duhet të shënohen në procesverbal, e kur atë e merr në pyetje policia ose prokurori, marrja në pyetje mund të regjistrohet edhe në mënyrë audio vizuale..
Gjate marrjes ne pyetje për herë të parë pyetet për emrin dhe mbiemrin, nofkën nëse ka, datëlindjen.. I pandehuri merret në pyetje gojarisht dhe gjatë marrjes në pyetje atij i lejohet të marre shënime. Me këtë rast atij duhet ti mundësohet paraqitja e kundërshtimeve mbi arsyet e dyshimit kundër tij.
Kur i pandehuri nuk e di gjuhën e të cilën zhvillohet procedura marrja në pyetje e tij duhet të bëhet me ndihmën e përkthyesit. Kur është shurdhmemec ai merret me ndihmën e një përkthyesi te kualifikuar për gjuhën e shenjave. Gjatë marrjes në pyetje duhet të respektohet plotësisht dinjiteti i të pandehurit. Atij pyetjet duhet ti bëhen në mënyrë të qartë , të kuptueshme dhe të përpiktë. Atij nuk lejohet ti bëhen pyetje kapricioze.
Gjykata nuk duhet ta mbështes vendimin e saj ne prova të papranuara. Më në fund ligjvënësi ka paraparë mundësinë qe për sqarimin e ndonjë çështje teknike ose profesionale e cila mund të shtrohet lidhur me provat të kërkojë mendimin e specialistit përkatës.

Pohimi i të pandehurit
Me rastin e marrjes në pyetje i pandehuri mund të pranojë se ka kryer veprën penale ose mund të pranojë ndonjë fakt i cili i ngarkohet. Nuk ka dyshim se meqë i pandehuri e di më se miri a e ka kryer veprën penale, pohimi i sinqertë i tij ka rëndësi të madhe për ndriçimin e çështjes, për këtë arsye pohimi i të pandehurit konsiderohet provë në procedurë.
Pohimit të të pandehurit i është kushtuar rëndësi ne të gjitha tipet e procedurës penale. Në procedurën akuzatore kur i pandehuri në fillim të gjykimit pranonte kryerjen e veprës penale ai shpallej fajtor.
Në procedurën inkuizitore pohimi i të pandehurit konsiderohej mbretëreshë e provave. Ne të drejtën tone të procedurës penale pohimi i të pandehurit konsiderohet provë dhe vlera e tij çmohet duke e krahasuar atë me provat tjera sipas bindjes së lirë të gjykatës.
Megjithe faktin se pohimi i të pandehurit konsiderohet provë është e qartë se organi që e zhvillon procedurën penale mbetet i detyruar që të mbledh, pa hezitim, edhe provat tjera
Në çdo rast pohimi i dhënë duhet të jetë i qartë, preciz dhe konkret. Ai duhet të përshkruaj tërë rrjedhën e kryerjes së veprës penale, përfshirë motivin, vendin, kohën, mënyrën e kryerjes etj.

Dëshmia e dëshmitarit
Dëshmia është provë e rëndësishme. Dëshmia është deklarim i personit fizik lidhur me perceptimet shqisore për faktet e rëndësishme nga e kaluara e dhënë në formë procedurale para organit kompetent. Në dëshmi dëshmitari shpreh perceptimet e tij lidhur me faktet të cilat janë me rëndësi për ndriçimin e çështjes penale.
Dëshmitari nuk duhet ti paraqesë konkludimet e veta e as të shpreh mendimin e vet, por vetëm duhet të dëshmojë atë që me shqisat e veta ka vërejtur.
Dëshmitar thirret personi për të cilin besohet se mund të ofrojë të dhëna për vepre penale, për kryesin dhe rrethanat e kryerjes.
Rrethi i personave qe mund të paraqiten si dëshmitar është mjaft i gjerë. Nuk ka kufizime në aspektin e gjinisë, moshës apo cilësive të tij për të qenë dëshmitar. Si dëshmitar mund të thirren edhe disa nga subjektet procedurale, si i dëmtuari, paditësi privat dhe subsidiar.

Obligimi për të dëshmuar
Çdo person i thirrur për dëshmitar duhet ti përgjigjet thirrjes dhe nëse nuk është paraparë ndryshe detyrohet edhe të dëshmojë. Dëshmitari i sëmurë dhe shumë i vjetër mund të pyetet edhe jashtë gjykatës (banesën e tij apo gjetiu)
Nëse nuk i përgjigjet thirrjes dhe mungesën nuk e arsyeton atëherë ai mund të shoqërohet si dhe të gjobitet. Dëshmitari duhet të dëshmojë të vërtetën nga se ndryshe mund të dënohet.

LLOJET E DESHMITAREVE
KPP njeh disa lloje të dëshmitarëve.
1. Dëshmitarët e privilegjuar
Ndonëse obligimi për të dëshmuar është obligim për të gjithë qytetaret të cilët thirren ne cilësi të dëshmitarit, ekzistojnë disa kategori të personave të cilët në disa çështje penale konkrete nuk mund të dëshmojnë si dhe kategoria e personave të cilët lirohen nga dëshmia. Në rastin e parë kemi të bëjmë me përjashtim obligator të dëshmitarit, kurse në të dytin me përjashtim fakultativ.
Rrjedhimisht si dëshmitar nuk mund të thirret në pyetje:
□ Personi i cili me deklarimin e vet do të shkelte detyrën e ruajtjes së fshehtësisë zyrtare ose ushtarake deri sa organi kompetent nuk e liron nga ky detyrim.
□ Mbrojtësi për atë që i pandehuri i ka besuar atij në cilësi të mbrojtësit të vet, përveç kur këtë e kërkon i pandehuri dhe
□ I bashkëpandehuri deri sa të zbatohet procedura e përbashkët.
Përveç personave të lartcekur nga dëshmia e dëshmitarit kanë të drejtë të kërkojnë lirim edhe: □ Bashkëshorti legjitim e jashtëmartesor i të pandehurit, përveç rasteve të parapara me KPP. □ Personi i gjinisë se gjakut në vijë të drejtë me të pandehurin, në vijë të tërthortë deri në shkallën e dytë etj., përveç rasteve të parapara me KPP. □ Prindi adoptues ose fëmija i adoptuar i të pandehurit, përveç rasteve të parapara me KPP. □ Personi fetar mbi atë që personi i është rrëfyer. □ Mbrojtësi, mjeku, punëtori social, psikologu etj., për faktet që i kanë mësuar gjatë ushtrimit të profesionit. □ Gazetari ose redaktori ne pajtim me KPP.
Organi kompetent që e zbaton procedurën duhet tu bëjë me dije personave të tillë për të drejtën për tu liruar nga dëshmia. KPP ka paraparë se dëshmia e dëshmitarit konsiderohet e papranueshme çdo herë kur: □ Për dëshmitar pyetet personi i cili me deklaratën e vet shkel detyrën e fshehtësisë zyrtare ose ushtarake, përjashtuar rastet kur ai është liruar nga ky detyrim. □ Për dëshmitar pyetet personi i cili nuk ka detyrim dëshmimi e nuk është vënë në dijeni për këtë ose shprehimisht nuk ka hequr dorë nga kjo e drejtë. □ Për dëshmitar pyetet personi qe është fëmijë ose i mitur, i cili nuk kupton të drejtën e tij për të refuzuar dëshmimin ose □ Dëshmia e dëshmitarit është marrë me forcë, kanosje apo me ndonjë mjet tjetër të ngjashëm të ndaluar me ligj.
KPP ka përcaktuar se askush nuk ka detyrim që të përgjigjet ne disa pyetje konkrete nëse me përgjigje të tilla ka gjasa se me këtë e vë veten ose ndonjë person të afërm të tij (bashkëshortin, personin ne gjini gjaku etj.,) para turpit të rëndë, dëmit të konsiderueshëm material ose ndjekjes penale. Njoftimi i bërë shënohet ne procesverbal.

Dëshmitari Okular
Dëshmitar okular konsiderohet personi i cili dëshmon mbi një ngjarje, apo pjesë së saj të cilën e ka perceptuar drejtpërdrejtë. Quhet dëshmitar okular vetëm nëse ngjarja ka karakter juridiko- penal, dmth, konsiderohet vepër penale ose dyshohet në këtë drejtim.
Dëshmitaret e tillë i krijon vetë rasti, fakti se kanë qenë në vendin e ngjarjes në kohën e kryerjes së veprës penale. Pra dëshmitarët e tillë dëshmojnë për perceptimet e veta të drejtpërdrejta shqisore lidhur me faktet relevante juridike në procedure penale.,

Dëshmitaret sipas dëgjimit
Dëshmitar të tillë konsiderohen personat të cilët japin informacione të të cilat kanë ardhur, jo me perceptim të drejtpërdrejtë, por me perceptim indirekt. Pra ky dëshmitar flet për ngjarjen penale të cilën nuk e ka perceptuar vet por në bazë të deklarimeve të personave të tretë.
Gjatë marrjes në pyetje të dëshmitarit sipas dëgjimit duhet të sqarohen këto rrethana:
- a thua dëshmitari okular i ka thënë diçka këtij dëshmitari,
- a thua dëshmitari sipas dëgjimit flet atë qe ka dëgjuar nga dëshmitari okular etj.
Sqarimi i këtyre çështjeve të shumtën e rasteve shkakton vështirësi të caktuara, pasi ky dëshmitar nuk e ka vërejtur ngjarjen. Kur kësaj i shtrohen edhe gabimet gjate riprodhimit me të drejtë mund të supozohet se ky dëshmim nuk mund të jete substitut i atij okular.
Ekziston mendimi në teori se ky lloj i dëshmisë duhet të eliminohet nga përdorimi. Por, KPP shprehimisht nuk e ndalon pyetjen e dëshmitarit sipas dëgjimit. Pra janë disa situata, edhe pse janë të pasigurta, që ata mund të shfrytëzohen.

Dëshmitaret bashkëpunues
Cilësinë e dëshmitarit bashkëpunues mund ta ketë i dyshuari. Sipas KPP i pandehuri ndaj të cilit akoma nuk është lexuar aktakuza ne shqyrtim gjyqësor mund te dëshmojë në gjykate kur:
1. Ka gjasa të parandalohet vepra penale nga personi tjetër,
2. Ka gjasa të shpie drejt zbardhjes se të vërtetës ne procedure penale,
3. Është bere vullnetarisht ose me marrëveshje të plote,
4. Është vlerësuar nga gjykata si e vërtetë dhe e plote dhe
5. Mund të shpie drejt ndjekjes se suksesshme të kryerësve tjerë të veprës penale.
Shpalljen e një personi dëshmitar bashkëpunues e bën gjykata, përkatësisht gjyqtari i procedurës paraprake ose kryetari i trupit gjykues me urdhër të cilin e merr ne seancën e dëgjimit të thirrur me kërkesë të prokurorit publik. Kërkesa e prokurorit duhet të jetë e arsyetuar. Ligjvënësi ka paraparë se me rastin e marrjes në pyetje të dëshmitarit bashkëpunues, ne mënyrë te përshtatshme duhet të zbatohen dispozitat për marrjen ne pyetje të dëshmitarëve në përgjithësi..
Gjykata nuk do të lëshojë urdhër për gjyqtarin bashkëveprues nëse prokurori publik ka ndonjë doze dyshimi ndaj dëshmitarit të tillë dhe kur ai akuzohet si organizator ose udhëheqës i grupit që kanë kryer veprën penale.
Dëshmitari bashkëveprues paralajmërohet mbi pasojat e dëshmisë së rreme. Kolegji do ta revokojë urdhër për shpalljen e dëshmitarit bashkëveprues kur vërtetohet se ai ka paraqitur dëshmi të rreme. Kërkesa për këtë duhet të vijë nga prokurori.

PROCEDURA E MARRJES NE PYETJE të DESHMITARIT
Procedurës se pyetjes se dëshmitarit i paraprinë akti i dërgimit të ftesës. Dëshmitari ftohet përmes thirrjes me shkrim ku shënohen gjeneralet e tij, lënda penale dhe njoftimi se ftohet si dëshmitar. Kur për dëshmitar thirret fëmija nën 16 vjeçare thirrja atij i dërgohet nëpërmjet prindërve të tij apo përfaqësuesit ligjor.
Pasi dëshmitari të jetë bërë i disponueshëm, si rregull, ai pyetet ndaras nga dëshmitarët tjerë. Dëshmitari përgjegjiet i jep gojarisht, por ai fillimisht njoftohet se ka detyrë të flasë të vërtetën. Po ashtu njoftohet se nuk detyrohet të përgjigjet ne pyetjet të cilat atë ose të afërmin e tij e sjellin para turpit të madh ose ndjekjes penale.
Pas ketyre paralajmërimeve dëshmitari pyetet për gjeneralet e tij. Nëse dëshmitar na paraqitet polici ai duhet ta jap adresën e stacionit ku shërben.
Fëmijët nen moshën 16 vjeçare kur dëshmojnë merren ne pyetje përmes pedagogut apo psikologut. Pyetja e dëshmitarit behet përmes pyetjes kryqëzorë qe do të thotë se dëshmitaret merren ne pyetje nga palët. Kështu, prokurori se pari fillon me pyetjen e dëshmitarëve qe i ka propozuar vet e pastaj edhe të dëshmitarëve tjerë. Kështu ndodhe edhe me mbrojtjen.
Dëshmitarët i pyet edhe kryetari i trupit gjykues dhe anëtarët e trupit gjykues kur konsiderojnë të nevojshme për sqarimin e çështjes. Marrja ne pyetje e dëshmitarit paraqet detyre shume të ndërlikuar. Gjate pyetjes duhet të respektohet plotësisht dinjiteti i dëshmitarit. Duhet të përgatiten me kohe pyetjet qe i parashtrohen dëshmitarit. Pyetjet duhet të parashtrohen ne mënyrë të qartë e precize. Ai mund të pyetet vetëm për faktet qe paraqesin objekt prove. Ai nuk mund të dëshmojë për qëndrimin moral të të pandehurit.
Dëshmitarit se pari i parashtrohen pyetjet e përgjithshme. Gjithsesi duhet bere përpjekje qe kontakti i pare me dëshmitarin të mos jete tepër zyrtar.
Pas pyetjeve të përgjithshme, kalohen ne bërjen e pyetjeve për çështjen kryesore, me qrast nga ai kërkohet qe të flasë për atë qe din. Veprimtaria e marrjes ne pyetje duhet të rrjedhe sipas një rendi të caktuar. Mënyra e pyetjes duhet ti përshtatet psikologjise se personit. Gjate pyetjes dëshmitarit duhet ti lejohet qe pa pengesa ti paraqesë faktet që kane të bëjnë me veprën penale dhe përgjegjësinë penale të kryerësit, të cilat i kane ngelur ne kujtesë.
Dëshmitarit mund ti lejohet që në dëshmi të jetë i gjerë, por pa mundësi që të hyje në historik të ngjarjes. Gjate paraqitjes se dëshmisë, si rregull, nuk duhet ndërprerë dhe duhet shmangur shtrimit të pyetjeve. Megjithatë, dëshmia e lire mund të ndërpritet, aq me parë kur ai flet për gjera të parëndësishme lidhur me veprën penale.
Dëshmitari i cili pa arsye nuk i përgjigjet thirrjes mund të shoqërohet dhe mund të gjobitet e dënohet me gjobë..

Ballafaqimi i dëshmitarëve
Në një çështje penale mund të ketë dy apo me shume dëshmitar. Meqë dëshmitë e dëshmitarëve mund të jenë kontradiktore, ose të mos pajtohen ne pikëpamje të fakteve të rëndësishëm është e mundur të bëhet ballafaqimin i tyre.
KPP parasheh se të ballafaquarit pyeten veç e veç për secilën rrethanë për të cilën dëshmitë e tyre nuk pajtohen. Organi i procedurës, në të njëjtën kohe, maksimalisht mund ti pyet dy dëshmitar. Kjo për shkak të vështirësive qe mund të vinin ne shprehje ne arritjen e misionit të ballafaqimit.

MBROJTJA E DESHMITARIT
KPP përmban një mori dispozitash qe rregullojnë çështjen e mbrojtjes së dëshmitarit.
Këto dispozita janë të rëndësishme jo vetëm për dëshmitarin dhe familjen e tij por edhe për zhvillimin me sukses të procedurës penale. Këto i kontribuojnë zbulimit me të plotë të gjendjes faktike.
Masën mbrojtëse ndaj dëshmitarit mund ta zbatoje gjyqtari i çështjes, duke u mbështetur në kërkesën e prokurorit publik.
Gjyqtari mund të urdhërojë masë mbrojtëse kur konstaton se:
Ekziston rrezik serioz për dëshmitarin ose anëtarin e familjes se tij.
Kur masa mbrojtëse është e nevojshme per të parandaluar rrezikun serioz për dëshmitarin ose anëtarin e familjes së tij,
Pas vlerësimit se janë plotësuar këto kushte gjyqtari, varësisht nga rasti, jep urdhër për zbatimin e këtyre masave mbrojtëse:
Lënien bosh, shlyerjen e emrave, adresave, vendit të punës dhe të dhënës tjetër që lehtëson identifikimin.
Moszbulimin e ndonjë shkrese që zbulon kryerësin.
Përpjekjet për të fshehur veçoritë ose përshkrimin fizik të dëshmitarit,
Caktimin e pseudonimit
Seancën e mbyllur për publikun,
Urdhrat ndaj mbrojtësit për të mos zbuluar identitetin e dëshmitarit,
Largimin e përkohshëm të të pandehurit nga gjykatorja nëse dëshmitari refuzon të dëshmojë ne prani të të pandehurit.
Masat tjera.
Urdhëri për masën mbrojtëse jepet me shkrim dhe ai nuk duhet të përfshije informata që zbulojnë identitetin e dëshmitarit ose anëtarit të familjes se tij. Kur masat e sipër theksuara nuk janë të mjaftueshme për të garantuar mbrojtjen e dëshmitarit. KPP jep mundësi që gjyqtari të urdhërojë anonimitet për publikun, por edhe për të dëmtuarin, paditësin subsidiar, paditësin privat dhe përfaqësuesit e tyre.
Kur masat e lartcekura vlerësohen të pamjaftueshme atëherë urdhërohet anonimitet të dëshmitarit edhe për të pandehurin dhe mbrojtësin e tij.
Përveç faktit që urdhri duhet të jepet me shkrim, KPP parasheh qe urdhri në asnjë mënyrë nuk guxon të përmbaje informacione të cilat mund të shpien në zbulimin e identitetit të dëshmitarit ose anëtarit të familjes se tij ose ekspozim ndaj ndonjë rreziku serioz për të siguruar vazhdimin e hetimeve të fshehta të policisë.
KPP parasheh qe të dhënat nga procesverbali i seancës se mbyllur konsiderohen fshehtësi zyrtare. Kçyerja dhe rekonstruksioni
Prokurori publik ose gjykata mund të urdhërojë kçyerjen ose rekonstruksionin e vendit të ngjarjes për të shqyrtuar provat e mbledhura ose për të qartësuar faktet e rëndësishme në procedure penale. Kçyerjen dhe rekonstruksionin e kryen gjyqtari i procedurës parapake ose kryetari i trupit gjykues, prokurori publik dhe policia. Këta të fundit e realizojnë kçyerjen për tu njohur personalisht me gjendjen. I pandehuri dhe mbrojtësi kanë të drejtë të jenë të pranishëm në kqyerje dhe rekonstruksion.
Rekonstruksioni kryhet me rikrijimin e fakteve ose të situatave nen rrethanat e të cilave është zhvilluar ngjarja, bazuar në provat e mbledhura. Gjatë rekonstruksionit të ngjarjes duhet pasur kujdes qe të mos shkelet ligji dhe rendi, të mos fyhet morali publik dhe të mos vihet ne rrezik jeta e shëndeti i njerëzve. Kçyerja dhe rekonstruksioni mund të ndihmohet nga specialiste të mjekësisë ligjore, personeli i transportit dhe eksperte të lëmive të tjera.