[pic]

Skyndipróf í rekstrarstjórnun (PROM)

ÚRLAUSN
1. febrúar 2008 kl. 14:00 – 15:30

Kennari:
Reynir Kristjánsson
Prófið er 6 síður með forsíðu.

Öll gögn eru leyfileg en öll samskipti bönnuð, hafiðþví tæki til samskipta ekki í gangi á próftíma. Internetið má nota í þessu prófi. Brot á samskiptabanni eða ritstuldur getur varðað brottrekstri úr skóla.
Merkið úrlausnir með nafni, blaðsíðutali og fjölda blaðsíðna. Það er á ykkar ábyrgð að skila áritaðri úrlausn að prófi loknu inn á námsvefinn og öryggisafriti á netfangið prof@bifrost.is.
Sýnið öðrum tillitsemi og skiljið gögn og tölvu eftir á borðum ef þið ljúkið prófi áður en próftíminn er liðinn. Ekki er leyfilegt að yfirgefa próftökustað síðustu 30 mínútur próftímans.

Nafn : ______________________________________________

Leystu eftirfarandi verkefni á næstu 90 mínútum. Skipuleggðu tímann vel. Mundu að lesa spurningarnar vel áður en þú svarar.

Gott er að byrja á því að lesa lauslega yfir allt prófið áður en farið er í að leysa einstök dæmi til að gera sér grein fyrir helstu spurningum. Hafa ber í huga að best er að byrja á þeim verkefnum sem maður ræður best við. Ef þú lendir í tímahraki er gott að reyna við sem flest verkefni þó ekki sé unnt að klára þau öll til hlítar.

Vinsamlegast vandið frágang !

Gangi þér vel!

I. (60%) Krossaspurningar
Eftirfarandi eru 12 krossaspurningar. Aðeins eitt rétt svar er við hverri spurningu og því verður gefið 0 fyrir spurningu ef merkt er við fleiri en einn möguleika. Setjið stórt X fyrir framan rétta setningu. Dæmi: 0. Þetta er sýnishorn til að sýna hvernig á að merkja við rétta setningu. Segjum að það sé setning c sem er rétta setningin. a. – sýnishorn 1 b. – sýnishorn 2 c. X– sýnishorn 3 d. –sýnishorn 4 e. – sýnishorn 5

1. Rekstrarstjórnun á fyrst og fremst erindi við a. – þjónustufyrirtæki b. – framleiðslufyrirtæki c. – opinber fyrirtæki d. X– þjónustufyrirtæki og framleiðslufyrirtæki e. – opinber fyrirtæki og framleiðslufyrirtæki

2. Ákvarðanir sem hafa víðtæk áhrif í fyrirtækinu, staðsetja fyrirtækið á markaði og gagnvart umhverfinu og færa fyrirtækið nær langtímamarkmiðum sínum kallast ... a. – daglegar aðgerða ákvarðanir (operational decisions) b. – rekstrarákvarðanir (operations decisions) c. – markaðslegar aðgerðaákvarðanir (marketing operational decisions) d. X– stefnumótandi ákvarðanir (strategic decisions) e. – langtíma-markmiða-ákvarðanir (long-term objectives decisions)

3. Framleiðni (productivity) má auka með því að ... a. – minnka aðföng og minnka afurðir b. – auka aðföng og auka afurðir c. – auka aðföng og minnka afurðir d. – halda aðföngum óbreyttum og minnka afurðir e. X– minnka aðföng og halda afurðum óbreyttum

4. Ef horft er til líftíma vöru (product/service life cycle) þá er lágmörkun kostnaðar sérstaklega mikilvæg stefna/áhersla þegar varan er ... a. – í kynningu (introduction) b. – á vaxtaskeiði (growth) c. – á mettunarskeiði (maturity) d. X– í hrörnun (decline) e. – á vaxtaskeiði og á mettunarskeiði 5. Hver af eftirfarandi fullyrðingum um ferla hönnun er sönn? a. – mikilvægt er að hönnun á nýjum vörum eða þjónustu haldist í hendur við hönnun á ferlunum sem framleiða þær en mikilvægi þessa er meiri í framleiðslufyrirtækjum en þjónustufyrirtækjum b. – framleiðsluferli af tegundinni ,,verkstæðisferli” (jobbing) eru sambæri-leg við s.k. ,,fjöldaþjónustuferli” (mass services) í þjónustufyrirtækjum c. X– olíuhreinsistöð (petrochemical refinery) er dæmi um fyrirtæki með flæðisframleiðslu (continuous processes) d. – góð ferlahönnun getur tryggt að jafnvel í fjöldaþjónustu (mass services) er hægt að aðlaga þjónustuna að þörfum hvers og eins e. – allar setningarnar hér að ofan eru sannar

6. Fyrirtæki er að fara að taka nýja framleiðslulínu í notkun til að framleiða vöru X. Eftirspurnin eftir þessari vöru er enn sem komið er lítil (en samt nokkuð stöðug) og framleiðlsugeta línunnar er umfram eftirspurn. Framleiðslustjórinn vill reikna út hversu mikið á að framleiða í einu á þessari línu. Til að reikna þetta út notar hann ... a. – módel Hayes og Wheelwright b. – pólhnita framsetningu frammistöðumarkmiða (polar representation of performance objectives) c. – FIFO d. – Gantt rit (Gantt charts) e. X– EBQ

7. Pareto kort eru notuð til að... a. X– flokka vörur á lager eftir mikilvægi b. – gera framleiðsluáætlanir c. – skipuleggja lagersvæði d. – sýna flæði vöru e. – öll svör að ofan eru rétt

8. Hver af eftirfarandi setningum er röng varðandi virðiskeðjuna? Það að rannsaka hana og skipuleggja ... a. X– hjálpar til að jafna út afköst með því að jafna eftirspurn b. – hjálpar til að fá betri skilning samkeppnisstöðu fyrirtækisins c. – hjálpar við að finna mikilvægar tengingar milli fyrirtækja d. – hjálpar til við að gera góðar langtímaáætlanir e. – hjálpar til við mótun stefnu

9. Útvistun (outsourcing) á tiltekinni starfsemi fyrirtækis gæti verið vænlegur kostur þegar ... a. – ekki er um kjarnastarfsemi fyrirtækisins er að ræða b. – fyrirtækið hefur ekki sérstaka þekkingu á starfseminni c. – þegar fyrirtækið hefur ekki yfirburði í að framkvæma þessa starfsemi d. – þegar umbætur á starfseminni eru ekki á næsta leiti e. X– og þá aðeins að allt hér að ofan sé raunin

10. Ein af eftirfarandi setningum á ekki við um sýndarfyrirtæki (virtual operations): a. – þau eru sveigjanleg b. – þau þurfa ekki að fjárfesta jafn mikið og önnur fyrirtæki c. – þau mynda náin tengsl við nokkra í virðiskeðjunni í einu verkefni en í næsta verkefni gætu verið allt önnur fyrirtæki í virðiskeðju þeirra d. X– þau eru minna háð virðiskeðjustjórnun en önnur fyrirtæki e. – líkt og önnur fyrirtæki þá þurfa þau að ráða til sín starfsfólk

11. Hvert af eftirfarandi er venjulega að finna í JIT fyrirtækjum? a. X– ,,pull” kerfi fyrir aðkeyptar vörur og vörur í vinnslu b. – ,,pull” kerfi fyrir aðkeyptar vörur og ,,push” kerfi fyrir vörur í vinnslu c. – ,,push” kerfi fyrir aðkeyptar vörur og vörur í vinnslu d. – ,,pull” kerfi fyrir s.k. ,,lean” vörur en ,,push” kerfi annars e. – ,,push” eða ,,pull” kerfi, breytilegt eftir eftirspurn

12. Ein aðferð við stýringu afkastagetu til meðal-langs-tíma (medium-term capacity management) er að reyna að hafa áhrif á eftirspurnina þannig að hún passi sem best afkastagetu fyrirtækisins. Þessi aðferð kallast ... a. – að halda föstum afköstum (level capacity plan) b. – að elta eftirspurnina (chase demand plan) c. X– að stýra eftirspurn (demand management) d. – að stýra tíma afurða til viðskiptavina (time management) e. – að elta og stýra eftirspurn (chase and demand management)

Krossaspurningum lokið
________________________________________________________________
II. (40%) Aðrar spurningar og verkefni
Skrifið texta eða útreikninga inn á prófblaðið þannig að svar eða úrlausn komi strax fyrir neðan viðkomandi spurningu eða verkefni.

13. (10%) Sápuverksmiðja tók nýverið upp framleiðslu á rúðuvökva í bíla. Reiknað er með jafnri eftirspurn uppá 10.000 flöskur á mánuði en tappað er á 1 líters flöskur. Verksmiðjan er aðeins rekin í dagvinnu og er því virkur vinnutími 140 klst. á mánuði. Afköstin í framleiðslunni eru 50 flöskur á klukkustund. Uppsetningar-tími og frágangur og þrif tekur samtals 1 klukkustund og er kostnaður við hverja gangsetningu reiknaður sem 4000 kr. Birgðahaldskostnaður er áætlaður 20 kr á hverja flösku á mánuði. Hvert er hagstæðasta framleiðslumagn?

EBQ = √(2*Co*D/(Ch*(1-(D/P))) = √(2*4000*10.000/(20*(1-(10.000/(50*140)))) fáum negatífa tölu undir kvaðrat-rótarmerkinu sem þýðir að það er engin lausn. Ástæðan er sú að línan annar ekki eftir spurn. 50 flöskur/klst. * 140 klst./mánuð = 7.000 flöskur/mánuð en eftir-spurnin er 10.000 flöskur á mánuði. Svona hefði því mátt skila dæminu. Ath. mikilvægt er að nemandi sýni að hann átti sig á hvernig hagstæðasta framleiðslu-magn er reiknað út og því nauðsynlegt, a.m.k., að sýna EBQ formúluna. Einnig hefði mátt benda á (ekki nauðsynlegt) að til að anna eftir spurn, þarf að grípa til aðgerða. T.d. að láta vinna á tveimur vöktum 5 daga vikunnar. Virkur vinnutími verður þá 280 klst. á mánuði. Setjum þetta inn í formúluna og fáum að hagstæðasta framleiðslumagn er 3.742 flöskur. 14. (10%) Axið hf. flytur inn og selur sláttuvélar á Íslandi og áætlar eftirspurn vera um 660 stykki á ári. Axið rekur bæði heildverslun og smásöluverslun. Verslunin er opin 220 daga á ári og er því salan að meðaltali um 3 stykki á dag þá daga sem opið er. Sala síðasta árs sýnir að salan fer fyrst og fremst fram í maí (180stk), júní (340stk), júlí (95stk) og ágúst (23stk) þar sem júní er stærstur með um 50% sölunnar.

Panta þarf vélarnar frá framleiðanda með 6 mánaða fyrirvara en það er sá tími sem það tekur að framleiða, senda og toll-afgreiða þær. Geymslu-kostnaður er áætlaður 500 kr. á vél. Pöntunar-kostnaður er áætlaður 20.000 kr. á pöntun. Hver flutningsgámur tekur 50 sláttuvélar.

Hversu vel hentar aðferð hagstæðasta pöntunar-magns (EOQ) við að ákveða pöntunarmagn við þessar aðstæður og þennan vöruflokk?

Svarið við þessari spurningu er í raun bara að EOQ á ekki við. Þessi formúla miðast við jafna eftirspurn sem er geinilega ekki raunin í þessu tilfelli. Að svara þessu gefur 8 stig af 10 mögulegum. 2 stig fást svo fyrir aðrar gáfulegar athugasemdir, t.d. tillögu að pöntunaráætlun fyrir þessar slátturvélar.

15. (10%) Ljúka þarf framleiðslu á sem skemmstum tíma á 4 vörutegundum, A, B, C og D. Allar þessar vörur þurfa að fara í gegnum sömu tvær vélarnar. Fyrst í gegnum vél X og síðan í gegnum vél Y. Tíminn sem það tekur þessar vörur að fara í gegnum vél X er 30, 65, 90, 25 mínútur (röðin er A, B, C og D). Tíminn sem það tekur þessar vörur (í sömu röð) að fara í gegnum vél Y er 10, 45, 75 og 95 mínútur. Í hvaða röð er best að taka vörurnar?

Hér þarf að nota reglu Johnson (bls. 304).

| |X | |Y | |
| |30 |A |10 |4 |
| |65 |B |45 |3 |
| |90 |C |75 |2 |
|1 |25 |D |95 | |

Þetta er gert í þessari röð: rauður – grænn – blár – svartur Röðin á verkunum verður þá D – C – B – A

16. (10%) Nokkur umræða hefur farið fram á spjallinu og á umræðuþráðum um fjögura-stiga módel Hayes og Wheelwright. a. Til hvers er þetta módel? b. Hvaða gagnrýni hefur komið fram á módelið (nefnið 2 atriði)? c. Hvað teljið þið að standi helst í vegi fyrir því að rekstrareiningar fyrirtækja nái að fara upp eftir stiganum?

a. Þetta módel er til þess að meta hlutverk og framlag rekstrareiningarinnar gagnvart fyrirtækinu í heild sinni og ekki síst gagnvart stefnumótun fyrir-tækisins. Mikilvægt er fyrir hvern rekstrarstjóra að átta sig á hvað er ætlast til af honum varðandi þátttöku í stefnumótun en það getur verið ansi mismunandi milli fyrirtækja. Módelið er þannig gott til að staðsetja sig rétt. Síðan getur maður velt því fyrir sér hvort núverandi staðsetning sé æskileg en ef svo er ekki, þá þarf að gera eitthvað í því að reyna að breyta því. b. Er aðallega að fiska eftir einu atriði sem nefnt í bókinni undir ,,Critical commentary” á bls. 38 og 39. Þar er sagt frá því, að sumir líta svo á, að stig 4 geti ekki verið æskilegt þar sem það er hlutverk markaðs fúnksjónarinnar að sinna þeim málum sem falla undir það stig. Sjálfum finnst mér að þetta vera bitlaus gagnrýni á módelið því það sem þessir aðilar eru að segja er að stig 4 geti aldrei verið markmið en ég myndi segja að það þarf að skoða hverju sinni. Stundum getur stig 4 verið markmið en í öðrum tilfellum setjum við markið neðar. Hitt atriðið sem hér mætti nefna sem gagnrýni á módelið er ekki í bókinni en kom fram í fyrirlestri hjá mér en það er tengingin við stigin þrjú sem sýnd eru á mynd 2.3 á bls. 38, en þar er neðsta stigið ,,Implementing strategy”. Það hefur verið bent á að engin rekstrareining getur í raun bara framkvæmt stefnu án þess að hafa líka áhrif á hana, s.b.r. ,,Emergent strategy” á bls. 66. Þetta er að mínu mati útúrsnúningur því vissulega er alltaf emergent strategy, en það breytir ekki því að sumar rekstrareiningar (þær sem eru á 1. stigi) vinna ekki með markvissum hætti að mótun stefnu. c. Hér hafa komið fram ýmsar skoðanir á spjallinu. Þröngsýni topp stjórnenda hefur verið nefnd, einnig þekkingarleysi rekstrarsjórans og/eða reynsluleysi sem hamlar því að rekstrareiningin leggi meira af mörkum. Einnig getur verið um að ræða atriði sem varða stefnu fyrirtækisins en ef stefnan miðast fyrst og fremst við kaupsýslu (kaup og sölu fyrirtækja) þá getur verið að áhugi topp sjórnenda á rekstrareiningum fyrirtækisins verið takmörkuð þar sem ágóðinn felst í því að sameina fyrirtæki eða að skipta upp og selja svo. Einnig getur áhugi toppstjórnenda beinst meira að markaðssetningu og sölu, en í vissum tilfellum felst afkoman í því að selja mikið og á háu verði (þegar um mjög sérstaka vörur eða þjónustu er að ræða) en kostnaður skiptir ekki öllu máli í þessu samhengi. Þetta á oftastnær við í kynningarfasa vöru eða þjónustu (sbr. bls. 72).