LATHALAIN:

“DR. JURGENNE HONCULADA- PRIMAVERA: BAYANI NG KALIKASAN”
Ni Dr. Arthur P. Casanova

Madalas na ikinakapit ang taguri o titulong BAYANI sa mga taong nagpamalas ng kagitingan para sa pagtatamo ng kalayaan o dili kaya’y pagtatanggol sa ating bayan kayat may mga Bayani ng Bansa at mga Bayani ng Digmaan. Ikinakabit din ang titulong ito sa mga Bayani ng Simbahan na tumutukoy sa mga santo at santo. Bayani ring itinuturing ang mga taong nagbibigay ng libreng serbisyo sa mga gawaing pakikinabangan ng marami. Ito rin ang tawag sa mga pangunahing tauhan ng mga epiko at ng mga katha – BAYANI na nagbibigay konotasyon ng pagiging BIDA. Sa kasalukuyan, ginagamit ang salitang bida sa mga kuwento sa komiks, drama sa radyo, mga pangunahing karakter sa pelikula, dulang pantanghalan at teleseryeng nobela sa telebisyon. Iba-ibang KABIDAHAN o KABAYANIHAN din ang ating naririnig at nababasa ngayon: CNN Hero, ONDOY Storm Hero, at kung anu-ano pa. Sadyang ang kabayanihan ay hindi esklusibo para sa mga nagbuwis ng buhay sa digmaan dahil maraming anyo ng kabayanihan ang ating nasasaksihan sa ating panahon. Bayaning maituturing ang batang babaeng nagligtas sa kanyang kapatid buhat sa nasusunog na bahay. Maging ang pagbabalik ng pera at mga dokumentong naiiwan sa mga taksi o sa mga paliparan ay isa ring anyo ng kabayanihan. Maraming suliranin ang kinakabalikat ng ating lipunan at ng buong mundo sa kasalukuyan. Naririyan ang Eight Millennium Goals na binibigyang-diin ng United Nations (UN). Kabilang sa walong (8) mithiin ng UN ang wastong pangangalaga ng kapaligiran at ang mga suliranin hinggil sa pag-init ng globo (global warming). Kaugnay nito, sa larangan ng pangangalaga ng ekolohiya, isang taga-Butuan sa Agusan del Norte ang itinuturing na Mandirigma ng Ekolohiya. BAYANI NG KALIKASAN – ang titulong nararapat ikapit kay Dr. Jurgenne H. Primavera, isang Butuanon! Bakit binansagang BAYANI NG KALIKASAN si Dr. Jurgenne H. Primavera? Anu-anong mga kahanga-hangang proyekto para sa kalikasan ang kanyang nagawa? Ating alamin ang kanyang mga nakaraan upang lubos nating maunawaan at mapahalagahan ang kanyang kabayanihan. Sino nga ba siya? Namulat si Jurgenne tungkol sa pangangalaga ng kalikasan noong musmos pa siya. Lumaki siya sa Buenavista, Agusan del Norte at naging hilig niya ang umakyat sa mga punongkahoy na namumunga ng mga prutas tulad ng makopa, tambis, arabana, aratilis, mangga, at iba pa. Umaakyat siya sa mga puno ng balimbing na hawak ang isang dakot ng asin at doon sa ibabaw ng puno ay tila ibong nangingingain sa pugad. Nakagawian na niya ito hanggang sa pagsapit ng edad niya sa kasalukuyan. Kung baga, sanay na sanay siyang umakyat sa mga punongkahoy at doo’y ninanamnam niya ang kaligayahang dulot ng kalikasan.

Noong nagtapos siya sa mataas na paaralan, ninais niyang kumuha ng kursong Chemical Engineering nang pumasok siya sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) sa Diliman, Lungsod ng Quezon. Ginusto rin niyang kumuha ng Pre-Med ngunit hindi iyon kasama sa listahan ng maaaring kunin ng mga iskolar ng National Development Board Scholarship (NSDB) kung kayat napilitan siyang kumuha ng B. S. Zoology, ang kursong malapit sa Pre-Med. Naisip niyang kung sakaling mawalan siya ng iskolarsyip, magiging madali na sa kanya ang pumasok sa Kolehiyo ng Medisina. Pinalad siyang magtapos ng kursong B. S. Zoology nang hindi nawala ang kanyang iskolarsyip mula sa NSDB. Ang totoo, natapos niya ang nabanggit na kurso noong 1966 bilang cum laude.

Inalok siyang magturo ng mga asignaturang Zoology at Biyolohiya sa Mindanao State University (MSU) sa Lungsod ng Marawi, Lanao del Sur. Doon, masaya niyang ibinahagi ang kanyang mga kaalaman tungkol sa agham ng buhay at kalikasan. Ang mga tagumpay na natamo niya sa kanyang napiling propesyon ay bunga rin ng maayos at masayang pagsuporta ng kanyang mapagmahal at maunawaing kabiyak, si Propesor Nick Primavera (propesor sa MSU ng may-akda ng lathalaing ito sa asignaturang Oral Interpretation), na nagturo ng asignaturang English sa MSU at tumulong sa paglinang ng pagtatanghal ng MSU-Darangan Cultural Troupe na itinatag ni Propesor Henrietta Eli at sa mga pagtatanghal ng mga teatrikal na produksyon ng Dulaang Maharlika ng Departamento ng Filipino (na aktibong pinangasiwaan nina Propesor Ligaya Tiamson Rubin at Arthur P. Casanova) sa nabanggit na pamantasan at naging tagapagsuporta ng MSU-Sining Kambayoka, ang bantog na pangkat panteatrong itinatag ni Frank G. Rivera na nakabase sa MSU.

Nagturo siya sa MSU sa loob ng halos sampung (10) taon ngunit nang malaunan ay nagpasya siya at ang kanyang pamilyang lumipat sa higit na mapayapang pook – sa Iloilo sa Isla ng Panay na matatagpuan sa Gitnang Visayas. Doon, nagtrabaho siya sa Aquaculture Department of the Southeast Asian Fisheries Development Center (AQD-SEAFEDEC). Dekada ’80 nang napagtuunan niya ng pansin ang masaklap na kalagayan ng aquaculture bunga ng kawalan ng maayos na pagpaplano. Nalipat ang kanyang interes sa mga ugnayan ng bakawan at hipon (penaeid shrimp) at sa tinatawag na mangrove-friendly aquaculture. Samantala, ang aquaculture o aquafarming ay ang pangangalaga ng mga isdang-tabang at/o mga organismong sa tubig-alat (karagatan) tulad ng mga isda, hipon, talaba at mga lumot-dagat (seaweeds). Sa kabilang dako, bakawan (mangroves) ang tawag sa mga punongkahoy at palumpong (shrubs) na tumutubo sa mga baybayin o sa mga wawa o bunganga ng ilog. Pinoprotektahan ng mga ito ang mga habitat mula sa mga erosyon, pagkasira dahil sa mga bagyo, at maging mga tidal wave, at nagsisilbing nursery ng mga marine life tulad ng mga hipon, talaba, alimango, at isda at naglalaan ng mga ligtas na lugar para sa mga bagong silang o mga bagong usbong na mga organismo. Sa pagtutok sa ganitong sistema ng ekolohiya, nakatutulong si Dr. Jurgenne H. Primavera sa paglinang ng biodiversity, isang mahalagang aspekto ng mga pagpupunyagi tungo sa konserbasyon.

Nang malaunan, natapos din niya ang kanyang MA sa larangan ng Zoology sa Indiana University sa U.S.A. at ng Ph.D. sa larangan ng Marine Science sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) Ang mga mga pagpupunyagi niya tungkol sa mga pananaliksik sa aquaculture ang nagdala sa kanya upang matamo ang Ph.D. in Science, honoris causa na iginawad ng Stockholm University noong 2004. Nakapagsulat na siya ng isandaang (100) siyentipikong mga papel, rebyu, manwal, aklat, at iba pang mga publikasyon kabilang na ang Handbook of Mangroves in the Philippines – Panay, na nagtamo ng gawad-parangal na 2005 Outstanding Book Award of the National Academy of Science and Technology; nag-organisa ng iba’t ibang kumperensya/palihan (halimbawa: shrimp culture, 2006 Guimaras Oil Spill, Agusan Marsh, atbp.); nakalahok sa mga pambansa at pang-internasyunal na kumperensya at palihan tungkol sa larangan ng aquaculture, fisheries, mangroves, at ng kapaligiran; nakagawa ng mga gawaing pangkonsultant para sa UN-FAO/UNDP, Asian Development Bank at iba pang mga internasyunal na ahensya; at nanungkulan bilang miyembro ng lupon at tagapayo ng iba’t ibang organisasyong pangkalikasan.

Aktibo siyang nanungkulan sa Swedish Royal Academy on Agriculture and Forestry, Royal Belgian Academy for Overseas Sciences, Phi Kappa Phi, at iba pang samahan. Kabilang sa kanyang mga natamong gawad-parangal ang Dr. Elvira Tan Memorial Award (PCAMRD) para sa Best Paper in Aquaculture/Fisheries (1988, 1994, 2000 at 2004); Quadrennial General Assembly Award mula sa United Church of Christ in the Philippines (2006); at ang 2004 Pew Fellowship kung saan pinapurihan siya ng Kongreso ng Pilipinas at ng Iloilo Provincial Board. Kinilala siya bilang Scientist Emerita ng SEAFDEC/AQD nang siya ay nagretiro noong 2007; at itinanghal na isa sa 30 Time Magazine Heroes of the Environment (Scientists) at isa sa 50 DOST Men and Women of Science noong 2008, at ang University of the Philippines Distinguished Alumni Award in Environmental Conservation and Sustainable Development noong 2009. Pagkaraan ng mahabang panahon ng aktibo at mabungang gawain sa larangan ng agham, ipinagmamalaki niya ang kanyang pagtulong sa mga batang siyentipikong Pilipino ng kasalukuyang panahon sa pagsulong ng mga pananaliksik sa larangan ng aquaculture at ekolohiya sa pamamagitan ng kanyang mga pag-aaral hinggil sa penaeid na sugpo at hipon, lalo na sa tinatawag na giant tiger prawn (Penaeus monodon) o sugpo at ng mga bakawan.

Miyembro si Dr. Jurgenne Honculada-Primavera ng angkan ng mga Alviola sa Ampayon, Lungsod ng Butuan. Naging balediktoryan siya ng Agusan High School ng Class 1963 kung saan itinanghal namang salutatoryan ang kanyang kakambal na si Jurgette Alviola-Honculada. Nagtapos sila ng mga kurso sa magkaibang pamantasan at parehong nagtamo ng karangalan. Iba rin ang larangang tinahak ng kambal, sa agham si Jurgenne samantalang sa pamamahayag naman si Jurgette. Parehas na kinilala ang kani-kanilang galing sa larangang kanilang tinahak.

Noong 2005, parehong itinanghal sina Jurgenne at Jurgette bilang dalawa sa limang Outstanding Butuanons in BBY2K5. Pareho silang incorporator at mga founding trustee ng Butuan Global Forum, Inc. Tagapangulo si Jurgenne ng Environment Committee noong 2005, 2007 at 2008 at naging kasamang-tagapangulo noong 2009. Kasamang-tagapangulo naman si Jurgette ng Education Committee simula 2005.

Pinarangalan siya ng TIME Magazine noong 2008 bilang TIME Hero of the Environment para sa kanyang mga gawain tungkol sa pagpapalaganap ng pangmatagalang pangangalaga ng mga isda at iba pang organismo sa tubig-tabang at/o tubig-dagat o ang tinatawag na aquaculture. Natamo rin niya ang Pew Fellowship in Marine Conservation mula 2005 hanggang 2010 na nagbigay-daan sa kanya upang magtrabaho tungo sa pangangalaga ng mga bakawan sa pamamagitan ng pormal na edukasyon at pamamahala ng mga lokal na pamayanan at pamahalaan.

Pinalilipas niya ang kanyang mga ekstrang panahon sa pagtatanim ng mga binhi at punla ng mga halaman at punongkahoy sa mga pampublikong pook tulad mga patyo ng simbahan at mga kampus ng iba’t ibang paaralan. Kasama ng kanyang pamilya, nalinang nila ang isang maliit na gubat sa Miag-ao, Iloilo sa loob ng labinlimang (15) taon. Nasimulan na rin niya ang muling pagtatanim ng mga punongkahoy sa Oton, Iloilo na sumasakop sa tatlong (3) hektarya. Kasama ang buong pamilya niya sa pagpuputol ng mga damo, pagtatanim ng mga binhi o punla, pagtatayo ng mga silungan ng mga guwardya sa itaas ng puno, pagdaragdag ng mga abuno at pagdidilig ng mga halaman. Sa kasalukuyan, matagpuan sa mga gubat na nabanggit ang mga puno ng dao, dangcal, dita, at iba pang mga katutubong punongkahoy.

Para kay Dr. Jurgenne H. Primavera, ang pagtatanim ay nagbibigay ng pag-asa at pananalig – pananalig na ang mga binhi at punla ay mabubuhay, yayabong at magbibigay ng maraming bagay at kapakinabangan sa mga susunod na salinlahi. Naniniwala siyang kailangan nating magtanim ng mga punongkahoy para sa ating mga magiging anak, para sa kanilang magiging mga anak, at sa mga anak ng mga anak ng mga susunod pang mga henerasyon.

Nang magtrabaho siya sa Aquaculture Department of the Southeast Asian Fisheries Development Center (AQD-SEAFEDEC), napuna niya ang mga punong nakalinya sa mga paligid ng mga lawa-lawaan – ang mga bakawan. Natuklasan niyang ang mga iyon lamang ang nalabing mga bakawan pagkatapos na putulin ang mga ito para magbigay-daan sa paglinang ng lawa-lawaang gagamitin sa paglinang ng aquaculture. Iyon ng simula ng kanyang pagiging “Tagapagtanggol ng mga Bakawan.” Ayon pa kay Dr. Jurgenne A. Primavera:

“Healthy mangroves regulate floods, control erosion, recycle nutrients, trap sediments, and provide fishery and forest products. Mangroves also have cultural-historical significance. The premier Philippine city of Manila or Maynila owes its name to the species Scyphiphora hydrophyllacea, locally called nilad, which grew abundantly along Manila Bay and the river Pasig in pre-Hispanic times. Studies… show that the presence of mangrove-beach forest greenbelts mitigated the loss of lives and property during the horrific 2004 tsunami. [They also lessen the impact of typhoons], which visit the Philippines at the rate of 20 to 30 each year, causing hundreds of deaths and millions of pesos in damage.”

Umigting ang kanyang pagpupunyagi tungo sa konserbasyon ng mga bakawan bunga ng pagsuporta ng Pew Fellowship at ng Zoological Society of London. Dahil sa kanyang eksposyur sa iba’t ibang anyo ng midya, napabilis ang kamulatan niya tungkol sa kahalagahan ng mga bakawan. Nagbigay rin siya ng mga lektyur sa mga paaralan, pamantasan, mga sibikong samahan, mga labas-sa-pamahalaang organisasyon, mga pampamayanang samahang nagsusulong sa konserbasyon, pangangasiwa at rehabilitasyon ng mga bakawan, gubat sa dalampasigan, mga katutubong punongkahoy at pagbabago ng klima sa buong mundo.

Itinalaga siyang Tagapangasiwa ng Proyekto sa loob ng apat na taon ng Community-Based Mangrove Rehabilitation and Management Project (CMRP) sa ilalim ng pangangasiwa ng Zoological Society of London (ZSL). Sinusuportahan ng CMRP ang mga pamayanan sa mga baybaying-dagat para sa muling pagtatanim at pangangalaga ng mga bakawan at pagsasagawa ng rehabilitasyon ng mga ibinandonang palaisdaang inuupahan ng pamahalaan at mga napabayaang mga nipa sa pamamagitan ng pangangalaga ng mga malusog na gubat ng bakawan. Samantala, ang mga naunang fellowship niya ay may layuning panatilihin ang mga bakawan sa Isla ng Panay sa pamamagitan ng pormal na edukasyon tulad ng pagbibigay ng mga grant para sa mga tesis ng mga mag-aaral sa mataas na paaralan at kolehiyo, paglinang ng mga modyul at iba pang mga materyales na pang-edukasyon at mga poster, brosyur at mga mangrove identification sheet; at ng mga lokal na pamamahala hinggil sa proteksyon ng bakawan, at ibayong pagpapatupad ng mga regulasyon ukol sa greenbelt at ng pond reversion. Ang kanyang website na (http://www.seafdec.org.ph/pew) ay nagtatampok sa mga report at larawan ukol sa mga pagpupunyagi at hinggil sa kanyang mga propesyunal at personal na gawain.

Higit sa anupamang bagay, ipinagmamalaki niya, kasama ng kanyang kabiyak na si Nick Primavera, ang pag-aaruga at pagkalinga ng kanyang apat na anak na ngayo’y pawang mga nakapagtapos na sa pamantasan: Yasmin – may mga diploma sa BS at MA sa larangan ng Marine Fisheries at kasalukuyang nagtatapos ng Ph.D. in Fisheries sa University of the Philippines-Visayas; Nikos – nagtapos ng Sociology/Management na nangangasiwa ng rehabilitasyon ng munting-gubat; Karlo – isang sertipikadong kemiko at nagtapos ng M.S. Marine Chemistry at ngayo’y nagtuturo sa U.P. - Visayas; at si Jorge – na nagtapos ng kursong M.S. International Relations sa International University of Japan, at nagtapos din ng M.S. in Economic History mula sa Kyoto University at malapit nang simulan ang Ph.D. sa Kyoto University. Abala si Dr. Jurgenne H. Primavera sa pag-aalaga ng kanyang mga halaman sa harapan ng kanyang bahay kasama ang kanyang dalawang apo. Malaking oras din ang kanyang inilalaan para sa pagtatanim ng mga binhi ng halaman upang mapanumbalik ang maliit na gubat sa Oton, Iloilo. Isang libo’t isang kaligayahan ang dulot sa kanya ng mga gawaing ito para sa kalikasan. KABAYANIHAN ngang maituturing ang mga pagpupunyagi ni Dr. Jurgenne Honculada-Primavera na mapanatili at mapangalagaan ang mga bakawan at mga labang-dagat sa ating bansa. Ipinagkakapuri siya ng Unibersidad ng Pilipinas, ng Mindanao State University at ng SEAFDEC. Ang kanyang pagwawagi bilang TIME HERO OF THE ENVIRONMENT noong 2008 ay hindi lamang dangal ng mga Butuanon sa Agusan del Norte at mga Ilonggo sa Panay kundi maging ng buong Pilipinas. Sana ay dumami pa ang mga katulad niyang tunay na nagmamalasakit at nangangalaga sa kalikasan.

Tagapangalaga at tagapagtanggol siya ng kalikasan. Tunay na kapuri-puri ang MANDIRIGMA NG EKOLOHIYA! Ikaw, gusto mo rin bang maging bayani ng kalikasan? Halina, samahan natin si Dr. Jurgenne H. Primavera sa pangangalaga ng Inang Kalikasan.

Mabuhay ang “BAYANI NG KALIKASAN”!

TALASANGGUNIAN: http://www.femalenetwork.com/news-features/dr-jurgenne-honculadaprimavera-environmental-champion-and-heroine Smith-Bautista, Liana. FN Exclusive: Interview with TIME Hero of the Environment Jurgenne Primavera. Butuan Global Forum, Inc.

http://en.wikipilipinas.org/index.php?title=Jurgenne_Primavera